Profesor Stefan Markowski Ekonomia menedżerska Wykład 2 Podstawy decyzji ekonomicznych konsumenta Popyt i mechanizm rynkowy Profesor Stefan Markowski

Tematy i literatura obowiązkowa Podstawy decyzji ekonomicznych konsumenta Użyteczność całkowita i krańcowa (marginalna) Znaczenie preferencji i ograniczeń (np. dochód, czas) w decyzjach konsumenta Popyt konsumenta, jego determinanty i klasyfikacja dóbr MECHANIZM RYNKOWY: PRODUKT, POPYT, PODAŻ, TRANZAKCJA, CENA i KONTRAKT Prawo popytu i czynniki wpływające na wielkość popytu Podaż i czynniki wpływające na wielkość podaży Wymiana, tranzakcja, kontrakt Cena, równowaga rynkowa, nadwyżki konsumenta i producenta Model podstawowy: popyt i podaż Model pajęczyny 

Tematy i literatura obowiązkowa Elastyczność cenowa i dochodowa popytu, miary, determinanty elastycznośći popytu i klasifikacja dóbr Elastyczność cenowa podaży, miary i determinanty elastyczności podaży Przychód producenta/sprzedawcy Zagadnienia: Subsydia dla producentów, cła importowe, prognozy rynku oparte o elstyczność popytu i podaży Literatura Froeb & McCann (2012): Rozdz. 6; strony 83-103 Rekowski (2009): strony 40-135

Użyteczność całkowita i krańcowa (marginalna) Konsument jako suwerenny podmiot gospodarczy i racjonalny decydent Początkowe założenia: Pełna informacja Wybory zgodne z własnym interesem decydenta Wybory zależne od dochodu, cen i własnych preferencji konsumenta Wybór miedzy substytutami lub pakietami dóbr komplementarnych Ale, w rzeczywistości Informacje niepełne Kolektywni decydenci Dobra kolektywne (klubowe lub publiczne)

Użyteczność całkowita i krańcowa (marginalna) Użyteczność – suma zadowolenia/korzyści z konsumpcji pewnej ilości dobra Kategoria porządkowa a nie wielkość liczbowa: system preferencji Założenie, że konsument maksymalizuje użyteczność Użyteczność całkowita produktu: suma zadowolenia z pewnej ilości produktu Użyteczność krańcowa/marginalna produktu: użyteczność dodatkowej jednostki produktu Prawo malejącej użyteczności marginalnej: apetyt maleje w miarę jedzenia

Użyteczność całkowita i krańcowa (marginalna) Użyteczność krańcowa Ilość

Znaczenie preferencji i ograniczeń w decyzjach konsumenta Podstawa wyborów konsumenta jest uporządkowany system preferencji miedzy kombinacjami realizowanych dóbr Założenia: Kompletności preferencji Przechodniości preferencji A>B i B>C to A>C Nienasyconości zadowolenia konsumenta Krzywe obojętności pokazują kombinacje równie użyteczne dla konsumenta (zatem obojętne) Nachylenie negatywne i wypukłe do początku układu Nie przecinają się Jest ich nieskończenie wiele

Znaczenie preferencji i ograniczeń w decyzjach konsumenta Krzywe obojętności Dobro Y Dobro X

Znaczenie preferencji i ograniczeń w decyzjach konsumenta Marginalna stopa substytucji MSSx,y Ilość dobra Y, którą trzeba poświecić aby otrzymać jednostkę dobra X tak aby pozostać na tej samej krzywej obojętności MSS maleje wzdłuż krzywej obojętności Ograniczenia budżetowe konsumenta: dochód i ceny produktów Maksymalizacja zadowolenia/korzyści z konsumpcji: p punkt gdzie MSSx,y = Px / Py Przesunięcia linii budżetowej Użyteczność marginalna i ceny dóbr UM(X)/UM(Y) = Cena (X)/Cena (Y)

Znaczenie preferencji i ograniczeń w decyzjach konsumenta Krzywe obojętności i linie budżetowe Dobro Y (Cena Y) Dobro X (Cena X)

Popyt konsumenta, jego determinanty i klasifikacja dóbr Przy niezmienionych cenach dóbr, rozmiary popytu rosną (spadają) ze wzrostem (spadkiem) dochodu konsumenta Dobra normalne: rozmiary popytu rosną ze wzrostem dochodu konsumenta Podstawowe – popyt rośnie wolniej niż wzrasta dochód Wyższego rzędu - popyt rośnie szybciej niż wzrasta dochód Dobra podrzędne: rozmiary popytu spadają ze wzrostem dochodu konsumenta Krzywe Engla – ilustrują relacje miedzy popytem na określone grupy dóbr i dochodem konsumentów

Popyt konsumenta, jego determinanty i klasifikacja dóbr Elastyczność dochodowa popytu – mierzy sile i kierunek reakcji popytu na zmiany dochodu Edp < 1 tradycyjna żywność Edp = 1 czynsz Edp > 1 telefony komórkowe W miarę wzrostu dochodu poprzednio normalne dobra mogą stać się dobrami podrzędnymi

Znaczenie preferencji i ograniczeń w decyzjach konsumenta Krzywe obojętności i linie budżetowe Dobro Y (Cena Y spada, budżet bez zmian ale dochód realny rośnie) Dobro X (Cena X)

Popyt konsumenta, jego determinanty i klasifikacja dóbr Przy niezmienionym dochodzie nominalnym (budżecie) konsumenta, rozmiary popytu rosną (spadają) ze wzrostem (spadkiem) ceny własnej produktu Efekty: substytucji (tańszy produkt zastępuje droższy) i dochodowy (popyt zmienia się z zmiana dochodu realnego) Paradoks Giffena Substytuty: rozmiary popytu spadają ze spadkiem ceny innego produktu Dobra komplementarne: rozmiary popytu rosną ze spadkiem ceny innego produktu

Wymiana, tranzakcja, kontrakt WYMIANA RYNKOWA Cena własna A popyt na A podaż A (ilość dobra B na (podaż B) (popyt na B) jednostkę A) Ilość dobra A

Wymiana, tranzakcja, kontrakt WYMIANA RYNKOWA Cena własna B popyt na B podaż B (ilość dobra A na (podaż A) (popyt na A) jednostkę B) Ilość dobra B

Wymiana, tranzakcja, kontrakt Wymiana: sprzedaż to również kupno (dwie strony medalu) Trudno określić uwarunkowania wymiany (causality) : kto jest inicjatorem wymiany/transakcji Transakcje są na ogół podparte kontraktem miedzy stronami, który określa co jest wymieniane, na co i w jakich ilościach cenę kiedy jak strony zarządzają transakcją i rozwiązują konflikty interesów Kontrakty są na ogół niekompletne

Wymiana, tranzakcja, kontrakt ROWNOWAGA RYNKOWA Cena równowagi: cena powodująca zrównanie popytu i podaży Rynek: miejsce/instytucja wymiany Mechanizm rynkowy: współzależność miedzy popytem i podażą rynkowa poprzez transakcje kupna/ sprzedaży dóbr Działalność mechanizmu rynkowego (mechanizm podaży i popytu) ustala cenę produktu i ilość kupiona/sprzedana

Wymiana, tranzakcja, kontrakt ROWNOWAGA I MECHANIZM RYNKOWY Cena własna A popyt A podaż A nadmiar dobra A: P^ nadwyżka podaży Cena równowagi P* niedoboru dobra A: nadwyżka popytu Równowaga Ilość dobra A

Cena, równowaga rynkowa, nadwyżki konsumenta i producenta NADWYŻKA KONSUMENTA Cena popytu jest najwyższa cena, która kupujący jest gotowy zapłacić za wskazana ilość dobra w sytuacji “kupie wszystko albo nic” Nadwyżka konsumenta to różnica miedzy cena popytu a cena rynkowa Krzywa popytu “wszystko-albo-nic” ma już wbudowana nadwyżkę konsumenta Jest to ważne gdy sprzedający chce podzielić rynek aby osiągnąć maksymalny przychód Dyskryminacja cenowa: różne ceny dla różnych nabywców zależnie od ich cen popytu

Cena, równowaga rynkowa, nadwyżki konsumenta i producenta NADWYŻKA KONSUMENTA Cena (PLN) 15 12 Krzywa popytu “wszystko-albo-nic” 9 Nadwyżka konsumenta (cieniowana) 6 3 Cena rynkowa 1 0 2 4 6 8 10 12 14 16

Cena, równowaga rynkowa, nadwyżki konsumenta i producenta NADWYŻKA KONSUMENTA Metody Ujawnionych Preferncji (Stated Preference Methods) pozwalaja na wycene spolecznej wartosci dobr nierynkowych takich jak parki narodowe Popularna metoda tego rodzaju jest Wycena Warunkowa (Contingent Valuation Method), tzn, prosi sie kazda zainteresowana strone o podanie jej indiwidualnej gotowosci zaplacenia (willingness to pay) za wskazana ilosc dobra nierynkowego (np, hektar parku narodowego). Zsumowane wyniki (grupowa gotowosci zaplacenia) mozna porownac z kosztem wyprodukowania tego dobra

Cena, równowaga rynkowa, nadwyżki konsumenta i producenta NADWYŻKA PRODUCENTA Nadwyżka producenta to różnica miedzy dochodem ze sprzedaży określonej ilości dobra za cenę rynkowa a kosztem wyprodukowania tej ilości. Jest to miara zyskowności (opłacalności) produkcji Krzywa podąży pokazuje gotowość do wyprodukowania i sprzedaży różnych ilości dobra zależnie od ceny sprzedaży (na ogol im ceny wyższe tym więcej)

Cena, równowaga rynkowa, nadwyżki konsumenta i producenta NADWYŻKA PRODUCENTA Cena dobra Podaż Nadwyżka producenta (cieniowana) Cena rynkowa Ilość sprzedana Ilość dobra

Model podstawowy: popyt i podaż ZMIANY ROWNOWAGI RYNKOWEJ Cena własną A popyt na A podaż A Cena równowagi 2 Cena równowagi 1 Ilość dobra A

DYNAMICZNE ZMIANY ROWNOWAGI RYNKOWEJ początkowa nadwyżka podaży Model pajęczyny DYNAMICZNE ZMIANY ROWNOWAGI RYNKOWEJ Cena własna A popyt na A podaż A Cena równowagi Ilość dobra A początkowa nadwyżka podaży

Elastyczność cenowa i dochodowa popytu ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU Elastyczność cenowa (własna) popytu – procentowa zmiana rozmiaru popytu na określone dobro w rezultacie procentowej zmiany jego ceny własnej ECa = %DQa/%DPa ECa < 0

Elastyczność cenowa i dochodowa popytu ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU Elastyczność punktowa ECa = dQa/Qa : dPa/Pa = dQa/dPa Pa/Qa Elastyczność lukowa (arc elasticity) ECa = DQa/Qa : DPa/Pa = DQaPa/DPaQa

Elastyczność cenowa i dochodowa popytu ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU Popyt jest jeśli doskonale elastyczny ECa= minus nieskończoność elastyczny ECa<-1 jednostkowo elastyczny ECa=-1 nieelastyczny -1<ECa < 0 doskonale nieelastyczny ECa = 0

Elastyczność cenowa i dochodowa popytu ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU P Doskonale Jednostkowo Nieelastyczny Doskonale elastyczny elastyczny nieelastyczny Q

Elastyczność cenowa i dochodowa popytu ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU Doskonale Doskonale elastyczny nieelastyczny

Elastyczność cenowa i dochodowa popytu ELASTYCZNOŚĆ CENOWA POPYTU Elastyczność cenowa mieszana - procentowa zmiana rozmiaru popytu na określone dobro w rezultacie procentowej zmiany ceny innego dobra ECab = %DQa/%DPb Dobra komplementarne ECab < 0 Dobra substytucyjne ECab > 0

Elastyczność cenowa i dochodowa popytu ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU Elastyczność dochodowa popytu - procentowa zmiana rozmiaru popytu na określone dobro w rezultacie procentowej zmiany dochodu kupującego EIa = %DQa/%DI Dobro normalne 0<EIa Dobro niezbędne 0<EIa<1 Dobro podrzędne EIa<0

Elastyczność cenowa podaży ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAZY Elastyczność cenowa podaży - procentowa zmiana rozmiaru podaży określonego dobra w rezultacie procentowej zmiany jego ceny własnej ESCa = %DQa/%DPa Podaż elastyczna ESCa > 1 Podaż jednostkowo elastyczna ESCa = 1 Podaż nieelastyczna ESCa < 1 Elastyczność podaży wzrasta z czasem

Elastyczność cenowa podaży ELASTYCZNOŚĆ CENOWA PODAZY Elastyczność podaży wzrasta z czasem Cena Podaż 2016 Podaż 2017 Ilość

Przychód poducenta/sprzedawcy Przychód całkowity PC = PQ Przychód przeciętny PP = PC/Q = P Przychód marginalny PM = dPC/dQ P – cena Q – ilość sprzedanych produktów Przychód marginalny – przyrost przychodu całkowitego ze sprzedaży dodatkowej jednostki produktu

Przychód poducenta/sprzedawcy ELASTYCZNOSC CENOWA POPYTU I PRZYCHOD MARGINALNY P Popyt elastyczny Jednostkowy Nieelastyczny PM Q

Przychód poducenta/sprzedawcy Elastyczność Przychód Przychód cenowa popytu marginalny całkowity gdy cena rośnie Elastyczna > 0 spada Jednostkowa = 0 bez zmian Nieelastyczna < 0 rośnie

Zagadniena Subsydia dla producentów Cła importowe Prognozy rynku oparte o elstyczność popytu i podaży