Opracowała: Barbara Jastrzębska

Prezentacja na temat: "Opracowała: Barbara Jastrzębska"— Zapis prezentacji:

1 Opracowała: Barbara Jastrzębska
HISTORIA KSIĄŻKI Opracowała: Barbara Jastrzębska

2 Tabliczka gliniana Tabliczka gliniana - płaska tabliczka ukształtowana z gliny, pokryta pismem przy pomocy zaostrzonej twardej trzciny lub drewnianego rylca. Używane były około IV tysiąclecia p.n.e. powstały w Mezopotamii i związanych z jej kulturą krajami zachodniej Azji, rozpowszechniły się na Krecie i w południowej Grecji (uwarunkowane to było dostępnością gliny na tych obszarach). Do dzisiejszych czasów zachowało się około 20 tysięcy pokrytych pismem klinowym tabliczek, pochodzących z wielkiej biblioteki w Niniwie. Tabliczki gliniane można zobaczyć także w Muzeum Brytyjskim w Londynie.

3 Tabliczki woskowe Tabliczki woskowe używane były przez starożytnych Greków i Rzymian. Wyrabiane z drewna : dębu, cyprysu, palmy, bukszpanu, cedru i drewna cytrynowego i otaczane drewnianą ramką, pokrywane były z wierzchu warstwą wosku. Do pisania na nich służyły rylce (stylusy), niekiedy o fantazyjnych kształtach, wykonane z różnych materiałów : metalu, drewna bądź twardej trzciny. Tabliczki wiązano ze sobą, przewlekając przez otwór w ramie rzemień lub pierścień. Dwie związane tabliczki zw. dyptychem, trzy – tryptychem, powyżej trzech – poliptychem. Zbiór związanych tabliczek przypominał pień drzewa – caudex, stąd nazwa późniejszej postaci książki.

4 Zwój papirusowy Zwój - forma rękopisu, którego materiał stanowił papirus. Papirus był rośliną trawiasta rosnącą w bagnistej delcie Nilu. Wykonanie - po ścięciu rośliny, łodygi krojono na cienkie pasemka i układano je na desce rzędem w dwóch warstwach: jedną wzdłuż, drugą w poprzek; obie warstwy zwilżano wodą, sklepywano w jedną całość, suszono, gładzono i wyrównywano. Otrzymane karty były bardzo trwałe. Karta papirusu miała dwie strony - strona , na której pasemka biegły poziomo nazywała się recto, a strona przeciwna (verso) rzadziej na niej pisano.

5 Na początku narzędziem pisarskim były odpowiednio przycięte łodygi sitowia, potem zaczęto pisać rurką trzcinową ściętą skośnie i rozdwojoną na końcu zwaną kalamusem; ptasie pióra od IV wieku n.e.

6 Zwój papirusowy Z papirusu sklejano kartki i w ten sposób tworzono zwój, na którego końcach umieszczano drążki. Szerokość wynosiła od 10 do 30 centymetrów, a długość mogła dochodzić do 20 metrów. Zwój był przechowywany w glinianych skrzyniach. Tekst był podzielony na kolumny, zapisywano najczęściej po jednej stronie, czarnym i czerwonym tuszem. Gromadzono je w pokojach bibliotecznych świątyń, gdzie na ścianach były wypisane ich katalogi. Handel papirusami kwitł w mieście Biblos (stąd nazwa biblioteka). Najstarszy zachowany papirus znajduje się w Bibliotece Narodowej w Paryżu. Używany był w starożytności od IV w p.n.e.; od II wieku zanikał, ustępując miejsca kodeksowi.

7 Kodeks pergaminowy Kodeks pergaminowy - pojawił się w Azji Mniejszej. Jego karty wykonane były ze specjalnie wyprawionych skór koźląt, owiec, cieląt. Karty pergaminowe były trwalsze i lepsze, ponieważ można je było złożyć na dwoje, czworo, co umożliwiało obustronne zapisywanie. Jego zalety to możliwość otwarcia w dowolnym miejscu i większa pojemność; niestety bardzo drogi. Rękopis Biblii w języku greckim pochodzący z IV wieku.

8 Zdobienia książki rękopiśmiennej
Zdobienia rękopisów dokonywali specjaliści zwani Iluminatorami. Rodzaj zdobienia zależał od przeznaczenia książki. Rękopisy codziennego użytku (skrypty uniwersyteckie) były zdobione bardzo skromnie np. rubrykowaniem tj. podkreśleniem czerwonym kolorem liter.

9 Zdobienia książki rękopiśmiennej
Inicjał - ozdobna pierwsza litera, ujęta w określone pole lub zamykająca w sobie ilustrację lub ornament

10 Zdobienia książki rękopiśmiennej
Rubryka - zdanie lub litera w rękopisie wykonane czerwoną farbą w odróżnieniu od całości tekstu pisanego na czarno

11 Zdobienia książki rękopiśmiennej
Bordiura - zamknięta ramowo dekoracja wypełniająca marginesy zdobionej karty.

12 Zdobienia książki rękopiśmiennej
Miniatura - obraz, głównie portret, o bardzo małym formacie, figuralna kompozycja malarska

13 Zdobienia książki rękopiśmiennej
Ornament - motyw dekoracyjny, zdobniczy (często motyw roślinny - floratura)

14 Zdobienia książki rękopiśmiennej
Farby – materiałem barwiącym były barwne glinki lub minerały, soki roślinne lub zwierzęce. Odcień danego koloru zależał od wielkości ziaren pigmentu. Jako spoiwa sklejającego cząsteczki pigmentów i przytwierdzającego go do podłoża, używano specjalnie spreparowanego jaja kurzego, a także gumy z drzew owocowych i kleju gluteinowego. Czernie – sadza, najczęściej z lampy oliwnej; węgiel drzewny, przeważnie z pędów winorośli Biele – z wypalonych kości drobiu lub skorupek od jajek Czerwienie – rubrum (tlenek żelaza), minia (tlenek ołowiu) Błękity – azuryt (naturalny węglan miedzi) Zielenie – z soków roślinnych – barwnik z dojrzałych jagód szakłaka ciernistego bądź zieleń z kwiatu irysów. Żółcienie – np. imitujące złoto do pisania : żółtko ucierane z rtęcią, lekko rozrzedzone wodą z domieszką szafranu; sok odmiany krokusa jesiennego.

15 Skryptorium - pomieszczenie klasztorne, w którym skryptorzy przepisywali rękopisy.

16 Oprawy KLASZTORNA (MNISZA) – wykonywali ją introligatorzy w klasztorach. Była ona usztywniona deskami pokryta w całości lub do połowy skórą niezdobioną względnie wytłaczaną pojedynczymi tłokami introligatorskimi zaopatrzona w guzy metalowe i opasana rzemiennym zamkiem z metalowym uchwytem.

17 Oprawy PERGAMINOWA – używano do niej skóry owczej, koźlej, cielęcej lub świńskiej, specjalnie wyprawionej. Oprócz garbowania jest ona odwłosiona, bielona i gładzona. Były one przyszywane do bloku książki ściegiem łańcuszkowym lub podłużnym; nieusztywnione i wiotkie tworzyły rodzaj koperty z klapą. Powstawały najczęściej w środowiskach uniwersyteckich jako rodzaj seryjnej produkcji.

18 Oprawy SAKWOWA - materiał powlekający oprawę (miękka skóra, aksamit, jedwab) przedłużał się u dolnego brzegu książki w duży płat luźno zwisający W razie potrzeby można było płat sfałdować, związać w poręczny guz i przyczepić do pasa.

19 Oprawy PŁASZCZOWA – podobna do oprawy sakwowej, książka oprawiona otrzymywała dodatkowe pokrycie z miękkiej skóry, aksamitu lub jedwabiu znacznie obszerniejsze niż powierzchnia książki. Szeroki płat materiału zwisał poza brzegi i w razie potrzeby otulał całą książkę jak płaszczem. Książka zamykała się na rzemienne klamry przeciągane przez otwór w pokryciu płaszczowym, które spinały obie okładziny.

20 Wynalezienie papieru Ok r n.e. chiński minister rolnictwa Tsai Lun wynalazł papier. Do jego wyrobu zastosował włókna roślinne. Od IV wieku zaczęto stosować szmaty lniane, stare sieci i liny rybackie. Wykonanie - pokrojone na kawałki szmaty zmiękczano przez dłuższy czas w ługu wapiennym, następnie rozwłókniano je początkowo za pomocą drewnianych tłuczków, później w specjalnych młynach papierniczych napędzanych siłą wody. Rozwodnioną miazgę czerpano z kadzi sitami. Po ścieknięciu wody powstawały arkusze o nierównych brzegach i śladach po odciśniętych drutach. Powstałe arkusze papieru suszono między warstwami filcu i poddawano go klejeniu, gładzeniu. W sito wplatano często cienki drut tworzący misterny wzór, zwany filigranem (znakiem wodnym).

21 Filigran Znak wodny nie tylko zabezpieczał papier, ale i podnosił jego walor estetyczny. Pojawienie się znaków wodnych w papierze nieomal natychmiast wyzwoliło potrzebę przypisywania tychże do ich wytwórców, wzbudziło zainteresowanie kleru, a w następnej kolejności skupiło uwagę panujących dworów królewskich, bogatej szlachty i magnaterii. Z upływem czasu zapotrzebowanie na tak zabezpieczony papier zaczęło dość wyraźnie wzrastać, m.in. na skutek systematycznego rozwoju administracji. Pociągało to za sobą konieczność dostarczania kancelariom stosownego papieru, tzw. stemplowego, opatrzonego charakterystycznym filigranem. Filigrany pochodzą z nie zlokalizowanej papierni z okolic Krakowa, z rękopisu z 1596 r.

22 Wynalezienie papieru W 751 roku Arabowie wydostali tajemnicę wyrobu papieru od jeńców chińskich. W połowie XII wieku sztuka wyrobu papieru zawędrowała na południe Hiszpanii, skąd rozpowszechniła się na średniowieczną Europę, zaczynając od Francji. W końcu XV wieku dotarła do Polski. W 1844 roku produkcję taniego papieru ze ścieru drzewnego zapoczątkował Niemiec, tkacz Friedrich G. Keller

23 Wynalezienie druku Prawdziwym przełomem w historii książki było odkrycie druku przez Jana Gutenberga ok roku. Gutenberg sprawił, że zaczęto książkę drukować. Do książki dodano kartę tytułową, numerację stron , spis treści. Ilustracje były także drukowane, zmniejszyła się wielkość książki. Powiększyło się grono czytelników ( nie tylko duchowni, ale i panujący, magnaci, szlachta, mieszczanie). Rozwijało się piśmiennictwo w językach narodowych.

24 Wynalezienie druku W swoim wynalazku połączył Guttenberg kilka niezbędnych, współzależnych elementów: ruchome metalowe wypukłe czcionki przeznaczone do wielokrotnego użytku, urządzenie do ich odlewania i prasę drukarską. Prasa ta była wykorzystywana do odbijania przez przyłożenie do karty papieru (po jednej lub obu jego stronach) zamocowanego na ramie zestawu (składu) ręcznie dobieranych wypukłych czcionek, będących lustrzanym odbiciem tekstu. Połączenie tych elementów umożliwiło poprawę jakości druku i zwiększenie szybkości druku (a więc i obniżkę ceny książki).

25 Najsłynniejszym dziełem Gutenberga jest Biblia 42- wierszowa wydana w latach 1454 – 1456.
Biblia składała się dwóch woluminów o objętości 1286 stronic, czcionka jej była wzorowana na piśmie ręcznym. W nakładzie 200 egzemplarzy, do dziś zachowało się około 46. Jeden z nich znajduje się w Polsce w Bibliotece Seminarium Duchownego w  Pelplinie.

26 Inkunabuły Inkunabuły -inaczej pierwodruki, czyli druki wydawane od czasu wynalezienia druku do 1500 roku.