Postępowanie odwoławcze Dorota Czerwińska Katedra Postępowania Karnego WPAiE UWr

Prawo do zaskarżenia wyroku sądu I instancji  art. 2 Protokołu nr 7 do EKPCz  art. 14 ust. 5 MPPOiP  art. 78 i art. 176 Konstytucji RP  art. 444 k.p.k.  przysługuje stronom, a w przypadku wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne wydanego na posiedzeniu – również pokrzywdzonemu

Środki zaskarżenia  są to przewidziane przez prawo karne procesowe środki prawne, za pomocą których zainteresowany podmiot może wzruszyć zapadłą decyzję procesową, pozbawiając ją mocy prawnej albo poddając ją kontroli innego organu procesowego albo żądać kontroli innej niż decyzja czynności procesowej  rodzaje:  zwyczajne – służą od orzeczeń nieprawomocnych lub od innych czynności albo zaniechań organów  środki odwoławcze  apelacja  zażalenie  sprzeciwy  quasi-sprzeciwy  odwołanie  nadzwyczajne – służą wyjątkowo od orzeczeń prawomocnych

Cechy i kierunek środka odwoławczego  cechy:  skargowość  dewolutywność – uruchamiają kontrolę organu wyższego rzędu nad tym, który wydał rozstrzygnięcie  supensywność – zawieszają wykonanie rozstrzygnięcia do czasu jego uprawomocnienia  kierunek – stosunek środka odwoławczego do interesów procesowych oskarżonego; może on być wniesiony na korzyść lub niekorzyść oskarżonego, co ma istotne znaczenie z perspektywy zakazu reformationis in peius i możliwości cofnięcia środka

Gravamen  art. 425 k.p.k. - odwołujący może skarżyć jedynie rozstrzygnięcia lub ustalenia naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom  chodzi o subiektywne przekonanie skarżącego, oparte jednak na zobiektywizowanych przesłankach  wymóg ten nie dotyczy oskarżyciela publicznego, który może skarżyć rozstrzygnięcia również na korzyść oskarżonego

Zakaz reformationis in peius  jest to istotny element prawa do obrony, zapewniający psychologiczną swobodę podjęcia przez oskarżonego decyzji co do zaskarżenia orzeczenia  zakaz bezpośredni – art. 434 k.p.k. - zakaz zmiany na niekorzyść oskarżonego orzeczenia zaskarżonego wyłącznie na jego korzyść przez sąd odwoławczy  zakaz pośredni – art. 443 k.p.k. - jw., z tym że skierowany do sądu rozpoznającego ponownie sprawę po uchyleniu orzeczenia przez sąd odwoławczy i skierowaniu sprawy do ponownego rozpoznania  wyjątek: jeżeli oskarżony, wobec którego zastosowano art. 60 § 3 lub 4 k.k. lub art. 36 § 3 k.k.s. po wydaniu wyroku odwołał lub istotnie zmienił swoje wyjaśnienia lub zeznania

Reguły ne peius  adresowane do sądu odwoławczego  niezależne od kierunku i granic środka zaskarżenia  art. 454 k.p.k.  sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który w I instancji został uniewinniony lub wobec którego warunkowo umorzono postępowanie  sąd odwoławczy nie może zaostrzyć kary przez wymierzenie dożywotniego pozbawienia wolności  jeżeli sąd odwoławczy uznaje za zasadne jedno z powyższych rozstrzygnięć, nie może go wydać sam, lecz musi uchylić wyrok i skierować sprawę do ponownego rozpoznania  cel: zwiększenie gwarancyjności i zapewnienie oskarżonemu prawa zaskarżenia takiego wyroku

Względne przyczyny odwoławcze Wymienia je art. 438 k.p.k.:  naruszenie prawa materialnego  naruszenie prawa procesowego, jeżeli mogło mieć wpływ na treść orzeczenia  błąd w ustaleniach faktycznych, jeżeli mógł mieć wpływ na treść orzeczenia  błąd braku – poczynienie ustaleń na podstawie niepełnego materiału dowodowego  błąd dowolności – przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów  rażąca niewspółmierność kary. Mogą skutkować zmianą lub uchyleniem wyroku.

Bezwzględne przyczyny odwoławcze Wymienia je art. 439 k.p.k.  udział w wydaniu orzeczenia osoby nieuprawnionej, niezdolnej do orzekania lub wyłączonej z mocy prawa  nienależyta obsada sądu lub nieobecność któregokolwiek z członków składu na całej rozprawie  orzekanie przez sąd szczególny w sprawie podlegającej właściwości sądu powszechnego lub odwrotnie  orzekanie przez sąd niższego rzędu niż właściwy  orzeczenie sankcji nieznanej ustawie  naruszenie zasady większości głosów lub niepodpisanie wyroku przez którąkolwiek z osób uczestniczących w jego wydaniu  sprzeczność w treści orzeczenia uniemożliwiająca jego wykonanie  naruszenie zasady ne bis in idem  negatywna przesłanka procesowa z art. 17 § 1 pkt 5, 6, 8-11 k.p.k.  nieposiadanie w postępowaniu sądowym obrońcy w wypadku obrony obligatoryjnej lub brak jego udziału w czynnościach obowiązkowych  sprawę rozpoznano pod nieobecność oskarżonego, którego obecność była obowiązkowa Skutkują zawsze uchyleniem orzeczenia + odpowiednim rozstrzygnięciem.

Zakres rozpoznania sprawy przez sąd odwoławczy  zakres zaskarżenia – w całości, w części, tylko uzasadnienie  podniesione zarzuty:  nie mogą dotyczyć aktywności dowodowej sądu  można wskazać nowe fakty lub dowody, jeżeli nie mogło się ich powołać w I instancji  nie można powoływać się na zarzut błędu w ustaleniach faktycznych lub rażącej niewspółmierności kary, jeżeli miałby być związany z treścią porozumienia procesowego

Orzekanie poza granicami zaskarżenia i zarzutami  orzekanie poza granicami podmiotowymi  art. 435 k.p.k. - tzw. dobrodziejstwo cudzego środka zaskarżenia – tylko na korzyść!  orzekanie poza granicami przedmiotowymi  art. 439 k.p.k. - bezwzględne przyczyny odwoławcze – z wyjątkiem pkt 9-11 także na niekorzyść  art. 440 k.p.k. - rażąca niesprawiedliwość orzeczenia – zmiana tylko na korzyść, uchylenie także na niekorzyść  art. 455 k.p.k. - poprawienie błędnej kwalifikacji prawnej

Cofnięcie apelacji  zasadniczo możliwe do wydania wyroku przez sąd odwoławczy  oskarżony może cofnąć każdy wniesiony na jego korzyść środek odwoławczy z wyjątkiem apelacji oskarżyciela publicznego lub obrońcy w sytuacjach obrony obligatoryjnej z art. 79 k.p.k.  nikt nie może cofnąć wniesionego na korzyść oskarżonego środka odwoławczego bez jego zgody  skutek: sąd wydaje postanowienie o pozostawieniu apelacji bez rozpoznania, chyba że wystąpiła bezwzględna przyczyna odwoławcza lub skutkowałoby to uprawomocnieniem się wyroku rażąco niesprawiedliwego

Rodzaje rozstrzygnięć sądu odwoławczego  utrzymanie zaskarżonego orzeczenia w mocy  zmiana zaskarżonego orzeczenia (orzeczenie merytoryczne)  uchylenie zaskarżonego orzeczenia i:  umorzenie postępowania  przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.  umorzenie wyrokiem postępowania odwoławczego  Uchylenie orzeczenia jest de lege lata możliwe tylko w wypadku bezwzględnej przyczyny odwoławczej, aktualizacji reguł ne peius, rażącej niesprawiedliwości wyroku lub gdy konieczne jest przeprowadzenie na nowo przewodu w całości.  Sąd ponownie rozpoznający sprawę jest związany zapatrywaniami prawnymi i wskazaniami sądu odwoławczego.

Apelacja  środek odwoławczy przysługujący od wyroku sądu I instancji  pośredni tryb wnoszenia  7 dni od ogłoszenia lub doręczenia wyroku na wniosek o uzasadnienie, 14 dni od doręczenia uzasadnienia na apelację  tzw. apelacja ślepa – wniesiona w terminie 7 dni zamiast wniosku o uzasadnienie; i tak powoduje jego sporządzenie i można ją uzupełnić w 14-dniowym terminie  wymogi formalne:  jak dla pisma procesowe  wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie  wskazać zarzuty  wnioski apelacji  w przypadku podmiotów profesjonalnych – uzasadnienie i odpisy  przymus adwokacko-radcowski przy apelacji od wyroku SO

Badanie dopuszczalności apelacji  kontrola formalna dokonywana jest przez prezesa sądu I instancji pod kątem wymogów formalnych, terminu, uprawnienia podmiotu i dopuszczalności apelacji:  zarządzenie o przyjęciu do rozpoznania  ewentualne wezwanie do uzupełnienia braków formalnych  zarządzenie o odmowie przyjęcia do rozpoznania (zaskarżalne zażaleniem)  przekazanie akt sądowi odwoławczemu  ponowna kontrola formalna przez sąd odwoławczy – jeżeli dojdzie do wniosku, że środek jest niedopuszczalny lub wniesiony przez osobę nieuprawnioną, po terminie lub w wyniku niezasadnego przywrócenia terminu → postanowienie o pozostawieniu apelacji bez rozpoznania (zaskarżalne zażaleniem poziomym)

Rozprawa apelacyjna  obowiązkowy jest udział prokuratora  oskarżonego pozbawionego wolności sprowadza się na wniosek złożony w ciągu 7 dni od dnia doręczenia mu zawiadomienia o przyjęciu apelacji, chyba że sąd uzna za wystarczającą obecność obrońcy  w razie bezwzględnej przyczyny odwoławczej sąd może orzec również na posiedzeniu  przewód sądowy na rozprawie rozpoczyna ustne sprawozdanie, składane przez sędziego sprawozdawcę  można składać wnioski dowodowe z ograniczeniem wynikającym z art. 427 § 3, tj. w razie niemożności powołania dowodów w I instancji  sąd odwoławczy dopuszcza dowody, jeżeli nie jest konieczne przeprowadzenie przewodu na nowo w całości

Zażalenie  Przysługuje na:  postanowienia  zamykające drogę do wydania wyroku  co do środka zabezpieczającego  gdy ustawa tak stanowi  zarządzenia  zamykające drogę do wydania wyroku  gdy ustawa tak stanowi  czynności lub bezczynność organów procesowych – np.. art. 246, 306 k.p.k.  rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów postępowania, choćby zawarte w wyroku.  krąg podmiotów uprawnionych: strony i osoba, której postanowienie bezpośrednio dotyczy, chyba że ustawa stanowi inaczej

Zażalenie  w postępowaniu przygotowawczym co do zasady:  zażalenie na postanowienia nieprokuratorskiego organu prowadzącego postępowanie rozpoznaje prokurator sprawujący nadzór nad postępowaniem  zażalenie na postanowienia prokuratora rozpoznaje sąd właściwy do rozpoznania sprawy w I instancji  zażalenie jest względnie suspensywne i względnie dewolutywne – specyficzny tryb autokontroli z art. 463 § 1 k.p.k.; k.p.k. wprowadza też szczególne odstępstwo od dewolutywności – tzw. instancję poziomą

Postępowanie zażaleniowe  tryb wnoszenia zażalenia jest analogiczny jak przy apelacji, z tym że uzasadnienie jest częścią postanowienia, stąd brak etapu wniosku o uzasadnienie, a termin na zażalenie jest 7-dniowy  zażalenie rozpoznawane jest na posiedzeniu, w którym prawo udziału przysługuje stronom i ich reprezentantom:  zażalenie na postanowienie kończące postępowanie  zażalenie na zatrzymanie  zażalenie na postanowienie wydane na posiedzeniu, w którym mieli prawo udziału  za zezwoleniem sądu odwoławczego  rozstrzygnięcia zasadniczo jak przy apelacji, z tym że w wypadku zażaleń na czynności sąd stwierdza niezgodność czynności lub jej braku z prawem

Sprzeciw  cechy sprzeciwu:  niedewolutywność  skargowość  skutek kasatoryjny  sprzeciw od wyroku nakazowego – art.506 § 1 k.p.k.; sprzeciw nie wymaga uzasadnienia; termin 7-dniowy; po wniesieniu sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc, a sprawę rozpoznaje ten sam sąd na zasadach ogólnych, przy czym nie obowiązuje zakaz reformationis in peius  sprzeciw od zarządzenia oraz postanowienia wydanego przez referendarza – termin, wymogi i skutek jw., z tym że sprawę rozpoznaje sąd lub prezes sądu

Quasi-sprzeciwy  usprawiedliwienie przy karze pieniężnej (art. 286 k.p.k.)  wniosek o przywrócenie terminu zawitego (art. 126 k.p.k.)  sprzeciw oskarżonego wobec warunkowego umorzenia na posiedzeniu (art. 341)  sprzeciw pokrzywdzonego przy skazaniu bez rozprawy (art. 343)  sprzeciw pokrzywdzonego lub prokuratora przy dobrowolnym poddaniu się odpowiedzialności karnej (art. 387)  sprzeciw strony wobec odczytania protokołu (art. 392)  środki powodujące niemożność wydania rozstrzygnięcia lub jego uchylenie przez ten sam organ, który je wydał

Odwołanie  art. 370 k.p.k.  służy od zarządzeń przewodniczącego wydawanych w toku rozprawy do pełnego składu sądu, gdy jest on wieloosobowy  skargowe, niedewolutywne, niekasatoryjne