Wers Zwrotka (strofa) Akapit – linijka wiersza Zwrotka (strofa) – układ wersów najczęściej powiązanych rymami; zwrotka powtarza się w wierszu co najmniej dwa razy Akapit – fragment tekstu, wyróżniony wcięciem; takie wcięcie zapowiada nową myśl autora tekstu

Dialog – rozmowa; zapisując dialog, każdą wypowiedź poprzedzamy myślnikiem i rozpoczynamy od nowej linii Monolog – wypowiedź jednej osoby, niebędąca częścią rozmowy

Rym – jednakowe lub podobne brzmienie zakończeń wyrazów, np. dziewczyna – malina; rymy znajdują się najczęściej na końcu wersów Refren – powtórzenie strofy, wersu lub jego części w określonym miejscu. Występuje w utworach o wyraźnym rytmie: w piosenkach lub wierszach mających charakter pieśni.

(związek frazeologiczny) Frazeologizm (związek frazeologiczny) – stałe, utarte połączenie wyrazów, które oznacza co innego niż to wynika ze znaczenia poszczególnych wyrazów wchodzących w jego skład (wziąć się w garść, bujać w obłokach)

Narrator – wymyślona przez autora osoba, która w opowiadaniach, powieściach i baśniach opowiada o wydarzeniach i bohaterach; czasami narratorem jest jeden z bohaterów. Narracja – relacja narratora o przedstawionych zdarzeniach, a także jego opisy i komentarze. Rodzaje narracji: a) pierwszoosobowa (pamiętnikarska) b) trzecioosobowa

Środki poetyckie

epitet wyraz (najczęściej przymiotnik) pełniący funkcję określenia rzeczownika, np. - zły bandyta - interesująca książka - złota jesień

wyraz dźwiękonaśladowczy wyraz naśladujący dźwięki, np. - wrrrr - miau - tik-tak - kukuryku

ożywienie nadanie przedmiotom i zjawiskom przyrody cech istot żywych (ludzi lub zwierząt), np. - miasto śpi - fale ryczą - komputer mruczy - wycie wiatru

uosobienie nadanie rzeczom, zwierzętom, roślinom cech człowieka, np. - wiatrowi na płacz się zbiera - bezlitosna zima - uśmiechnęło się do mnie szczęście

porównanie zestawienie jednego zjawiska z drugim, oparte na zaskakującym podobieństwie; zestawieniu służą następujące łączniki: jak, jakby, niby, niczym, na kształt, np. - oczy błyszczące jak gwiazdy - uparty jak osioł - głośno niczym w ulu

przenośnia (metafora) zaskakujące połączenie wyrazów, niezgodne z ich podstawowym znaczeniem; połączenie to daje nowy, zaskakujący sens, np. - fontanna łez - burza uczuć

Rodzaje i gatunki literackie Liryka, np.: fraszka, hymn, pieśń, sonet, tren, oda, elegia Epika, np.: powieść, opowiadanie, nowela, epopeja, pamiętnik, bajka, baśń, legenda, podanie Dramat, np.: komedia, tragedia, dramat romantyczny

Opowiadanie krótki utwór pisany prozą, przeważnie skupiony na jednym wydarzeniu. Zawiera opisy i komentarze narratora oraz dialogi.

Powieść obszerny utwór pisany prozą o wielowątkowej fabule, obejmujący dzieje licznych bohaterów i środowisk społecznych

Baśń fantastyczny utwór niewielkich rozmiarów. Występują w niej nieprawdopodobne postacie, przedmioty, wydarzenia. Przyroda w baśni ma często cechy ludzkie. Bohaterowie zestawieni są w pary o przeciwstawnych charakterach i odmiennych losach. Czas i miejsce akcji są nieokreślone. Baśń ma szczęśliwe zakończenie – dobro zwycięża, a zło zostaje ukarane.

Bajka zwięzła wierszowana powiastka, w której bohaterami są na ogół zwierzęta, niekiedy ludzie lub przedmioty. Bohaterowie bajki uosabiają wady i zalety ludzi. Celem bajki jest pouczenie czytelnika o właściwym postępowaniu. Większość bajek kończy się morałem, zawierającym wskazówkę dobrego postępowania lub przestrogę przez zachowaniem, które autor uważa za złe.

Ballada wierszowana opowieść o niezwykłych wydarzeniach i bohaterach, oparta na motywach z baśni, legend i wierzeń ludowych. W balladzie przeważa nastrój niesamowitości i grozy, choć niekiedy towarzyszy mu dowcip i humor. Osobą opowiadającą o zdarzeniach jest narrator. W tok narracji wplecione są dialogi.

Pamiętnik osobista relacja autora o wydarzeniach z przeszłości, w których uczestniczył. Narracja w pamiętniku prowadzona jest w 1. osobie liczby pojedynczej.

Mit pradawna opowieść nieznanego pochodzenia oparta na starożytnych wierzeniach. Mit próbuje wyjaśnić pochodzenie, naturę i przeznaczenie świata, bogów i człowieka.

Legenda utrwalona w tradycji fantastyczna opowieść o postaciach, wydarzeniach i miejscach historycznych lub o życiu świętych. Obok prawdy historycznej zawiera elementy niezwykłe i cudowne.

Fraszka krótki, najczęściej żartobliwy utwór wierszowany oparty na anegdocie lub dowcipie, zakończony pointą

Hymn uroczysta pieśń pochwalna opiewająca czyjąś sławę lub wzniosłą ideę; podniosły utwór liryczny o treści patriotycznej lub religijnej

Pieśń najstarszy i najpopularniejszy gatunek poezji lirycznej; melodyjny i rytmiczny wiersz o różnorodnej tematyce, niekiedy przeznaczony do śpiewu

Tren utwór liryczny opłakujący osobę zmarłą, wychwalający jej zalety