dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN Tożsamość osobowa

I o czym dziś będzie? Tożsamość – klasyczne pytanie filozoficzne Trzy koncepcje tożsamości: prosta, psychologiczna, fizjologiczna (somatyczna). Sceptycyzm Parfita I dużo dziwnych eksperymentów myślowych.

Tożsamość Odróżnijmy: Tożsamość (identyczność numeryczną): ten sam przedmiot Takożsamość (identyczność jakościowa): taki sam przedmiot Tożsamość jest osobliwą relacją: symetryczna, zwrotna, przechodnia i tylko między x i x.

Tożsamość statku Tezeusza

Quine: Nie ma istności bez identyczności Tylko takie przedmioty warto przyjmować w naszej ontologii, które mają kryteria tożsamości. Kryteria tożsamości: warunki ich indywiduacji (ujednostkowienia): Co odróżnia jedną książkę od drugiej? Czy statek Tezeusza jest ten sam? Co stanowi o tożsamości ognia olimpijskiego? Co stanowi o tożsamości osoby?

Żart Epicharma (V w. p.n.e) Wierzyciel złapał dłużnika. Ten mówi: — O żadnym długu nie wiem! — Ależ przed rokiem pożyczałeś! — To nie ja. Jestem już kimś innym. Na to wierzyciel dłużnika w pysk. — Za co? — Nie wiem. To nie ja Cię uderzyłem, to ktoś inny.

Osoba: persona Łaciński wyraz, oznaczający pierwotnie maskę. W teologii zostaje zastosowany do opisu relacji w Trójcy Świętej. Jak bardzo bycie sobą lub bycie osobą polega na odgrywaniu roli? Lub przyprawianiu gęby?

Prosta koncepcja tożsamości O tożsamości stanowi dusza lub inny czynnik nieredukowalny do ciała: prosty, niezmienny, a może nawet nieśmiertelny — dusza? Pogląd Kartezjusza i Rodericka Chisholma (1916-1999) Problemy te same, co z dualizmem substancji

A co z amnezją wsteczną? W zespole Korsakowa (typowy dla alkoholików) chorzy snują spontaniczne konfabulacje o swoim życiu. Nie wiedzą, kim są. Co to znaczy? Czy ich dusza przestała siebie znać?

Locke: koncepcja psychologiczna Wg Johna Locke’a (1632-1704), który zastąpił termin soul terminem mind, o tożsamości osoby świadczy ciągłość pamięci, a nie ciała lub duszy. „Gdyby […] Sokrates miał tę samą samowiedzę, co obecny burmistrz Queenborough, to byliby oni tą samą osobą”. Książę mógłby zmartwychwstać w ciele szewca, o ile tylko byłby świadom, że jest księciem.

Teleportacja Wg koncepcji psychologicznej można wytworzyć drugi egzemplarz osoby w drugim miejscu przez teleportację.

David Hume: ja to złudzenie „Co do mnie, to gdy wnikam najbardziej intymnie w to, co nazywam moim ja, to zawsze natykam się na jakąś poszczególną percepcję, tę czy inną, ciepła czy chłodu, światła czy cienia, miłości czy nienawiści, przykrości czy przyjemności. Nie mogę nigdy uchwycić mego ja bez jakiejś percepcji i nie mogę nigdy postrzegać nic innego niż percepcję” (Traktat o naturze ludzkiej)

Narracyjna koncepcja osoby O tożsamości osobowej (która wcale nie musi cechować się jednością) świadczą opowieści, które jest w stanie dana osoba na swój temat stworzyć. Dlatego zespół Korsakowa niszczy tożsamość.

Osobowość wieloraka (dysocjacyjne zaburzenie osobowości) Jedno ciało — wiele osobowości Chociaż to jest często (zdaniem Dennetta) artefakt złej terapii!

Obłęd bliźniaczy Dennett stawia hipotezę, że możliwe jest istnienie zaburzenia odwrotnego: Wiele ciał – jedna osoba Diagnozowano to na początku XX wieku jako „obłęd bliźniaczy” (bardzo rzadkie zaburzenie).

Zarzut do narracyjnej koncepcji Czy traci się tożsamość, kiedy traci się możliwość autonarracji? Co to są narracje? Czy mają mieć początek, rozwinięcie zakończenie? Czy ludzie muszą być spójni, żeby być osobami? Czy „narracja” = „dowolny opis samego siebie”?

Fikcjonalizm Metzingera Jaźnie nie istnieją jako takie: ludzie tworzą je, tworząc model świata otaczającego i model posiadacza tego modelu. Mogą istnieć też zaburzenia tego modelu, np. zaburzenia poczucia sprawstwa.

Poczucie sprawstwa Poczucie sprawstwa: wiem, kiedy ja poruszam ręką, a kiedy robi to ktoś inny. Lecz schizofrenicy miewają zaburzenia poczucia sprawstwa. Myśli nasłane: cudze myśli w mojej głowie. Ale można pamiętać cudze myśli i wyobrażać sobie cudze myśli bez zaburzeń.

Kontrargument: płód Jeśli jestem tą samą osobą, co płód, to mam wspomnienia łączące mnie z płodem. Nie mam wspomnień łączących mnie z okresem płodowym. A zatem nie jestem tą samą osobą, co płód. (Modus ponens) A przecież jestem tą samą osobą, co płód. A więc koncepcja psychologiczna prowadzi do sprzeczności (argument ad absurdum).

Stan wegetatywny Człowiek w stanie wegetatywnym nie ma wspomnień o swojej przeszłości. Jeśli nie ma wspomnień, nie jest osobą. A więc nie jest już osobą (MP) A przecież tą samą osobą, co wcześniej. A więc koncepcja psychologiczna prowadzi do kolejnej sprzeczności (argument ad absurdum).

Koncepcja somatyczna John Mackie, Eric Olson i Paul Snowdon: człowiek jest tożsamy z własnym ciałem: Jest tożsamy i z płodem, i z człowiekiem w stanie wegetatywnym. Odwołuje się do tego, że ludzie są żywymi organizmami (lub zwierzętami) i to stanowi o ich tożsamości.

Człowiek jako zwierzę Ciągłość psychiczna nie jest ani wystarczająca, ani konieczna do istnienia człowieka jako żywego organizmu. A więc albo koncepcja psychologiczna jest prawdziwa, albo jesteśmy żywymi organizmami. Dlatego koncepcja psychologiczna jest fałszywa.

Argument transhumanisty Wg transhumanizmu możliwe jest zapisanie informacji z układu nerwowego i wpisanie do ich do innego ciała (np. robotycznego). Jeśli transhumanizm jest prawdziwy, koncepcja somatyczna jest fałszywa (i na odwrót).

Paradoks Dereka Parfita (1942-2017) Wybitny analityk tożsamości osobowej Podważa sens i wartość pojęcia tożsamości osobowej

Rozszczepienie mózgu Załóżmy, że możliwe jest rozszczepienie mózgu osoby O na dwie połowy [uwaga: kłopot z podziałem móżdżku i rdzenia…] Przeszczepiamy obie połówki do różnych ciał. Lecz nie wiadomo, czy i które z nich jest kontynuacją osoby O. Obie? Żadna?

Paradoks w skrócie Psychologiczna i fizjologiczna koncepcja nie dają koniecznych i wystarczających warunków bycia sobą. W dodatku się wykluczają. A nie ma innych, lepszych koncepcji. Zatem: nie da się jednoznacznie wyznaczyć koniecznych i wystarczających warunków bycia sobą. Porównajmy z Quinem: czy to znaczy, że osoby nie istnieją?

Wniosek Parfita Pojęcie tożsamość nie jest kluczowe. Ważniejsze są inne pojęcia: trwanie bądź przetrwanie. Z innej strony: Może dlatego, że mówimy o procesach, a nie o substancjach?

Podsumowanie Spory o tożsamość osobową pokazują, że w pojęciu osoby nie chodzi (tylko) o tożsamość w sensie identyczności numerycznej. Stanowią dobry test koncepcji i intuicji metafizycznych.

Modele jaźni w filozofii Realizm: istnieją struktury jaźni, które mają rolę regulatora działań (klasyczna teoria Kanta, negowana przez Hume’a) Antyrealizm: obserwowana jaźń nie istnieje, jest tylko konstruktem: narracji, zwłaszcza społecznych (Dennett, Hutto), społecznych praktyk i norm.

Dalsze lektury Świetna książka, tylko bardzo zły wydawca, spaprał pracę tłumaczy.