CZYNNIKI SZKODLIWE I UCIĄŻLIWE W ŚRODOWISKU PRACY HAŁAS wykorzystano materiały: D. Augustyńska, M. Pośniak – Czynniki szkodliwe w środowisku pracy, wartości dopuszczalne (praca zbiorowa), CIOP, Warszawa 2007 Internet: http://www.serwis.wypadek.pl , http://www.ciop.pl

OKREŚLENIA hałas – każdy niepożądany dźwięk, który może być uciążliwy albo szkodliwy dla zdrowia lub zwiększać ryzyko wypadku przy pracy. [def. podana w Rozp. MGiP z dnia 05.08.2005r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne – Dz. U. z 2005r. Nr 157, poz. 1318] dB [decybel] – względna logarytmiczna jednostka natężenia dźwięku. Decybelami określa się natężenie dźwięków odbieranych przez ucho ludzkie.

OKREŚLENIA Dźwięki to drgania cząstek powietrza (lub innego ośrodka sprężystego) względem położenia równo-wagi. Drgania te propagują się w powietrzu w postaci fal akustycznych, czyli następujących po sobie lokalnych zagęszczeń i rozrzedzeń cząstek powietrza. Prędkość z jaką rozprzestrzeniają się drgania cząsteczek powietrza nazywana jest prędkością dźwięku i wynosi ona ok. 330m/s. Przestrzeń, w której rozchodzą się fale akustyczne nazywana jest polem akustycznym.

OKREŚLENIA Im większa jest amplituda drgań źródła dźwięku i zarazem cząsteczek powietrza, tym większe jest ciśnienie akustyczne. Dźwięki o większym ciśnieniu akustycznym odbierane są przez człowieka jako głośniejsze.

OKREŚLENIA Właściwości ludzkiego ucha sprawiają, że dźwięk o częstotliwości 2kHz i poziomie ciśnienia akustycznego równym 30dB wydaje się nam tak samo głośny jak dźwięk o częstotliwości 100Hz i poziomie około 50dB. Aby uwzględnić czułość ucha ludzkiego na dźwięki w zależności od ich częstotliwości i poziomu ciśnienia akustycznego wprowadzono krzywe korekcyjne. Najczęściej stosowane to krzywa korekcyjna A i krzywa korekcyjna C .

OKREŚLENIA krzywe korekcyjne A i C:

OKREŚLENIA hałas słyszalny – są to dźwięki słyszalne, których częstotliwości zawierają się w paśmie od 20 Hz do 20 kHz. hałas infradźwiękowy – hałas, w którego widmie występują składowe o częstotliwościach infra-dźwiękowych – od 1 Hz do 20 Hz. hałas ultradźwiękowy – hałas, w którego widmie występują składowe o wysokich częstotliwościach słyszalnych i niskich ultradźwiękowych – od 10 kHz do 40 kHz.

OKREŚLENIA hałas ustalony – hałas, którego poziom dźwięku A w określonym miejscu, mierzony przy włączonej charakterystyce dynamicznej S (SLOW) miernika poziomu dźwięku, zmienia się podczas obserwacji nie więcej niż o 5 dB. hałas nieustalony – hałas, którego poziom dźwięku A w określonym miejscu, mierzony przy włączonej charakterystyce dynamicznej S (SLOW) miernika poziomu dźwięku, zmienia się podczas obserwacji więcej niż o 5 dB. hałas impulsowy – hałas składający się z jednego lub wielu zdarzeń dźwiękowych każde o czasie trwania mniejszym niż 1 s.

OKREŚLENIA równoważny poziom dźwięku A (LEX) jest to taki poziom dźwięku A który działając przez taki sam czas jak hałas o zmiennym poziomie ciśnienia akustycznego niesie ze sobą taką samą energię i takie samo ryzyko uszkodzenia słuchu. maksymalny poziom dźwięku A (LAmax) jest to maksymalna wartość skuteczna poziomu dźwięku A. szczytowy poziom dźwięku C (LCpeak) jest to maksymalna chwilowa wartość poziomu dźwięku C.

OKREŚLENIA Przykład zmian poziomów dźwięku A hałasu w ciągu 8-godzinnego dnia pracy. Pracownik pierwsze dwie godziny pracował w hałasie o poziomie dźwięku A równym 85dB, następne dwie godziny w hałasie o poziomie dźwięku A równym 80dB, następnie godzinę w hałasie o poziomie dźwięku A równym 100dB i trzy godziny w hałasie o poziomie dźwięku A równym 75dB. Z punktu widzenia narażenia zawodowego odpowiada to sytuacji, w której pracownik pracowałby osiem godzin w hałasie o poziomie dźwięku A równym 91,4dB.

szkodliwy wpływ na narząd słuchu wiąże się z następującymi jego cechami: 1) równoważny poziom dźwięku A (LEX,A) przekraczający 80 dB (słabsze bodźce nie uszkadzają słuchu nawet przy długotrwałym, nieprzerwanym działaniu); 2) długi czas działania hałasu (skutki działania hałasu na narząd słuchu kumulują się w czasie i zależą od dawki energii akustycznej przekazanej do organizmu w określonym czasie); 3) ciągła ekspozycja na hałas (jest bardziej szkodliwa niż ekspozycja przerywana – krótkotrwałe przerwy umożliwiają procesy regeneracyjne słuchu); 4) hałas impulsowy (bardzo szkodliwy – mechanizm obronny narządu słuchu zapobiegający wnikaniu energii akustycznej do ucha nie zdoła zadziałać); 5) hałas o widmie z przewagą składowych o częstotliwościach średnich i wysokich (jest bardziej niebezpieczny niż hałas o widmie, w którym maksymalna energia zawarta jest w zakresie niskich częstotliwości – czułość ucha ludzkiego jest największa w zakresie częstotliwości od 3 kHz do 5 kHz; 6) szczególna, osobnicza podatność na uszkadzający wpływ hałasu (zależy od cech dziedzicznych i nabytych, np. wskutek przebytych chorób).

skutki działania hałasu na organ słuchu: 1) uszkodzenie struktur anatomicznych narządu słuchu (perforacje i ubytki błony bębenkowej), są zwykle wynikiem jednorazowych i krótkotrwałych ekspozycji na hałas o szczytowych poziomach ciśnienia akustycznego ponad 130 – 140 dB; 2) upośledzenie sprawności słuchu w postaci podwyższenia progu słyszenia wskutek długotrwałego narażenia na hałas o równoważ-nym poziomie dźwięku A ponad 80 dB. Podwyższenie progu słyszenia może być odwracalne (czasowe przesunięcie progu słyszenia) lub też trwałe (trwały ubytek słuchu). Rozwój trwałego ubytku słuchu ujawnia badanie audiometryczne. Obustronny trwały ubytek słuchu spowodowany hałasem, wyrażony podwyższeniem progu słyszenia o co najmniej 45 dB w uchu lepiej słyszącym, stanowi kryterium rozpoznania i orzeczenia zawodowego uszkodzenia słuchu jako choroby zawodowej.

pozasłuchowe skutki działania hałasu: Pozasłuchowe skutki działania hałasu nie są jeszcze w pełni rozpozna-ne. Anatomiczne połączenie nerwowej drogi słuchowej z korą mózgo-wą umożliwia bodźcom słuchowym oddziaływanie na inne ośrodki (zwłaszcza ośrodkowy układ nerwowy i układy gruczołów wydzielania wewnętrznego). Doświadczalnie wykazano, że słabsze bodźce akustyczne (o poziomie 55 do 75 dB) mogą powodować rozproszenie uwagi, utrudniać pracę i zmniejszać jej wydajność. Pozasłuchowe skutki działania hałasu są odpowiedzią organizmu na działanie hałasu jako stresora przyczyniającego się do różnego rodzaju chorób (np. choroby ciśnieniowej, choroby wrzodowej, nerwicy). Nie należy zapominać również o wpływie na zrozumiałość i maskowa-nie mowy oraz dźwiękowych sygnałów bezpieczeństwa. Utrudnione porozumiewanie się ustne w hałasie (hałas na poziomie 80 do 90 dB) i maskowanie sygnałów ostrzegawczych nie tylko zwiększa uciążliwość pracy i zmniejsza jej wydajność, lecz może być przyczyną wypadków przy pracy.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozp. MPiPS z dnia 29.11.2002r. w sprawie najwyższych dopusz-czalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. z 2002r. Nr 217, poz. 1833 z później-szymi zmianami): – poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy i odpowiadającą mu ekspozycję dzienną [LEX,8h] lub poziom ekspozycji odniesiony do tygodnia pracy i odpowiadającą mu ekspozycję tygodniową (wyjątkowo w przypadku hałasu oddziałującego na organizm człowieka w sposób nierównomierny w poszczególnych dniach w tygodniu) [LEX,w] nie może przekraczać 85 dB. – maksymalny poziom dźwięku A [LAmax] nie może przekraczać 115 dB. – szczytowy poziom dźwięku C [LCpeak] nie może przekraczać 135 dB. Wg dokumentu ISO 1999:1975, przy narażeniu na hałas o równoważ-nym poziomie dźwięku A wynoszącym 85 dB dziennie w ciągu 40 lat pracy w tym środowisku, ryzyko utraty słuchu wynosi 10%. W tej grupie znajdują się głównie osoby o szczególnie osobniczej podatności na szkodliwy wpływ hałasu.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: PN-N-01307:1994 – równoważny poziom dźwięku A w czasie pobytu pracownika na stanowisku pracy: – w kabinach bezpośredniego sterowania bez łączności telefonicznej, w laboratoriach ze źródłami hałasu, w pomieszczeniach z maszy-nami i urządzeniami liczącymi, maszynami do pisania, dalekopisami i w innych pomieszczeniach o podobnym przeznaczeniu nie powinien przekraczać 75 dB. – w kabinach dyspozytorskich, obserwacyjnych i zdalnego sterowania z łącznością telefoniczną używaną w procesie sterowania, w po-mieszczeniach do wykonywania prac precyzyjnych i w innych po-mieszczeniach o podobnym przeznaczeniu nie powinien przekraczać 65 dB. – w pomieszczeniach: administracyjnych, biur projektowych, do prac teoretycznych, opracowania danych i innych o podobnym przezna-czeniu nie powinien przekraczać 55 dB.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24.08.2004r. w sprawie wykazu prac wzbronionych młodocianym i warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac (Dz. U. z 2004r. Nr 200, poz. 2047 z późniejszymi zmianami) wzbronione jest zatrudnianie młodocianych na stanowiskach pracy, na których: – poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego [LEX,8h] lub do przeciętnego tygodniowego [LEX,w], określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza 80 dB. – maksymalny poziom dźwięku A [LAmax] przekracza 110 dB. – szczytowy poziom dźwięku C [LCpeak] przekracza 130 dB.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10.09.1996r. w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom (Dz. U. z 1996r. Nr 114, poz. 545 z późniejszymi zmianami) wzbronione jest zatrudnianie kobiet w ciąży na stanowiskach pracy, na których: – poziom ekspozycji na hałas odniesiony do 8-godzinnego dobowego [LEX,8h] lub do przeciętnego tygodniowego [LEX,w], określonego w Kodeksie pracy, wymiaru czasu pracy przekracza 65 dB. – maksymalny poziom dźwięku A [LAmax] przekracza 110 dB. – szczytowy poziom dźwięku C [LCpeak] przekracza 130 dB.

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE A OCENA NARAŻENIA NA HAŁAS: Ekspozycja Krotność wartości na hałas dopuszczalnej LEX,8h(W) < LEX,dop – 3 dB LAmax < LAmax,dop – 6 dB k < 0,5 LCpeak < LCpeak,dop – 6 dB LEX,dop – 3 dB ≤ LEX,8h(W) ≤ LEX,dop LAmax,dop – 6 dB ≤ LAmax ≤ LAmax,dop k = 0,5 – 1,0 LCpeak,dop – 6 dB ≤ LCpeak ≤ LCpeak,dop LEX,8h(W) > LEX,dop LAmax > LAmax,dop k > 1,0 LCpeak > LCpeak,dop

WARTOŚCI DOPUSZCZALNE: Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 05.08.2005r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. z 2005r. Nr 157, poz. 1318): – dla poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do 8-godzinnego dobowego wymiaru czasu pracy [LEX,8h] lub poziomu ekspozycji na hałas odniesionego do tygodnia pracy [LEX,w] – wartość progu działania wynosi 80 dB; – szczytowy poziom dźwięku C [LCpeak] – wartość progu działania wynosi 135 dB.

PROFILAKTYKA: Pracodawca eliminuje u źródła ryzyko zawodowe związane z naraże-niem na hałas lub ogranicza je do możliwie najniższego poziomu, uwzględniając dostępne wszystkie rozwiązania techniczne oraz postęp naukowo-techniczny. Po osiągnięciu lub przekroczeniu wartości NDS hałasu pracodawca sporządza i wprowadza w życie program działań organizacyjno-tech-nicznych zmierzających do ograniczenia narażenia na hałas. W programie uwzględnia w szczególności działania polegające na: – unikaniu procesów i metod pracy powodujących narażenie na hałas oraz zastępowaniu ich innymi, stwarzającymi mniejsze narażenie; – dobieraniu środków pracy o możliwie najniższym poziomie emisji hałasu; – ograniczeniu narażenia na hałas środkami technicznymi takimi jak: kabiny dźwiękoszczelne dla personelu i obsługi, ekrany i materiały dźwiękochłonne, obudowy dźwiękoizolacyjne maszyn i urządzeń; – projektowaniu miejsc pracy i rozmieszczeniu stanowisk pracy w spo-sób umożliwiający izolację od sąsiednich źródeł hałasu oraz jednoczesnego oddziaływania wielu źródeł hałasu na pracownika; – ograniczeniu czasu narażenia i liczby osób narażonych na hałas przez właściwą organizację pracy (np. stosowanie skróconego czasu, przerwy i rotacja stanowisk pracy).

PROFILAKTYKA: Gdy uniknięcie lub wyeliminowanie ryzyka zawodowego wynikającego z narażenia na hałas nie jest możliwe za pomocą w/w wymienionych środków technicznych, wówczas pracodawca: – udostępnia pracownikom środki ochrony indywidualnej słuchu, jeżeli wielkości hałasu przekraczają wartości progów działania (LEX,8h = 80 dB, LCpeak = 135 dB); – zobowiązuje pracowników do stosowania środków ochrony indywi-dualnej słuchu oraz nadzoruje prawidłowość ich stosowania, jeśli wielkości charakteryzujące hałas osiągają lub przekraczają wartości NDS.

PROFILAKTYKA: Zgodnie z Art. 229 Kodeksu Pracy i Rozporządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30.05.1996r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowot-nej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie Pracy (Dz. U. z 1996r. Nr 69, poz 332 z późniejszymi zmianami): W przypadku narażenia na hałas badania ogólne otolaryngoliczne wy-konuje się co cztery lata, a badania otolaryngoliczne i audiometryczne przez pierwsze trzy lata pracy w hałasie – co rok, a następnie co trzy lata. W razie ujawnienia w okresowym badaniu audiometrycznym ubytków słuchu charakteryzującą się znaczną dynamiką rozwoju częstotliwość badań audiometrycznych należy zwiększyć, skracając przerwę między kolejnymi badaniami do roku lub sześciu miesięcy. W razie narażenia na hałas impulsowy lub na hałas którego równoważ-ny poziom dźwięku A przekracza stale lub często 110 dB, badania audiometryczne należy przeprowadzać nie rzadziej niż raz w roku.