Obowiązki pracodawcy i skutki prawne ich niewykonania

Pojęcie obowiązków pracodawcy ,, Obowiązki pracodawcy składają się na treść stosunku pracy, określają reguły zachowania się pracodawcy względem pracownika jako strony stosunku pracy.” T. Kuczyński [w:] Prawo pracy. Zarys wykładu., (red.) H. Szurgacz, Z. Kubot, T. Kuczyński, A. Tomanek

Wśród obowiązków pracodawcy możemy wyróżnić: Obowiązki związane z fazą nawiązania stosunku pracy, Obowiązki związane z fazą trwania stosunku pracy, Obowiązki związane z fazą ustania stosunku pracy.

Obowiązki związane z fazą nawiązania stosunku pracy Obowiązek zaznajomienia pracowników podejmujących pracę: - z zakresem ich obowiązków, - ze sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach, - z podstawowymi uprawnieniami Obowiązek uprzedniego przeszkolenia pracowników w zakresie bhp przed dopuszczeniem do pracy.

Obowiązki związane z fazą trwania stosunku pracy-obowiązek należytego organizowania pracy Obowiązek ten obejmuje powinność: - organizowania pracy w sposób zapewniający pełne wykorzystanie czasu pracy, jak również osiąganie przez pracowników, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji, wysokiej wydajności i należytej jakości pracy (art. 94 pkt 2 k.p.), - stworzenia pracownikom podejmującym zatrudnienie po ukończeniu szkoły zawodowej lub wyższej warunków sprzyjających przystosowaniu się do należytego wykonywania pracy (art. 94 pkt 7 k.p.), - organizowania prac monotonnych oraz prac w ustalonym z góry tempie w sposób zapewniający zmniejszenie ich uciążliwości (art. 94 pkt 2a k.p.).

Obowiązki związane z fazą trwania stosunku pracy- obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim zastosowaniu osiągnięć nauki i techniki. (art. 207 § 2 k.p.), Powyższy obowiązek ma bezwzględny charakter- jego realizacja nie jest uzależniona od możliwości finansowych i organizacyjnych pracodawcy.

Obowiązki związane z fazą trwania stosunku pracy- obowiązek prawidłowej i terminowej wypłaty wynagrodzenia Na wskazany obowiązek składają się: - reguły określające porządek wypłaty wynagrodzenia (wskazanie minimalnych okresów, za które ma nastąpić wypłata, ustalenie stałych terminów, miejsca i czasu wypłaty), - prawo pracownika wglądu do dokumentów płacowych w celu weryfikacji wyliczeń pracodawcy stanowiących podstawę ustalenia wysokości płacy, - obowiązek wypłaty wynagrodzenia w formie pieniężnej (częściowe jego spełnienie w innej formie jest dopuszczalne pod warunkiem, że przewidują to ustawowe przepisy prawa pracy lub układ zbiorowy pracy), - obowiązek wypłaty wynagrodzenia do rąk pracownika (Spełnienie tego obowiązku w inny sposób może nastąpić jedynie, gdy przewiduje to układ zbiorowy pracy lub pracownik wyraził na to uprzednio zgodę na piśmie), - ustalenie dopuszczalnych potraceń z wynagrodzenia za pracę oraz zasad ich dokonywania.

Obowiązki związane z fazą trwania stosunku pracy- obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych Powyższy obowiązek nakłada na pracodawców powinność ułatwiania podnoszenia przez pracowników kwalifikacji zawodowych tzn. nieodmawiania bez uzasadnionych przyczyn udziału w wybranej przez pracownika formie szkolenia oraz tworzenie pozytywnej atmosfery wobec uczących się pracowników, Przez podnoszenie kwalifikacji zawodowych należy rozumieć zdobywanie lub uzupełnianie wiedzy i umiejętności przez pracownika, z inicjatywy pracodawcy lub za jego zgodą ( art. 103 (1) § 1 k.p.)

Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych Pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe przysługuje: - urlop szkoleniowy, - zwolnienie z całości lub części dnia pracy, na czas niezbędny, by punktualnie przybyć na obowiązkowe zajęcia oraz na czas ich trwania ( art. 103 (1) § 2 k.p.) Pracodawca może ponadto przyznać pracownikowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe dodatkowe świadczenia, w szczególności pokryć opłaty za kształcenie, przejazd, podręczniki i zakwaterowanie (art. 103 (4) k.p)

Obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych Pracodawca zawiera z pracownikiem podnoszącym kwalifikacje zawodowe umowę określającą wzajemne prawa i obowiązki stron. Umowę zawiera się na piśmie ( art. 103 (4) § 1 k.p.), Brak obowiązku zawarcia powyższej umowy gdy pracodawca nie zamierza zobowiązać pracownika do pozostawania w zatrudnieniu po ukończeniu podnoszenia kwalifikacji zawodowych (art. 103 (4) § 3 k.p.), Pracownikowi zdobywającemu lub uzupełniającemu wiedzę na zasadach innych niż określone w art. 103 (1) -103 (5) mogą być przyznane: zwolnienie z całości lub części dnia pracy bez zachowania prawa do wynagrodzenia, urlop bezpłatny- w wymiarze ustalonym w porozumieniu zawieranym między pracodawcą a pracownikiem (art. 103 (6) k.p.)

Obowiązki związane z fazą trwania stosunku pracy- obowiązek zaspokajania potrzeb socjalnych pracowników Pracodawca jest obowiązany zaspokajać w miarę posiadanych środków socjalne potrzeby pracowników (art. 94 pkt 8 k.p.), Powyższy obowiązek może być realizowany przez : - stworzenie zakładowego funduszu świadczeń socjalnych przeznaczonego na finansowanie działalności socjalnej ( bytowej, rekreacyjnej, kulturalnej, wypoczynkowej) na rzecz pracowników i innych wskazanych osób, - wypłatę świadczenia urlopowego (w przypadku pracodawców, którzy nie mają obowiązku tworzenia funduszu).

Obowiązki związane z fazą trwania stosunku pracy- stosowanie obiektywnych i sprawiedliwych kryteriów oceny pracowników oraz wyników ich pracy Reguły obiektywności mogą być wyznaczane przez normy prawne lub pozaprawne (etyczne, zwyczajowe, prakseologiczne itp.), Ocena sprawiedliwa jest wynikiem stosowania takiej samej miary wobec wszystkich zainteresowanych, stosowania tych samych kryteriów do ich sytuacji

Obowiązki związane z fazą trwania stosunku pracy- prowadzenie i przechowywanie dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz akt osobowych pracownika Akta osobowe pracownika składają się z trzech części i obejmują: - w części A dokumenty zgromadzone w związku z ubieganiem się o zatrudnienie (np. kwestionariusz osobowy, świadectwo pracy z poprzedniego miejsca zatrudnienia), - w części B dokumenty dotyczące nawiązania stosunku pracy i przebiegu zatrudnienia (np. umowa o pracę), - w części C dokumenty związane z ustaniem stosunku pracy ( np. oświadczenie o wypowiedzeniu). Pracodawca prowadzi ponadto dokumentację dotyczącą : podejrzeń o choroby zawodowe, chorób zawodowych i wypadków przy pracy oraz odrębnie dla każdego pracownika karty ewidencji czasu pracy, koszty wypłaconego wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą oraz kartę ewidencyjną przyznanych środków ochrony indywidualnej.

Obowiązki związane z fazą trwania stosunku pracy- poszanowanie dóbr osobistych i przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu Dobra osobiste to prawnie chroniona więź pomiędzy osobą fizyczną a jej indywidualnym światem przeżyć psychicznych związanych z istnieniem jej jako integralnej, społecznej jednostki. W orzecznictwie jako przejaw naruszenia dóbr osobistych pracownika traktuje się m.in: ujawnienie osobom nieuprawnionym wysokości jego wynagrodzenia oraz zawarcie w treści świadectwa pracy informacji wykraczających poza przyjęte ramy normatywne. Pracodawca jest obowiązany przeciwdziałać dyskryminacji w zatrudnieniu, co jest równoznaczne z nakazem równego traktowania pracowników z tytułu jednakowego wykonywania takich samych obowiązków.

Przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu Zakaz dyskryminacji oznacza niedopuszczalność jakiegokolwiek bezpośredniego lub pośredniego różnicowania uprawnień lub obowiązków pracowników w szczególności ze względu na: - płeć, - wiek, - niepełnosprawność, - rasę, - religię, - narodowość, - przekonania polityczne, - przynależność związkową, - pochodzenie etniczne, - wyznanie, - orientację seksualną

Przeciwdziałanie dyskryminacji w zatrudnieniu Pracodawca będzie stosował praktyki dyskryminacyjne jeżeli z podanych wcześniej przyczyn nie będzie równo traktował pracowników w zakresie: - nawiązywania lub rozwiązywania stosunku pracy, - warunków zatrudnienia, - dostępu do szkoleń chyba, że udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.

Obowiązki związane z fazą trwania stosunku pracy- wpływanie na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego Powyższy obowiązek stanowi drugą stronę pracowniczej powinności przestrzegania zasad współżycia społecznego, Obejmuje skierowaną do pracodawcy dyrektywę takiego postępowania, które sprzyja kształtowaniu pośród pracowników stosunków opartych na powszechnie społecznie uznanych normach: wzajemnej życzliwości, koleżeńskiej współpracy, lojalności, wzajemnym szacunku itp.

Obowiązek związany z fazą ustania stosunku prac- wydanie świadectwa pracy Pracodawca jest obowiązany do niezwłocznego wydania pracownikowi świadectwa pracy w związku z rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy. W przypadku pracowników zatrudnionych u tego samego pracodawcy na podstawie umów terminowych pracodawca jest obowiązany wydać im świadectwo pracy obejmujące zakończone okresy zatrudnienia na podstawie takich umów, zawartych w okresie 24 miesięcy, poczynając od zawarcia pierwszej umowy. Jeśli jednak rozwiązanie lub wygaśnięcie umowy o pracę nawiązanej przed upływem 24 miesięcy przypada po upływie tego terminu,świadectwo pracy wydaje się w dniu ustania takiej umowy (art. 97 §1-1(3) k.p.)

Świadectwo pracy- treść W świadectwie pracy należy podać informacje dotyczące okresu i rodzaju wykonywanej pracy, zajmowanych stanowisk, trybu rozwiązania albo okoliczności wygaśnięcia stosunku pracy, a także inne informacje niezbędne do ustalenia uprawnień pracowniczych i uprawnień z ubezpieczenia społecznego. Ponadto w świadectwie pracy zamieszcza się wzmiankę o zajęciu wynagrodzenia za pracę w myśl przepisów o postępowaniu egzekucyjnym. Na żądanie pracownika w świadectwie pracy należy podać także informację o wysokości i składnikach wynagrodzenia oraz o uzyskanych kwalifikacjach (art. 97 § 2 k.p.)

Świadectwo pracy- procedura prostowania Pracownik może w ciągu 7 dni od otrzymania świadectwa pracy wystąpić z wnioskiem do pracodawcy o sprostowanie świadectwa. W przypadku nieuwzględnienia wniosku pracownikowi przysługuje, w ciągu 7 dni od zawiadomienia o odmowie sprostowania świadectwa pracy, prawo wystąpienia z żądaniem jego sprostowania do sądu pracy (art. 97 § 2 (1) k.p. )

Skutki prawne niewykonania obowiązków pracodawcy Odpowiedzialność odszkodowawcza: - według zasad określonych w Kodeksie pracy, - według zasad określonych w Kodeksie cywilnym Odpowiedzialność wykroczeniowa

Odpowiedzialność odszkodowawcza według Kodeksu pracy Odpowiedzialność odszkodowawcza pracodawcy regulowana w k.p. dotyczy: - naruszenia obowiązku równego traktowania w zatrudnieniu, - wadliwego rozwiązania stosunku pracy, - dopuszczenia się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika skutkującym niezwłocznym rozwiązaniem umowy o pracę przez pracownika, - stosowania mobbingu, - naruszenia obowiązku wydania pracownikowi świadectwa pracy

Odpowiedzialność odszkodowawcza według Kodeksu cywilnego Odpowiedzialność kontraktowa ( art. 471 k.c. w zw. Z art. 300 k.p.): - nienawiązanie stosunku pracy z pracownikiem, który w ciągu 6 miesięcy od rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z przyczyn niezawinionych zgłosi swój powrót do pracy niezwłocznie po ustaniu tych przyczyn, - niezwrócenie pracownikowi świadectwa szkolnego lub innych dokumentów łączących się ze stosunkiem pracy, - niezrealizowanie przygotowania zawodowego pracownika, - pozbawienie uprawnionego pracownika nabycia należnych mu nieodpłatnie akcji

Odpowiedzialność według Kodeksu cywilnego Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym: - naruszenie dobra osobistego pracownika, - szkoda spowodowana zaniedbaniem przez pracodawce obowiązku zapewnienia pracownikowi bezpiecznego stanowiska pracy, - naruszenie zasad współżycia społecznego- uczciwego działania, dobrych obyczajów, przyzwoitości oraz lojalności wobec pracownika

Odpowiedzialność odszkodowawcza według Kodeksu cywilnego Pracodawcy prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo wprowadzane w ruch za pomocą sił przyrody mogą ponosić odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, Od powyższej odpowiedzialności zwalnia jedynie wykazanie zaistnienia: - siły wyższej. - winy poszkodowanego, - winy osoby trzeciej.

Odpowiedzialność za szkodę powstałą w mieniu pracownika w zakładzie lub innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy Powyższa odpowiedzialność może mieć charakter: - kontraktowy- związany z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązku pieczy nad rzeczami niezbędnymi pracownikowi udającemu się do pracy. Obejmuje on obowiązek należytej pieczy nad rzeczami wniesionymi do zakładu pracy w ,, związku z pracą”, - oparty na zasadzie ryzyka- gdy szkoda w mieniu pracownika została wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą pracodawca nie ponosi odpowiedzialności

Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej Powyższa odpowiedzialność obejmuje: - odszkodowanie należne w przypadku uszkodzenia lub utraty w związku z wypadkiem przy pracy przedmiotów osobistego użytku oraz przedmiotów niezbędnych do wykonywania pracy, z wyjątkiem pojazdów samochodowych oraz wartości pieniężnych, - uzupełniającą odpowiedzialność odszkodowawczą pracodawcy w przypadku gdy odszkodowanie z ustawy o wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych nie rekompensuje w całości poniesionych przez poszkodowanego strat na osobie a istnieje cywilnoprawna podstawa odpowiedzialności pracodawcy.

Odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia przeciwko prawom pracownika Przyjmuje ona postać odpowiedzialności pracodawcy jedynie w przypadku pracodawców będących osobami fizycznymi, którzy działając we własnym imieniu, podejmując decyzje w zakresie stosowania prawa pracy lub decyzji takich nie podejmując, dopuszczają się jego naruszeń.

Opracowano na podstawie: Red. H. Szurgacz, Z. Kubot, T. Kuczyński, A. Tomanek, Prawo pracy. Zarys wykładu, Warszawa 2016, Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. 2014, poz. 1502 z późn. zm)