Postępowanie nakazowe i upominawcze Opracowała Dominika Dyrka

Postępowanie nakazowe Właściwość rzeczowa sądów rejonowych i okręgowych – określenie właściwości zgodnie z art. 16 i 17 kpc. Sąd rozpoznaje sprawę w postępowaniu nakazowym na pisemny wniosek powoda zgłoszony w pozwie – wybór rodzaju postępowania należy do powoda. Nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym to warunkowe pozytywne merytoryczne orzeczenie wydawane w postępowaniu odrębnym. Od pozwu w postępowaniu nakazowym pobiera się czwartą część opłaty – art. 19 ust. 2 KSCU. Rozpoznanie sprawy następuje na posiedzeniu niejawnym w składzie jednoosobowym.

Postępowanie nakazowe W postępowaniu nakazowym nie może zapaść orzeczenie merytorycznie oddalające powództwo. Przedmiotem postępowania nakazowego może być tylko dochodzenie roszczeń pieniężnych lub świadczeń innych rzeczy zamiennych, pod warunkiem, że okoliczności uzasadniające roszczenie są udowodnione dokumentami wskazanymi w art. 485 kpc.

Katalog dokumentów – 485 kpc Dokument urzędowy – art. 244 kpc i 1138 kpc. Zaakceptowany przez dłużnika rachunek – np. faktura VAT. Wezwanie dłużnika do zapłaty – dokument prywatny, z którego wynika: kto jest dłużnikiem, wysokość zobowiązania, wymagalność zobowiązania, termin w jakim zobowiązanie powinno być spełnione, stosunek prawny, z którego zobowiązanie wynika. Pisemne oświadczenie dłużnika o uznaniu długu: Uznanie właściwe – umowa zawarta pomiędzy uprawnionym a zobowiązanym; Uznanie niewłaściwe – oświadczenie wiedzy zobowiązanego.

Katalog dokumentów – 485 kpc Art. 485 § 1 pkt. 4 kpc – polecenie zapłaty, będące jednym ze sposobów rozliczeń bezgotówkowych. Art. 485 § 2 kpc weksel, czek, warrant (części dowodu składowego, który stwierdza ustanowienie zastawu na rzeczach złożonych do składu), rewers ( części dowodu składowego, który stwierdza posiadanie rzeczy złożonych do składu) - należycie wypełniony, którego treść na nasuwa wątpliwości. Art. 485 § 2a kpc – inne dokumenty mogące stanowić podstawę wydania nakazu zapłaty. Art. 485 § 3 kpc – wyciąg z ksiąg bankowych musi spełniać kumulatywnie warunki wskazane w dyspozycji przepisu. Powodem w takiej sprawie może być wyłącznie bank.

Brak podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym Jeżeli nie ma podstaw do wydania nakazu zapłaty przewodniczący podejmuje czynności związane ze skierowaniem sprawy do postępowania zwykłego lub postępowania odrębnego. Stwierdzając brak podstaw do nakazu zapłaty przewodniczący wydaje zarządzenie wzywające powoda do uzupełnienia opłaty od pozwu. Brak podstaw do wydania nakazu zapłaty może występować, gdy: brak jest wniosku o wydanie nakazu zapłaty, powód domaga się roszczenia nienadającego się do trybu nakazowego, nie dołączono do pozwu wszystkich wymaganych dokumentów, dołączone dokumenty nie spełniają wymogów.

Treść nakazu zapłaty W treści nakazu zapłaty zawarty jest obowiązek pozwanego spełnienia świadczenia w całości wraz z kosztami na rzecz powoda w terminie 14 dni albo wniesienia zarzutów w tym samym terminie. Sąd nie może wydać nakazu co do części dochodzonego roszczenia.

Nakaz zapłaty jako tytuł zabezpieczenia i tytuł wykonawczy Nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym wzmacnia pozycję powoda, bowiem z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla, czeku, warrantu, rewersu staje się natychmiast wykonany po upływie dwóch tygodni od chwili jego doręczenia.

art. 4921 kpc Stanowi przykład sytuacji, w której sąd z urzędu może uchylić swoje merytoryczne orzeczenie. Dwie podstawy uchylenia nakazu zapłaty z urzędu: Brak możliwości doręczenia nakazu zapłaty pozwanemu. miejsce pobytu pozwanego nie jest znane, doręczenie nie może nastąpić w kraju, Braki w zakresie zdolności sądowej i procesowej pozwanego. Skutkiem uchylenia nakazu zapłaty jest pozbawienie go cech tytułu zabezpieczającego.

Drugi etap postępowania nakazowego Koncentracja materiału procesowego będzie podległa tzw. dyskrecjonalnej władzy sędziego. Zamknięty katalog przyczyn z jakich sąd nie będzie mógł pominąć spóźnionych twierdzeń i dowodów: gdy strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w zarzutach bez swej winy, gdy uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy, gdy wystąpią inne wyjątkowe okoliczności.

Zarzuty od nakazu zapłaty Szczególny rodzaj pisma procesowego, który powinien spełniać wymogi z art. 126 i nast. kpc oraz art. 493 kpc: Wniosek o uchylenie nakazu zapłaty w całości lub w części, Wniosek o oddalenie powództwa w całości lub w części albo wniosek o odrzucenie pozwu. W części niezaskarżonej nakaz zapłaty się uprawomocnia. Od zarzutów w postępowaniu nakazowym pobiera się od pozwanego ¾ należnej opłaty – art. 19 ust. 4 KSCU. Do potrącenia w postępowaniu nakazowym mogą być zgłoszone tylko wierzytelności udowodnione dokumentami, o których mowa w art. 485 kpc. Wniesienie powództwa wzajemnego jest niedopuszczalne.

Odrzucenie zarzutów od nakazu zapłaty Sąd odrzuca zarzuty od nakazu zapłaty w sytuacji, gdy: ich wniesienie nastąpiło po terminie, zarzuty nie zostały opłacone, nie usunięto w terminie ich braków formalnych, są one niedopuszczalne z innych przyczyn. Niezaskarżony nakaz zapłaty ma skutek prawomocnego wyroku, a więc korzysta z powagi rzeczy osądzonej (art. 366 kpc) i wiąże krąg podmiotów określony w art. 365 kpc. Prawomocny nakaz zapłaty stanowi tytuł egzekucyjny.

Drugi etap postępowania nakazowego W toku postępowania powód nie może wystąpić z nowymi roszczeniami. Od powyższego zakazu ustawodawca wprowadził dwa wyjątki: W razie zmiany okoliczności – żądanie zamiast pierwotnego przedmiotu sporu jego wartości lub innego przedmiotu. W sprawach o świadczenia powtarzające się - możliwość rozszerzenia żądania pozwu o świadczenie za dalszy okres. W postępowaniu wywołanym wniesieniem zarzutów nie są dopuszczalne przekształcenia podmiotowe określone w art. 194 – 196 kpc, 198 kpc. Prawidłowe wniesienie zarzutów następuje wtedy, gdy zostały wniesione w ustawowym terminie oraz gdy spełniają wszelkie warunki formalne dla tego rodzaju pisma procesowego.

Drugi etap postępowania nakazowego Wniesienie zarzutów nie wywołuje skutku anulacyjnego. Na skutek prawidłowo wniesionych zarzutów sąd wydaje rozstrzygnięcie po przeprowadzeniu obligatoryjnej rozprawy. Wydanie postanowienia o uchyleniu nakazu zapłaty oraz o odrzuceniu pozwu albo umorzeniu postępowania może zapaść na posiedzeniu niejawnym. Po przeprowadzeniu rozprawy sąd może wydać wyrok: utrzymujący w całości lub w części nakaz zapłaty, uchylający w całości nakaz zapłaty i orzekający o żądaniu pozwu.

Cofnięcie zarzutów Cofnięcie zarzutów w całości lub w części może nastąpić w każdym czasie. Cofnięcie podlega ocenie sądu i nie zależy od zgody powoda. Uznanie cofnięcia za dopuszczalne sąd wyraża poprzez wydanie postanowienia o pozostawieniu nakazu zapłaty w mocy.

Postępowanie upominawcze Właściwość rzeczowa sądów rejonowych i okręgowych ustalana jest zgodnie z art. 16 i 17 kpc. Postępowanie upominawcze prowadzone jest wyłącznie na posiedzeniu niejawnym. Co do zasady jest obligatoryjne, gdy są spełnione przesłanki z art. 498 kpc i brak jest negatywnych przesłanek z art. 499 kpc. Postępowanie upominawcze jest niezależne od woli powoda. Postępowanie upominawcze kończy się wydaniem nakazu zapłaty i jest prowadzone tylko z udziałem powoda. Postępowanie nakazowe ma pierwszeństwo przed postępowaniem upominawczym. W postępowaniu upominawczym opłata jest taka sama jak w postępowaniu zwykłym. W przypadku uprawomocnienia się nakazu zapłaty sąd z urzędu zwraca powodowi ¾ uiszczonej opłaty.

Podstawy postępowania upominawczego Możliwość wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym ograniczona jest tylko do roszczeń pieniężnych. W postępowaniach odrębnych: w sprawach małżeńskich, ze stosunku pomiędzy rodzicami a dziećmi, o naruszenie posiadania zastosowanie przepisów o postępowaniu upominawczym jest wykluczone. W postępowaniu upominawczym nie można orzec o ustaleniu istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa ani też wydania rzeczy. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych postępowanie upominawcze jest niedopuszczalne. Jeżeli nie ma podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym sprawa zostaje przekazana do rozpoznania w postępowaniu zwykłym lub w postępowaniu odrębnym. Stwierdzenie braku podstaw do wydania nakazu zapłaty nie wymaga formy postanowienia. Najczęściej występuje to w formie odpowiedniego zarządzenia przewodniczącego.

Dodatkowe ograniczenia możliwości wydania nakazu zapłaty Nakaz zapłaty nie może być wydany, jeżeli według treści pozwu: roszczenie jest oczywiście bezzasadne, przytoczone okoliczności budzą wątpliwości, zaspokojenie roszczenia zależy od świadczenia wzajemnego, a świadczenie to nie zostało jeszcze spełnione, miejsce pobyty pozwanego nie jest znane albo gdyby doręczenie mu nakazu zapłaty nie mogło nastąpić w kraju.

Treść nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym Nakaz zapłaty to warunkowe orzeczenie, które ma zawsze treść pozytywną i uwzględnia roszczenie dochodzone pozwem. W postępowaniu upominawczym istnieje możliwość wydania nakazu zapłaty co do części roszczenia, niektórych roszczeń albo co do niektórych pozwanych. Nakaz zapłaty powinien w swej treści zawierać postanowienie w przedmiocie kosztów procesu. Od zawartego w nakazie zapłaty orzeczenia o kosztach przysługują: zażalenie – jeśli nakaz zapłaty wydał sąd, skarga na orzeczenie referendarza sądowego – jeśli nakaz zapłaty wydał referendarz sądowy.

Uchylenie nakazu zapłaty, sprzeciw od nakazu zapłaty Okoliczności wskazane w art. 5021 § 1 kpc muszą ujawnić się po wydaniu nakazu zapłaty. Sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym jest jedynym i szczególnym środkiem zaskarżenia przysługującym niezależnie od tego, czy nakaz został wydany przez sąd, czy przez referendarza sądowego. Sprzeciw powinien spełniać wymogi przewidziane dla pism procesowych (art. 126 i nast. kpc) oraz wymogi z art. 503 § 1 kpc. Sprzeciw od nakazu zapłaty musi zawierać wskazanie zakresu zaskarżenia, tj. czy pozwany zaskarża nakaz zapłaty w całości, czy w części.

Sprzeciw od nakazu zapłaty Konsekwencją zaskarżenia nakazu zapłaty w części jest uprawomocnienie się nakazu zapłaty w części niezaskarżonej. Sprzeciw wnosi się do sądu, który wydał nakaz zapłaty lub też do sądu, w którym nakaz wydał referendarz sądowy. Sprzeciw nie podlega opłacie sądowej. Pozwany ma obowiązek przedstawienia w sprzeciwie zarzutów, które pod rygorem utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór, np.: nieprawidłowego wskazania WPS, braku jurysdykcji krajowej, zapisu na sąd polubowny, zawarcia umowy o mediację, żądań związanych z obowiązkiem złożenia kaucji.

Podstawy odrzucenia sprzeciwu Wniesienie sprzeciwu po upływie terminu, nieusunięcie braków formalnych sprzeciwu w terminie, niedopuszczalność sprzeciwu, np. gdy został on wniesiony przez osobę nieuprawnioną, zaniechanie użycia formularza sądowego lub złożenie nieprawidłowo wypełnionego formularza.

Skuteczne wniesienie sprzeciwu Skutkiem prawidłowego wniesienia sprzeciwu przeciwko całemu nakazowi zapłaty jest utrata mocy tego nakazu. Utrata mocy nakazu zapłaty skutkuje rozpoznaniem sprawy we właściwym dla niej postępowaniu zwykłym lub odrębnym. Orzeczenia wydane na skutek wniesienia sprzeciwu i utraty mocy nakazu zapłaty podlegają zaskarżeniu na zasadach ogólnych. Częściowa utrata mocy nakazu zapłaty może być rozpatrywana w ujęciu podmiotowym, przedmiotowym, podmiotowo- przedmiotowym.

Bibliografia: Marszałkowska-Krześ E. (red.), Kodeks Postępowania Cywilnego. Komentarz, Warszawa 2017, Legalis BeckOnline.