Polityka migracyjna i azylowa Unii Europejskiej Przesłanki i uwarunkowania migracji dr Piotr Witkowski

Uwarunkowania polityki migracyjnej Ostatnie lata przyniosły wielu państwom europejskim, a także samej Unii Europejskiej, ożywioną dyskusję na temat - - przyszłości i kształtu imigracji, - czy Europa dalej powinna być azylem dla milionów uciekinierów z reszty świata ? - jakie wymogi powinno się stawiać przybyszom z wielu odmiennych kulturowo obszarów ? 2

Uwarunkowania polityki migracyjnej Dyskusja - która przede wszystkim zdominowała media i opinię publiczną krajów, gdzie liczba imigrantów jest znaczna - jak Francja, Niemcy, Wielka Brytania - znalazła także swoje odzwierciedlenie w próbach nowych regulacji ds. imigracji i integracji, powstających w ramach Unii Europejskiej. 3

Uwarunkowania polityki migracyjnej W przypadku samej Unii Europejskiej deklarowanym celem nadrzędnym jest wypracowanie wspólnej i zharmonizowanej polityki względem imigrantów. W istocie jednak większość dotychczasowych porozumień w tej sprawie ma charakter deklaratywny i nie posiada mocy prawnej. 4

Uwarunkowania polityki migracyjnej Pomimo zgodności państw Unii Europejskiej co do tego, że należy stworzyć dobrze chronioną granicę zewnętrzną i ograniczyć liczbę nielegalnych imigrantów, to pozostałe aspekty "zharmonizowanej polityki" - jak chociażby kształt oczekiwanej od imigrantów integracji z krajem przyjmującym - pozostają raczej w sferze życzeń aniżeli praktyki. Jest to związane z wieloma czynnikami i odnosi się do problemu współpracy krajów w ramach samej UE. 5

6 Założenia (1) Polityka Migracyjna jest odpowiedzią na występujące na danym obszarze ruchy migracyjne (napływy) Korzysta z doświadczeń przeszłości i próbuje antycypować przyszłość Najistotniejsze z punktu widzenia Polityki Imigracyjnej są napływy cudzoziemców z państw trzecich -mduża liczebność; inny reżim prawny

7 Założenia (2) Liczebność i struktura imigrantów – źródło w przeszłości danego kraju Dwa najważniejsze procesy - bezpośredni/pośredni skutek procesów dekolonizacji; programy rekrutacji pracowników - jako kraje biorcze i dawcze

Założenia (3) W procesach imigracyjnych i związanych z nimi politykach występują znaczące różnice między państwami UE wynikające przede wszystkim z: 1) zaszłości historycznych – m.in. system kolonialny; programy rekrutacji pracowników cudzoziemskich rozwijanych po II wojnie światowej; zobowiązania międzynarodowe 2) uwarunkowań strukturalnych – geograficznych, demograficznych, kulturowych, politycznych 8

Założenia (4) Tworzenie Wspólnej Polityki Imigracyjnej Unii Europejskiej powoduje, że zarówno - migracje wewnątrz unijne - związane ze swobodą przepływu osób/pracowników, - procesy imigracyjne obejmujące obywateli państw trzecich, np. polityka wizowa, czy polityka azylowa, w coraz większym stopniu podlegają procesowi uwspólnotowienia. 9

Założenia (5) W najmniejszym stopniu proces upodabniania się polityk imigracyjnych odnosi się do zewnętrznej imigracji zarobkowej oraz integracji imigrantów z państw trzecich. Oznacza to, że obecnie mamy do czynienia z dwoistością polityk imigracyjnych państw-członków Unii Europejskiej – obok rozwijanego nurtu wspólnotowego, współistnieje nurt partykularny, w którym wyrażają się swoistości państwowe i interesy poszczególnych krajów. 10

Uwarunkowania polityki migracyjnej PODŁOŻE MIGRACJI DO EUROPY 11

12 Migracje w Europie po II wojnie światowej - cztery okresy (P. Stalker) masowe powojenne migracje uchodźcze i przesiedleńcze - późne lata 40. – wczesne lata 50. rekrutacja pracowników kontraktowych - wczesne lata 50.- do roku 1973 wstrzymanie imigracji – „zamknięte drzwi” - od roku 1974 do połowy lat 80. napływ osób ubiegających się o status uchodźcy - także „fałszywi uchodźcy i nielegalna imigracja, od połowy lat 80. do roku 2001.

13 Migracje w Europie po II wojnie światowej I okres - lata /74 – motywy ekonomiczne migracji; szybki rozwój Europy; zapotrzebowanie na siłę roboczą – migracje zarobkowe z obrzeży Europy i z byłych kolonii II okres - od 1975 – przełomem był kryzys paliwowy; „restrukturyzacja światowej gospodarki” – zmiany wzorców migracyjnych

14 Przemiany wzorców migracyjnych po 1975 odwrót od programów rekrutacji pracowników cudzoziemskich; zapoczątkowanie i rozwój zjawiska łączenia rodzin pracowników cudzoziemskich i przybyszów z byłych kolonii; przekształcenie się państw Europy Płd i Środkowej z państw emigracji w państwa imigracji; masowy napływ osób ubiegających się o status uchodźcy (Południe-Północ; Wchód-Zachód); wzrost mobilności pracowników wysoko wykwalifikowanych; wzrost znaczenia imigracji nielegalnej i programów abolicyjnych

15 Dlaczego wstrzymano/ograniczano migracje po 1973 r.? kryzys paliwowy, recesja gospodarcza załamanie się zasady rotacyjności programów rekrutacyjnych; cudzoziemcy przestali być „tanią opcją” odkąd zaczęli sprowadzać rodziny i przystępować do związków zawodowych.

16 Konsekwencje „zamknięcia drzwi” dla procesów migracyjnych Zacieranie się granicy pomiędzy migracją czasową a stałą spowodowane decyzjami pracowników cudzoziemskich o pozostaniu w państwach, gdzie pracowali i sprowadzeniu rodzin; Zanikanie podziału na państwa przyjmujące i wysyłające; odejście od formuły państwa biorczego (państwo „zera imigracji”) Wzrost liczebny imigracji nielegalnej Wykorzystywanie statusu uchodźcy do imigracji zarobkowej.

17 Dlaczego cudzoziemscy pracownicy pozostali na stałe w krajach UE? zmiana priorytetów imigrantów spowodowana zmianą cyklu życia; lepsze (pomimo recesji) warunki ekonomiczne w państwach przyjmujących niż w krajach pochodzenia nie skłaniały do wyjazdu; włączenie imigrantów w system zabezpieczenia społecznego np. uprawnienia do otrzymywania zasiłków dla bezrobotnych; w państwach liberalnych demokracji praw cudzoziemców do legalnego pobytu i połączenia z rodziną strzegą sądy, a państwo nie ma możliwości bezpodstawnego wydalenia cudzoziemca; na politykę państwową duży wpływ - poprzez partie polityczne - miały „koalicje sił pro imigranckich”

18 Rodowód imigracyjny państw „15” Państwa o rodowodzie imigracyjnym związanym z programami typu guest worker: Niemcy, Austria, Szwecja, Luksemburg Państwa o mieszanym – postkolonialnym i związanym z programami typu guest worker rodowodzie imigracyjnym: Belgia, Francja, Niderlandy, Wielka Brytania, „Późne” państwa imigracji o zróżnicowanym rodowodzie imigracyjnym: Włochy -dziedzictwo kolonialne, Dania, Irlandia, Finlandia, Grecja, Hiszpania - dziedzictwo kolonialne, Portugalia - dziedzictwo kolonialne.

19 Saldo migracji w latach (w okresach 5-letnich) – „15” Państwa z nieprzerwanie dodatnim saldem migracyjnym – Dania, Francja, Luksemburg, Niderlandy, Niemcy, Szwecja Państwa z wyraźną przewagą okresów z saldem dodatnim (jeden okres ujemny) – Austria, Belgia Państwa z kilkoma okresami ujemnymi – Finlandia, Grecja, Hiszpania, W. Brytania Państwa z przewagą okresów ujemnych – Irlandia, Portugalia, Włochy

20 Państwa Europy Płd – zmiana profilu migracyjnego Grecja – od 1975 r. stałe dodatnie saldo migracyjne do roku Hiszpania i Włochy – silna i nieprzerwana tendencja dodatnia od 1990 r. Portugalia – saldo dodatnie: ; nieprzerwane saldo dodatnie od 1995 r. Uwarunkowania zmian: przemiany polityczne, szybki rozwój gospodarczy, członkostwo w UE

Dane statystyczne – problemy Dane statystyczne dostarczane przez państwa (np. GUS) – kwestia rejestracji napływów imigracyjnych Brak danych; różnice w stosowanych definicjach (pomimo wytycznych Eurostatu) – konieczność dokonywania szacunków i korekt

22 Saldo migracji w krajach UE 27 (2010) – szacunki Eurostatu UE-27 – (+) 1 494,6 tys. państwa z ujemnym saldem migracji – Bułgaria, Litwa, Łotwa, Polska (-14,9 tys.) państwa z najwyższym dodatnim saldem migracji – Włochy (437,9 tys.); Hiszpania (413,8 tys.); Wielka Brytania (226,4 tys.);

23 Imigranci przybywający do państw UE27 (2010) Eurostat 14% powracający obywatele UE 34% obywatele państw członkowskich UE 52% obywatele państw spoza UE biorąc pod uwagę tylko cudzoziemców, 60% imigrantów pochodziło z państw spoza UE

24 Główne motywy imigracji długookresowej Łączenie rodzin (najważniejszy motyw) Praca (UK, Portugalia) Poszukiwanie ochrony

Napływy imigracyjne w UE27 Imigracja do UE wzrosła w latach (liczba imigrantów w 2006 blisko o ¼ wyższa niż w 2002) Roczny średni wzrost w tym okresie - ponad 100 tys. imigrantów Ostatnie lata – niższy wzrost Największy wzrost imigracji – Hiszpania, Irlandia Spadek imigracji (przez cały bądź część okresu) – Niemcy, Austria, Holandia, Grecja.

26 Napływy imigrantów-cudzoziemców do państw UE (2010) Eurostat Hiszpania – (62,1% spoza UE27); Niemcy – (42,6%) W. Brytania – (68,7%) Włochy (2003) – (74%) Francja – (97%) Grecja (78,6%) Austria – (47,1%) Irlandia – (23%) Szwecja – (68,3%)

10 najliczniejszych grup imigrantów-cudzoziemców z państw członkowskich UE (2010). Szacunki Eurostatu. Obywatele: 1) Polski (Niemcy, UK) 2) Rumunii (Hiszpania, Włochy) 3) Wielkiej Brytanii (Hiszpania) 4) Niemiec 5) Francji 6) Włoch 7) Bułgarii 8) Słowacji 9) Niderlandów 10) Portugalii

28 10 najliczniejszych grup imigrantów-cudzoziemców spoza UE (2010). Szacunki Eurostatu Obywatele: 1)Maroka (Hiszpania, Belgia, Francja, Włochy) 2)Ukrainy (Czechy, Włochy, Hiszpania, Portugalia) 3)Chin (Hiszpania, UK) 4)Indii (UK) 5)Boliwii (Hiszpania) 6)Albanii (Grecja, Włochy) 7)USA (UK, Niemcy) 8)Turcji (Niemcy, Austria, Francja, Niderlandy) 9)Brazylii (Hiszpania) 10)Rosji (Finlandia, Łotwa, Niemcy)

Studenci obcokrajowcy (2010) USA – Wielka Brytania – Niemcy – Francja – Australia – Kanada – Japonia – Federacja Rosyjska – Nowa Zelandia – Republika Południowej Afryki – Polska – 15,9 tys. (2008/09) – 1990/01 – 4,3 tys.

Imigranci – płeć (2010) Eurostat 114 mężczyzn na 100 kobiet (wśród wszystkich cudzoziemskich imigrantów). Państwa z przewagą imigrantek – Cypr, Portugalia, Malta, Belgia, Francja, Polska, Włochy Niderlandy – proporcje płci wyrównane 125 M/100 K – imigranci z krajów UE 108 M/100 K – imigranci z państw trzecich

31 Liczba nadanych obywatelstw– UE27 (2010) Eurostat Wielka Brytania ( ); Francja ( ); Niemcy ( ); Hiszpania (62 375); Szwecja (51 239) Rumunia (29); Malta (474); Litwa (467); Polska (987); Największy wzrost w l – Hiszpania, Irlandia Nadania obywatelstw na mieszkańców. Szwecja (106,8); Słowenia (65,4); UK (45); Słowacja (44); Francja (42,1); Holandia (42,1); Łotwa (41,5); Malta (39,5); Węgry (39,1); Finlandia (38,9); Belgia (35,4); Austria (31,6) Rumunia (1,1); Polska (1,4); Grecja (2,2); Luksemburg (6,2); Czechy (9,1)

Cudzoziemcy w UE Styczeń 2010 r. – 32,5 mln obywateli państw trzecich zamieszkiwało na terytorium UE (włączając Bułgarię i Rumunię), co stanowiło 6,5% ogółu ludności UE źródo: Eurostat

Polska – cudzoziemcy posiadający ważne karty pobytu (powyżej 1 roku) 31 grudnia 2009 UdsC cudzoziemców Ukraina – Federacja Rosyjska – Białoruś – Wietnam – Armenia – Chiny – USA – 2 058

Polska – nadane obywatelstwa (2010) Ogółem – Ukraina – 565 Białoruś – 232 Federacja Rosyjska – 105 Bezpaństwowcy – 89 Szwecja - 59

35 Wnioski 1)państwa nigdy nie były i prawdopodobnie nigdy nie będą w stanie kontrolować wszelkich aspektów procesów imigracyjnych, ze względu na żywiołowy charakter tych ostatnich; 2)immanentną cechą PI jest nieustanne napięcie pomiędzy próbami sterowania przez państwo procesami napływu imigrantów a ich wymykaniem się tym regulacjom; 3)głoszona przez wiele państw pochwała restrykcyjności PI może w rzeczywistości skrywać szereg korzyści, jakie czerpią one (i ich społeczeństwa) z żywiołowości imigracji, np. korzyści ekonomiczne z nielegalnego zatrudnienia cudzoziemców

36 Dwa nurty w politykach imigracyjnych państw UE Nurt partykularny – legalna imigracja zarobkowa z państw trzecich; polityka integracji imigrantów Nurt wspólnotowy: – wewnątrzunijne procesy imigracyjne (swobodny przepływ osób/pracowników) – elementy zewnętrznych procesów imigracyjnych: polityka wizowa, polityka azylowa, walka z nielegalną imigracją, prawa imigrantów (cudzoziemców) z państw trzecich (przede wszystkim rezydentów długoterminowych)

37 Dziękuję za uwagę