Systemy finansowe gospodarki Pieniądz i Rynek pieniężny SFG ćwiczenia 3 UNIWERSYTET WARSZAWSKI WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA Systemy finansowe gospodarki Pieniądz i Rynek pieniężny Marcin Ignatowski Warszawa 2012

Współczesny system bankowy SFG ćwiczenia 3 Współczesny system bankowy Dwuszczeblowy sektor bankowy – podstawowa zasada współczesnej bankowości - bank centralny – reprezentujący interes publiczny narodowy lub wspólnoty walutowej Bank centralny spełnia funkcję bankiera w stosunku do banków komercyjnych oraz odpowiada za ustalanie poziomu stóp procentowych - komercyjne banki depozytowo-kredytowy – przedsiębiorstwa bankowe maksymalizujące zyski Bank komercyjny pożycza pieniądze od klientów, zapisując w zamian na ich dobro określonej wysokości wkład bankowy. Wkład ten jest zobowiązaniem banku, bank z kolei pożycza pieniądze przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym

Bank centralny SFG ćwiczenia 3 Bank centralny – główny podmiot rynku pieniężnego i polityki pieniężnej każdego państwa: - pełni rolę agenta kredytowego i fiskalnego rządu - przechowuje rezerwy banków komercyjnych - przechowuje rezerwy złota i walut obcych - emituje znaki pieniężne Główne cele banku centralnego: - OGRANICZENIE INFLACJI – stabilizacja poziomu cen - organizowanie rozliczeń pieniężnych; prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi i działalności dewizowej; regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie; kształtowanie warunków niezbędnych do rozwoju systemu bankowego; prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa Pośrednie cele banku pośredniego: - kontrola stóp procentowych - kontrola przyrostu podaży pieniądza - stabilizowanie poziomu kursu walutowego Źródło: Dębski W., Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005 Bank centralny skupia się przede wszystkim na jednym celu i temu przyznaje najwyższy priorytet, pozostałe cele realizuje w dalszej kolejności

Funkcje banku centralnego SFG ćwiczenia 3 Funkcje banku centralnego Bank centralny pełni funkcję: a) banku emisyjnego - polega na emisji znaków pieniężnych (banknotów i monet); dzięki temu bank centralny jest zawsze wypłacalny i w pełni kontroluję proces stabilizacji waluty krajowej b) banku banków - bank centralny staje się bankiem dla banków komercyjnych prowadząc ich rachunki, na które odprowadzane są rezerwy obowiązkowe, bank centralny może też udzielać kredyty stając się tym samym bankiem rezerwowym c) banku państwa z tą funkcją wiąże się wykonywanie usług bankowych na rzecz rządu, bank centralny powinien dbać o stabilność waluty narodowej. NBP prowadzi działalność dewizową oraz prowadzi obsługę długu publicznego Źródło: Dębski W., Rynek finansowy i jego mechanizmy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005 a) Dzięki temu bank jest zawsze wypłacalny – w pełni kontroluje realizację nadrzędnego celu

Schemat bilansu banku centralnego SFG ćwiczenia 3 Schemat bilansu banku centralnego AKTYWA PASYWA Złoto monetarne i należności w złocie Rezerwy walutowe, publiczne aktywa zagraniczne w walutach obcych Należności od banków, w tym: a) kredyt lombardowy b) kredyt redyskontowy 4. Należności od Skarbu Państwa, w tym skarbowe papiery wartościowe 5. Pozostałe aktywa, w tym aktywa rzeczowe Emisja pieniądza gotówkowego Rachunki bieżące banków z rezerwą obowiązkową Depozyty banków komercyjnych oraz wyemitowane papiery wartościowe Rachunki budżetu państwa i instytucji parabudżetowych Zobowiązania zagraniczne, w tym wobec MFW Fundusze własne i rezerwy, w tym na ryzyko kursowe Zysk

Maksymalnie można wykreować pieniądza bezgotówkowego 27571zł Maksymalne M1 28571zł Stopa rezerw obowiązkowych 3,5% Bank centralny Aktywa Pasywa Gotówka 1000zł I R-k BD 35zł III BD BW R-k BW 34zł VI Aktywa Pasywa Aktywa Pasywa Śr. pieniężne 1000zł II Depozyt 1000zł II Śr. pieniężne 965zł V Depozyt 965zł V Rez. obow. 35zł III Kredyt 965zł III Rez. obow. 34zł VI Kredyt 931zł VI D W Aktywa Pasywa Aktywa Pasywa Rower za środki pieniężne IV Śr. pieniężne 965zł III Kredyt 965zł III Rower wart 965zł Śr. pieniężne 965zł IV Źródło: dr Jakub Górka

Schemat bilansu banku centralnego SFG ćwiczenia 3 Schemat bilansu banku centralnego I Emisja banknotów przez BC (bank centralny) o nominale 1000zł; II Zamiana pieniądza gotówkowego na bezgotówkowy (1000zł na koncie deponenta w banku komercyjnym BD), jednocześnie rosną środki pieniężne w skarbcu banku BD o 1000zł. III Bank komercyjny BD udziela kredytu konsumentowi D na 965zł, dlatego że 35zł zgodnie z wymogami prawa (st. rez. ob. 3,5%) musi odprowadzić na rachunek w banku centralnym. W aktywach BD pojawia się należność, a w pasywach konsumenta D zobowiązanie na 965zł. Jednocześnie konsument D otrzymuje 965zł w banknotach. IV Konsument D kupuje za pożyczone pieniądze rower od sprzedawcy W. V Sprzedawca W lokuje środki pieniężne (965zł) w swoim banku BW. VI Komercyjny bank BW odprowadza 3,5% tych środków na swój rachunek w banku centralnym BC, zaś pozostałą część może ponownie pożyczyć (961zł). Maksymalnie banki komercyjne mogą z 1000zł przy stopie rezerw obowiązkowych na poziomie 3,5% wykreować 27 571zł pieniądza bezgotówkowego, co oznacza że po procesie kreacji M1 wzrośnie o 28 571zł. Suma depozytów w bankach komercyjnych powiększy się o 28 571zł, o 1000zł wzrośnie poziom rezerw obowiązkowych banków komercyjnych w banku centralnym, a z obiegu zniknie 1000zł gotówki. Źródło: dr Jakub Górka

Czynniki wpływające na podaż pieniądza SFG ćwiczenia 3 Czynniki wpływające na podaż pieniądza Stopa rezerwy obowiązkowej RO = ro * D obecnie stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3.5% Mnożnik kreacji pieniądza m = 1/(ro + b - ro * b)  upraszczając m = 1/ro Korzystając z powyższej wartości można obliczyć poziom podaży pieniądza M = (baza monetarna) * m Stopy procentowe NBP stopa depozytowa (2010-05-10 3.25 / dziś 1.00) – oprocentowanie jednodniowych depozytów stopa referencyjna/interwencyjna/repo (4.75 / 2.00) – minimalne oprocentowanie 7-dniowych bonów pieniężnych stopa redyskontowa (5.00 / 2.25) – cena po jakiej bank centralny pożycza pieniądze bankom komercyjnym odkupując od nich weksle stopa lombardowa (6.25 / 3.00) - cena po jakiej bank centralny pożycza pieniądze bankom komercyjnym pod zastaw papierów wartościowych b – skłonność do utrzymywania gotówki b=B/M

Instytucje tworzące Polską bankowość 1 SFG ćwiczenia 3 Instytucje tworzące Polską bankowość 1 Rada Polityki Pieniężnej (RPP) – organ Narodowego Banku Polskiego odpowiedzialny za: - ustalanie poziomu stóp procentowych, ustalanie zasady obliczania i poziomu stopy rezerwy obowiązkowej, ustalenie zasad operacji otwartego rynku Organem wykonawczym RPP jest Zarząd NBP, a Prezes Zarządu NBP jest również przewodniczącym RPP. Rada Polityki Pieniężnej składa się z dziewięciu członków powoływanych po równo przez prezydenta, sejm i senat na sześcioletnią kadencję. Komisja Nadzoru Finansowego (KNF) – sprawuje nadzór nad rynkami finansowymi, w skład KNF wchodzi siedmiu członków: przewodniczący (powołuje go Premier na pięcioletnią kadencję), dwóch zastępców przewodniczącego, przedstawiciel Prezydenta RP, przedstawiciel ministerstwa finansów, przedstawiciel ministra pracy, przedstawiciel NBP Organem wykonawczym KNF jest urząd KNF podzielony na piony Funkcje, które pełni Komisja Nadzoru Finansowego: - Funkcja licencyjna - Funkcja regulacyjna - Funkcja kontrolna - Funkcja dyscyplinująca - Funkcja proceduralna naprawczo-likwidacyjna

Instytucje tworzące Polską bankowość 2 SFG ćwiczenia 3 Instytucje tworzące Polską bankowość 2 Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) - fundusz jest instytucją zarządzającą systemem gwarantowania depozytów w Polsce powołaną ustawą z dnia 14 grudnia 1994 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym Podstawowymi zadaniami Funduszu są: - zwrot, do wysokości określonej ustawą o BFG, środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych, w przypadku spełnienia warunku gwarancji wobec banku będącego uczestnikiem systemu gwarantowania depozytów (od 30 XII 2010 jest to 100 tys. EUR) - udzielanie pomocy finansowej bankom w przypadku powstania niebezpieczeństwa ich niewypłacalności, - wspieranie procesów łączenia się banków zagrożonych z silnymi jednostkami bankowymi, - gromadzenie oraz analiza informacji o podmiotach objętych systemem gwarantowania, w tym opracowywanie analiz  i prognoz dotyczących sektora bankowego. BFG finansowany jest przede wszystkim z obowiązkowej opłaty rocznej wnoszonej przez banki objęte systemem gwarantowania (ewentualnie z dochodu z udzielonych pożyczek, z dotacji z budżetu Państwa lub kredytu udzielonego przez NBP)

Rynek pieniężny SFG ćwiczenia 3 Rynek depozytów krótkoterminowych, Rynek kredytów obrotowych, Rynek weksli handlowych, Międzybankowy rynek pieniężny, Rynek bonów skarbowych. Największe znaczenie wśród rynków pieniężnych ma rynek lokat międzybankowych Na tym rynku kształtują się następujące stopy: - WIBID (Warsaw Interbank Bid Rate) – koszt zakupu pieniądza na rynku – stopa procentowa, po której banki deklarują przyjęcie depozytu WIBOR (Warsaw Interbank Borrow Offered Rate) – koszt sprzedaży pieniądza – stopa procentowa, po której banki oferują wniesienie depozytu do innego banku – WIBOR to rynkowa cena złotego różnicę między stopą WIBOR a stopą WIBID określa się mianem SPREAD LIBOR, LIBID – odpowiedniki powyższych stóp na rynku Londyńskim dla walut USD, EUR, GBP - EURIBID, EURIBOR – stopy procentowe na rynku w Brukseli Terminy lokat międzybankowych: O/N – overnight, T/N – tomorrow-next, S/N – spot-next, 1W – one-week, 2W – two-weeks, 1M one-month, 3M tree-month, 6M six-month, 9M nine-month, 12M one-year

Znaczenie rynku lokat międzybankowych SFG ćwiczenia 3 Znaczenie rynku lokat międzybankowych Stopy procentowe kształtujące się na tym rynku są traktowane jak rynkowa cena pieniądza Rynek ten pozwala regulować płynność sektora bankowego; banki mające nadmiar płynności lokują wolne środki pieniężne w innych bankach, banki z niedoborem płynności pożyczają w innych bankach Poziom WIBOR wyznacza bezpośrednio cenę kredytu dla klientów zaciągających w bankach kredyt o zmiennym oprocentowaniu według formuły: WIBOR (termin) + stała marża banku 4) Istnieje bezpośredni związek między stopami procentowymi banku centralnego (stopą kredytu lombardowego i stopą operacji otwartego rynku) a stopami WIBID i WIBOR na odpowiednie terminy; związek ten pozwala wpływać bankowi centralnemu na rynkową ceną pieniądza

Przykłady kształtowania się stóp rynkowych 1 SFG ćwiczenia 3 Przykłady kształtowania się stóp rynkowych 1 Zakładamy, że NBP nie zamierza dokonać zmian wysokości stóp procentowych w najbliższym czasie, a obecnie stopa depozytowa wynosi 3,00%, referencyjna 4,50% i lombardowa 6,25%: O/N T/N 1W 2W 1M 3M WIBID 4,25 4,30 4,50 4,52 4,62 4,68 WIBOR 4,41 4,46 4,66 4,69 4,81 4,88 Spread 0,16 0,17 0,19 0,2 Teoretycznie stopa referencyjna ogranicza od dołu tygodniowy WIBID (1W) ALE w sytuacji oczekiwanej obniżki stóp przez RPP WIBID może być nieco niższy od stopy referencyjnej Teoretycznie wraz z wydłużaniem terminów zapadalności lokat stawki procentowe rosną ALE mogą też nieco spadać, gdy rynki oczekują spadku stóp NBP w przyszłości Teoretycznie stopa lombardowa ogranicza z góry WIBOR (O/N) ALE przy bardzo wysokim popycie na pieniądz krótkoterminowy i przy braku papierów wartościowych w portfelach banków komercyjnych WIBOR może nieznacznie przewyższyć stopę lombardową Teoretycznie stopa depozytowa ogranicza z dołu WIBID (O/N)

Przykłady kształtowania się stóp rynkowych 2 SFG ćwiczenia 3 Przykłady kształtowania się stóp rynkowych 2 Zakładamy, że NBP dostrzegł nadpłynność sektora bankowego i będzie przeprowadzał operacje otwartego rynku sprzedając tygodniowe bony pieniężne. Rynek nie spodziewa się spadku stóp w najbliższym czasie. Stopa lombardowa wynosi 9,0%, stopa redyskontowa 8,0%, stopa referencyjna 7,0%, stopa depozytowa 5,0% T/N 1W 2W 1M 3M 6M 12M WIBID 5,40 7,10 7,12 7,15 7,20 7,30 7,40 WIBOR 5,80 7,11 7,14 7,18 7,23 7,34 7,45 Zakładamy, że po kolejnych dwóch miesiącach spadła stopa inflacji, z tego powodu rynki oczekują obniżenia stóp procentowych NBP o 50 punktów bazowych. Na rynku dominują malejące oczekiwania inflacyjne, dlatego przed posiedzeniem RPP stopy na rynku kształtują się następująco: T/N 1W 2W 1M 3M 6M 12M WIBID 5,40 6,55 6,25 6,00 6,10 6,20 WIBOR 5,80 6,60 6,61 6,30 6,15

Przykłady kształtowania się stóp rynkowych 3 SFG ćwiczenia 3 Przykłady kształtowania się stóp rynkowych 3 Zakładamy, że rynek spodziewa się spadku stopy interwencyjnej NBP, która obecnie wynosi 5,25%. W długim okresie rynki nie oczekują znaczących wahań poziomu inflacji. Stopa depozytowa wynosi 3,75%, stopa redyskontowa 5,50%, a lombardowa 6,75% O/N 1W 2W 1M 3M 6M 12M WIBID 4,90 5,15 5,21 5,30 5,35 5,48 WIBOR 5,12 5,36 5,47 5,56 5,71 Gdyby nie oczekiwania rynku, co do spadku stopy referencyjnej przy najbliższym posiedzeniu RPP, to stopa WIBID (1W) wynosiłaby nieco powyżej 5,25%

SFG ćwiczenia 3 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ