„ŻYCIE PONAD WSZYSTKO” Świadectwo o zwykłych ludziach i ich niezwykłych czynach.

Ci, którzy uratowali sześcioro Żydów już nie żyją… O historii rodziny ukrywającej Żydów opowiada Pani Zofia Pieprzak, córka Stefanii i Józefa, siostra Henryka i Mariana Piwowarskich- Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata.

Ludzka solidarność „W okresie okupacji od lata 1942 r. do stycznia 1945 r. w gospodarstwie moich rodziców ukrywało się pięciu dorosłych Żydów i jedno małe żydowskie dziecko. Małżeństwo Fridberg: Dawid Fridberg , Guta Fridberg Siostra Dawida Fridberga – Regina Nisenbaum i jej pięcioletni syn Izaak Nisenbaum – nazywanym Józiem Narzeczeństwo Hendlerowie.”

O rodzinie, Żydach i ich kryjówce „ Moja rodzinna miejscowość to Stąporków (Wołów) . Matka zajmowała się gospodarstwem, ojciec pracował w tartaku. Żydów przyprowadził znajomy rodziców. Ojciec wraz z braćmi przygotowali ziemiankę. Wchodziło się do niej z obory, potem podkopem do stodoły i tam pod klepiskiem grupa Żydów ukrywała się niemal trzy lata.”

Opis kryjówki – Marian Piwowarski „To tylko był sam wylot, wentylacja była taka, że ta kryjówka spod klepiska miała taką prostokątną z desek rurę jak ja to nazywam, o przekroju gdzieś 200cm/2 i długość 10 metrów chyba nie więcej, i ulokowana w podmurówce stodoły, która by składała się podmurówka z kamieni luźnych […] ale były i stałe, trwałe na te. I […] to musiało być, że tak powiem za tym, za podmurówką stał płot, za płotem […] rosło zboże, żyto najczęściej w lecie. W zimie nie było nic. I w zimie kiedy był mróz ,kiedy była temperatura niska, to […] było jedno niebezpieczeństwo. Ciepło, które wychodziło […] w postaci pary, widocznej pary. Także myśmy przestrzegali ich żeby […] w zatykali otwór szmatą, a wietrzenie prosiliśmy żeby robili nocą”. https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-rodzina-piwowarskich

Życie codzienne Żydzi przebywali w ziemiance całe dnie , wychodzili tylko nocą rozprostować kości , pospacerować po stodole i zaczerpnąć świeżego powietrza. Domostwo Państwa Piwowarskich z okresu okupacji i obecnie https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-rodzina-piwowarskich

Ostrożność ponad wszystko Należało być bardzo ostrożnym. Za ukrywanie Żydów groziła śmierć. ,, Najważniejsze było ratowanie człowieka”- wspomina słowa swojej matki Pani Zofia. Należało się obawiać każdego. Sąsiadka interesowała się dlaczego mama robi takie duże zaopatrzenie w żywność. Posiłki pomagali przenosić bracia w wiaderkach, niby to dla zwierząt. Kiedyś w gospodarstwie zatrzymali się własowcy. Chcieli wprowadzić swoje konie do stodoły. Ojciec szybko zasłonił deską szczelinę w klepisku.

Chwila szczęścia W któreś Święta Bożego Narodzenia przyprowadzono z kryjówki małego Józia. Po latach wspominał ten moment. Migocące światełka choinki pozostały mu w pamięci.

Pożegnanie i wdzięczność W styczniu 1945 roku Fridbergowie, Regina Nisenbaum z Józiem i Hendlerowie opuścili kryjówkę. Udali się do Końskich, później do Kielc. Po pogromie kieleckim wyjechali do Izraela. Guta Fridberg wystąpiła z wnioskiem o przyznanie rodzinie Piwowarskich medalu Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata. Uroczystość w Yad Vashem Od lewej: Izaak (Józio) Nisenbaum , Pani Stefania Piwowarska ( tyłem), pierwsza od prawej: Pani Guta Fridberg.

Dyplom Honorowy Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata Medal Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata

Spotkanie po latach – Tel Awiw (1986) „Spotkali się po 40 latach w 1986 r.- Guta Fridberg , Izaak Nisenbaum i moja matka Stefania.”

Spotkanie po latach – Wołów (1987) Przyjechali do Wołowa w następnym roku. Pani Guta oprowadzała Izaaka Nisenbauma, po obejściu, pokazywała mu miejsce, gdzie kiedyś była kryjówka. Były wspomnienia, wzruszenia. Pani Guta Fridberg zmarła 1 stycznia 1990 roku.

Wspomnienia z Tel Awiwu Sadzenia drzewka oliwnego : Izaak Nisenbaum, Stefania Piwowarska Pani Zofia Pieprzak towarzyszy sadzeniu drzewka oliwnego.

Podziękowanie od uczniów szkoły w Tel Awiwie

Tablica upamiętniająca rodzinę Piwowarskich – Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata w Yad Vashem

Podziękowanie Dziękujemy Pani Zofii Pieprzak za udostępnienie pamiątek rodzinnych i rozmowę. Pani Zofia Pieprzak, córka Sprawiedliwych, Marta Mechelewska członek grupy projektowej.

Opracowanie Uczniowie klasy VI a Szkoły Podstawowej im. gen. bryg. Antoniego Hedy Szarego w Radoszycach

Dziękujemy za uwagę