Nisza ekologiczna chwastów w zależności od odmian zbóż jarych 1) Marek Urban, 2) Kazimierz Adamczewski, 3) Adam Dobrzański 1) Instytut Ochrony Roślin PI B -TSD Trzebnica 2) Instytut Ochrony Roślin PIB- Poznań, 3) Instytut Ogrodnictwa i Wyższa Szkoła Humanistyczno – Ekonomiczna -Skierniewice

Cel badań Nisze ekologiczne w obrębie biotopu agrofitocenozy różnią się pomiędzy sobą oświetleniem powierzchni gleby, co jest uzależnione od cech morfologicznych roślin uprawnych i chwastów oraz zdolności do zakrywania powierzchni przez różne gatunki a nawet odmiany. Wynikiem tego mogą być różnice w składzie gatunkowym chwastów i w zależnościach pomiędzy rośliną uprawną a chwastami, wynikające z konkurencji międzygatunkowej o miejsce w niszy ekologicznej. Informacje, jak kształtuje się układ stosunków biocenotycznych w zależności od uprawianych gatunków i odmian przejawiające się zróżnicowaniem stanu i stopnia zachwaszczenia mogą być pomocne do opracowywania systemów wspomagania decyzji o konieczności zwalczania chwastów i wyborze gatunków i odmian w integrowanej i ekologicznej ochronie przed chwastami. Cel badań : – Określenie składu florystycznego i stopnia zachwaszczenia w 5 gatunkach zbóż jarych: pszenica (odm. Tybalt i Parabola), jęczmień (odm. Mauritia i Stratus), owies (odm. Arden i Haker), pszenżyto (odm. Nagano i Andrus), żytoj (odm. Bojko i Arantes). Metodyka - Lata badań: pszenica i jęczmień 2009-2011; owies i pszenżyto 2010 -2011, żyto – 2011; -Lokalizacja : ? ; - warunki glebowe: - norma wysiewu : 500 szt. nasion pszenica, owies i pszenżyto; jęczmień - ?, o zdolności kiełkowania pow.95% - Charakterystyka zbiorowiska chwastów na podstawie:  liczebności taksonów i świeżej biomasy chwastów na 1m2 (metoda ramkowa i wagowa )  wskaźników biocenotycznych :  różnorodności gatunkowej Shannona-Wienera (H),  dominacji Simpsona (C),  równomierności rozmieszczenia gatunków dla wskaźnika Shannona (J). - Terminy obserwacji: określić proszę przynajmniej orientacyjnie datą lub fazą wzrostu zbóż w czasie obserwacji!!! , czy było to zachwszczenie”pierwotne” , czy „wtórne” Obserwacje przeprowadzono w obiektach kontrolnych doświadczeń z oceną skuteczności biologicznej herbicydów. Liczba powtórzeń ?, pow. poletek ?

Liczba chwastów [szt·m-2] Obsada i wysokość zbóż oraz liczebność biomasa chwastów (średnie z odmian i lat) Gatunek Odmiana Obsada [szt·m-2] Wysokość roślin [cm] Liczba chwastów [szt·m-2] Biomasa chwastów [g ·m-2] Zależnie od odmiany Średnia z odmian Średnia z z odmian Pszenica jara Tybalt Parabola 544 495 519 79 89 84 73 69 71 338 304 321 Jęczmień jary Stratus Mauritia 722 711 717 78 75 76 62 47 54 267 202 234 Owies Arden Haker 417 428 422 88 66 55 60 298 237 268 Pszenżyto jare Nagano Andrus 404 450 427 95 105 100 63 63 63 291 271 281 Żyto jare Arantes Bojko 452 455 453 132 127 129 57 46 51 251 202 226

Liczebność i różnorodność gatunkowa chwastów oraz wybrane wskaźniki biocentoczne

W uprawie obydwu odmian pszenicy największe zróżnicowanie gatunkowe stwierdzono na podstawie wartości wskaźnika różnorodności (H’) w 2010 roku (rok wilgotny). W obu odmianach w 2009 roku dominował Chenopodium album. W 2010 roku w łanie odmiany Tybalt przeważał Brassica napus, a w Paraboli Chenopodium album. Brassica napus był dominującą roślina niepożądaną w uprawie obu odmian pszenicy w 2011 roku.

W odmianach jęczmienia największą różnorodność gatunkową (H’) zanotowano w 2009 roku. W latach 2009 -2010 w obu odmianach dominował Brassica napus, natomiast w roku 2009 Chenopodium album, a w odm. Mauritia Convolvulus arvensis. Najwyższe wartości wskaźnika dominacji Simopsona (C) potwierdzały większą dominację jednego gatunku chwastu tj. Brassica napus w dwóch ostatnich latach badań. Odm. Stratus bardziej sprzyjała występowaniu Ch. Album niż Mauritia

Bioróżnorodność gatunków chwastów w 2 odmianach owsa była szczególnie wysoka w 2010 roku (wskaźnik H’). Wyższe wartości wskaźnika dominacji (C) wskazują, że w obydwu latach szczególnie Brassica napus dominował nad resztą aksonów a Chenopodium album w łanie odmiany Haker w 2010 roku.

W pszenżycie w 2010 roku stwierdzono wyższą bioróżnorodność gatunkową chwastów (H), w odm. Nagano niż w Andrus W/g wskaźnika dominacji C rok 2010 sprzyjał wzrostowi liczebności Ch. album oraz w mniejszym stopniu B. napus, natomiast w r. 2011 wykazano najwyższą dominację B. napus. Mniejsza liczba gatunków w 2011 wynikła z większej dominacji B.napus i mniejszej równomierności występowania (J)

W uprawie żyta (r. 2011) nie stwierdzono różnic w wartościach wskaźników biocenotycznych w zależności od odmiany. W łanach obu odmian dominował B. napus a w odmianie Arantes dodatkowo Chenopodium album.

Podsumowanie i wnioski Niezależnie od gatunków i odmian zbóż jarych liczba taksonów kształtowała się podobnie, natomiast ich liczebność i biomasa była zróżnicowana. Największe zachwaszczenie wyrażone zarówno ogólną liczbą chwastów i biomasą odnotowano w pszenicy jarej a najmniejsze w jęczmieniu i w życie. Wynika to prawdopodobnie z różnic w obsadzie roślin zbóż i w zdolności do rozkrzewiania się po wschodach. Odnotowano też różnice w liczbie i biomasie chwastów pomiędzy odmianami w obrębie porównywanych gatunków zbóż W największej liczebności występował Brassica napus (samosiewy rzepaku). W zależności od gatunku i odmiany liczba samosiewów B. napus była 2-3 krotnie wyższa w porównaniu z innymi częściej notowanymi taksonami. Przyczyną tego było prawdopodobnie to, że zboża jare uprawiane były w stanowiskach po rzepaku ozimym Zróżnicowanie gatunkowe określone wskaźnikami biocenotycznymi było stosunkowo niewielkie, przy czym większe różnice odnotowano pomiędzy latami badań niż pomiędzy odmianami w obrębie tego samego gatunku. Z częściej spotykanych gatunków zaobserwowano między innymi Chenopodium album, Lamium amplexicaule, Lamium purpureum, Viola arvensis, Geranium pusillum, Galium aparine, Thlaspi arvense, Fallopia convolvulus, Stellaria media. Gatunki te występowały w liczbie powyżej 3 sztuk/m2. Taka liczebność w przypadku niektórych taksonów (np. Galium aparine) jest uznawana, jako próg zagrożenia dla zbóż.