Projekt systemowy współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki 2007-2013, Priorytet IX, Działanie 9.4. Wysoko wykwalifikowane kadry systemu oświaty www.nauczyciele.org.pl

Biologia dla przyrodników Dr Anna Sternicka

POZIOMY ORGANIZACJI MATERII KOMÓRKA KOMÓRKA - podstawowa jednostka struktury i funkcji ( Schwann, Schleiden i teorie współczesne) Wielkość: od 0,2 um bakterie do 500 mm włókna roślin, Kształt: kulisty i inne.

POZIOMY ORGANIZACJI MATERII BUDOWA KOMÓRKI roślinnej zwierzęcej procariotycznej eukariotycznej

Komórka zwierzęca

Komórka roślinna

POZIOMY ORGANIZACJI MATERII SKŁADNIKI KOMÓRKI: Makroelementy (ok. 99%całkowitej masy organizmu): H – 48%, C – 23% i O – 23% oraz N, S, P są to pierwiastki biogenne. Do makroelementów należą również: Ca, Mg, Na, K, Cl. Mikroelementy: Fe, J, F, Cu, Zn, Co Woda jako podstawowy związek nieorganiczny; zawartość od ok. 10%(nasiona, szkliwo zębów) do ok.98% (płyny ustrojowe). Białka jako związki organiczne, budulcowe, zbudowane z aminokwasów (20). Inne funkcje białek: odpornościowa (przeciwciała), regulacyjna (niektóre hormony), katalityczna (enzymy). W budowie białek wyróżniamy strukturę: I, II, III i IV rzędową.

POZIOMY ORGANIZACJI MATERII SKŁADNIKI KOMÓRKI: Węglowodany (cukry) - funkcje: energetyczna, zapasowa, budulcowa. Podział: proste; glukoza, fruktoza, dwucukry; (sacharoza, maltoza, laktoza), wielocukry (skrobia, glikogen, chityna, celuloza). Tłuszcze czyli lipidy - funkcje; zapasowa, energetyczna, budulcowa. Większość to estry kwasów tłuszczowych i glicerolu. Tłuszcze roślinne zawierają głównie kwasy nienasycone (np. oleinowy), zwierzęce głównie nasycone (np.stearynowy). Kwasy nukleinowe; DNA i RNA; materiał genetyczny, synteza białek.

POZIOMY ORGANIZACJI MATERII TKANKA TKANKA to zespół komórek o podobnej budowie, wspólnym pochodzeniu, które pełnią określone funkcje. Podział: roślinne i zwierzęce. U roślin: twórcze (pierwotne i wtórne) i stałe (miękiszowa, okrywająca, przewodząca i wzmacniająca). U zwierząt: mięśniowa, nabłonkowa, nerwowa i łączna.

POZIOMY ORGANIZACJI MATERII ORGANY I NARZĄDY ORGANY (u roślin); korzeń, łodyga, liść, kwiat – wszystkie organy u roślin nasiennych NARZĄDY (u zwierząt) np. serce, nerka, płuca.

Aparaty szparkowe

Budowa liścia

Skrzela ryby

POZIOMY ORGANIZACJI MATERII UKŁADY NARZĄDÓW np. układ krwionośny, wydalniczy, oddechowy.

POZIOMY ORGANIZACJI MATERII ORGANIZM JAKO CAŁOŚĆ

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW KRÓLESTWA Prokariota, Protista, Grzyby, Rośliny, Zwierzęta. Poza tą klasyfikacją: wirusy

prokariota

Grzyby – pędzlak, kropidlak

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW PODEJŚCIE DO KLASYFIKACJI Kierunek fenetyczny (oparty na podobieństwie cech, odrzuca pokrewieństwo) Kierunek filogenetyczny (szacunkowe określanie pokrewieństwa). Dąży się do konstruowania systemu naturalnego w dwojaki sposób; - systematyka genealogiczna (ewolucyjna) - systematyka filogenetyczna (kladystyka – każdy takson obejmuje linię rozwojową czyli potomków przodka).

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW JEDNOSTKI TAKSONOMICZNE W KRÓLESTWIE ZWIERZĄT I ROŚLIN TYP GROMODA RZĄD RODZINA RODZAJ GATUNEK GROMADA (TYP) KLASA

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW PRZYKŁADY RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ: Prokariota Protista Grzyby Rośliny Zwierzęta

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW PROKARIOTA – bakterie; cechy budowy komórki Nie posiadają jądra komórkowego, w centrum nukleoid (materiał genetyczny), brak mitochondriów i chloroplastów. Posiadają ścianę komórkową (zawiera mureinę). Występują w różnych środowiskach; słonych, kwaśnych i zasadowych, gorących i zimnych. Tryb życia: pasożytniczy, symbiotyczny, saprofityczny. Duże znaczenie w przyrodzie: fermentacja, przyswajanie azotu atmosferycznego, udział w obiegu pierwiastków, rozkład martwej materii, wytwarzanie antybiotyków. Podziały; I. Bakterie właściwe i archebakterie II. Gram – ujemne i Gram – dodatnie ( na podstawie barwienia

Budowa bakterii

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW PROTISTA jednokomórkowe z jądrem, mogą być wielokomórkowe (niezróżnicowane) i komórczaki formy kolonijne, samożywne i cudzożywne, mogą zmieniać sposób odżywiania zależnie od warunków. Do poruszania się służą; nibynóżki, rzęski, wici. Należą tu: pierwotniaki, część organizmów dawniej zaliczana do glonów, śluzorośla. Tworzą wiele linii rozwojowych; między innymi: Zarodniowe; ameby Okrzemki Brunatnice ( morszczyn) Orzęski (pantofelek) Eugleniny (euglena)

Protista - pantofelek

skrętnica

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW GRZYBY (w tym porosty) jednokomórkowe lub plechowate, zbudowane ze strzępek. Ściany komórkowe zawierają chitynę, materiał zapasowy – glikogen lub wolutyna, tłuszcz, środowisko głównie lądowe, wodne – skoczkowce. Przedstawiciele grzybów właściwych: Pleśniak biały (sprzężniowce) ; strzępki wielojądrowe, głównie saprofityczne Drożdże, smardz, pędzlak, kropidlak, trufla (workowce);saprofity i pasożyty (buławinka czerwona).Jednokomórkowe i wielokomórkowe, niektóre tworzą owocniki ( smardz, trufla).

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW GRZYBY (w tym porosty) Podstawczaki; głównie grzyby kapeluszowe i saprofityczne. Strzępki wielokomórkowe, tworzą owocniki (hymenofor blaszkowaty lub rurkowaty). POROSTY – organizmy pionierskie i symbiotyczne; symbioza grzyba (workowca lub podstawczaka) z glonem (zielenice lub sinice). Rodzaje plech porostowych; listkowate, krzaczkowate, skorupiaste. Porosty to wskaźniki zanieczyszczenia powietrza.

grzyby

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW ROŚLINY ZARODNIKOWE MSZAKI – mech płonnik, torfowiec; brak typowej tkanki przewodzącej, rośliny tkankowe, prymitywne organowce, dominuje gametofit. PAPROTNIKI – paprocie (narecznica samcza), skrzypowe (skrzyp polny), widłakowe, psylotowe. Rośliny naczyniowe, tkankowe, dominuje sporofit, korzenie przbyszowe .

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW ROŚLINY NASIENNE Bardzo dobrze przystosowane do życia na lądzie. Wykształciły nasiona ( przetrwalniki). Dominuje sporofit. Nagonasienne i Okrytonasienne. Nagonasienne: zdrewniałe łodygi, przyrost na grubość, liście (igły), kwiaty jednopłciowe. Najliczniejsza obecnie grupa to klasa Iglaste. Wymarłe to: Paprocie nasienne, Kordaitowe, Benetyty.

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW ROŚLINY NASIENNE Iglaste. Drzewa lub krzewy, około 600 gatunków. Cechy taksonomiczne to między innymi: kształt i wielkość szyszek oraz igieł. Do iglastych należy: sosna, jodła, modrzew, kosodrzewina. Okrytonasienne: drzewa, krzewy i rośliny zielne. Kwiaty głównie obupłciowe, tworzą owoce. Dzielą się kna: jednoliścienne i dwuliścienne. Budowa kwiatu i typy kwiatostanów oraz owoców.

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW ZWIERZĘTA DWUWARSTWOWCE Dwie warstwy komórek, oddzielone mezogleą, należą tu: gąbki ( w Polsce 7 gatunków słodkowodnych) i parzydełkowce ( stułbia, chełbia, korale i ukwiały TRÓJWARSTWOWCE

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Płazińce. pierwouste, symetria dwuboczna, spłaszczenie grzbieto-brzuszne, narządy tworzą układy: nerwowy, pokarmowy, wydalniczy, rozrodczy, parenchyma wypełnia jamę ciała. Drapieżniki żyjące w wodzie lub pasożyty. Należą: wirki, przywry;

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Tasiemce. Przystosowania do pasożytnictwa:, haczyki, bruzdy, oddychanie beztlenowe, oskórek odporny na enzymy żywiciela, brak układy pokarmowego u tasiemców.

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Obleńce. Ciało obłe, jama ciała pierwotna – schizocel wypełniony płynem. Przewód pokarmowy z odbytem. Należą między innymi: wrotki, nicienie (glista, owsik, włosień).

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Pierścienice. Głównie wolno żyjące. Ciało robakokształtne, podzielone na segmenty (metamery homonomiczne), wtórna jama ciała. Należą: skąposzczety (dżdżownica), wieloszczety i pijawki.

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Stawonogi. Dwuboczna symetria, metameria heteronomiczna. Tagmy: głowa, tułów, odwłok. Ciało pokrywa oskórek chitynowy , odnóża połączone stawami (głowowe, tułowiowe, odwłokowe ), niektóre maja skrzydła. Należą: skorupiaki (rozwielitki, krewetki, raki, kraby homary), wije ( drewniak, skolopendra), owady (pszczoły, osy, motyle), pajęczaki (pająki, roztocze). Najbardziej liczna grupa bezkręgowców. Najwyżej uorganizowaną grupą są owady; posiadają aparaty gębowe, niektóre mają skrzydła. Mrówki, termity, pszczoły i osy to owady społeczne.

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Mięczaki. Wtórna jama ciała ulega redukcji, występuje blastocel (pierwotna). Posiadają muszlę zewnętrzną lub wewnętrzną ( głowonogi). Ciało bez segmentów (głowa, noga, worek trzewiowy z płaszczem). Symetria dwuboczna. Pierwouste. Należą: ślimaki, małże, głowonogi.

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Szkarłupnie. Występują na dużych głębokościach, w silnie zasolonych morzach przy dnie. Saprofagi lub drapieżniki. Wtórouste o symetrii promienistej. Należą: rozgwiazdy, wężowidła, liliowce. Porównanie budowy bezkręgowca i strunowca. Pierwouste (Protostomia i Wtórouste (Deuterostomia).

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Strunowce. Wtórouste o dwubocznej symetrii. Posiadają strunę grzbietową, nad nią cewka układu nerwowego. Prymitywnym strunowcem jest lancetnik. Najliczniejszą grupę strunowców stanowią kręgowce; dzielą się na: bezżuchwowce,( należą tu między innymi minogi- wszystkie chronione) i żuchwowce ( pozostałe kręgowce – od ryb do ssaków).

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Ryby.Przystosowania w budowie zewnętrznej do środowiska wodnego ( kształt, komórki śluzowe i barwnikowe w skórze oraz łuski, płetwy: parzyste – piersiowe i brzuszne oraz ogonowa, grzbietowa i odbytowa). Dzielą się na: chrzęstne, należą tu rekiny i kostne, należy tu: Latimeria chalumnae – żywa skamieniałość, wśród kostnych liczną grupę stanowią kostnoszkieletowe (kościste), należą tu: okoniokształtne, łososiokształtne itd). Różnorodność gatunkowa ryb jest zagrożona,, ochrona prawna ryb przed nielimitowanym połowem, ochrona gatunkowa (np. jesiotr zachodni, minogi).

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Płazy. Występują w wodzie i na lądzie, posiadają cztery kończyny, zmienna temperaturę ciała i należą do tzw. bezowodniowców. Dzielą się na: ogoniaste (traszki i salamandry), bezogonowe (żaby, rzekotki, ropuchy, kumaki) oraz beznogie np. marszalec. Cechy przystosowujące do życia w wodzie: rozwój związany ze środowiskiem wodnym, błona pławna, skrzela. Cechy przystosowujące do życia na lądzie: kończyny i obręcze, płuca i dwa krwiobiegi… Ciekawym przykładem jest aksolotl – larwa neoteniczna.

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Gady Kręgowce typowo lądowe (rozmnażanie niezależne od wody). Należą do owodniowców, zmienno cieplne, sprawnie się poruszają i ograniczają utratę wody. Należą: żółwie, krokodyle, gady łuskonośne (jaszczurki np. zwinka, padalec, żyworódka oraz węże np. wąż eskulapa, zaskroniec, żmija zygzakowata), hatterie.

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Ptaki Stałocieplne, posiadają zdolność lotu, liczą ok. 8,5 tyś gatunków; Nalezą: podgromada I - praptaki (cechy gadzie i cechy ptasie), podgromada II ptaki współczesne. Podział: gniazdowniki np. wróble i zagniazdowniki np. kaczki Przystosowania do trybu życia: wysoki metabolizm, mechanizm podwójnego oddychania, bardzo dobrze rozwinięte narządy zmysłu.

PODSTAWY KLASYFIKACJI. RÓŻNORODNOŚĆ BIOLOGICZNA ORGANIZMÓW Ssaki Bardzo dobrze rozwinięty układ nerwowy i narządy zmysłu, żyworodne, najwyżej uorganizowane kręgowce. Podział ssaków współczesnych: prassaki (należą tu stekowce np. dziobak, posiadają cechy gadów), ssaki właściwe (dzielą się na ssaki niższe nalezą tu torbacze, ssaki właściwe należy tu 19 rzędów np. drapieżne, naczelne). Cechy progresywne ssaków.

Topografia narządów i układów wew. Człowieka układ nerwowy

Topografia narządów i układów wew. Człowieka budowa mózgu

Topografia narządów i układów wew. Człowieka narządy zmysłu - oko

Topografia narządów i układów wew. Człowieka narządy zmysłu - ucho

Topografia narządów i układów wew. Człowieka skóra

Topografia narządów i układów wew. Człowieka układ krwionośny

Topografia narządów i układów wew. Człowieka budowa serca

Topografia narządów i układów wew Topografia narządów i układów wew. Człowieka budowa nerki – układ wydalniczy

Topografia narządów i układów wew. Człowieka układ oddechowy

Topografia narządów i układów wew. Człowieka układ pokarmowy

Topografia narządów i układów wew. Człowieka układ rozrodczy męski

Topografia narządów i układów wew. Człowieka układ rozrodczy żeński

Topografia narządów i układów wew Topografia narządów i układów wew. Człowieka układ hormonalny – rola przysadki mózgowej

literatura Strony WWW. WWW.wikipedia WWW.dermatologia.prv.pl WWW.zdrowie.med.pl WWW.zdrowastrona.pl WWW.fizyka.umk.pl WWW.cialopodkontrola.republika.pl WWW.słyszymy.pl WWW.mp.umk.pl WWW.zdrowemiasto.pl WWW.anatomia.w.interia.pl WWW.ratownik-medyczny.za.pl WWW.portalwiedzy.onet.pl WWW.nauka.katalogi.pl Inne: Holak E., Hoppe L., Lewiński W., Lipka I., Ruda – Groborz B.: Biologia Vademecum maturalne 2008. Wyd. Operon Gdynia 2008 Opis pozycji wydawniczej (opartej na podstawie programowej MEN)  

BIURO PROJEKTU ul. Gen. J. Sowińskiego 68, p. 35 70-236 Szczecin Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli ul. Gen. J. Sowińskiego 68, p. 35 70-236 Szczecin tel.: 091/435 06 29 e-mail: biuro@nauczyciele.org.pl www.nauczyciele.org.pl