PODSTAWY WYCHOWANIA DO ŻYCIA W RODZINIE ZAGADNIENIA SEKSUOLOGICZNE Opracowała: Monika Haligowska

NATURA LUDZKIEJ SEKSUALNOŚCI

BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA POPĘDU SEKSUALNEGO

ZDROWIE SEKSUALNE to wg WHO integracja biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego konieczna do pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości. (Z. Lew – Starowicz, 1999, s. 303).

(A. Dolczewska – Samela, 2006, s. 199). ZDROWIE SEKSUALNE WW. rozumienie zdrowia seksualnego przedstawia ludzką seksualność jako wartość związaną z całą strukturą osobowości, z systemem wartości i potrzeb, obrazem własnego JA, relacjami międzyludzkimi, rolami partnerskimi, rodzicielskimi i społecznymi. (A. Dolczewska – Samela, 2006, s. 199).

ZDROWIE SEKSUALNE będzie pełne jedynie wówczas, gdy człowiek w swojej aktywności seksualnej jest sprawny na poziomie stosownym do wieku, szczęśliwy z powodu możliwości zaspokojenia swojej potrzeby seksualnej zgodnie z upodobaniami, a jednocześnie w sposób, który nie łamie norm społecznych oraz daje satysfakcję drugiej osobie. (L. Gapik 2001, s. 13).

(A. Dolczewska – Samela, 2008, s. 73 ZDROWIE SEKSUALNE „to nie tylko reprodukcja, problemy seksualne, choroby przenoszone drogą płciową, ale także jedna z determinant jakości życia i poczucia szczęścia w relacji z partnerem. Można przyjąć, iż czynnikiem kształtującym zachowania zdrowotne w sferze seksualności będzie subiektywnie odczuwana jakość życia seksualnego oraz dążenie do jej podnoszenia lub brak tego dążenia”. (A. Dolczewska – Samela, 2008, s. 73

POPĘDY pierwotne mechanizmy regulacyjne, które mają zapewniać zaspokojenie potrzeb organizmu (potrzeb biologicznych) poprzez uruchomienie i podtrzymanie odpowiednich czynności niezbędnych do osiągnięcia warunków, dzięki którym potrzeby zostaną zaspokojone (I. Obuchowska, A. Jaczewski, 1982) Człowiek tworzy popędy poprzez doświadczenia, które determinują ich powstanie.

POPĘD SEKSUALNY jest bardzo złożony. Opiera się zarówno na pobudzeniach pochodzących z narządów wewnętrznych organizmu, jak i na stymulacji zewnętrznej, z otoczenia.

POPĘD SEKSUALNY jest czymś imperatywnym, domaga się realizacji i pozostawia człowiekowi niewielki margines wyborów. Jest zjawiskiem uwarunkowanym biologicznie, ale jego konsekwencje wynikające z realizacji popędu są znacznie szersze, tj. mają wymiar społeczny.

POPĘD SEKSUALNY w ujęciu neurofizjologicznym - ośrodkowy proces nerwowy wywołany przez określoną potrzebę organizmu, zawiadujący reakcjami organizmu zmierzającymi do zaspokojenia tej potrzeby

POTRZEBA PŁCIOWA (LIBIDO) POŻĄDANIE (NA OBIEKT) POBUDZENIE SEKSUALNE PODNIECENIE CENTRALNE KOGNITYWNE / POZNAWCZE OBWODOWE PODNIECENIE NIEGENITALNE POBUDZENIE GENITALNE

POPĘD SEKSUALNY W pobudzeniu wewnętrznym istotną rolę odgrywa ośrodkowy układ nerwowy, gdyż dzięki niemu możliwy jest proces uczenia się. Jest to istotne ze względu na to, że pewne bodźce zewnętrzne mogą stać się bodźcami seksualnymi poprzez skojarzenie ich z uprzednim podnieceniem seksualnym. Obok ośrodkowego układu nerwowego w pobudzeniu wewnętrznym bardzo istotną rolę odgrywają mechanizmy mózgowe i hormonalne, między którymi istnieje ścisłe powiązanie morfologiczne i czynnościowe.

POTRZEBY obejmują właściwości organizmu, POPĘD A POTRZEBY POPĘD jest jednym z podstawowych elementów zapewniających zaspokojenie potrzeb. POTRZEBY obejmują właściwości organizmu, dla których utrzymania i rozwoju muszą być spełnione określone warunki. Spełnienie ich powoduje, że potrzeba ma formę potencjalną, natomiast gdy brak jest ich spełnienia, potrzeba aktualizuje się poprzez wywołanie stanu wewnętrznego napięcia, który musi być rozpoznany, aby człowiek mógł tę potrzebę zaspokoić i zredukować powstałe napięcie za pomocą określonego zachowania.

POTRZEBA SEKSUALNA właściwość ludzkiego organizmu polegająca na okresowym powstawaniu specyficznego napięcia psychofizycznego możliwego do zredukowania tylko poprzez podjęcie czynności dających satysfakcję seksualną; indywidualnie ukształtowana, zależna od splotu uwarunkowań biologicznych, osobowościowych oraz społecznych, właściwość konkretnej osoby; jest zintegrowana z innymi potrzebami, głównie z potrzebą kontaktu emocjonalnego – potrzebą więzi uczuciowej; związek tych dwóch potrzeb jest dynamiczny w przebiegu całego życia człowieka;

W rozwoju potrzeby seksualnej ważne są trzy procesy: POTRZEBA SEKSUALNA W rozwoju potrzeby seksualnej ważne są trzy procesy: 1) proces mentalizacji, czyli uświadomienia sobie istnienia własnej potrzeby seksualnej, a także sposobów jej zaspakajania; 2) proces konkretyzacji, czyli ograniczania zachowań nieefektywnych na rzecz takich zachowań, które pozwalają na uzyskanie wyższego poziomu satysfakcji seksualnej, czyli – ukształtowanie indywidualnych preferencji seksualnych; 3) proces socjalizacji, czyli podporządkowanie sposobów zaspakajania potrzeby seksualnej wymaganiom obyczajowym i prawnym stawianym przez społeczeństwo (L. Gapik, 2006).

BIOLOGICZNE UWARUNKOWANIA POPĘDU SEKSUALNEGO REALIZOWANEGO POPRZEZ RÓŻNE ZACHOWANIA SEKSUALNE CZYNNIKI odgrywające istotną rolę w ww. zachowaniach: genetyczne, morfologiczne, fizjologiczne.

CZYNNIKI GENETYCZNE w rozwoju seksualnym od nich zależy m.in.: płeć, konstytucja, funkcjonowanie układu neurohormonalnego; stanowią o predyspozycjach, które jednak podlegają wpływom środowiska i w zależności od tych oddziaływań rozwijają się bądź też ulegają zahamowaniu czy też zniekształceniu;

MORFOLOGIA - budowa ciała będąca zaktualizowaniem się programu genetycznego; istotną rolę odgrywa tu rozwój struktur nerwowych i gruczołów wewnątrzwydzielniczych, ponieważ wszelkie ich uszkodzenia mają negatywny wpływ na rozwój seksualny, a co za tym idzie – na funkcjonowanie seksualne.

CZYNNIKI FIZJOLOGICZNE związane są z funkcjonowaniem kory mózgowej, ośrodków podkory, gruczołów wewnątrzwydzielniczych i narządów płciowych; kora mózgowa spełnia funkcję regulującą i kontrolującą, a więc „rozpoznaje” charakter bodźców wewnętrznych, „przerabia” je na specyficzne dla człowieka odczuwanie emocjonalne oraz „scala” emocje z reakcjami seksualnymi; w stosunku do bodźców zewnętrznych kora mózgu decyduje o powstaniu pod ich wpływem reakcji seksualnych, o przebiegu tych reakcji lub ich wygaszeniu; bodźce środowiskowe mogą zapoczątkować lub wygaszać reakcje seksualne tylko za pośrednictwem kory mózgowej.

RECEPTORY ZMYSŁOWE (dotyk, wzrok, węch) to kolejny istotny element odgrywający ważną rolę w reakcjach seksualnych; bodźce odbierane za pośrednictwem receptorów pobudzają układ wegetatywny współczulny (regulacja ukrwienia, tętno, ciśnienie, itp.) oraz wydzielanie wewnętrzne; bodźce te wywołują skojarzenia, generują wyobrażenia i wspomnienia poprzez dotarcie do ośrodków wyższych funkcji psychicznych;

RECEPTORY ZMYSŁOWE (dotyk, wzrok, węch) ośrodki podkorowe biorące udział w mechanizmie przebiegu reakcji seksualnej znajdują się w układzie limbicznym oraz w międzymózgowiu; kierują one reakcjami seksualnymi oraz scalają bodźce nerwowe z hormonalnymi; bodźce z receptorów dochodzą najpierw do ośrodków podkorowych, gdzie otrzymują „ładunek emocjonalny” i razem z nim są przekazywane do kory, która albo „zezwala” albo „nie” na pojawienie się określonych stanów emocjonalnych i zachowań seksualnych;

RECEPTORY ZMYSŁOWE (dotyk, wzrok, węch) w międzymózgowiu znajdują się również ośrodki wegetatywne regulujące natężenie emocji; impulsy z tych ośrodków przekazywane są do nadnerczy, które wydzielają adrenalinę działającą na mięśnie gładkie, co w efekcie prowadzi do wegetatywnych przemian, jakie towarzyszą stanom emocjonalnym (blednięcie, czerwienienie się, przyspieszone bicie serca itp.); podwzgórze spełnia również rolę wewnątrzwydzielniczą produkując substancję pobudzającą czynność wewnątrzwydzielniczą przysadki mózgowej;

DZIAŁANIE HORMONÓW oraz seksualnego funkcjonowania człowieka; kolejny bardzo ważny element rozwoju seksualnego oraz seksualnego funkcjonowania człowieka; istnieje ścisły związek między hormonami, a popędem seksualnym; zarówno u kobiet jak i u mężczyzn występują androgeny i estrogeny jednak w różnych proporcjach u każdej z płci; androgeny warunkują popęd seksualny u obu płci; ich wyższy poziom występuje u mężczyzn;

androgeny wzmacniają siłę popędu seksualnego DZIAŁANIE HORMONÓW androgeny wzmacniają siłę popędu seksualnego prawdopodobnie poprzez uwrażliwienie ośrodków seksualnych w układzie limbicznym i podwzgórzu, przez uwrażliwienie zewnętrznych narządów płciowych oraz przez podwyższenie ogólnej aktywności i witalności organizmu wskutek wpływu androgenów na stymulację przemiany materii; (Imieliński, 1990)

DZIAŁANIE HORMONÓW popędu seksualnego nie występuje związek liniowy, między poziomem androgenów w organizmie, a siłą popędu seksualnego nie występuje związek liniowy, w którym istnieje zależność typu: im więcej androgenów w organizmie tym większy popęd seksualny; pewien poziom jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania seksualnego, ale po jego osiągnięciu dalsze zwiększanie poziomu androgenów nie ma wpływu na zwiększenie możliwości seksualnych człowieka;

DZIAŁANIE HORMONÓW estrogeny zostały znacznie słabiej poznane, ale wiadomo, że uczestniczą w procesie dojrzewania dziewcząt oraz mają wpływ na rozwój układu rozrodczego kobiety i regulują jej cykl płciowy; na żeńskie zachowania seksualne mają wpływ również androgeny;

PSYCHOFIZJOLOGICZNE PODŁOŻE SEKSUALNOŚCI KORA MÓZGOWA PODWZGÓRZE PRZYSADKA MÓZGOWA KORA NADNERCZY GRUCZOŁY PŁCIOWE ANDROGENY ANDROGENY ESTROGENY

I KULTUROWE UWARUNKOWANIA PRZEJAWÓW SEKSUALNOŚCI CZŁOWIEKA PSYCHOSPOŁECZNE I KULTUROWE UWARUNKOWANIA PRZEJAWÓW SEKSUALNOŚCI CZŁOWIEKA

Większość przejawów seksualności człowieka kształtuje się pod dominującym wpływem oddziaływań zewnętrznych, choć mechanizmy reakcji fizjologicznych są wrodzone.

potrzeby rozładowania napięcia seksualnego i Wg teorii neofreudystów popęd seksualny składa się z dwóch komponentów: potrzeby rozładowania napięcia seksualnego i 2) potrzeby więzi emocjonalnej. Pierwszym środowiskiem, w którym dziecko zaspokaja potrzebę więzi i uczy się różnych form jej budowania, jest środowisko rodzinne.

CELACH, SPOSOBACH EKSPRESJI I znaczeniu pojęcia „SEKSUALNOŚĆ”. Badacze opisujący seksualność z perspektywy socjokulturowej, koncentrują się na: CELACH, SPOSOBACH EKSPRESJI I znaczeniu pojęcia „SEKSUALNOŚĆ”. Wychodzą z założenia, że ludzie uczą się swojej seksualności od wczesnego dzieciństwa. Rodzą się więc otwarci i zdolni do przyjmowania różnorodnych wzorców zachowań seksualnych.

Seksualne wzorce, których człowiek uczy się od dzieciństwa, krystalizują się w okresie dojrzewania w ramach ROLI PŁCIOWEJ i SOCJALIZACJI. Mężczyzn uczy się np. sprawiania wrażenia płci aktywnej, skoncentrowanej na przyjemności seksualnej, ukierunkowanej na cel. Kobiety są zachęcane do orientacji na cały proces, koncentracji na emocjach i reaktywności seksualnej.

ROZWÓJ TOŻSAMOŚCI (ROLI) PŁCIOWEJ ROLA SPOŁECZNA ma duże znaczenie w kształtowaniu wewnętrznej, psychicznej organizacji seksualności człowieka. ROZWÓJ TOŻSAMOŚCI (ROLI) PŁCIOWEJ obejmuje kształtowanie poczucia własnej płci zgodnie z płcią daną biologicznie, stanowi podstawę do przyjmowania określonych wzorców kulturowych związanych z płcią i uczenia się zachowań służących jej ekspresji.

PEŁNA IDENTYFIKACJA PŁCIOWA to poczucie akceptacji i przynależności do własnej płci, ukształtowane w wyniku procesu przyswajania poglądów, wartości, manier, statusu i władzy przedstawicieli własnej płci. Jest jednym z najważniejszych zadań dojrzewania psychoseksualnego. Proces ten zaczyna się w chwili urodzenia, a osiąga szczyt w fazie dojrzewania, choć może przedłużyć się jeszcze do okresu dorosłości.

PUNKTY KRYTYCZNE W ROZWOJU IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ – ETAPY: etap krytyczny po porodzie dla późniejszego przebiegu rozwoju psychoseksualnego; Płeć dziecka wpływa na charakter / jakość więzi uczuciowej pomiędzy dzieckiem a rodzicami. Już w okresie noworodkowym rodzice odmienne się zachowują i interpretują zachowania chłopca i dziewczynki, mają konkretne wymagania i oczekiwania uzależnione od płci (typ nawiązywania kontaktu, okazywanie uczuć, itp.).

PUNKTY KRYTYCZNE W ROZWOJU IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ – ETAPY: 2) do 2 r.ż. Dziecko zaczyna identyfikować się z własną płcią wraz z uświadomieniem sobie posiadania określonych narządów płciowych. Od tego momentu dziecko wchodzi w długi i złożony proces naśladowania i identyfikowania się z zachowaniami męskich i żeńskich członków rodziny.

PUNKTY KRYTYCZNE W ROZWOJU IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ – ETAPY: 3) do 7 r.ż. trwa formowanie obrazu płci, a następnie zachodzi stopniowa integracja osobowości i pojawia się świadomość: jestem kobietą / mężczyzną;

PUNKTY KRYTYCZNE W ROZWOJU IDENTYFIKACJI PŁCIOWEJ – ETAPY: 4) okres dojrzewania płciowego Moment szczególnego nasilenia popędu seksualnego – nastolatek uczy się wyrażania własnej seksualności zgodnej z płcią biologiczną. (Długołęcka, Lew – Starowicz, 2010)

KULTUROWE UWARUNKOWANIA SEKSUALNOŚCI „Potrzeby i zachowania seksualne człowieka w dużej mierze uwarunkowane są systemem kulturowym. Wpływa on na wychowanie w rodzinie począwszy od narodzenia, oddziaływanie środowiska rówieśniczego, oświatowego, zawodowego, pozycję społeczną, normy i zasady religijne, obyczajowość i normy życia małżeńskiego, rodzinnego, system prawny”.

KULTURA UWARUNKOWUJE: samoocenę w roli męskiej i kobiecej, styl kontaktów płci, komunikację werbalną i pozawerbalną, rytuał zalotów, postawy wobec ciała, współżycia seksualnego, kreuje normy i granice między „normalne" i „nienormalne", „przyzwoite" i „nieprzyzwoite”, wpływa na koncepcje miłości i formy wyrażania jej. (Lew – Starowicz, 1991)

ROLA I FUNKCJE SEKSUALNOŚCI W ŻYCIU CZŁOWIEKA: BUDOWANIE WIĘZI I PROKREACJA

w rozwoju jego osobowości, Seksualność jest istotnym elementem jakości życia z uwagi na to, że pełni ważną rolę w życiu człowieka, w rozwoju jego osobowości, w związkach emocjonalnych, w więzach kształtujących kontakty z innymi ludźmi. Jest źródłem najściślejszych i najbardziej intymnych związków i przeżyć, podstawą prokreacji i rodzicielstwa.

Seksualność w życiu człowieka pełni wiele funkcji: wyznacza gatunkową odmienność kobiety i mężczyzny i różną ich rolę społeczną; decyduje o cechach wyglądu, różnicach anatomii i fizjologii; ma związek z temperamentem i ukierunkowaniem aktywności; jest źródłem energii witalnej człowieka; stanowi podstawę płodności, a wcześniej zachowań seksualnych ukierunkowanych na zdobycie partnera; jest naturalnym podłożem instynktu opieki nad potomstwem. (Kościelska, 2004)

SEKSUALNOŚĆ W ROZWOJU ONTOGENETYCZNYM SEKSUALNOŚĆ W KOLEJNYCH ETAPACH ŻYCIA DOJRZEWANIE PSYCHOSEKSUALNE DZIEWCZĄT I CHŁOPCÓW

Rozwój seksualny przebiega różnie w zależności od płci dziecka. Współcześnie rozwój seksualny człowieka jest najbardziej wszechstronnie opisany przez teorię relacji z obiektem przedstawioną przez Otto Kernberga (1998). Kernberg podkreśla, że choć rozwój seksualny jest uwarunkowany czynnikami biologicznymi, to jednak zależy przede wszystkim od przebiegu relacji z obiektem – ważną osobą (najczęściej z matką) we wczesnym dzieciństwie, tj. do 6, 7 roku życia. Rozwój seksualny przebiega różnie w zależności od płci dziecka.

Od samego początku buduje podstawy W pierwszych 3 latach życia matka w sposób bezpośredni kształtuje seksualność dziecka, pozostając z nim w bliskim kontakcie fizycznym i emocjonalnym. Od samego początku buduje podstawy dla seksualności dziecka, zaś inne osoby oddziałują na nie pośrednio z uwagi na to, że nie pozostają z dzieckiem w tak bliskiej niepowtarzalnej relacji. Matka w dużej mierze jest więc odpowiedzialna na tym etapie za przebieg rozwoju seksualnego dziecka.

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA PREEDYPALNA FAZA EDYPALNA FAZA UTAJENIA

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA PREEDYPALNA: do 3 roku życia do ok. 1 roku życia matka pozostaje w stałym kontakcie z synem; matka reaguje radością na widok, zapach i dotyk syna; odczuwa przyjemność z powodu dotykania jego ciała, wykonywania czynności pielęgnacyjnych i karmienia; te pozytywne stany zostają przekazane dziecku; - fizyczny kontakt z matką przyjemnie stymuluje ciało dziecka i powoduje, że zaczyna ono oczekiwać takiego pobudzenia; stan ten ma go przygotować do późniejszej, stale obecnej w życiu mężczyzny, zdolności do uzyskiwania pobudzenia seksualnego;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA PREEDYPALNA: do 3 roku życia (wg Kerneberga: okres normalnego autyzmu i normalnej symbiozy / faza różnicowania) od 6, 8 do 36 m- ca: poprzez wprowadzenie dodatkowych składników pożywienia, matka nie jest już jedynym źródłem pokarmu i zaspokojenia; może się więc oddalić fizycznie i emocjonalnie od dziecka; chłopiec nadal identyfikuje się z matką – z pobudzeniem i jego źródłem; w ten sposób identyfikuje się ze związkiem, który łączy matkę z ojcem i pośrednio z jego osobą; - następuje identyfikacja chłopca z obojgiem rodziców;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA EDYPALNA: od 3 do 7 roku życia (wg Kernberga: faza konsolidacji) wpływ na seksualność dziecka wywiera w przeważającej mierze system rodzinny, ale też rówieśnicy; dziecko jest w stanie funkcjonować w relacjach wykraczających poza tę jedyną znaczącą, która łączyła go dotąd z matką; nowe znaczenie zyskuje osoba ojca oraz relacje łączące go z innymi członkami rodziny; ponownie kieruje swoją uwagę w stronę matki, a ojca traktuje jak rywala o jej uczucie i zainteresowanie;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA EDYPALNA rośnie u niego pobudzenie seksualne i zainteresowanie matką, pragnienie wyłącznego z nią kontaktu, a agresywne fantazje o walce z ojcem i pokonaniu go kierują chłopca ku pragnieniu związania się z matką; jednocześnie chłopiec odczuwa poczucie winy za chęć wyeliminowania ojca i lęk przed grożącą mu z tego powodu karą – LĘK KASTRACYJNY;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA EDYPALNA Każde z rodziców w inny sposób wpływa na prawidłowy rozwój seksualny chłopca: MATKA zauważa zainteresowanie syna swoją osobą, akceptuje jego pragnienia, ale odmawia ich bezpośredniego zaspokojenia; dostarcza więc synowi z jednej strony optymalnej akceptacji, a z drugiej – optymalnej frustracji; komunikuje synowi swoją seksualną niedostępność i odpowiedzialność za odmowę;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA EDYPALNA OJCIEC prawidłowo reagujący na rywalizacyjne zachowania syna i próby zajęcia jego miejsca przy boku matki, podejmuje wyzwanie i walkę; w wyniku walki syn zostaje pokonany; z jednej strony naraża go na doznanie porażki, z drugiej zaś wspiera go w jej znoszeniu, nie karząc za przejawianie seksualnych pragnień; Chłopiec, odsunięty przez matkę, ma możliwość zidentyfikowania się z ojcem, z jego agresywnymi i szczodrymi aspektami.

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA EDYPALNA „Rodzice nie represjonując seksualności dziecięcej (masturbacji, dziecięcych zabaw seksualnych) oraz komunikując dziecku istnienie seksualnych związków między dorosłymi, przekazują mu wzorce zezwalające na seksualność między osobami sobie równymi i niespokrewnionymi”. (Beisert, 2011, s. 118)

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA UTAJENIA – LATENTNA: od 6, 7 lat do 11 r.ż. przed dzieckiem stają nowe zadania wraz z podjęciem obowiązków szkolnych dojrzałość do współpracy z grupą odsuwają problemy seksualne na dalszy plan; Kernberg: rozwój seksualny dziecka nastawiony jest na adaptację do nowych warunków wyznaczonych przez świat dorosłych – podporządkowanie się obowiązkowi szkolnemu i wymaganiom grupy; do spełnienia tych wymagań potrzebne są bliskie relacje z rodzicami, wolne od napięć seksualnych i agresji oraz oparcie w grupie;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA FAZA UTAJENIA – LATENTNA: od 6, 7 lat do 11 r.ż. KIERUNKI PRZEMIAN: Chłopiec wypiera pragnienia seksualne skierowane wobec matki i przestaje je wyrażać. Rezygnuje również z rywalizacji z ojcem, porzucając walkę na rzecz otrzymanej od niego ochrony. 2) Chłopiec zwraca się ku grupie. Z jednej strony wyraża chęć dostosowania się go zasad panujących w grupie, z drugiej – pojawia się ukryte pragnienie utworzenia własnego związku. W efekcie: staje wobec nowego konfliktu, który będzie mu towarzyszył przez resztę życia: przystosowanie się do grupy - pragnienia osobiste (zwł. pożądanie seksualne).

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA DORASTANIE: budzenie się podniecenia seksualnego i gotowość do zaspokojenia go oraz do tworzenia bliskiej więzi z inną osobą; dezintegracja seksualna okresu dorastania: rozdźwięk między uczuciowością (czułość, miłość, troska) a podnieceniem i pożądaniem; nastolatki w skrajnie różny sposób przeżywają dezintegrację, jak też w skrajnie różny sposób starają się ją rozwiązać;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA - DORASTANIE Droga od dezintegracji do integracji ma typowy przebieg: do ok. 14 roku życia: - uniezależnianie się od rodziców i przynależność do grupy rówieśniczej; - konfliktowe relacje z rodzicami przypominają te z fazy edypalnej: MATKA budzi pragnienia seksualne; OJCIEC traktowany jest jako rywal; nieświadome pragnienie zajęcia jego miejsca przy boku matki jest przyczyną nieustannych konfliktów z ojcem; ponieważ zmienia się układ sił w rodzinie, konflikty zawierają większy ładunek agresji, negacji i krytyki;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA - DORASTANIE do ok. 14 roku życia: - zakaz realizacji pragnień seksualnych w rodzinie i przemiany fizyczne sprawiają, że nastolatek kieruje swoją aktywność na kontakty z rówieśnikami; - badania Whitbeck’a (1999): sprawowanie kontroli przez rodziców nad podejmowaniem zachowań seksualnych przez nastolatków ma bardzo ograniczony zasięg; - chłopcy mają niewielką świadomość własnych stanów i znajomość własnego organizmu; - zachowania seksualne podejmowane przez chłopców są: nieuporządkowane, niedojrzałe i niepohamowane;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA - DORASTANIE do ok. 14 roku życia: chłopcy podejmują zachowania seksualne z dziewczętami, ale też eksperymentują seksualnie z osobami tej samej płci; brak reguł działania, brak wyraźnych preferencji seksualnych, brak orientacji na określoną płeć; niepohamowanie z powodu wzrastającego nieustannie poziomu testosteronu: aktywność chłopca i energia rosną, pozostając w dysproporcji ze zdolnością do kontrolowania swoich działań; kontrola nastawiona jest raczej na ukrycie zachowań przed dorosłymi niż na ich rzeczywiste wykluczenie;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA - DORASTANIE 2) po 14 roku życia: rośnie wiedza chłopca o zachodzących w nim przemianach; zachowania seksualne stają się bardziej świadome; napięcie seksualne o znacznej sile, uogólnionym charakterze, łatwość rozładowywania; odczuwa pobudzenie często i w sytuacjach nie zawsze intymnych; nie potrafi kontrolować swoich reakcji; napięcie seksualne nie daje się wyraźnie oddzielić od napięcia emocjonalnego wywołanego lękiem, złością, ciekawością; stany napięcia i pobudzenia seksualnego przeplatają się ze sobą;

ROZWÓJ SEKSUALNY CHŁOPCA - DORASTANIE 2) po 14 roku życia: wiedza o sposobie obniżania napięcia powoduje, że chłopiec dąży do zachowań, które skutecznie obniżają je; dąży do nawiązania kontaktów z dziewczętami, co odzwierciedla dezintegrację uczuciową i seksualną (tworzą relacje oparte na fizyczności); jednocześnie rodzi się u niego pragnienie czułości i miłości, co powoduje, że poszukuje obiektów, które na te uczucia zasługują; u niektórych chłopców to wewnętrzne rozdarcie objawia się jako funkcjonowanie w dwóch związkach jednocześnie; mała dojrzałość emocjonalna sprawia, że chłopcy często demonstrują na zewnątrz zachowania seksualne pozbawione czułości i miłości, a pragnienie więzi głęboko ukrywają; - pojawia się dążenie do stworzenia związku, w którym dojdzie do połączenia więzi emocjonalnej z kontaktem fizycznym;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI FAZA PREEDYPALNA: do 3 roku życia rozwój dziewczynki przebiega w bliskim kontakcie z matką i zmierza do przygotowania jej do pełnienia roli kobiety, której istotnym elementem jest macierzyństwo; matka zajmując się ciałem córki, komunikuje jej akceptację i radość z powodu bliskiego cielesnego kontaktu; w ten sposób jest fizycznie stymulowana, co kształtuje erotyzm niemowlęcia; między 3 a 36 miesiącem życia córki matka hamuje pobudzenie córki, skupiając się na własnych potrzebach; ten moment opuszczenia ma mniejsze znaczenie niż dla chłopca;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI FAZA PREEDYPALNA: do 3 roku życia córka identyfikując się z wycofaniem matki, przeżywa okres zmniejszonego zainteresowania seksualnością, co przygotowuje ją do przechodzenia przez podobne fazy w przyszłości: ciąża, poród, połóg, opieka nad noworodkiem; matka powraca do kontaktów seksualnych z mężem, niejako opuszczając dziecko; podobieństwo między matką a córką powoduje, że rozwija się między nimi więź; ta identyfikacja jest nieprzerwana i bardzo silna, co sprawia, że pomimo okresu wycofania seksualnej stymulacji ze strony matki, dziewczynka zachowuje ukryte pojęcie o naturze swojej płciowości; gdy matka zbliża się do ojca, dziewczynka identyfikuje się z nią i z jej związkiem z ojcem;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI FAZA EDYPALNA: od 3 roku życia do 6, 7 lat dziewczynka jest na tyle dojrzała, że obok związku z matką, jest w stanie stworzyć relację z ojcem; pragnie, żeby OJCIEC ją dostrzegł i zaakceptował jej płeć; jest pobudzona innością ojca i pragnie nawiązać z nim bliską więź, zastępującą jego więź z matką; swoje pragnienia seksualne kieruje wprost na ojca; prawidłową reakcją dorosłego mężczyzny na skierowane wobec niego pożądanie seksualne dziecka jest akceptowanie tych zachowań jako elementu rozwoju seksualnego;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI FAZA EDYPALNA: od 3 roku życia do 6, 7 lat ojciec spostrzega zainteresowanie córki i potwierdza jej rozwijającą się kobiecość razem z towarzyszącą jej ekspresją seksualną; wraz z tą akceptacją idzie w parze frustracja innych pragnień córki: nawiązania relacji seksualnej z nim i zajęcia miejsca matki; - ojciec upewnia tym samym dziecko, że może ono bezpiecznie ujawniać swoje pragnienia, nie spotykając się z represją ani karą, a on jest odpowiedzialny za to, aby nigdy nie doszło do ich realizacji;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI - FAZA EDYPALNA wobec MATKI przyjmuje postawę rywalizacyjną i chce wyeliminować ją z życia ojca; matka akceptując swoją kobiecość i zyskując jej potwierdzenie w związku z dorosłym mężczyzną, nie czuje się zagrożona dążeniem dziewczynki do zajęcia jej miejsca; spokojnie akceptuje zachowania córki, podejmuje rywalizację i pozwala jej na doświadczanie porażki; dla dziecka odmowa ojca oznacza niepowodzenie; matka wspiera ją w tej sytuacji; wskazuje jednocześnie na to, że w przyszłości córka ma szansę na stworzenie dojrzałego związku z mężczyzną; to doznanie akceptacji i frustracji upewnia dziewczynkę o seksualnej niedostępności rodziców, uczy ją poszukiwania partnera wśród rówieśników, przygotowuje ją do obecności rywalizacji i agresji w związkach seksualnych;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI FAZA UTAJENIA: od 6, 7 roku życia do 11 lat nowe wymagania społeczne powodują zmianę nastawienia wobec własnej seksualności i wobec seksualności innych ważnych obiektów; zainteresowanie seksualnością znacznie się zmniejsza; ojciec nie jest już obiektem budzącym pragnienia seksualne; zostają one wyparte, a ich miejsce zajmuje pozytywny, pozbawiony konfliktów i napięć związek z ojcem; matka przestaje być traktowana jako konkurencyjny obiekt seksualny;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI FAZA UTAJENIA: od 6, 7 roku życia do 11 lat rodzice, rówieśnicy, „JA” (własna osoba) postrzegani są jako osoby pozbawione cech seksualnych; polaryzacja uczuć: oddzielenie miłości i czułości od agresji, wyraźnie kojarzonej z seksualnością; kontakty z rówieśnikami przebiegają głównie wśród innych dziewczynek; znajduje nowe obiekty do identyfikacji i idealizowania; czas spędzany wśród dziewcząt owocuje nawiązywaniem przyjaźni i relacji rywalizacyjnych;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI – DORASTANIE:12-18 lat przebiega pod wpływem konfliktowej relacji z rodzicami i coraz silniejszego związku z grupą rówieśniczą; walka z MATKĄ o uczucia ojca ma inny wydźwięk niż w fazie edypalnej, m.in. ze względu na wiek uczestników konfliktu; matka – wchodząc w wiek średni – znajduje się w sytuacji rywalizacji z młodą dziewczyną o wzrastającej urodzie i rozwijającej się seksualności; OJCIEC - zbliżający się do wieku średniego – jest pobudzany przez młodą, rozkwitającą kobietę; problemy seksualne są rozwiązywane w burzliwy sposób nawet w rodzinach prawidłowo funkcjonujących;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI – DORASTANIE na początku okresu dojrzewania dziewczynki rzadko uświadamiają sobie swoje pragnienia seksualne; seksualność jest doświadczana jako pragnienie więzi uczuciowej przejawiane jako dążenie do bliskości; poszukuje osoby, którą mogłaby obdarzyć czułością i zaufaniem i która mogłaby te uczucia odwzajemnić; chodzi jej o uczucia pozbawione pożądania seksualnego; najczęściej kieruje je pod adresem rówieśników lub chłopców nieco starszych od siebie;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI – DORASTANIE nastoletnie związki trwają krótko, co wynika z różnych oczekiwań dziewcząt i chłopców; dezintegracja seksualna początkowej fazy dorastania wyraża się jako demonstracyjne zaprzeczanie i eliminowanie seksualności; uporanie się z nią poprzez wykluczenie seksu powoduje, że problem znika na jakiś czas; negowanie seksualności może być jednak rozpatrywane jako ukryta forma jej wyrażania; innym, mniej typowym sposobem rozwiązania ww. dezintegracji jest zwrócenie się ku osobie tej samej płci; z czasem takie relacje przekształcają się w przyjaźń lub po prostu rozpadają się;

ROZWÓJ SEKSUALNY DZIEWCZYNKI – DORASTANIE ok. 16 roku życia stany pobudzenia seksualnego dochodzą do świadomości i są przez dziewczęta akceptowane; zaczynają łączyć się w pary, w których pojawia się coraz więcej zachowań seksualnych; integracja uczuciowości i podniecenia seksualnego będzie się przejawiać jako zwiększająca się świadomość własnych pragnień seksualnych, jako ich akceptacja oraz jako zdolność do podejmowania dojrzałej decyzji, z kim i kiedy nastąpi ich realizacja; (Beisert, 2011)

Po okresie dorastania następują: FAZA WCZESNEJ DOJRZAŁOŚCI FAZA DOJRZAŁOŚCI FAZA JESIENI ŻYCIA

DOROSŁOŚĆ FAZA WCZESNEJ DOJRZAŁOŚCI związana jest z przeciwstawieniem: BLISKOŚĆ - IZOLACJA czas tworzenia trwałych związków, cecha kształtująca: MIŁOŚĆ; FAZA WIEKU ŚREDNIEGO TWÓRCZOŚĆ – STAGNACJA tendencja do przekazywania wiedzy, kierowania, kontrolowania, opiekuńczość

INTEGRALNOŚĆ – ROZPACZ DOROSŁOŚĆ FAZA STAROŚCI INTEGRALNOŚĆ – ROZPACZ - faza duchowego scalania jednostki, osiągania poczucia harmonii i zrozumienia; - czas dzielenia się doświadczeniem życiowym; - zadanie rozwojowe: mądrość (Długołęcka, 2010)

LITERATURA: M. Beisert (red.) (2011). Seksualność w cyklu życia człowieka. Warszawa PWN. A. Długołęcka, Z. Lew – Starowicz (2010). Jak się kochać? Edukacja seksualna dla każdego. Warszawa Świat Książki. A. Dolczewska – Samela (2006). Promocja zdrowia seksualnego jako forma profilaktyki zaburzeń. Polski Przegląd Nauk o Zdrowiu nr 3 (8). Poznań Wyd. Naukowe Akademii Medycznej im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. A. Dolczewska – Samela (2008). Zdrowie seksualne i reprodukcyjne oraz ich determinanty w: (red.) G. Bartkowiak. Czynniki kształtujące zachowania zdrowotne człowieka na przestrzeni życia. Teoria i praktyka. Poznań Wyd. Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu. L. Gapik (2001). Potrzeba i sens prowadzenia terapii zaburzeń seksualnych w: (red.) L. Gapik, A. Woźniak. Terapia w seksuologii. Poznań P. W. INTERFUND Sp. z o. o.

LITERATURA: K. Imieliński (1990). Seksiatria. Tom I i II. Warszawa PWN. M. Kościelska (2004). Niechciana seksualność. O ludzkich potrzebach osób niepełnosprawnych intelektualnie. Warszawa Wyd. Jacek Santorski & Co. L. Lew – Starowicz (1991). Erotyzm i techniki seksualne Wchodu. Warszawa Wyd. : Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych. Z. Lew – Starowicz (1999). Miłość i seks. Słownik encyklopedyczny. Wrocław Wyd. Europa. I. Obuchowska, A. Jaczewski (1982). Rozwój erotyczny dzieci i młodzieży. Warszawa WSiP.