Obowiązki pracownika oraz skutki prawne ich niewykonania mgr Sabina Pochopień

,,Obowiązki pracownika składają się na treść stosunku pracy, określają reguły zachowania się pracownika wobec pracodawcy jako kontrahenta stosunku pracy”. T. Kuczyński [w:] H. Szurgacz, Z. Kubot, T. Kuczyński, A. Tomanek, Prawo pracy. Zarys wykładu., Warszawa 2016.

Podział obowiązków pracowniczych Obowiązki określające jakościową stronę wykonywania pracy, Obowiązki określające ilościową stronę świadczenia, Obowiązki określające porządkową stronę świadczenia, Obowiązki określające stosunek pracownika do zakładu pracy i pracodawcy, Obowiązki określające stosunek pracownika do innych pracowników.

Obowiązki dotyczące jakości wykonywania pracy- staranność i sumienność Staranność- odnosi się do zespołu wskazówek, rad, zaleceń i dyrektyw tworzących to, co się zwykło nazywać ,,techniką działania”, której celem jest osiągnięcie maksymalnej efektywności pracy. Kategoria staranności odsyła do reguł instrumentalnych, prakseologicznych odgrywających znaczną rolę przy pracach rutynowych. Sumienność- dotyczy strony podmiotowej działania pracownika, poprzez odesłania do reguł aksjologicznych , odwołujących się do określonego systemu wartości. Ocenie podlega indywidualne zaangażowanie pracownika

Obowiązki dotyczące jakości wykonywanej pracy- stosowanie się do poleceń przełożonych Zgodnie z art. 100§ 1 k.p. pracownik jest obowiązany stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Polecenie może dotyczyć: sposobu wykonywania pracy, nakazu jej wykonywania w określonym miejscu lub czasie a także obowiązków dotyczących porządku i organizacji pracy. Polecenie służy aktualizacji lub konkretyzacji obowiązków składających się na treść stosunku pracy.

Obowiązek przestrzegania czasu i porządku w procesie pracy Obowiązek przestrzegania czasu pracy obejmuje powinność punktualnego rozpoczynania i kończenia pracy, zakaz samowolnego opuszczania pracy, stosowanie się do ustalonych przerw w pracy, pozostawanie w ustalonym czasie pracy do dyspozycji pracodawcy oraz nakaz efektywnego jego wykorzystywania. Nakaz przestrzegania obowiązków porządkowych obejmuje: - stosowanie się do regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku, - przestrzeganie przepisów oraz zasad bhp, - przestrzeganie przepisów przeciwpożarowych

Obowiązki określające stosunek pracownika do zakładu pracy- dbałość o dobro zakładu pracy Obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy obejmuje powinność: -powstrzymywania się od czynności, które mogłyby spowodować uszczerbek w mieniu pracodawcy lub wyrządzić mu szkodę niemajątkową, - powinność pozytywnego działania na rzecz i w interesie pracodawcy. W orzecznictwie sądowym jako naruszające wskazany obowiązek wskazuje się następujące zachowania: podjęcie przez pracownika działalności gospodarczej kolidującej z jego rolą jako strony stosunku pracy, przekroczenie granic rzeczowej krytyki pracodawcy, namawianie innych pracowników do działań lub zachowań niezgodnych z treścią stosunku pracy i in.

Obowiązki określające stosunek pracownika do zakładu pracy- obowiązek zachowania tajemnicy Powyższy obowiązek dotyczy: - informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, - tajemnicy określonej w odrębnych przepisach (informacje niejawne, tajemnica zawodowa, tajemnica przedsiębiorstwa)

Obowiązki określające stosunek pracownika do zakładu pracy- zakaz konkurencji Zakaz konkurencji to obowiązek niekonkurowania z pracodawcą w czasie trwania stosunku pracy jak i po jego ustaniu, Zakaz konkurencji oznacza zakaz prowadzenia wszelkiej działalności sprzecznej z interesami pracodawcy oraz świadczenia pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność Przepisy o zakazie konkurencji stosuje się odpowiednio gdy, pracodawca i pracownik mający dostęp do szczególnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawce na szkodę, zawierają umowę o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy (klauzula konkurencyjna). We wskazanej umowie należy określić okres obowiązywania zakazu konkurencji oraz wysokość wynagrodzenia należnego pracownikowi od pracodawcy.

Obowiązki określające stosunek pracownika do innych pracowników- obowiązek przestrzegania w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego. Zasady współżycia społecznego- zasady moralne lub obyczajowe posiadające powszechne społeczne uznanie- dotyczące bezpośrednio stosunków pomiędzy ludźmi i niebędące obowiązującymi normami prawnymi. Zasady współżycia społecznego nabierają znaczenia prawnego ze względu na odesłanie do nich przez zwrot wyznaczający obowiązek przestrzegania tych zasad.

Odpowiedzialność pracownicza Odpowiedzialność porządkowa, Odpowiedzialność materialna Odpowiedzialność odszkodowawcza, Odpowiedzialność za wykroczenia i przestępstwa przeciwko prawom pracownika, Pozbawienie lub ograniczenie świadczenia, przekształcenie lub rozwiązanie stosunku pracy.

Odpowiedzialność porządkowa Istota odpowiedzialności porządkowej polega na stosowaniu wobec pracownika sankcji typu represyjnego tj. kar za nieprzestrzeganie ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bhp, przepisów przeciwpożarowych a także przyjętego sposobu potwierdzania przybycia i obecności w pracy oraz usprawiedliwiania nieobecności (art. 108 k.p.). Przesłankami tej odpowiedzialności są : bezprawne naruszenie obowiązku porządkowego oraz wina, Za naruszenie obowiązków porządkowych może być zastosowana kara upomnienia, nagany ( każde przewinienie) oraz kara pieniężna (za nieprzestrzeganie przepisów bhp lub przepisów przeciwpożarowych, opuszczenie pracy bez usprawiedliwienia, stawienie się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywanie alkoholu w pracy)

Tryb nakładania kar porządkowych: Kara nie może być zastosowana po upływie 2 tygodni od powzięcia wiadomości o naruszeniu obowiązku porządkowego i po upływie 3 miesięcy od dopuszczenia się naruszenia. Przed nałożeniem kary porządkowej pracodawca jest zobligowany wysłuchać pracownika. O zastosowanej karze porządkowej pracodawca zawiadamia pracownika na piśmie, wskazując rodzaj naruszenia obowiązków pracowniczych oraz jego datę a także informuje o prawie wniesienia sprzeciwu i terminie jego wniesienia.

Tryb weryfikacji kar porządkowych Jeżeli zastosowanie kary porządkowej nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, pracownik może w terminie 7 dni od dnia zawiadomienia go o ukaraniu wnieść sprzeciw. Sprzeciw rozpatruje pracodawca po rozpatrzeniu stanowiska reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związkowej. Nieodrzucenie sprzeciwu w ciągu 14 dni od jego wniesienia jest równoznaczne z jego uwzględnieniem. Pracownik, który wniósł sprzeciw, może w ciągu 14 dni od dnia zawiadomienia o jego odrzuceniu wystąpić do sądu pracy o uchylenie zastosowanej kary.

Odpowiedzialność materialna Odpowiedzialność na zasadach ogólnych, Odpowiedzialność za mienie powierzone, Odpowiedzialność za szkodę z winy umyślnej.

Odpowiedzialność na zasadach ogólnych Przesłankami tej odpowiedzialności są: - bezprawność (niewykonanie lub nienależyte wykonanie obowiązku pracowniczego), - wina, - szkoda, - związek przyczynowy między zawinioną bezprawnością a szkodą Naprawienie szkody wyrządzonej z winy nieumyślnej poza mieniem powierzonym charakteryzuje: - ograniczenie odpowiedzialności jedynie do rzeczywistej straty pracodawcy, - ograniczenie wysokości odszkodowania do kwoty trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika, - możliwość obniżenia odszkodowania.

Odpowiedzialność za mienie powierzone Przesłankami tej odpowiedzialności są: - prawidłowe powierzenie mienia, - naruszenie obowiązku zwrotu lub wyliczenia się z powierzonego mienia (szkoda), - zawiniona bezprawność, - związek przyczynowy. Pracownicy naruszający obowiązek zwrotu lub wyliczenia się z powierzonego mienia odpowiadają za szkodę w tym mieniu w pełnej wysokości. Ciężar dowodu: pracodawca jest obowiązany wykazać fakt prawidłowego powierzenia mienia oraz powstanie szkody i jej wysokość a pracownik , że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych.

Odpowiedzialność z winy umyślnej W przypadku gdy pracownik wyrządził szkodę umyślnie, jest obowiązany do jej naprawienia w pełnej wysokości, tzn. w granicach straty i utraconych korzyści. W orzecznictwie jako przykłady umyślnego wyrządzenia szkody wskazuje się: zagarnięcie mienia pracodawcy, wyrządzenie szkody wskutek prowadzenia przez pracownika w stanie nietrzeźwości samochodu z nadmierną prędkością, dysponowanie odzieżą roboczą jak własną i in.

Odpowiedzialność odszkodowawcza Regulowana przepisami kodeksu pracy: - w przypadku wadliwego rozwiązania przez pracownika stosunku pracy bez wypowiedzenia, z powodu zarzutu dopuszczenia się przez pracodawcę ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika, -naruszania przez pracownika zakazu konkurencji przewidzianego w umowie. Regulowana przepisami kodeksu cywilnego: - kontraktowa (naruszenie przez pracownika zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy), - deliktowa (samowolne użycie przez pracownika mienia pracodawcy do własnych celów)

Odpowiedzialność za wykroczenia i przestępstwa przeciwko prawom pracownika Zakres podmiotowy: osoby upoważnione do działania w określonym zakresie w imieniu pracodawcy, które podejmując decyzje w zakresie stosowania prawa pracy lub takiej decyzji nie podejmując, dopuszczają się jego naruszenia. Zakres przedmiotowy: zawieranie umowy cywilnoprawnej w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę, niepotwierdzanie na piśmie zawartej z pracownikiem umowy o pracę , wypowiadanie lub rozwiązywanie pracownikowi stosunku pracy z rażącym naruszeniem prawa, naruszanie przepisów o czasie pracy, niewypłacanie w terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia i in.

Odpowiedzialność za przestępstwo przeciwko prawom osób wykonującym pracę zarobkową ( art. 218- 221 k.k) Złośliwe lub uporczywe naruszanie praw pracowniczych lub praw z ubezpieczenia społecznego zatrudnionych, Odmowa ponownego przyjęcia osoby przywróconej do pracy przez właściwy organ, Naruszanie przepisów o ubezpieczeniach społecznych przez niezgłoszenie lub zgłoszenie nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, Narażenie pracownika na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia wskutek niedopełnienia obowiązku przez osobę odpowiedzialną za bhp, Niezawiadomienie właściwego organu o wypadku przy pracy lub chorobie zawodowej przez zobowiązaną do tego osobę.

Pozbawienie lub ograniczenie świadczenia, przekształcenie lub rozwiązanie stosunku pracy

Opracowano na podstawie: - H. Szurgacz, Z. Kubot, T. Kuczyński, A. Tomanek, Prawo pracy. Zarys wykłaadu, Warszawa 2016, - Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy( Dz. U. z 2014 r. poz 1502 z późn zm.).