Uk ł ad s ł oneczny

Uk ł ad S ł oneczny - uk ł ad planetarny wokó ł S ł o ń ca obejmuj ą cy planety i ich ksi ęż yce, planetoidy, komety, meteoroidy i przestrze ń kosmiczn ą Definicja poj ę cia Uk ł adu s ł onecznego

Jak powsta ł uk Ł da s ł oneczny Powstanie Uk ł adu S ł onecznego wyja ś nia teoria Wielkiego Wybuchu (Big Bang). Uk ł ad S ł oneczny powsta ł oko ł o miliardów lat temu z ob ł oku gazowo - py ł owego, który przyci ą ga ł materi ę ku g ę stniej ą cemu j ą dru. W ś rodku ob ł oku gaz kurczy ł si ę szybciej ni ż w zewn ę trznych warstwach i powsta ł o S ł o ń ce, a pozosta ł a materia utworzy ł a dysk wokó ł niego. Ok. 50 milionów lat pó ź niej zacz ęł y zachodzi ć reakcje j ą drowe (przekszta ł cenie wodoru w hel), co spowodowa ł o, ż e S ł o ń ce zacz ęł o ś wieci ć. We wcze ś niej powsta ł ym dysku cz ą steczki si ę ze sob ą zderza ł y i łą czy ł y w py ł tworz ą c wi ę ksze obiekty. Kolizje ró ż norodnych obiektów doprowadzi ł y do powstania du ż ych cia ł, Z których ostatecznie powsta ł y planety. W pierwszej kolejno ś ci utworzy ł y si ę planety wewn ę trzne czyli: Merkury, Wenus, Ziemia i Mars. Planety zewn ę trzne za ś tworzy ł y g ł ównie gazy, a uformowa ł y si ę one ze skalno - lodowych bry ł kr ążą cych w dalszej odleg ł o ś ci od S ł o ń ca.

Cia ł a planetarne S ł o ń ce i planety nie s ą jedynymi cia ł ami Uk ł adu S ł onecznego. Przerw ę mi ę dzy Marsem a Jowiszem zape ł nia pas planetoid. Naukowcy uwa ż aj ą, ż e mog ł aby si ę z nich utworzy ć kolejna planeta, jednak grawitacja Jowisza nie pozwoli ł a na to. Innymi cia ł ami znajduj ą cymi si ę w naszym Uk ł adzie s ą komety. Przebywaj ą one na obrze ż ach zewn ę trznego Uk ł adu S ł onecznego poza orbit ą Neptuna. Podobnie jak planety zewn ę trzne. Komety zbudowane s ą ze ska ł, lodu wodnego, zamro ż onego metanu, amoniaku i cyjanowodoru. Uk ł ad S ł oneczny jest otoczony przez Chmur ę Oorta - wi ą zk ę komet, a łą cznikiem mi ę dzy nim a wewn ę trznym Uk ł adem S ł onecznym jest pas Kuipera - rejon poza orbit ą Neptuna w odleg ł o ś ci 30 do 100 AU od S ł o ń ca, zawieraj ą cy wiele ma ł ych, lodowych cia ł.

Obiekty w Uk ł adzie S ł onecznym

Wokó ł S ł o ń ca kr ąż y 8 planet: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars, Jowisz, Saturn, Uran i Neptun. Oprócz nich znajduj ą si ę w nim satelity naturalne niektórych planet, pas planetoid pomi ę dzy Marsem a Jowiszem, komety, cia ł a meteorytowe, py ł oraz gaz mi ę dzyplanetarny.

s ł o ń ce

S ł o ń ce jest zwyczajn ą gwiazd ą. Ma oko ł o 5 mld lat. Jego temperatura na powierzchni osi ą ga 5500°C, ale w ś rodku dochodzi do 14 mln°C. W s ł onecznym j ą drze wodór przemienia si ę w hel, w procesie tym uwalniana jest ogromna energia. Na powierzchni S ł o ń ca mo ż na obserwowa ć plamy, rozb ł yski i ogromne wyrzuty materii – protuberancje S ł o ń ce nie spala si ę tylko produkuje energi ę ciepln ą i ś wietln ą Kiedy dwa atomy wodoru łą cz ą si ę ze sob ą tworz ą c hel, powstaje ma ł a cz ęść materii, która przesuwa si ę w kierunku powierzchni S ł o ń ca i jest tam uwalniana w postaci ś wiat ł a i ciep ł a. W ten sposób S ł o ń ce traci cz ęść swojej masy.

S ł o ń ce ma czasami ciemne plamy na swej powierzchni zwane plamami s ł onecznymi. Pojawiaj ą si ę one zwykle w skupiskach i mog ą trwa ć od kilku godzin do kilku miesi ę cy. Przy kilkudniowej obserwacji widoczne jest przesuwanie si ę plam na tarczy s ł onecznej, a dzieje si ę tak, poniewa ż S ł o ń ce obraca si ę wokó ł swej osi, co trwa miesi ą c.

MERKURY

Merkury jest pierwsz ą i najmniejsz ą planet ą naszego Uk ł adu Ci ęż ko zobaczy ć go z Ziemi, poniewa ż zawsze pojawia si ę blisko S ł o ń ca. Merkury jest pozbawiony atmosfery P ł aszcz pod skorup ą sk ł ada si ę ze stopionych ska ł, a w ś rodku planety znajduje si ę j ą dro ż elazne. Merkury kr ąż y wokó ł S ł o ń ca szybko, jednak wokó ł swojej osi wolno, co sprawia, ż e wschód S ł o ń ca nast ę puje na nim co 176 dni Jest on jednym z najgor ę tszych i jednocze ś nie najzimniejszych planet Uk ł adu S ł onecznego MERKURY

Merkury ma wiele kraterów, wyst ę puj ą na nim góry a tak ż e kilka p ł askich obszarów. Najwi ę kszy krater o nazwie Caloris Planitia ma ś rednic ę 1300 km Oko ł o 14 razy w ka ż dym stuleciu Merkury przesuwa si ę dok ł adnie mi ę dzy S ł o ń cem a Ziemi ą. Astronomowie nazywaj ą to przej ś ciem Merkurego przez tarcz ę s ł oneczn ą. Planeta ta jest wtedy widoczna jako ma ł a plamka przesuwaj ą ca si ę ze wschodu na zachód przez tarcz ę S ł o ń ca.

WENUS

Wenus jest drug ą planet ą od S ł o ń ca i jest ona otoczona ob ł okami truj ą cych gazów Jest bardzo jasna poniewa ż jej g ę ste chmury bardzo dobrze odbijaj ą ś wiat ł o Czas obrotu Wenus wokó ł osi jest najd ł u ż szy w Uk ł adzie S ł onecznym i wynosi a ż 243 doby - mniej ni ż na okr ąż enie S ł o ń ca, przez co dzie ń na Wenus jest d ł u ż szy ni ż rok Planeta ta wiruje w przeciwn ą stron ą ni ż porusza si ę po swojej orbicie, jest to tzw. "obrót wsteczny„ W 1978 r. ameryka ń ska sonda kosmiczna "Pioneer - Venus" sta ł a si ę sztucznym satelit ą tej planety. Dzi ę ki niej odkryto na jej powierzchni rozleg ł e p ł askie równiny z kraterami, dolinami oraz pasmami górskimi, a tak ż e wulkany.

ZieMIA

Ziemia jest trzeci ą planet ą od S ł o ń ca i jedyn ą, na której istnieje ż ycie. Uwa ż a si ę, ż e powsta ł a ona oko ł o 4,6 miliarda lat temu Wyj ą tkowo ść Ziemi polega na tym, ż e wyst ę puje na niej woda i zawieraj ą ca tlenatmosfera W grudniu Ziemia znajduje si ę nieco bli ż ej S ł o ń ca, a w czerwcu jest najbardziej od niego oddalona O ś Ziemi jest nachylona w stosunku do S ł o ń ca, dzi ę ki czemu mamy pory roku Obroty Ziemi wokó ł w ł asnej osi powoduj ą zjawiska dnia i nocy.

Atmosfera Ziemi sk ł ada si ę g ł ównie z azotu i tlenu, ma grubo ść oko Jedn ą z najwa ż niejszych jest warstwa ozonowa, która rozci ą ga si ę na wysoko ś ci ok km i pe ł ni rol ę tarczy os ł aniaj ą cej nas przed szkodliwym promieniowaniem. ł o 100 km i sk ł ada si ę z kilku warstw. Pocz ą tkowo na Ziemi nie by ł o oceanów. Powsta ł y one dopiero wskutek wybuchów wulkanów, które po emisji du ż ej ilo ś ci gazów tworzy ł y chmury, przez co zacz ęł y pada ć deszcze. By ł o to pierwszym czynnikiem, który wp ł yn ął na powstanie na Ziemi ż ycia.

KSI ĘŻ YC

jest jedynym satelit ą naturalnym Ziemi. Jego ś rednica wynosi 3476 km, a odleg ł o ść od Ziemi 380 tys. km. jego przyci ą ganie grawitacyjne powoduje na Ziemi przyp ł ywy i odp ł ywy mórz i oceanów Ksi ęż yc ma ró ż ne fazy, gdy ż istniej ą na nim dni i noce, przez co czasem jego widoczna cz ęść znajduje si ę w cieniu. Ksi ęż yc okr ąż a Ziemi ę w czasie 27,3 dnia, tyle samo co jego obrót wokó ł w ł asnej osi. Powoduje to, ż e zawsze widzimy tylko jedn ą jego stron ę

mars

Mars jest widoczny na niebie jako czerwony, podobny do gwiazdy punkt. Jest on skalist ą planet ą, któr ą pokrywaj ą czerwone pustynie, st ą d popularna nazwa - Czerwona Planeta. Atmosfera sk ł ada si ę w wi ę kszo ś ci z dwutlenku w ę gla, co uniemo ż liwia oddychanie! Wyst ę puj ą tam pot ęż ne burze py ł owe, jest tam niezwykle zimno, a powierzchnia planety pokryta jest okruchami ska ł Powierzchnia Czerwonej Planety jest urozmaicona - tworz ą je kratery, góry, doliny i wulkany. 2 ksi ęż yce Marsa s ą prawdopodobnie fragmentami planetoid, a s ą to Phobos i Deimos

JOWISZ

Jowisz wybrzusza si ę na równiku i sp ł aszcza na biegunach z powodu du ż ych wirowa ń Wiatry na nim osi ą gaj ą pr ę dko ść do 500 km/h. Szybki ruch wirowy i ciep ł o z wn ę trza planety powoduj ą powstanie silnych wiatrów, dziel ą cych atmosfer ę na równole ż nikowe pasy opadaj ą cych lub wznosz ą cych si ę gazów Na tarczy Jowisza wida ć te ż cyklon o ś rednicy dwukrotnie wi ę kszej od Ziemi, zwany Wielk ą Czerwon ą Plam ą Ten huragan szaleje na Jowiszu od co najmniej 300 lat Na Jowiszu wyst ę puje wodór i hel, z których zbudowane s ą gwiazdy. Jowisz jest pierwsz ą z czterech wielkich planet - gazowych gigantówi jednocze ś nie najwi ę ksz ą planet ą Uk ł adu S ł onecznego. Jest on gazowa kul ą, cho ć posiada prawdopodobnie j ą dro z p ł ynnych ska ł

Galileusz odkry ł cztery ksi ęż yce Jowisza prawie 400 lat temu Od nazwiska odkrywcy nosz ą one nazw ę ksi ęż yców galileuszowskich, a s ą to: Io, Europa, Ganimedes i Callisto, przy czym Ganimedes to najwi ę kszy ksi ęż yc w Uk ł adzie S ł onecznym

SATURN

Tytan, najwi ę kszy z ksi ęż yców Saturna, jest jedynym ksi ęż ycem w Uk ł adzie S ł onecznym otoczonym atmosfer ą podobn ą do ziemskiej Inny ksi ęż yc Saturna, Phoebe, nie powsta ł w otoczeniu planety, lecz zosta ł przechwycony przez jej si ł y grawitacyjne. Zawiera on du ż o mniej lodu i wi ę cej ska ł ni ż inne ksi ęż yce Saturna. Phoebe okr ąż a planet ę w kierunku odwrotnym od wi ę kszo ś ci pobliskich ksi ęż yców, s jej orbita jest mocno nachylona do równika planety.

URAN

Uran jest kolejn ą spo ś ród planet zewn ę trznych, b ę d ą cych gazowymi olbrzymami. Z Ziemi jest ledwo widoczny nawet przez teleskop, gdy ż znajduje si ę w odleg ł o ś ci 2870 mln km od S ł o ń ca Przez to, ż e nachylenie p ł aszczyzny równika Urana do p ł aszczyzny jego orbity wynosi 98°, planeta wiruje wokó ł w ł asnej osiruchem wstecznym Pier ś cienie Urana, których jest 11, s ą bardzo niewyra ź ne i ci ęż ko je zobaczy ć z Ziemi. S ą jednak mocniejsze od pier ś cieni Jowisza, a odkryto je w 1977 roku

Uran zielonkawy kolor zawdzi ę cza chmurom metanu w górnych warstwach atmosfery Uran wyró ż nia si ę w ś ród gazowych gigantem tym, ż e nie ma skalnego j ą dra

NEPTUN

Neptun jest najbardziej odleg łą i najmniejsz ą planet ą gazow ą kres obiegu wokó ł S ł o ń ca trwa blisko 165 lat, a porusza si ę ona ze ś redni ą pr ę dko ś ci ą 5,4 km/s J ą dro Neptuna stanowi oko ł o 50% jego obj ę to ś ci i jest zbudowane ze ska ł i lodu Otacza je amoniak i metan, co nadaje mu niebieskie zabarwienie Wyst ę puj ą tam równie ż burze w formie wielkiej ciemnej plamy. Na jednym z ksi ęż yców Neptuna, lodowym Trytonie, odkryto tak ż e gejzery

+ PLUTON

Pluton straci ł status planety w dniu r. W tej chwili nale ż y on do osobnej kategorii cia ł Uk ł adu S ł onecznego zwanych planetami kar ł owatymi Poza tym nale ż y on do do obiektów transneptunowych i do pasa Kuipera, b ę d ą c jednym z obiektów zwanych plutonkami

Planeta kar ł owata Rodzaj obiektu astronomicznego, po ś redni mi ę dzy planetami a ma ł ymi cia ł ami niebieskimi

Cechy charakterystyczne dla planety kar ł owatej znajduje si ę na orbicie wokó ł S ł o ń ca posiada wystarczaj ą c ą mas ę, by w ł asn ą grawitacj ą pokona ć si ł y cia ł a sztywnego tak, aby wytworzy ć kszta ł t odpowiadaj ą cy równowadze hydrostatycznej (prawie kulisty) nie oczy ś ci ł s ą siedztwa swojej orbity z innych wzgl ę dnie du ż ych obiektów, nie jest satelit ą planety lub innego obiektu niegwiazdowego

Jak dot ą d za planety kar ł owate IAU oficjalnie uzna ł a 5 cia ł niebieskich : Ceres (planetoida z pasa g ł ównego) Pluton (obiekt pasa Kuipera, jeden z plutonków) Haumea (obiekt z pasa Kuipera, obiekt transneptunowy) Makemake (obiekt z pasa Kuipera, obiekt transneptunowy) Eris (obiekt dysku rozproszonego)

Najprawdopodobniej w ci ą gu najbli ż szych lat do grona planet kar ł owatych zostan ą zaliczone kolejne cia ł a. Obecnie znanych jest oko ł o 400 obiektów transneptunowych, branych pod uwag ę jako potencjalne planety kar ł owate obiektów transneptunowych- planetoidy obiegaj ą ce S ł o ń ce po orbitach, znajduj ą cych si ę poza trajektori ą Neptuna

ciekawostka Pierwsze sondy kosmiczne dotar ł y w pobli ż e planet kar ł owatych w 2015 roku, by ł y to misje ameryka ń skiej agencji NASA: Dawn i New Horizons. W marcu sonda Dawn wesz ł a na orbit ę wokó ł Ceres, a w lipcu sonda New Horizons przelecia ł a obok Plutona

cia ł o niebieskie o ma ł ych rozmiarach (od kilku metrów do czasem ponad 1000 km), obiegaj ą ce S ł o ń ce, posiadaj ą ce sta łą powierzchni ę skaln ą lub lodow ą planetoida

Pas Kuipera Pas planetoid jest nazywany g ł ównym pasem planetoid, gdy ż nie jest jedyny. - W pasie Kuippera który znajduje si ę za Neptunem zbiór cia ł niebieskich kr ążą cych poza orbit ą Neptuna. Nazwa tego pasa pochodzi od nazwiska Gerarda Kuipera, który przewidzia ł istnienie tych cia ł w roku W chwili obecnej jest znanych oko ł o 800 obiektów znajduj ą cych si ę w tym obszarze

ksi ęż yc– cia ł o niebieskie pochodzenia naturalnego, obiegaj ą ce planet ę, planet ę kar ł owat ą lub planetoid ę. S ł owo „Ksi ęż yc” pisane wielk ą liter ą oznacza naturalnego satelit ę Ziemi W Uk ł adzie S ł onecznym dotychczas odkryto 173 naturalne satelity planet. Ziemia ma jeden du ż y ksi ęż yc, Mars ma dwa niewielkie ksi ęż yce, a Merkury i Wenus nie maj ą ksi ęż yców Naturalna satelita

Najprawdopodobniej wiele planet pozas ł onecznych, które kr ążą wokó ł gwiazd innych ni ż S ł o ń ce, jest okr ąż anych przez w ł asne naturalne satelity. Ksi ęż yce planet pozas ł onecznych nazywane s ą egzoksi ęż ycami ciekaQwostka

ma ł e cia ł o niebieskie poruszaj ą ce si ę w uk ł adzie planetarnym, które na krótko pojawia si ę w pobli ż u gwiazdy centralnej. Ciep ł o tej gwiazdy powoduje, ż e wokó ł komety powstaje koma, czyli gazowa otoczka Kometa

Komety okresowe powracaj ą do centrum uk ł adu planetarnego regularnie, co kilkadziesi ą t, kilkaset lat (a nawet rzadziej), bo poruszaj ą si ę po bardzo wyd ł u ż onych orbitach eliptycznych. W jednym z ognisk takiej elipsy znajduje si ę gwiazda.

Meteoroidy – okruchy skalne (mniejsze od planetoid) poruszaj ą ce si ę po orbitach wokó ł S ł o ń ca Meteoroidy maj ą zwykle mas ę od 10 − 9 kg do 10 3 kg Meteoroidy

Py ł mi ę dzyplanetarny Py ł mi ę dzyplanetarny – rodzaj py ł u kosmicznego, znajduj ą cy si ę w przestrzeni mi ę dzyplanetarnej, to jest w przestrzeni pomi ę dzy planetami Uk ł adu S ł onecznego lub innego uk ł adu planetarnego Jednym z przejawów istnienia py ł u mi ę dzyplanetarnego jest wyst ę powanie ś wiat ł a zodiakalnego.