Monopol oferenta Założenia modelu: Na rynku działa jeden oferent dobra, które nie ma bliskich substytutów oraz jest bardzo wielu drobnych nabywców. Rynek jest homogeniczny – nie ma preferencji oferenta w stosunku do nabywców – to założenie będzie później uchylone. Jest doskonała przejrzystość rynku, co m.in. oznacza, że oferent zna funkcję popytu na swoje wyroby natomiast nabywcy są doskonale zorientowani w cenach produktu monopolisty. Funkcja popytu na produkt monopolisty jest prostą o wzorze: p = a – bx, gdzie a i b – parametry prostej a i b > 0. Wszystkie omawiane formy rynku poza doskonałą konkurencją nazywane są rynkami o niedoskonałej konkurencji. Wyróżnia je to, że pojedynczy oferent czy nabywca ma wpływ na cenę rynkową swojego produktu. Wśród rynków o niedoskonałej konkurencji monopol to forma o najmniejszej ilości konkurencji.

Koszty i przychody monopolisty Przykłady monopolu oferenta: Rynek dostaw prądu, wody czy gazu sieciowego dla odbiorców indywidualnych, Rynek komunikacji miejskiej we Wrocławiu, Rynek wywozu śmieci we Wrocławiu dla odbiorców komunalnych. Koszty i przychody monopolisty Funkcja kosztów monopolisty przebiega podobnie jak przedsiębiorstwa w doskonałej konkurencji. Funkcja cena-zbyt pokazuje ile oferent może sprzedać po określonej cenie. To pojęcie występuje dla rynków o niedoskonałej konkurencji. Jaki jest związek między funkcją cena-zbyt monopolisty oferenta i funkcją popytu na jego produkt? Są to pojęcia tożsame.

Tożsamość między tymi pojęciami występuje tylko w monopolu oferenta. Tym samym funkcja cena-zbyt monopolisty będzie określona wzorem: p = a – by, gdzie y wielkość produkcji monopolisty. Cena zaporowa – cena, przy której sprzedaż spada do 0. p y a/2b a a/b Pełne nasycenie rynku – wielkość sprzedaży, którą można ulokować na rynku po najniższej możliwej cenie, w tym wypadku p = 0. Przychód krańcowy pokazuje o ile zmieni się przychód, gdy sprzedaż zmieni się o jednostkę. E = py E = (a – by)y = ay – by2 E’ =(ay-by2)’=a – 2by

Wnioski: Przychód krańcowy nie jest już równy cenie, tak jak było w doskonałej konkurencji. Jeżeli funkcja cena-zbyt jest prostą, to przychód krańcowy też będzie prostą przecinającą oś ceny w tym samym miejscu jak funkcja cena-zbyt ale 2 razy szybciej maleje i tym samym oś wielkości produkcji przetnie w połowie pełnego nasycenia rynku. Przychód osiąga maksimum przy produkcji, dla której E’ = 0.

Optymalna wielkość produkcji i cena monopolisty Zysk monopolisty osiąga maksimum przy produkcji, gdzie spełnione są warunki: Z’ = 0, Z’’ < 0. Skoro Z = E – K, to Z’ = 0 jeżeli Z’ = E’ – K’ = 0 i tym samym warunek konieczny możemy zapisać: E’ = K’ a warunek wystarczający będzie następujący: E’’ < K’’. Ten ostatni warunek oznacza, że funkcja E’ musi mieć mniejsze nachylenie niż K’. Tym samym monopolista osiągnie maksymalny zysk przy produkcji, dla której - po pierwsze przychód krańcowy jest równy kosztom krańcowym - po drugie koszty krańcowe mają większe nachylenie od przychodu krańcowego, czyli albo wolniej maleją od E’ albo K’ rośnie (E’ jest zawsze funkcją malejącą).

Monopolista osiągnie minimalny zysk (maksymalne straty), gdy spełnione są warunki: E’ = K’ E” > K’’ Z = 0  E = K E = K /:y Kcp = p

Kcp Kcp K’ p1 E’ p p2 A B p* p4 p3 C y1 y2 y* y4 y3 y Z max Z min E max Z/y Max Z p1 E’ p p2 A B p* p4 p3 C y1 y2 y* y4 y3 y

Przypomnienie znaczenia oznaczeń z rysunku. y * – wielkość produkcji maksymalizująca zysk (optymalna wielkość produkcji, p * – optymalna cena monopolowa, czyli maksymalizująca zysk, y1 – wielkość produkcji, przy której zysk osiąga minimum (maksimum strat), p1 – cena, przy której monopolista osiąga minimalny zysk, y2 , y3 – wielkości produkcji, przy których zysk jest równy 0, p2 , p3 – ceny, przy których zysk jest równy 0, y4 – wielkość produkcji, przy której monopolista osiąga maksymalny przychód, p4 – cena, przy której monopolista osiąga maksymalny przychód, odcinek AB – zysk przeciętny dla optymalnej wielkości produkcji, Pole prostokąta ABCp* - wielkość maksymalnego zysku.

Porównanie doskonałej konkurencji i monopolu oferenta Aby pokazać jaki wpływ ma forma konkurencji rozpatrzmy hipotetyczny przypadek, gdy zmienia się tylko forma konkurencji z doskonałej na monopol oferenta. Wszystkie inne czynniki mające wpływ na cenę równowagi rynkowej i wielkość produkcji są cały czas bez zmian. W tym celu wyobraźmy sobie sytuację, kiedy najpierw dany produkt wytwarzało wielu drobnych oferentów. Dla uproszczenia analizy wszyscy mieli taką samą funkcję Kc i tym samym K’. p y y*dosk. kon. p*dosk. kon. Funkcja popytu Zagregowana funkcja K’ wszystkich oferentów Funkcja podaży

Zagregowana funkcja K’ jest teraz funkcją K’ monopolisty. Teraz wyobraźmy sobie, że ci liczni oferenci zjednoczyli się i stworzyli monopol oferenta. Nic się nie zmieniło poza tym, że te firmy przestały ze sobą konkurować. Zagregowana funkcja K’ jest teraz funkcją K’ monopolisty. Funkcja popytu jest teraz funkcją cena-zbyt monopolisty. Tym samym możemy wyznaczyć E’ monopolisty. p y y*dosk. kon. p*dosk. kon. Funkcja popytu i funkcja cena-zbyt monopolisty Zagregowana funkcja K’ wszystkich oferentów i tym samym K’ monopolisty E’ p* monopol y* monopol

Wnioski: Odejście od doskonałej konkurencji do monopolu powoduje, że w tych samych warunkach cena monopolowa będzie wyższa od ceny z doskonałej konkurencji. Wzrost ceny zostanie osiągnięty przez monopolistę dzięki ograniczeniu wielkości produkcji. Dzięki temu zysk monopolu będzie większy od sumy zysków firm działających w doskonałej konkurencji. Firmy dążąc do maksymalizacji zysku w naturalny sposób starają się osiągnąć pozycję monopolisty. Większość państw w sposób administracyjny starają się ograniczyć naturalną tendencję do monopolizacji rynku. Monopol oferenta nie zawsze musi być dla nabywców niekorzystną sytuacją.

Wpływ zmian otoczenia na y* i p* monopolisty Jeżeli np. wzrośnie cena zmiennego czynnika produkcji monopolisty, K2’ p y K1’ E’ p2* p1* y1* y2*

Jeżeli np. spadnie dochód nabywców K1’ p1 E1’ p1* y1* E2’ p2 p2* y2*