Uniwersalna wymowa przypowieści biblijnych

Prezentacja na temat: "Uniwersalna wymowa przypowieści biblijnych"— Zapis prezentacji:

1 Uniwersalna wymowa przypowieści biblijnych

2 Przypowieści występowały w kulturze ludów Dalekiego i Bliskiego Wschodu. Pojawiły się także w Starym Testamencie, zwłaszcza w Psalmach i Księdze Przysłów. Przypowieści ewangeliczne inspirowane były przypowieścią starotestamentową. Najwięcej przypowieści znajduje się w Ewangeliach św. Mateusza, Łukasza i Marka.

3 Najbardziej znane przypowieści biblijne to:
Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie Przypowieść o robotnikach w winnicy Przypowieść o synu marnotrawnym Przypowieść o wdowim groszu Przypowieść o siewcy Przypowieść o talentach Przypowieść o celniku i faryzeuszu Przypowieść o dobrej i złej budowli

4 Definicja przypowieści jako gatunku literackiego:
Przypowieść, parabola ( gr. parabole – zestawienie, porównanie)to  gatunek należący do literatury moralistyczno - dydaktycznej. Posługuje się narracją, w której postaci i zdarzenia pełnią rolę nosicieli i zarazem przykładów prawd oraz prawideł uniwersalnych, a nie jednostkowych.  Interpretacja przypowieści wymaga sięgnięcia do znaczeń alegorycznych lub symbolicznych. 

5 Przypowieści zawierają prawdy bardzo trudne, ale wciąż aktualne, trwałe – miłosierdzie, człowieczeństwo, mądrość. Przypowieści pouczają, zachęcają, tłumaczą, zobowiązują i wyrażają najwyższą troskę o człowieka. Stanowczo, a nawet groźnie ostrzegają: „Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów”. Przypowieści ewangeliczne są trudne ( nie tyle w zrozumieniu), ile w przyjęciu a nade wszystko w postępowaniu według ich wskazań. Wymagają licznych wyrzeczeń, ale pokazują drogę do prawdziwego człowieczeństwa.

6 Przypowieści biblijne stały się inspiracją dla różnych dzieł:
Sięgali po nie Jan Kochanowski, Piotr Skarga, Ignacy Krasicki, Adam Mickiewicz, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska; Założenia przypowieści dadzą się wyśledzić w takich utworach jak Dżuma A. Camusa, Proces F. Kafki, Stary człowiek i morze E. Hemingway’a

7 Przypowieść o synu marnotrawnym
Pewien człowiek miał dwóch synów. Młodszy z nich rzekł do ojca: "Ojcze, daj mi część majątku, która na mnie przypada". Podzielił więc majątek między nich. Niedługo potem młodszy syn, zabrawszy wszystko, odjechał w dalekie strony i tam roztrwonił swój majątek, żyjąc rozrzutnie. A gdy wszystko wydał, nastał ciężki głód w owej krainie i on sam zaczął cierpieć niedostatek. Poszedł i przystał do jednego z obywateli owej krainy, a ten posłał go na swoje pola żeby pasł świnie. Pragnął on napełnić swój żołądek strąkami, którymi żywiły się świnie, lecz nikt mu ich nie dawał. Wtedy zastanowił się i rzekł: Iluż to najemników mojego ojca ma pod dostatkiem chleba, a ja tu z głodu ginę. Zabiorę się i pójdę do mego ojca, i powiem mu: Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie; już nie jestem godzien nazywać się twoim synem: uczyń mię choćby jednym z najemników. Wybrał się więc i poszedł do swojego ojca. A gdy był jeszcze daleko, ujrzał go jego ojciec i wzruszył się głęboko; wybiegł naprzeciw niego, rzucił mu się na szyję i ucałował go. A syn rzekł do niego: "Ojcze, zgrzeszyłem przeciw Bogu i względem ciebie, już nie jestem godzien nazywać się twoim synem". Lecz ojciec rzekł do swoich sług: "Przynieście szybko najlepszą szatę i ubierzcie go; dajcie mu też pierścień na rękę i sandały na nogi! Przyprowadźcie utuczone cielę i zabijcie: będziemy ucztować i bawić się, ponieważ ten mój syn był umarły, a znów ożył; zaginął, a odnalazł się". I zaczęli się bawić. Tymczasem starszy jego syn przebywał na polu. Gdy wracał i był blisko domu, usłyszał muzykę i tańce. Przywołał jednego ze sług i pytał go, co to ma znaczyć. Ten mu rzekł: "Twój brat powrócił, a ojciec twój kazał zabić utuczone cielę, ponieważ odzyskał go zdrowego". Na to rozgniewał się i nie chciał wejść; wtedy ojciec jego wyszedł i tłumaczył mu. Lecz on odpowiedział ojcu: "Oto tyle lat ci służę i nigdy nie przekroczyłem twojego rozkazu; ale mnie nie dałeś nigdy koźlęcia, żebym się zabawił z przyjaciółmi. Skoro jednak wrócił ten syn twój, który roztrwonił twój majątek z nierządnicami, kazałeś zabić dla niego utuczone cielę". Lecz on mu odpowiedział:  "Moje dziecko, ty zawsze jesteś przy mnie i wszystko moje do ciebie należy. A trzeba się weselić i cieszyć z tego, że ten brat twój był umarły, a znów ożył, zaginął, a odnalazł się"

8 Przypowieść o synu marnotrawnym porusza  problem wybaczania drugiemu człowiekowi. Z jednej strony wskazuje, iż rzeczą ludzką jest popełniać błędy, dlatego tym, którzy zrozumieli, należy je wybaczać, każdy bowiem, kto zrozumiał swój błąd ma prawo do drugiej szansy, do tego, by rozpocząć życie od nowa. Droga syna marnotrawnego to symbol drogi życiowej. Ojciec jest symbolem człowieka mądrego, miłosiernego, rozumnego i wyrozumiałego, który wie, że dać temu, kto popełnił błąd drugą szansę, to dać mu drugie życie. Odtrącenie bowiem może zaprzepaścić istnienie ludzkie..

9 Re

10 Rembrandt van Rijn „Powrót syna marnotrawnego” ok. 1660-1669
Na płótnie malarz stworzył własną interpretację biblijnej przypowieści. Niezwykłe wykorzystanie techniki światłocienia oraz ciemnej gamy kolorystycznej, w tym żółci, czerwieni oraz brązu, czynią ten obraz niezwykłym i intrygującym. Obraz „Powrót syna marnotrawnego” powstał w latach 60. XVII wieku, w dobie baroku, przy użyciu farb olejnych. Jest to jedno z najsłynniejszych dzieł tamtego okresu. Rembrandt umieścił na obrazie kilka postaci. Jednak światło pada tylko na ojca i syna. Pada ono jednak stopniowo i w pewnym momencie przechodzi w mrok. W ciemności stoją natomiast pozostałe osoby na malunku. Syna marnotrawnego Rembrandt namalował w pozycji klęczącej. Chłopak znajduje się u stóp ojca, co ma oznaczać jego bezradność, skruchę i prośbę o wybaczenie. Na twarzy młodego mężczyzny dostrzec można smutek i poczucie winy. Natomiast ojciec, który ma staranny strój, co może świadczyć o jego zamożności, wygląda na wzruszonego i zarazem uszczęśliwionego na widok syna. Powrót chłopka jest dla niego ulgą. Obejmuje go czule, co świadczyć może o przebaczeniu. Symboliczne są także dłonie ojca, jedna delikatna i smukła, niczym dłoń matki, droga szeroka i zniszczona – typowo męska.  Rembrandt uchwycił w swoim dziele uniwersalny sens biblijnej przypowieści. Należy zwrócić uwagę przede wszystkim na postać syna marnotrawnego. Jego odwrócona postawa stanowi wymowny znak. Kierunek patrzenia syna jest zgodny z kierunkiem wzorku widza. Tym samym odbiorca nie tyle zwraca uwagę na młodego człowieka, ile obserwuje scenę niejako jego oczami. Syn marnotrawny jest zatem postacią, z którą człowiek oglądający obraz ma szansę się utożsamić. 

11 Bartolomé Esteban Murillo Powrót syna marnotrawnego ok. 1667 – 1670

12 Bartolomé Esteban Murillo Powrót syna marnotrawnego ok. 1667 – 1670
Dzieło jest jednym z ośmiu obrazów, które Murillo namalował na zamówienie zajmującego się dobroczynnością Bractwa Miłosierdzia z Sewilli.  Artysta przedstawił znaną z Nowego Testamentu przypowieść o synu marnotrawnym. Centralne postacie przedstawione na obrazie to syn i jego ojciec. Przykuwa uwagę nowy strój i pierścień niesione przez służbę. Jednym z przykazań wspólnoty "De la Caridad de Sevilla", do której należał sam Murillo, było odziewanie nagich

13

14 Hieronim Bosch Syn marnotrawny (Wędrowiec, Pielgrzym) 1498
Chociaż tytuł budzi oczywiste skojarzenia biblijne, oprócz tej inspiracji uwidacznia się też element satyryczny, a także niderlandzka tradycja ludowa. Bardzo podobny w kompozycji obraz Boscha znajduje się także na rewersie tryptyku „Wóz z sianem„. Obraz charakteryzuje się głębią, wieloplanowością, a utrzymany jest w monochromatycznych kolorach. Dominują szarości, stonowane żółcie, ugry i piaskowe barwy. „Syn marnotrawny” przedstawia starszego mężczyznę (twarz pokryta zmarszczkami, białe włosy wystające spod chusty), oddalającego się z pewnego miejsca, ostatni raz zerkającego za siebie i wykonującego gest pozdrowienia. W tle widzimy zaniedbaną gospodę, a w jej obrębie kilka postaci – wieśniaczkę wyglądającą z okna (znajduje się tam też druga postać), mężczyznę obłapiającego kobietę w dziwach gospody, a także włóczęgę załatwiającego swoje potrzeby fizjologiczne za budynkiem. Na dalszym planie mamy także szczegółowe tło. Główny bohater obrazu jest ubogim wędrowcem, o czym świadczy jego strój (chociażby buty nie „do pary” czy wystrzępione spodnie), zaś przed nim widnieje furtka – zdaniem wielu badaczy klucz do odczytania symboliki obrazu. Bliżej wędrowca znajduje się także pies, który wydaje się warczeć na bohatera, co symbolizuje złośliwe obmawianie rysujące się na twarzach postaci w oknach. Sama gospoda wydaje się byś alegorią życia doczesnego, wraz z jego przywarami i grzechami, a także brudem (maciora z sześcioma prosiętami jedzący z koryta). Budynek jest zniszczony, stary, mieści w sobie bezwstydność, tak seksualną (para w drzwiach) jak i fizjologiczną (włóczęga). Także niektóre przedmioty należące do syna marnotrawnego eksperci odczytują jako związane z seksualnością: chochla, długi kij, sztylet czy szydło wbite w kapelusz. Wędrowiec mimo oddalania się od doczesności nie tylko waha się, obraza, zerka, ale także pozdrawia swym kapeluszem mieszańców gospody. To rozdarcie jest pogłębione przez przedstawienie na obrazie dwóch ptaków mających przeciwną symbolikę: puszczyka (herezja) oraz dzięcioła (zbawienie). Widoczny w tle krajobraz może być obietnicą raju, do którego prowadzi, wspomniana wcześniej, furtka. Potwierdzałyby to słowa Jezusa z Ewangelii według świętego Jana: „Ja jestem bramą, jeżeli ktoś wejdzie przeze mnie będzie zbawiony”. Wszystkie te przesłanki każą interpretować wędrowca jako syna marnotrawnego, wracającego z rozpustnego życia na łono swego ojca. Odzyskującego duchową i moralną świadomość.

15 Motyw syna marnotrawnego w literaturze:
Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz” Henryk Sienkiewicz „Potop” ”Syn marnotrawny (z obrazu Hieronima Boscha)”  - Tadeusz Różewicz nawiązuje w swym wierszu do obrazu Boscha. Jest to monolog wewnętrzny powracającego syna. Bohater wspomina swą tułaczkę i zło świata, które zobaczył. Wie, że ten, kto zostaje na miejscu, czuje się niezastąpiony, zaś ten, kto wyrusza w świat, uświadamia sobie, że życie jak woda szybko wypełnia puste miejsca po nim. Dlatego wędrowiec omija oberżę ”Pod białym łabędziem”, gdyż nikt tam na niego nie czeka

16 „Syn marnotrawny” - Jacek Karczmarski, nieżyjący już poeta pieśniarz, opisuje w piosence syna marnotrawnego odwołując się do obrazu Rembrandta: „Na gościńcach zdarłem buty i kapotę (…). Padam z nóg i czuję ręce na ramionach, Do nóg czyichś składam głowę, jak pod topór. Moje stopy poranione świecą w mroku, Lecz panika - nie wiem skąd wiem - jest już dla mnie skończona.”. Powracający syn jest symbolem człowieka, uciekającego od tego, co dobrze znane, od rodziny, by zaznać przygód, wzbogacić się. Świat nie jest jednak tak kolorowy, jak marzenia młodzieńca i zmuszony jest tułać się po świecie jako żebrak. Jego ojciec zaś to człowiek mądry, miłosierny, nie cofa się przed synem, wybacza mu i cieszy się jego powrotem.

17 Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie
 Jezus nawiązując do tego, rzekł: «Pewien człowiek schodził z Jerozolimy do Jerycha i wpadł w ręce zbójców. Ci nie tylko że go obdarli, lecz jeszcze rany mu zadali i zostawiwszy na pół umarłego, odeszli.  Przypadkiem przechodził tą drogą pewien kapłan; zobaczył go i minął.  Tak samo lewita, gdy przyszedł na to miejsce i zobaczył go, minął.  Pewien zaś Samarytanin, będąc w podróży, przechodził również obok niego. Gdy go zobaczył, wzruszył się głęboko:  podszedł do niego i opatrzył mu rany, zalewając je oliwą i winem; potem wsadził go na swoje bydlę, zawiózł do gospody i pielęgnował go.  Następnego zaś dnia wyjął dwa denary, dał gospodarzowi i rzekł: "Miej o nim staranie, a jeśli co więcej wydasz, ja oddam tobie, gdy będę wracał".  Któryż z tych trzech okazał się, według twego zdania, bliźnim tego, który wpadł w ręce zbójców?»  On odpowiedział: «Ten, który mu okazał miłosierdzie». Jezus mu rzekł: «Idź, i ty czyń podobnie!» 

18 Sensem tej opowieści jest odkrycie, że dobroć i miłość ludzka nie mierzy się według sprawowanej służby religijnej, ale według czynów wobec drugiego człowieka. Zaznaczyć trzeba, że miłosierny okazał się Samarytanin, czyli przedstawiciel ludu uznawanego przez Żydów za heretyków i mieszańców. Pozostałe postaci w przypowieści – kapłan i lewita – to osoby bardzo pobożne, które spieszą się do odprawiania swoich praktyk religijnych. Jezus chce pouczyć słuchających, że zewnętrzne praktyki nie są najważniejsze, liczy się człowiek. Przypowieść ta jest rozwinięciem, uzasadnieniem przykazania miłości bliźniego. Bliźnim trzeba okazać się w stosunku do każdego człowieka, a zwłaszcza do tego, który potrzebuje pomocy. Bliźnim dla drugich może być także ten, który pomaga – niewierny, Samarytanin. Narodowość człowieka nie ma większego znaczenia, ponieważ nie jest związana w żaden sposób z tym, co świadczy o jego wartości – uczynkami miłosierdzia, wynikającymi z dobrej wewnętrznej postawy.

19 Kapłan i lewita Samarytanin Obojętność Miłosierdzie Nieczułość Bezinteresowność Brak wrażliwości Współczucie Brak zainteresowania Dobroć Zachowanie z rezerwą Poświęcenie Chłód uczuć Troskliwość Niechęć Uczynność Egoizm Opiekuńczość Strach Delikatność

20 "Miłosierny Samarytanin " Jacop Bassano 1562 - 1563
Dzieło przedstawia scenę z przypowieści biblijnej o miłosiernym i wyrozumiałym Samarytaninie , w której pomaga on pobitemu , ograbionemu i bezsilnemu człowiekowi. W centralnym punkcie na obrazie umieszczona jest postać rannego , który leży na kamieniu , i opiera się o Samarytanina. Został on obdarty , półumarły i opuszczony przez zbójców . Lecz na obrazie ukazany jest on już w pełni opatrzony z ran ,ale wciąż spod bandaży wycieka krew , po okrutnym pobiciu. Nagie i wychudzone ciało przepasane chustą na biodrach , pokryte jest wieloma sińcami , które podkreślają ból i cierpienie . Na drugim planie widać drogę , która prowadzi do miasta Jerycha . Wędruje po niej dwóch mężczyzn , ubrani są w szare sukmany . Są to kapłan oraz lewita , którzy przeszli obojętnie obok rannego , nie udzielając żadnej pomocy . Świadczy to , że są bez uczucia i serca . Nie interesują się innymi , jedynie obchodzi ich własne życie i dobro . Nie przejmują się nawet smutkiem i bólem , jakich doznał potrzebujący człowiek , idą dalej . W oddali piętrzą się góry , a nad nimi rozpostarte są ciemne , burzliwe chmury . 

21

22

23 Rembrandt van Rijn Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem 1638
Grupa potężnych dębów na pierwszym planie dzieli obraz na dwie części. Po lewej równina oświetlona silnym światłem słonecznym, zapełniona drobnymi figurami ludzi i zwierząt, zamknięta na horyzoncie wzgórzami i panoramą orientalnego miasta. Po prawej ciemna ściana lasu, wzdłuż której biegnie pogrążona w półcieniu droga. W takim otoczeniu artysta przedstawił dramatyczne wydarzenia ewangelicznej przypowieści Chrystusa . Pobity człowiek, półnagi, pochylony bezwładnie nad końskim grzbietem, widoczny jest na pierwszym planie, po prawej stronie obrazu. Samarytanin, którego owiniętą turbanem głowę widać tuż ponad końskim łbem, troskliwie go podtrzymuje, aby nie spadł z konia. Biblijną opowieść artysta uzupełnił postaciami ze współczesnego mu świata – myśliwym z pomocnikiem polującymi pod drzewami na ptaki oraz karetą bogacza zaprzężoną w cztery białe konie. Tak jak kapłana i lewitę, cechuje ich wszystkich obojętność wobec nieszczęścia bliźniego. Na skraju drogi stoi przerażona para starszych ludzi, którzy mogli być świadkami napadu. Na niebie ciężkie burzowe chmury, przez które przebłyskuje gdzie niegdzie błękit nieba i przebijają się ostre promienie słońca. Światło – jako symbol dobra – współgra z miłosiernym czynem Samarytanina, który został przeciwstawiony panującemu w świecie złu, symbolizowanemu w obrazie Rembrandta przez burzową ciemność. Rozległy pejzaż stanowi połączenie biblijnego, egzotycznego krajobrazu (po lewej mury i kopuły orientalnego miasta, a po prawej, pośród północnych drzew, widoczna palma) z rodzimym pejzażem holenderskim (wiatraki na murach miasta). Łącząc w obrazie elementy biblijne z motywami zaczerpniętymi z holenderskiej rzeczywistości XVII w., artysta wzmocnił wymowę ewangelicznej przypowieści, nadając jej wymiar wręcz uniwersalny. To co się stało, może wydarzyć się znowu, zawsze i wszędzie, ponieważ przypowieść Chrystusa o miłości bliźniego jest wciąż aktualna.

24

25 Vincent van Gogh Dobry Samarytanin według Delaciox 1890
Van Gogh namalował obraz podczas pobytu w szpitalu psychiatrycznym w Saint-Rémy. Brakowało mu modeli, więc sporządzał kopie mistrzów, których cenił: Rembrandta i Delacroix . W czasie, gdy malował Samarytanina, zachwycony był pastelowymi kolorami, zwłaszcza żółtym. Pisał wówczas: „Słońce, światło, z braku lepszych określeń muszę używać słowa żółty, żółty bladosiarczany, żółtocytrynowy, bladozłoty. Jakże piękny jest żółty”. Takim właśnie światłem przeniknięte jest jego dzieło. Samarytanin, w charakterystycznym dla siebie czerwonym turbanie, z wysiłkiem unosi poturbowanego biedaka, którego twarz przenika dreszcz bólu. Dwaj wrogowie zwarli się w przyjacielskim uścisku. Życie jednego jest całkowicie na łasce drugiego. A wszystko to w scenerii, w której piasek pustyni miesza się ze stalą nieba. Obraz jest ilustracją niespełnionego marzenia artysty –o pomocy innym ludziom.

26 Motyw miłosiernego Samarytanina literaturze:
Bolesław Prus „Lalka” Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni” Albert Camus „Dżuma”

27