DZIECKO W ŚWIECIE ZAGROŻEŃ UZALEŻNIENIA BEHAWIORALNE

Współcześnie dorastający młodzi ludzie są narażeni na wiele różnorodnych uzależnień. Niektóre uzależnienia nie dotyczą substancji chemicznych, ani nikotyny czy alkoholu, lecz są związane z pewnymi zachowaniami, które zaczynają dominować w życiu nastolatka, zmieniają jego zachowanie a nawet postawę wobec otoczenia i bliskich. Niektóre z takich uzależnień wyglądają zgoła niewinnie, jak np. uzależnienie od opalania, czy zakupów, bądź telefonu komórkowego. Dlatego też czasem trudno wychwycić różnicę między tym, co dana osoba lubi robić, co jest jej hobby, a tym co ją uzależniło. Również sama osoba uzależniona nie jest w stanie obiektywnie ocenić, czy jej zachowanie wynika z jej wolnej woli, czy też jest realizowane na wskutek przymusu wynikającego z uzależnienia.

Zmieniające się trendy społeczne i nieustająca lawina nowoczesnych rozwiązań technologicznych powodują, że współcześni młodzi ludzie wzrastają otoczeni przez komputery, automaty do gry, komórki, telewizory, Internet. Standardem stają się internetowe fora społecznościowe i kontakt za ich pośrednictwem ze znajomymi, nieznajomymi a nawet rodziną. Młodzi ludzie mają więcej wolnego czasu, nie są obarczani obowiązkami domowymi, ich zadaniem jest skupienie się na nauce a nad sposobem spędzenia czasu nie ma kontroli, gdyż rodzice skoncentrowani są przede wszystkim na realizacji ról zawodowych i na zapewnianiu dóbr materialnych swoim dzieciom.

Nie oznacza to jednak, że rodzice zaniedbują swoje dzieci, przeciwnie – dają im wszystko, co tylko mogą, począwszy od pieniędzy, przez komórkę, komputer, własny telewizor i nieograniczony dostęp do Internetu.

NOWE UZALEŻNIENIA New addictions - to wszelkie istniejące obecnie uzależnienia, w których substancje chemiczne nie odgrywają żadnej roli. Ich przedmiotem są zachowania lub działania akceptowane społecznie. Możemy wymienić m.in. uzależnienie od: Internetu, komputera, telefonów komórkowych gier hazardowych, zakupów.

UZALEŻNIENIE OD KOMPUTERA Zasadniczą istotą uzależnienia od komputera nie jest komputer, jako urządzenie, tylko utrata kontroli w sięganiu po określone formy korzystania z niego. Nie wszyscy korzystający z komputera, nawet bardzo intensywnie, wpadają w psychologiczną zależność.

UZALEŻNIENIE OD KOMPUTERA tzw UZALEŻNIENIE OD KOMPUTERA tzw. siecioholizm lub netoholizm Formy i przejawy Do najważniejszych, w przypadku komputera i Internetu zalicza się: uzależnienie od komputera czyli nawykowe niemal „przesiadywanie” przy komputerze, uzależnienia od interaktywnych gier komputerowych, uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych, uzależnienie od sieci internetowej, polegające na ciągłym przesiadywaniu w Internecie, erotomania internetowa, czyli zespół uzależnienia od wirtualnej treści o charakterze erotycznym, niejednokrotnie pornograficznym.

Internet Przyczyny uzależnienia brak poczucia własnej wartości, problemy w nawiązywaniu kontaktów, potrzeba oderwania się od rzeczywistości, Dla tych, którzy cierpią z powodu niskiego poczucia własnej wartości, poczucia własnej nieadekwatności, częstej dezaprobaty ze strony innych - ryzyko uzależnienia się jest największe.

INTERNET ZAGROŻENIA PŁYNĄCE Z UZALEŻNIENIA: problem ze skupieniem uwagi, utrata kontaktu z rzeczywistością, niekontrolowane wybuchy irytacji, agresji, kompulsja – czyli brak kontroli w nadużywaniu korzystania z Internetu, zespół abstynencyjny – złe samopoczucie w okresach pozbawionych kontaktu z Internetem, kłopoty z utrzymaniem równowagi, omamy i halucynacje, kłopoty z łaknieniem, nadmierna potliwość, drżenie rąk. (Internet: Anna Bronowicka )

Konsekwencje nadmiernego używania Internetu Do najczęściej wymienianych w literaturze przedmiotu należą: zaburzenia relacji interpersonalnych (zaniedbywanie rodziny, przyjaciół), wyizolowanie społeczne i wzrastająca samotność, obniżenie nastroju, zaniedbywanie obowiązków (praca, nauka), zaburzenia w okresie tożsamości, zawężenie zainteresowań, rezygnacja z przyjemności i rozrywek, zmiana języka (zubożenie, slang), zaniedbywanie zdrowia (nieprawidłowe odżywianie, brak ruchu, zarywanie nocy) i pogorszenie się jego stanu (zaburzenia rytmu dobowego, problemy z koncentracją uwagi, problemy z kręgosłupem, postępujący zanik mięśni), zaniedbywanie higieny osobistej. (por. Jakubik, 2003; Suler, 1996, 1999 w Cierpiałkowska 2006, Oblicza współczesnych uzależnień, s. 111)

UZALEŻNIENIE OD TELEFONU Fonoholizm czyli uzależnienie od telefonu. Główne objawy takiego uzależnienia to m.in. nadmierne przywiązanie do telefonu i zbyt częste używanie go w codziennych sytuacjach. Na uzależnienie od telefonu narażona jest szczególnie młodzież. Badania OBOP wykazują, że nawet jednego dnia bez telefonu komórkowego nie wyobraża sobie 36 % badanych osób w wieku 12-19 lat. Z tego samego badania dowiadujemy się też, że 27 proc. respondentów, gdyby zapomniało zabrać ze sobą telefonu, wróciłoby po niego. Kolejne 28 proc. nie wróciłoby, ale odczuwałoby z tego powodu niepokój.  (Rzeczpospolita,2011)

Kiedy dzieci są uzależnione od telefonu? Gdy przywiązują wielką wagę do posiadania telefonu . Nie odkładają go ani na chwilę. Jest dla nich najważniejszym narzędziem codziennych kontaktów z innymi. Odczuwają głęboki dyskomfort, kiedy aparat rozładuje się. Używanie telefonu jest w i ich przypadkach podyktowane czynnikami natury emocjonalnej i społecznej. Telefon jest dla nich pośrednikiem w kontaktach z innymi. Telefon jest im potrzebny do sprawowania nieustającej kontroli nad obiektem uczuć. Odczuwają przymus nieustannego kontaktowania się z kimś. Jako usprawiedliwienie swojego zachowania podają wygodę i bezpieczeństwo. Mają silną potrzebę przynależności do grupy i zdobycia jej uznania. Często cierpią na fobię społeczną lub obawiają się samotności. Zazwyczaj maskują lęki z tym związane lub zaprzeczają ich istnieniu. C. Guerreschi. Nowe uzależnienia. Salwator 2006

Rodzaje uzależnienia od telefonu Uzależnieni od SMS-ów. Uzależnieni od nowych modeli. „Komórkowi ekshibicjoniści”. Gracze SWT, osoby cierpiące na syndrom włączonego telefonu. C. Guerreschi. Nowe uzależnienia. Salwator 2006

Skutki uzależnienia od telefonu Wycofanie z relacji ze światem, to: zanik zainteresowań (takich jak np. zamiłowanie do sportu czy innych dających satysfakcję rozrywek), gwałtowne wahania nastroju, zaburzenia snu i odżywiania, nadużywanie leków i narkotyków, popadnięcie w długi z tytułu wysokich rachunków telefonicznych, konflikty z bliskimi, kłopoty w życiu zawodowym. C. Guerreschi. Nowe uzależnienia. Salwator 2006

UZALEŻNIENIE OD HAZARDU Uzależnienia od hazardu zaczynają się zupełnie niewinnie. W psychopatologii patologiczny hazard uznaje się za rodzaj zaburzeń nawyków i popędów. Uzależnienia od hazardu to uzależnienia od napięcia.  Patologiczny hazard prowadzi do poważnych konsekwencji, rozpadu więzi rodzinnych, kłopotów finansowych. Nałogowy hazardzista zaciąga długi, by się odegrać lub wygrać jeszcze więcej. Nierzadko po przegranej może podejmować próby samobójcze.

UZALEŻNIENIE OD HAZARDU Uzależnienie od hazardu to poważna choroba. Istnieją różne jej warianty. Można grać w pokera, ruletkę, a także na automatach do gry, tzw. „jednorękich bandytach”. Hazard obejmuje też uzależnienia od innych gier.

I. Czynniki zewnętrzne powodujące uzależnienie od hazardu w okresie dorastania: wysokość stawki (czy można sobie pozwolić na grę i czy postrzega się ją w kategorii wartości pieniężnej?); częstotliwość zdarzeń (czas, który upływa między kolejnymi próbami); wysokość przegranej pieniężnej w danym okresie; struktura nagród (ich liczba i wartość); prawdopodobieństwo wygranej (nawet jeśli wynosi ono jeden na czternaście milionów); wielkość puli nagród; element umiejętności i pseudoumiejętności (prawdziwych bądź postrzeganych); „prawie wygrana” (liczba sytuacji, w których prawie padła wygrana); efekty światła i barwy (na przykład światełka migające na automacie do gry);

II. Czynniki zewnętrzne powodujące uzależnienie od hazardu w okresie dorastania: Cd. efekty dźwiękowe (brzęczyki lub melodyjki sygnalizujące wygraną); fakt, czy w grze może uczestniczyć wiele osób (działanie indywidualne lub grupowe); dostępność miejsca (godziny otwarcia, karnety, zasady członkostwa); lokalizacja (poza miastem czy też blisko szkoły, w drodze do domu); rodzaj punktu hazardu (zakłady bukmacherskie, salony gier itp.); reklama (liczba reklam nadawanych w telewizji, ulotki); zasady gry (łatwe bądź trudne do zrozumienia). (Hollin, D. Browne, E. J. Palmer, Przestępczość wśród młodzieży. Rozpoznanie zjawiska,)

dwa lub więcej epizodów w ciągu ostatniego roku, Do rozpoznania patologicznego hazardu, według DCR-10, konieczne jest wystąpienie poniższych symptomów: dwa lub więcej epizodów w ciągu ostatniego roku, hazard nie przynosi zysku, ale jest kontynuowany, pomimo dyskomfortu, intensywne pragnienie gry, niezdolność do opanowania siłą woli, pochłonięcie wyobrażeniami i myśleniem dotyczącym gry oraz towarzyszących jej okoliczności.

Przypadkowi hazardziści zazwyczaj grają z następujących powodów: dla zabawy i rozrywki; ponieważ grają ich przyjaciele bądź rodzice (zajęcie towarzyskie); ze względu na możliwość wygrania pieniędzy; ponieważ gra stanowi wyzwanie; ponieważ nie ma nic innego do zrobienia, a gra jest łatwo dostępna; dla dreszczyku emocji (adrenalina).

Patologiczni hazardziści zaś grają między innymi: dla zmiany nastroju, żeby przed czymś uciec, odciąć się od rzeczywistości.

UZALEŻNIENIE OD ZAKUPÓW Uzależnienie od zakupów określa się inaczej mianem zakupoholizmu lub shopoholizmu. Nałóg ten objawia się natręctwem kupowania, nadmiernym kompulsywnym i nieprzemyślanym nabywaniem produktów, które w ogóle nie są człowiekowi do niczego potrzebne. Do utraty kontroli nad własnym zachowaniem prowadzą czynniki psychologiczne, oraz wpływ konsumpcjonizmu i oddziaływań marketingowych. Młody człowiek jest wystawiony na różne strategie służące podnoszeniu wskaźników sprzedażowych.

Uzależnienie od kupowania zakupoholizm, zakupoholik stanowi formę rozładowania wewnętrznego napięcia, redukcji stresów, frustracji, problemów, smutków, poczucia niedowartościowania. Zakupoholik traktuje często zakupy w supermarkecie jako swoistego rodzaju terapię, ucieczkę przed szarą i przygnębiającą rzeczywistością. Nabycie nowego produktu umożliwia, przynajmniej przez krótki okres, poprawę humoru i kompensację pewnych deficytów natury psychicznej. Robieniu zakupów najczęściej towarzyszą uczucia spełnienia, zadowolenia, a nawet euforii. W perspektywie długofalowej pojawiają się poczucie winy, wstyd, rozczarowanie sobą, smutek, spadek samooceny, złość, irytacja i wyrzuty sumienia.

Konsekwencje zakupoholizmu: Uzależnieni borykają się z takimi problemami, jak: kłamstwa, okradanie bliskich, pożyczki, debet, kredyty, trudności z płynnością finansową, utrata zdolności kredytowej, zadłużenia, kłopoty rodzinne i międzyludzkie.

Jak działać, by zapobiegać uzależnieniom behawioralnym? Nie ma na to jednej prostej odpowiedzi, bo czasem uległość wobec jakiegoś zachowania wynika nawet z predyspozycji genowej, lecz warto: dawać dobry przykład – hobby, postawa, wartości, organizować różnorodne sposoby spędzania wolnego czasu, dyskretnie kontrolować nastolatków, obserwować ich zachowanie, nie ulegać wszystkim zachciankom nastolatka, mieć kontakt ze szkołą – często pojawianie się uzależnienia wpływa na absencje w szkole, pogorszenie się ocen, nie przypisywać wszystkich zmienności nastroju nastolatka i jego humorów okresowi dorastania, umieć rozpoznać elementy uzależnienia.

Aby umieć rozpoznać symptomy uzależnienia u swojego dziecka należy wiedzieć, jakie elementy występują we wszystkich uzależnieniach behawioralnych. Bo chociaż przyczyn (podmiotów) uzależnień behawioralnych jest wiele, to przebieg i symptomy uzależnienia w nich występujące są uniwersalne: wyrazistość emocjonalnego podporządkowania – dane zachowanie staje się najistotniejsze, absorbuje umysł, dominuje w uczuciach, zniekształca interakcje społeczne; zmiana nastroju – ożywienie, podekscytowanie, doznanie uczucia ucieczki, odseparowanie od  rzeczywistości;

tolerancja dawkowania – osiągnięcie takich samych rezultatów emocjonalnych wymaga coraz większych dawek danego zachowania; objawy odstawienia – nieprzyjemne uczucia, objawy fizjologiczne związane z przerwaniem lub ograniczeniem pożądanej aktywności; konflikt – między osobą uzależnioną a otoczeniem, dyskomfort psychiczny osoby uzależnionej; nawrót – nawet po latach kontroli nad uzależnieniem może pojawiać się nawrót do wcześniejszych wzorców postępowania. Należy pamiętać, że wystąpienie jednego z tych symptomów nie oznacza uzależnienia, lecz równoczesne występowanie kilku z nich może świadczyć o występowaniu uzależnienia.

Literatura: Cierpiałkowska L. 2006 (red) Oblicza współczesnych uzależnień. Wydawnictwo Naukowe UAM Poznań. Guerreschi C. 2006 Nowe uzależnienia. Wydawnictwo Salwator. GriffithsMark. 2004. Gry i hazard. Uzależnienia dzieci w okresie dorastania. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne. Hollin, D. Browne, E. J. Palmer, 2004. Przestępczość wśród młodzieży. Rozpoznanie zjawiska, Obuchowska Irena: Drogi Dorastania. Psychologia rozwojowa okresu dorastania dla rodziców i wychowawców. WSiP Spółka Akcyjna Warszawa 1996. (Internet: psycholog Kamila Krocz, portal.abczdrowie.pl) Internet: Anna Baran Pracownia Rozwoju Osobistego i Psychoterapii, www.psychoterapeutyczni.pl, Internet: Anna Bronowicka, (www.uwagafonoholizm.pl) psycholog Anna Niziołek ekspert kampanii „Uwaga fonoholizm” 2011 wiadomości.onet.pl http://www.fundacja24h.pl/index.php?option=com_content&view=category&id=11&layout=blog&Itemid=118

Dziękuję za uwagę pedagog szkolny