Procedura cywilna XVIII – XX w.

Powszechny niemiecki proces cywilny

Źródła p.n.p.c.  Proces rzymsko – kanoniczny  Proces saski:  zasada ewentualności (przezorności)  wyrok na dowód

Kodyfikacje AUSTRIA  Powszechna Ordynacja Sądowa z 1781 r.  Powszechna Ordynacja Sądowa dla Galicji Zachodniej z 1796 r. PRUSY Powszechna Ordynacja Sądowa dla Państw Pruskich z 1793 r.

Przyporządkuj władców  POS z 1781 r.  POSPP z 1793 r.  POSGZ z 1796 r.  Fryderyk II  Józef I  Józef II  Leopold II  Fryderyk Wilhelm II  Franciszek I  Franciszek II  Fryderyk Wilhelm IIII

Zasady procesowe  skargowość  śledczość/prawda materialna  pisemność  tajność  formalizm  stadialność

Zasady procesowe  prawda formalna  legalna teoria dowodowa  kontradyktoryjność (sporność)  dyspozycyjność (rozporządzalność)  ewentualność (przezorność)  wyrok na dowód

Skargowość (POSGZ) § 1. Sędzia winien postępować tylko za poprzednim podaniem skargi; nigdy zaś z urzędu, wyjąwszy wtedy, gdy tego ustawy po nim wymagają.  Nemo iudex sine actore  Ne procedat iudex ex officio

Śledczość/prawda materialna (POSPP) Art. 7. Jest przeto powinnością i prawem sędziego aby sam bezpośrednio wyrozumiał: czyli zachodzące w jakim procesie czyny, mają zasadę lub nie i wyświecił je, ile wymaga w takowym przypadku rzetelne przystosowanie praw.

Śledczość/ prawda materialna (POSPP) Art. 17. Takowe atoli podania i apelacje nie wiążą sędziego, lecz ten ma prawo i obowiązek, użyć i innych środków z opowiedzenia stron i związku ich czynności wykazujących się, dla dojścia prawdy, chociażby strony nie żądały tego wyraźnie.

Pisemność (POSGZ) § 30. W postępowaniu na piśmie winien sędzia udzielić pozwanemu skargę do wystosowania obrony i naznaczyć termin, w którym ma być złożona. § 36. Jeżeli odpowiedź podana zostaje w czasie oznaczonym winien ją sędzia udzielić powodowi do wystosowania repliki i oznaczyć termin, w którym podaną być winna.

Pisemność Quod non est in actis, non est in mundo

Tajność (POSGZ) § 327. Wyroki stronom ani w sądzie czytane, ani publikowane będą, lecz jak nastąpią, od sędziego stronom, albo ich zastępcą do rąk jak najprędzej przesłane będą.

Sporność (POSGZ) § 5. Pozwany winien w swej obronie odpowiedzieć wyraźnie i niedwuznacznie na wszelkie przez powoda przytoczone okoliczności […] odpowiedź przez tak zwaną klauzulę ogólnego zaprzeczenia pozostanie bez żadnego skutku.

Sporność Działając za powoda […] wobec wniesienia sprzeciwu przez pozwanego przeczę wszystkim twierdzeniom, faktom, okolicznościom podniesionym przez pozwanego z wyjątkiem twierdzeń, faktów, okoliczności wyraźnie przeze mnie przyznanych […]

Sporność (POSGZ) § 11. Jeżeli by strona, na niektóre okoliczności czynu, przez przeciwnika przytoczone, w następnej odpowiedzi albo wcale nie albo też tylko dwuznacznie odpowiedziała; wówczas uważać je należy przy rozstrzyganiu za prawdziwe o tyle, o ile dowody, przy rozprawie przedłożone, tymże okolicznościom nie są przeciwne.

Dyspozycyjność (POSPP) § 167. Gdy stronom służy wolne i wcale nieograniczone rozrządzenie przedmiotem spornym, ułatwienie zachodzącego w tej mierze sporu, mogą sposobem kompromisu poddać wyrokowi rozjemczego sądu.

Dyspozycyjność (POSGZ) § 8. Powodowi nie wolno żądania złożonego w swej skardze zmieniać co do istoty, to jest co do przedmiotu lub co do zasady skargi, lecz wolno mu odstąpić od wniesionej skargi po zwróceniu kosztów pozwanemu wyrządzonych.

Środki odwoławcze  apelacja – II instancja  rewizja – III instancja  skarga o nieważności wyroku

Dowody  przyznanie  dokumenty  zeznania świadków  opinia znawców  wyjaśnienia stron  przysięga

Dowody Ei incumbit probatio qui dicit non qui negat

Dowody (POSPP) § 82. Gdy czyn przyznany został w skardze lub w odpowiedzi na nią, nie potrzeba nań przyjmować żadnego dowodu; skoro jednak strona w toku instrukcji takowe przyznanie cofnęła przepis § 27 moc swoją zachowuje.

Dowody (POSPP) § 179. Pospolicie każdy bez różnicy stanu jest obowiązany dać świadectwo w sprawie, w której jest żądane, według swojej najlepszej znajomości […]

Dowody (POSGZ) § 237. Każdy świadek winien być słuchany w nieobecności stron i drugich świadków, zeznania przyjmowane będą wedle porządku artykułów dowodowych, po których następują zaraz pytania okoliczne do każdego artykułu dowodowego […]

Dowody (POSPP) § 245. Przysięga jest uroczystym odwołaniem do Najwyższego wszystkowiedzącego Pana, dla stwierdzenia prawdy rzeczy, którą zeznał przysięgający.

Postępowanie AUSTRIA  wymiana pism  wyrok stanowczy/ przedstanowczy PRUSY  stadium instrukcji  stadium wyrokowania

Kolejność pism  skarga (pozew)powoda  odpowiedź pozwanego - ekscepcje  replika powoda  duplika/tryplika pozwanego

Ekscepcje  dylatoryjne  deklinatoryjne  peremptoryjne

Uwaga  POSPP zlikwidowała adwokaturę – adwokatów zastąpili urzędnicy tzw. asystenci stron procesowych  POS i POSGZ dopuszczały uproszczone postępowanie ustne w sprawach drobnych  Podobne zasady procesowe jak w p.c.p.n. obowiązywały w procedurze rosyjskiej (Zwód praw Cesarstwa Rosyjskiego z 1832 r.)

Nowoczesny proces cywilny

Źródła n.p.c.  nowożytna francuska procedura cywilna – ordonans Ludwika XIV z 1667 r.  wewnętrzna ewolucja p.n.p.c.

Kodyfikacje FRANCJA  kodeks procedury cywilnej z 1806 r. ROSJA  procedura cywilna z 1864 r. (w KP od 1875 r.)

Kodyfikacje AUSTRIA  ustawa z 1873 r. o postępowaniu w sprawach drobiazgowych  ustawa o postępowaniu cywilnym z 1895 r. NIEMCY  ustawa o postępowaniu cywilnym z 1877 r.  nowelizacja w 1898 r.

Przyporządkuj władców  ustawa z 1864 r.  ustawa z 1877 r.  ustawa z 1895 r.  Aleksander II  Fryderyk Wilhelm IV  Franciszek Józef I  Aleksander III  Franciszek II Józef  Wilhelm I

Polski kodeks postępowania cywilnego  Rozporządzenie Prezydenta RP z r.  wszedł w życie r.  obowiązywał do r.

Zasady procesowe  równouprawnienie stron  skargowość  instrukcyjności  ustności  jawności  formalizmu

Zasady procesowe  koncentracja materiału procesowego  bezpośredniość  prawda formalna  swobodna teoria dowodowa  kontradyktoryjność  dyspozycyjność

Procedura francuska z 1806 r. Art. 87. Rozprawy będą głośne i publiczne, wyjąwszy w przypadkach gdzie prawo nakazuje, aby były tajnymi. Sądowi jednakże będzie wolno nakazać, aby się odbywały z zawartymi drzwiami, gdyby rozprawa publiczna miała pociągać za sobą zgorszenie lub ważną nieprzyzwoitość […]

Procedura rosyjska z 1864 r. Art Ustna rozprawa polega na przedstawieniu: naprzód przez powoda, a następnie przez pozwanego, tak ich żądań, jako też okoliczności i dowodów, na których żądania te opierają.

Procedura niemiecka z 1877 r. Art Środki dowodu i ekscepcje co do dowodów mogą być przytoczone aż do zakończenia rozprawy ustnej, na skutek której wyrok ma zapaść.

Procedura austriacka z 1895 r. § 405. Sąd nie ma prawa przesądzić stronie to, na co nie ma wniosku. W szczególności tak ma być co do owoców, procentu i innych wierzytelności ubocznych. Ne ultra petita partium

Procedura polska z 1930 r. Art § 1. Zmiana powództwa jest dopuszczalna, jeżeli nie wpływa na właściwość, a nadto, po doręczeniu pozwu wtedy tylko, gdy pozwany na nią się zgodzi lub gdy bez zastrzeżeń podejmie obronę w zakresie zmienionego powództwa, albo gdy sąd uzna, że zmiana nie utrudni pozwanemu obrony.

Procedura francuska z 1806 r. Art. 34. Jeżeli strony nie zgadzają się na czyny mogące być przez świadków stwierdzonymi, a sędzia pokoju postrzega, iż rozpoznanie tych czynów jest użytecznym, i przypuszczonym być może; nakaże udowodnienie, i wyrazi dokładnie jego przedmiot.

Procedura rosyjska z 1864 r. Art Ustna rozprawa odbędzie się pod kierunkiem prezydującego, który mocen będzie, celem zupełnego wyjaśnienia sprawy, czynić stronom zapytania, a przy tym ma obowiązek nakłaniać je do pojednania, tak po pierwszej odpowiedzi, jak też i po ukończeniu rozprawy.

Procedura niemiecka z 1877 r. Art. 79. Gdy zastępstwo przez obrońców nie jest nakazanym, strony mogą prowadzić spór same lub przez zastępstwo każdej osoby, zdolnej do prowadzenia spraw, jako pełnomocnika.

Procedura austriacka z 1895 r. § 27. Strony są zniewolone zastępować się adwokatami wobec trybunałów pierwszej instancji i wobec wszystkich sądów instancji wyższych (proces adwokacki) […]

Procedura polska z 1930 r. Art Przyznania prawa ubogich domagać się może osoba fizyczna lub prawna, która wykaże swe zupełne ubóstwo na podstawie zaświadczenia władzy publicznej o jej stanie rodzinnym, majątku i dochodach; od sądu zależy uznanie tego zaświadczenia za dostateczny dowód zupełnego ubóstwa tej osoby.

Procedura francuska z 1806 r. Art Sędziowie wcale nie są w koniecznym obowiązku iść za zdaniem biegłych, gdyby się takowe ich przekonaniu sprzeciwiało.

Procedura rosyjska z 1864 r. Art Sędzia pokoju, po wysłuchaniu stron i rozważeniu wszystkich przywiedzionych w sprawie okoliczności oraz po oznaczeniu, według przekonania i sumienia, mocy i znaczenia dowodów, wydaje wyrok, który nie powinien być w sprzeczności z przepisami prawa.

Procedura niemiecka z 1877 r. Art Wyrok może być wydany tylko przez tych sędziów, którzy uczestniczyli przy rozprawie, powodującej wyrokowanie.

Procedura austriacka z 1895 r. § 267. Chociaż faktów, które przytoczyła jedna strona, jej przeciwnik wyraźnie nie przyznał, sąd mimo to zastanowi się troskliwie nad całą treścią tego wszystkiego, co on przedłożył i oceni, o ile można przyjąć, czy na te fakty istnieje przyznanie przeciwnika.

Procedura polska z 1930 r. Art. 222 § 2. W sprawach zawiłych i w sprawach rozrachunkowych przewodniczący może przed rozprawą zarządzić wniesienie odpowiedzi na pozew lub także wymianę przez strony dalszych pism przygotowawczych, przyczem oznaczy porządek składania pism, termin, w którym pisma złożyć należy, i okoliczności, które mają być wyjaśnione.

Środki odwoławcze FRANCJA  apelacja  kasacja  opozycja trzeciego  restytucja NIEMCY  apelacja  rewizja  skarga o unieważnienie/ restytucję

Środki odwoławcze KASACJA  III instancja  zarzut naruszenia prawa  orzeczenie kasatoryjne REWIZJA  III instancja  zarzut naruszenia prawa  orzeczenie kasatoryjne/refor matoryjne

Środki odwoławcze w polskim k.p.c. z 1930 r.  apelacja  kasacja  wznowienie postępowania