ŚWIĘTOKRZYSKIE WIODĄCYM REGIONEM WYDOBYCIA SUROWCÓW W POLSCE Władysław Doroz Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego

Działalność górnicza w czasach historycznych w neolicie, w Krzemionkach Opatowskich działała jedna z największych w Europie kopalń krzemienia, I połowa naszego tysiąclecia, największy rozwój świętokrzyskiego górnictwa i hutnictwa dymarkowego XIV – XIX wiek, eksploatacja rud miedzi, ołowiu i cynku, do lat siedemdziesiątych XIX w. Staropolskie Zagłębie Przemysłowe było największym regionem górniczo-hutniczym na ziemiach polskich wydobywano także piryt, baryt, ziemię krzemionkową, fosforyty i mangan obecnie górnictwo rud ma znaczenie tylko historyczne do czasów współczesnych zachowały się liczne stanowiska wytopu rud, stare zroby górnicze, a także XVII – wieczne rzeźby wykute w bryłach galeny, w tym Św. Barbary patronki górników

Górnictwo skalne od wieków prowadzono również eksploatację surowców skalnych, jako materiałów budowlanych i dekoracyjnych wydobywano głównie wapienie dewońskie, permskie i jurajskie (przyjmujące poler - tzw. marmury świętokrzyskie) oraz trzeciorzędowe (kamień pińczowski) i opoki kredowe najstarsze elementy budowlane z wapienia pińczowskiego znane są z X wieku z Wiślicy symbolem górnictwa świętokrzyskiego stała się również ustawiona w Warszawie w 1643 r. kolumna króla Zygmunta III Wazy, wykonana pierwotnie ze zlepieńca permskiego, pochodzącego z rejonu Czerwonej Góry koło Kielc

Górnictwo współczesne Współcześnie kontynuowane jest tylko górnictwo surowców skalnych, jako materiałów budowlanych (przetworzonych), rzadziej o charakterze dekoracyjnym. Główne znaczenie mają kopaliny skalne osadowe: - wapienie dewońskie, jurajskie i trzeciorzędowe, - margle, - dolomity, - piaskowce kwarcytowe kambryjskie i dewońskie, - piaskowce triasowe i jurajskie, - gliny i iły, w tym kamionkowe, - piaski, - gipsy.   Wydobywana jest także siarka rodzima metodą otworową z jedynego tak dużego złoża w świecie. Kopaliny te stanowią podstawowe surowce dla przemysłu wapienniczego, cementowego i budowlanego, w tym do produkcji kruszyw łamanych, a także przemysłu chemicznego, hutniczego i dla rolnictwa.

Ilość złóż kopalin w województwie świętokrzyskim (2014 r.) RODZAJ KOPALIN Złoża ogółem Złoża nie zagospodarowane Złoża zagospodarowane WAPIENIE, MARGLE, ZLEPIEŃCE WAPIENNE DOLOMITY 148 (+5) 96 (+4) 52 (+1) PIASKOWCE i PIASKOWCE KWARCYTOWE 36 (+1) 25 (+1) 11 GIPSY 8 6 2 SIARKA 5 1 ZIEMIA KRZEMIONKOWA 3 - KALCYT 1(+2) BARYT KRZEMIENIE TORFY 1 (+1) IŁY I GLINY 75 (+1) 59 (+1) 16 PIASKI 217 (+1) 144 (+1) 73 SUROWCE DO PRAC INŻYNIERSKICH 1 (+2) (+2) RAZEM 499 (+13) 344 (+10) 155 (+3) (+1) - ilość złóż, w których kopalina występuje jako towarzysząca

Ponadto w granicach województwa udokumentowanych było: - 6 złóż wód leczniczych (obecnie 7) -  1 złoże wód termalnych, w którym woda spełnia także wymagania dla wód leczniczych (od 2015 r.), -  przy granicy z województwem małopolskim znajduje się fragment małego złoża ropy naftowej.   Ilość udokumentowanych złóż systematycznie wzrasta, w latach 2010 – 2014 przybyły 53 złoża, najwięcej piasków (38).

Stan zasobów kopalin Udokumentowane zasoby kopalin stałych - 9 482,16 mln ton w tym kopaliny skalne - 9 400,99 mln ton, co stanowi - 15,74 % krajowych zasobów surowców skalnych Zasoby zagospodarowane (w 155 złożach) - 3 599,2 mln ton (38 %)   Dominujące znaczenie mają kopaliny węglanowe - 7 727,8 mln ton, co stanowi - 81,5 % ogółu wszystkich zasobów w województwie, w tym w złożach zagospodarowanych - 3 280,9 mln ton, co stanowi - 42,5 % zasobów kopalin węglanowych - dla przemysłu wapienniczego - 3 378,9 mln ton (40,7 % zagosp.) - dla przemysłu cementowego - 2 230,1 mln ton (52,8 % zagosp.) kamienie łamane i bloczne - 2 118,8 mln ton (34,4 % zagosp.) Rezerwa wszystkich zasobów kopalin w 344 złożach niezagospodarowanych wynosi 5 882,9 mln ton (62 %).

Zasoby kopalin w województwie świętokrzyskim (2014 r.) RODZAJ KOPALIN OGÓŁEM [tys. ton] NIEZAGOSPODAROWANE [tys. ton] ZAGOSPODAROWANE [tys. ton] % Zagosp. WAPIENIE, MARGLE, ZLEPIEŃCE WAPIENNE, DOLOMITY 7 727 849 4 446 955 3 280 894 42,5 PIASKOWCE i PIASKOWCE KWARCYTOWE 243 542 132 860 110 682 45,4 GIPSY 176 720 117 875 58 845 33,0 SIARKA 79 230 58 200 21 030 26,4 ZIEMIA KRZEMIONKOWA 1 256 - KALCYT 233 BARYT 110 KRZEMIENIE 28 TORFY 188 IŁY I GLINY * 570 297 516 215 54 082 9,5 PIASKI 678 996 608 793 70 203 10,4 SUROWCE DO PRAC INŻYNIERSKICH * 3 715 240 3 475 93,5 RAZEM 9 482 164 5 882 953 3 599 211 38,0 *- zasoby podano po przeliczeniu m3 na tony

Wydobycie kopalin stałych w 2014r. Całkowite wydobycie kopalin stałych - 43 178 tys. ton w tym kopalin skalnych - 42 573 tys. ton - przyrost w stosunku do roku 2013 - 2 075 tys. ton (5 %) - spadek w stosunku do roku 2012 - 2 197 tys. ton (5 %) - spadek w stosunku do roku 2011 - 14 441 tys. ton (25 %)   Wydobycie kopalin węglanowych - 37 155 tys. ton co stanowi 86,0 % wydobycia wszystkich kopalin w województwie - przyrost w stosunku do roku 2013 - 1 676 tys. ton (4,7 %) - spadek w stosunku do roku 2012 - 979 tys. ton (2,6 %) - spadek w stosunku do roku 2011 - 6 789 tys. ton (25,8 %)

Wydobycia kopalin stałych w woj. świętokrzyskim w latach 2010-2014 *- zasoby i ich wydobycie podano po przeliczeniu m3 na tony

Zmiany wydobycie kopalin skalnych ogółem oraz skał węglanowych (tys Zmiany wydobycie kopalin skalnych ogółem oraz skał węglanowych (tys. ton)

Udział zasobów i wydobycia surowców dla przemysłu wapienniczego i cementowego województwa świętokrzyskiego w krajowych zasobach i wydobyciu (31.12.2014r.) Lp. Rodzaj surowców Zasoby Wydobycie % krajowych zasobów miejsce w kraju % krajowego wydobycia 1 Surowce przemysłu wapienniczego 60,4 65,0 2 Surowce przemysłu cementowego 17,4 27,8 Razem 30,4 42,7

Udział zasobów i wydobycia kamieni łamanych i blocznych województwa świętokrzyskiego w krajowych zasobach i wydobyciu (31.12.2014r.) Rodzaj surowców Zasoby Wydobycie % krajowych zasobów miejsce w kraju % krajowego wydobycia Kamienie łamane i bloczne 22,0 2 33,5 w tym: - surowce osadowe - surowce węglanowe - piaskowce 47,3 68,0 13,0 1 3 64,1 75,5 25,8

Gliny ceramiki kamionkowej Surowce ilaste ceramiki budowlanej Udział zasobów i wydobycia surowców województwa świętokrzyskiego w krajowych zasobach i wydobyciu (stan na 31.12.2014r.) Lp. Rodzaj surowców Zasoby Wydobycie % krajowych zasobów miejsce w kraju % krajowego wydobycia 1 Surowce przemysłu wapienniczego 60,4 65,0 2 Surowce przemysłu cementowego 17,4 27,8 3 Kamienie łamane i bloczne 22,0 33,5 4 Gliny ceramiki kamionkowej 66,8 8,7 5 Surowce ilaste ceramiki budowlanej 12,5 13,8 6 Piaski i żwiry 3,5 15 1,3 16 7 Gipsy 68,0 82,4 8 Siarka 15,6 96,1

Zarówno pod względem ilości zasobów kopalin jak i ich wydobycia, zwłaszcza kopalin skalnych, województwo świętokrzyskie jest wiodącym regionem w Polsce. Stąd pochodzi: - 65,0 % wydobycia surowców do przemysłu wapienniczego - 27,8 % wydobycia surowców do przemysłu cementowego - 33,5 % do produkcji kruszyw łamanych i elementów budowlanych - 82,4 % wydobycia gipsów - 96,1 % wydobycia siarki.

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ