SŁOWNIKOWE ŚRODKI STYLISTYCZNE Aneta Woźniak

EPITET – wyraz określający rzeczownik; najczęściej jest nim przymiotnik. Określa właściwości przedmiotów, np. wysokie drzewa lub stosunek mówiącego do tego przedmiotu, np. ciekawy film. Epitet spełnia funkcję zdobniczą, np. przepastny, daremny, wdzięczny, bezbrzeżny.

PORÓWNANIE – uwydatnienie pewnych właściwości zjawisk czy przedmiotów przez zestawienie ich z innymi. Zestawienie to może być bezpośrednie za pomocą takich wyrazów jak: niby, niczym, jak, jakby, jakoby, podobnie jak, na kształt lub na podstawie kontekstu, np. zbladł jak płótno, zły jak pies.

METAFORA – czyli przenośnia – polega na łączeniu w całość wyrazów odległych znaczeniowo. Wyrażenie to ma wówczas inne znaczenie niż tworzące je poszczególne słowa. Wyrazy wchodzące w skład metafory nie mogą być wymieniane na żadne inne. Wyróżnia się następujące rodzaje metafor:

PERSONIFIKACJA (uosobienie, antropomorfizacja) - to nadawanie przedmiotowi i zjawisku cech typowo ludzkich, np. „księżyc (…) wodził srebrnym palcem” (K.I. Gałczyński, Niobe).

ANIMIZACJA – (ożywienie) - przypisywanie przedmiotom martwym cech istot żywych (zwierzęcych), np. „słonecznik kręci się za słońcem”, „grom uśnie” (A. Mickiewicz, Pan Tadeusz)

PERYFRAZA (omówienie) – pozwala wyeliminować wyrażenia bardziej pospolite lub proste, zastępując je rozwiniętymi i wyszukanymi przedstawieniami obrazowymi. Służy wprowadzaniu podniosłego nastroju, nie oszczędza słów, np. „treści ciągnione z chińskich ziół” zamiast herbata (A. Mickiewicz, Zima miejska).

EUFEMIZM (rodzaj peryfrazy) wyraz bardziej ogólny, stosowany w celu złagodzenia treści wypowiedzi. Zastępowanie słów drażliwych, nieprzyzwoitych lub wulgarnych słowami mniej dosadnymi, delikatniejszymi, np. „mijasz się z prawdą” zamiast „kłamiesz”; „przeniósł się na łono Abrahama” zamiast „umarł”.

SYNEKDOCHA - czyli ogarnienie SYNEKDOCHA - czyli ogarnienie. Jej znaczenie wynika z nazywania zjawiska lub przedmiotu nazwami jego części, użycia liczby pojedynczej zamiast mnogiej, gatunku zamiast rodzaju, np. „żołnierz polski” zamiast „polska armia” czy „wojsko polskie” (F. Konarski, Czerwone maki...)

METONIMIA – zamiennia - ma na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności, np. „czytam Słowackiego” zamiast „czytam utwory Słowackiego”, „żelazo” zamiast „zbroja”, „pot” zamiast „wysiłek”.

NEOLOGIZM – jest to nowo utworzony wyraz zwykle na bazie słów już istniejących. Neologizmy powstają z konieczności nazwania nowych sytuacji i przedmiotów albo pojawiają się w poezji w celach ekspresywnych. Mają charakter jednorazowy i zwykle nie rozprzestrzeniają się poza kontekstem wypowiedzi.

ARCHAIZM – jest to element języka, który wyszedł już z użycia i jest zastępowany przez inny wyraz lub nie używa się go wcale, ponieważ np. nie ma już takiego desygnatu, np. „sławiena”, „gospodzin”, „zyszczy”, „spuści” (Bogurodzica).

DZIĘKUJĘ. Bibliografia: Słownik termonów literackich A DZIĘKUJĘ! Bibliografia: Słownik termonów literackich A. Kulawik, Poetyka