Klasyczny oraz neoklasyczny paradygmat kryminologii Ćw. 4 Klasyczny oraz neoklasyczny paradygmat kryminologii i wynikające z nich strategie zapobiegania przestępczości

Klasyczny paradygmat kryminologii Początki sięgają XVIII w. i kojarzone są z nazwiskami filozofów i przedstawicieli tzw. klasycznej szkoły prawa karnego. Zaliczają się do nich m.in.: Cesare Beccaria (O przestępstwach i karach), Jeremy Bentham, Immanuel Kant, Georg W.F. Hegel, Anselm Feuerbach Paradygmat ten przyjmował jako założenie konsensualną wizję społeczeństwa, czyli społeczeństwa przyjmującego/uznającego możliwie powszechnie określone reguły - tu: dozwolonego postępowania – ze względu na ich funkcjonalność Uwagę swą koncentrował na osobie sprawcy

Klasyczny paradygmat kryminologii Główne tezy á propos opisu źródeł przestępczości: Człowiek z natury jest zły i jest dla innych – jak mawiał Thomas Hobbes – wilkiem (pesymistyczna wizja natury człowieka) Przestępca, czyli ten, który czyni zło, to potencjalnie każdy z nas; wszyscy jesteśmy do tego zdolni; czynienie zła to „normalność” W myśl paradygmatu, człowiek nie jest z reguły przymuszany bezwzględnie do czynienia zła; posiada wolną wolę, jest istotą rozumną, racjonalną (arystotelesowsko-tomistyczna, indeterministyczna koncepcja człowieka) Skoro tak, to podejmuje świadome, racjonalne decyzje (także popełniając przestępstwo)

Neoklasyczny paradygmat kryminologii Główne tezy á propos opisu źródeł przestępczości: Neoklasycyzm rozwinął się w latach 70. XX w. Podtrzymał za paradygmatem klasycznym: indeterministyczną koncepcję człowieka, ale w wersji miękkiej; zgodnie z psychologią poznawczą człowiek bowiem recypuje świat, zmienia go i ulega mu; podchodzi doń racjonalnie, kierując się informacjami z otoczenia i swej pamięci konsensualną wizję społeczeństwa zainteresowanie sankcją karną Porzucił pesymistyczną wizję natury ludzkiej, zastę-pując optymistyczną (człowiek istotą moralną, godną) Skupił uwagę także na kontroli społecznej (zwłaszcza sformalizowanej, choć nie tylko)

Neoklasyczny paradygmat kryminologii Koncepcja wolnej woli Ernesta van den Haaga – holendersko-amerykańskiego socjologa; Haag zauważył, że tzw. swoboda wyboru, jaką posiada każda jednostka, nie jest absolutna; ludzie bowiem reagują na bodźce, choć nie jest to przymus, konieczność, której muszą się poddać Np. ekonomiczna teoria przestępczości (reprezentowana przez Amerykanów Gary’ego S. Beckera i Isaaca Ehrlicha) zakłada, że reagując na bodźce (np. pokusę) potencjalny sprawca przestępstwa kalkuluje w sposób racjonalny, ile może zyskać, ile stracić; bilansuje zyski i straty…

Neoklasyczny paradygmat kryminologii Marcus Felson i jego koncepcja działań rutynowych i sposobności przestępczych Podaż sprawców – podobna (10-15%) Podaż okazji przestępczych – rośnie, bo: zanikają więzi społ. i słabnie kontrola ze strony środowisk społ. (rodziny, rówieśników, przyjaciół) jest więcej czasu wolnego (trzeba z nim coś zrobić) zmienia się cykl życia (wydłuża czas adolescencji) rozszerza się [bezpańska] przestrzeń publiczna nie bez znaczenia jest oferta wolnego rynku…

Jaka strategia przeciwdziałania przestępczości w zw Jaka strategia przeciwdziałania przestępczości w zw. z paradygmatami klasycznym i neoklasycznym? Punkt wyjścia: mamy jednostkę racjonalną, wolną, podatną jednak na bodźce zewnętrzne mamy społeczeństwo aktywne, obecne w rozszerzającej się przestrzeni publicznej, jednak zatomizowane, pozbawione mechanizmów tradycyjnej kontroli, zarazem wystawione na wiele pokus, okazji… Mamy też czyny naruszające ład społeczny

„Klasycyzm” a zwalczanie przestępczości Główne myśli to: Skoro człowiek postępuje racjonalnie i w wolności, to jest odpowiedzialny za swe decyzje i należy mu się sprawiedliwa zapłata: za czyn przestępczy – kara (retrybutywna koncepcja kary; dziś mówimy też o celu sprawiedliwościowym stosowania sankcji karnej) Kara pełni też funkcję prewencyjną: – kara winna odstraszać (lęk) – cel szczególnoprewencyjny i ogólnoprewencyjny stosowania sankcji…

„Neoklasycyzm” a strategie zwalczania przestępczości A co wynika z koncepcji Felsona? potrzeba zwiększenia kontroli (zabezpieczeń) – formalnej i nieformalnej; ta pierwsza wymaga zwiększenia obecności służb w przestrzeni publicznej, instalacji technicznych środków zabezpieczeń, rekonstrukcji przestrzeni publicznej; ta druga oznacza rewitalizację zbiorowości terytorialnych i przekształcanie ich w społeczności lokalne (zob. „teoria wybitych szyb” Jamesa Q. Wilsona czy też program „zero tolerancji” Rudolpha Gulianiego i Williama Brattona w Nowym Yorku…)

Kryminologia zorientowana pozytywistycznie i wynikające z niej strategiczne kierunki zapobiegania przestępczości

Kryminologia pozytywistyczna Jej początki sięgają XIX wieku U podstaw tego paradygmatu leży scjentyzm, czyli: naturalizm metodologiczny, tj. przekonanie o możliwości wykorzystania metod stosowanych w naukach przyrodniczych na gruncie nauk społecznych wiara we wszechmoc nauki i wiążące się z nią przekonanie o powszechnym determinizmie, uwarunkowaniu (także człowieka) Człowiek jako taki nie jest zatem odpowiedzialny za swe zachowania (jak chcieli indeterminiści – klasycy); z przekonaniem takim wiązało się tzw. pytanie lombrozjańskie: dlaczego jedni ludzie popełniają przestępstwa, a inni nie? Odp.: bo jednych coś do tego przymusza, innych nie…

Kryminologia pozytywistyczna Trzeba zatem odkryć czynniki, które pchają człowieka do przestępstwa, wyeliminować je i w ten sposób zredukować zachowania przestępcze (korekcjonizm) Jednostka i jej uwarunkowania były więc podstawowym przedmiotem badań i podstawą dwu subparadygmatów: podmiotowego i środowiskowego Dominowało przekonanie (ale nie było uniwersalne), że człowiek w sensie filogenetycznym (gatunkowym) nie jest istotą złą, lecz dobrą, skłonną do postępowania w myśl zasad obowiązujących w zbiorowości Kara nie ma być represją, „zapłatą”, lecz narzędziem służącym korekcie (resocjalizacji) przestępcy Dużą rolę przywiązywano do prewencji (korekty uwarunkowań społecznych)

Kryminologia pozytywistyczna A. Nurt (kierunek) biologiczny (zachowanie przestępcze skutkiem określonych właściwości biologicznych człowieka); przedstawicielem np. Cesare Lombroso, autor antropologicznej koncepcji „przestępcy z urodzenia” i książki „Człowiek – zbrodniarz” B. Teorie psychologiczne (konstytucjonalno-typologiczne); chodzi o kwestie charakterologiczne, np. typy: sangwinika, choleryka, flegmatyka, melancholika czy typy ekstrawertyka, introwertyka; niską neurotyczność (wrażliwość emocjonalną) i wysoką neurotyczność (przeciwnie) C. Teorie socjologiczne (np. związek przestępczości ze środowiskiem miejskim [vide darwinizm społeczny szkoły chicagowskiej], teorie strukturalno-funkcjonalistyczne, np. R. K. Mertona i - jego zdaniem – konflikt struktury społecznej i struktury kulturowej itp.)

Konformizm i typy dewiacji (skutki anomii) według Roberta K. Mertona Typ regulacji Norma regulująca środki Wartość regulująca cel Relacja do wzoru Konformizm + Innowacja - Rytualizm Rezygnacja (odrzucenie i pasywność) Bunt (odrzucenie i aktywność) -/+

Kryminologia pozytywistyczna Lp. Przyczyny przestępczości wg teorii pozytywistycznych Środki zaradcze (strategie) 1. Odmienności natury biologicznej, psychologicznej ? 2. Nieodpowiednio zagospodarowana przestrzeń 3. Podziały w strukturze społecznej, upośledzenie niektórych warstw 4. Demoralizujący wpływ środowiska (nieprawidłowa socjalizacja, kontrsocjalizacja) 5. Problemy w zakresie kontroli społecznej (nieformalnej) 6. Inne (jakie)…………………?

Kryminologia zorientowana antynaturalistycznie (przykłady) i wynikające z niej kierunki zapobiegania przestępczości

Teoria etykietowania, stygmatyzacji, naznaczenia społecznego Powstała na gruncie interakcjonizmu symbolicznego w latach 50. XX w. Bywa uważana za „przewrót kopernikański” w kryminologii Została oparta na pojęciu jaźni odzwierciedlonej autorstwa Charlesa Cooleya To, jak siebie oceniamy, postrzegamy jest efektem postrzegania zachowań innych wobec nas Źródłem teorii jest również koncepcja Edwina Lemerta, który w ramach pojęcia dewiacji rozróżnił dewiację pierwotną (primary deviation) i wtórną (secondary deviation)

Koncepcja dewiacji wtórnej Edwina Lemerta Dewiacja pierwotna to zatem fakt naruszenia przez jednostkę jakiejś normy (np. społecznej, prawnej) – to status przez jednostkę osiągany Dewiacja wtórna to z kolei konsekwencja uznania przez otoczenie ww. jednostki (tj. tej, która naruszyła normę) za dewianta, przestępcę Lemert: dewiacja pierwotna (o różnorakim podłożu: biologicznym, psychologicznym, społecznym, kulturowym) ma niewielki wpływ na „status i strukturę psychiczną” sprawcy. Co innego dewiacja wtórna (która wiąże się z karami, segregacją, kontrolą – stygmatyzacją)

Koncepcja dewiacji wtórnej Edwina Lemerta Inaczej: skutkiem naruszenia przez jednostki norm, a dokładnie – skutkiem uznania przez otoczenie społeczne, że jednostki normy naruszyły – jest „proces nadawania [tym] jednostkom widocznych oznak moralnej niższości” (przypisywania im określonego statusu) To instytucja kontroli społecznej zatem (sformalizowana bądź nie) stygmatyzuje, naznacza jednostki etykietami: zabójców/ złodziei, „psycholi”, odmieńców – dewiantów. Zob. zjawisko tzw. paniki moralnej, której przykładem była reakcja mediów, społeczeństwa, polityków na Mariusza T. … Przedstawiciele tego ujęcia w kryminologii zmierzają do wyjaśnienia nierówności rozkładu zjawisk dewiacyjnych i przestępnych w społeczeństwie, a konkretnie ich koncentracji w niższych warstwach społ.

Kryminologia „konfliktowa” Kodyfikacji założeń dokonał Thomas Bernard Wartości i interesy jednostek to pochodna zróżnicowanych warunków, w jakich żyją ludzie Liczba konfliktów pomiędzy grupami, wyrastających z różnic na tle wartości i interesów, jest tak duża, jak duża jest liczba tych różnic Nie wszystkie są nie do pogodzenia, nie do wytłumienia. Służy temu prawo… Jako efekt konfliktów i kompromisów grupowych prawo ma tendencję do „reprezentowania” zwłaszcza wartości i interesów grup o najsilniejszej pozycji ekonomicznej i politycznej

Kryminologia „konfliktowa” (Bernard) Im wyższa pozycja grupy, tym większe prawdopodobieństwo, że wzory zachowania tej grupy będą korespondować z prawem Im wyższa pozycja jednostki, tym trudniej oficjalnym agendom kontroli społecznej poddawać taką jednostkę kontroli (bo łamie ona normy subtelniej i w sposób bardziej złożony; bo ma większe możliwości obrony i wywierania wpływu na instytucje kontroli; te zaś są zbiurokratyzowane, a biurokracja nie lubi spraw skomplikowanych) Narażeni na kontrole są zwłaszcza ludzie z nizin społ. Skala przestępstw (zachowań wbrew prawu, normom) jest dla danej grupy tym niższa, im pozycja grupy wyższa Od pozycji (przynależności klasowo-warstw.) człowieka zależy „udział” w etykietach „dystrybuowanych” przez instytucje kontroli społecznej i społeczeństwo. Zob. przykład Afroamerykanów w USA…

Kryminologia „konfliktowa” George’a B. Volda 2.Teoria konfliktu grupowego Volda to przeniesienie teorii Bernarda ze skali mikro, z poziomu jednostkowego, grupowego – na poziom makro Wspólnota wartości i interesów to podstawa istnienia grup, kojarzenia się jednostek w grupy Gdy interesy i cele/wartości poszczególnych grup są nie do pogodzenia – mamy konflikt, mobilizację jednej grupy przeciwko drugiej Wtedy skonfliktowani odwołują się do państwa, instancji rozjemczej…

Kryminologia „konfliktowa” (George B. Vold) Grupa, która jest w stanie uzyskać poparcie większości członków ciała ustawodawczego – wywalcza korzystniejsze dla siebie przepisy prawa (w tym odnoszące się do kryminalizacji i penalizacji zachowań) Co więcej – jeśli grupa ma siłę ustawodawczą, to zapewne ma także wpływy w organach, które stanowione prawo egzekwują; w praktyce prawo wyrastające z konfliktu interesów staje się instrumentem represji skierowanym przeciwko tym, których interesy przegrały UWAGA: Stany Zjednoczone AP i ich regulacje, restrykcje skierowane przeciwko upośledzonym, zmarginalizowanym społecznie…

Podejście fenomenologiczne w kryminologii antynaturalistycznej Społeczne funkcje kryminalizacji włóczęgostwa w krajach anglosaskich wg Williama Chamblissa To klasyczny przykład zastosowania fenomenologii w analizach kryminologicznych W ustawodawstwie dotyczącym włóczęgostwa podkreślano szkodliwość społeczną tego zjawiska i niemoralność pozostawania bez zajęcia. Tymczasem rzeczywistym celem ustawodawstwa spod znaku vagrancy laws było zagwarantowanie rąk do pracy (np. po epidemiach, jak w XIV-w. Anglii, czy w okresach wzrostu gospodarczego, gdy brakowało rąk do pracy…)

Podejście fenomenologiczne w kryminologii antynaturalistycznej 2. Funkcja zachowań dewiacyjnych w ujęciu Kaia Eriksona (współtwórcy kryminologii historycznej): Erikson badał fale „przestępczości”, jakie nawiedziły purytański Boston w latach 1636, 1650, 1692 w związku z pojawieniem się heretyków lub innych grup religijnych (np. Kwakrów), także w związku z histerią wokół „czarownic z Salem” Była to przestępczość, która – zgodnie z koncepcjami Simmla (o integracyjnej) i Durkheima (o pozytywnej) roli dewiacji – pozwoliła wskazać granice zachowań konformistycznych i nonkonformistycznych (co można, a czego nie)

Podejście fenomenologiczne w kryminologii antynaturalistycznej 3. Koncepcja społecznych funkcji kontroli społecznej wg Michela Foucault To analiza genezy i funkcji nowożytnego więzienia, w którym skazany miał już nie tylko oczekiwać na egzekucję, ale resocjalizować się Zdaniem Foucault, takie więzienie to niewypał; przestępczości nie redukuje, nadto nie resocjalizuje, lecz pogłębia nieprzystosowanie społeczne... Dlaczego więc takie (niefunkcjonalne) więzienia wciąż istnieją? Z powodu funkcji ukrytych... Jakich?

Podejście fenomenologiczne w kryminologii antynaturalistycznej e. Otóż więzienia stanowią „technologię sprawowania władzy”, dyscyplinowania/nadzorowania społeczeństwa f. Są też narzędziem uniformizacji społeczeństwa (jak szpitale psych., szkoły, armia, klasztory), której celem jest zmuszenie obywateli do posłuszeństwa g. Nie tyle więc humanizm, liberalizm przyniósł zniesienie tortur, złagodzenie prawa karnego, ile transformacja samej technologii sprawowania władzy – z postaci prymitywnej, dotykającej ciało, do postaci wyrafinowanej (dotykającej duszę), mimo że często nie mniej opresyjnej... h. Choć tego nie planowano, stanowiło to element zmian form sprawowania władzy, wykorzystujących zresztą wiedzę

Jaka strategia??? Zmiana – z punktu widzenia trójkąta kryminalnego – „okoliczności/miejsca” występowania problemu… może to być dekryminalizacja czynów… może to być depenalizacja czynów… powinno to być inne podejście do działań w zakresie zapobiegania powstawaniu środowisk i sytuacji kryminogennych Por. strategia zapobiegania skutkom nowych regulacji w sprawie czesnego… (trójkąt krymin.)

I to by było dziś na tyle Dziękuję za uwagę