Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Dlaczego Open Access?

Prezentacja na temat: "Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Dlaczego Open Access?"— Zapis prezentacji:

1 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Dlaczego Open Access?

2 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Definiujemy otwarty dostęp do zasobów jako możliwość wykorzystania nieograniczonych źródeł wiedzy i dziedzictwa kulturowego, która powinna być aprobowana przez społeczność naukową. Deklaracja Berlińska 2004 Open Access - definicja

3 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Open Access Historia otwartego dostępu do wiedzy (Paul Suber) Tradycja Open Access wywodzi się z budowania pierwszych na świecie baz danych i otwartych archiwów elektronicznych dokumentów, tzw. e-printów, które zwano także Open Archives. Ich głównym założeniem było dać wolny, darmowy i nade wszystko szybki dostęp do wiedzy. Archiwa tego typu zaczęły się bardzo poważnie rozwijać w USA i Europie Zachodniej. 1966. Rozpoczęło działanie Educational Resources Information Center (ERIC) w USA zainicjowane przez: Department of Education's Office of Educational Research and Improvement and the National Library of Education. Lata 90-te – szybki rozwój archiwów i czasopism otwartych – rosnący monopol wydawców.

4 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Open Access Z czym się wiąże OA? Zmianą myślenia o udostępnianiu informacji; Zmianą modelu finansowania publikowania naukowego; Zmianami w ocenach parametrycznych jednostek naukowych (impact factor i cytowania). Zmianami prawnymi (swobodniejsze licencjonowanie, umowy autorskie mniej restrykcyjne); Zmianą współpracy z wydawcami komercyjnymi; TEN MODEL, KTÓRY MAMY JEST ZA DROGI i RESTRYKCYJNY...

5 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Open Access Z czym się wiąże OA? Internetem: szybkością i swobodą przepływu informacji, Publikowaniem elektronicznym (kanałami dostępu): repozytoriami dziedzinowymi i instytucjonalnymi, czasopismami otwartymi (takimi jak Biuletyn EBIB), otwartymi kursami i mat. konferencyjnymi (MIT), własnymi naukowymi stronami www. Otwartym dostępem do wiedzy: dla celów edukacyjnych, z zachowaniem praw autora do dzieła.

6 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Repozytoria Archiwum zasobów (preprinty, postprinty) autorski depozyt, szybki przepływ informacji, dziedzinowość. Znane archiwa: arXiv (Los Alamos, US) dla fizyki, astronomii, matematyki, informatyki, dziś zawiera ponad 200 tys. dokumentów; 16 sierpień, 1991, USA, Paul Ginsparg. CogPrints (University of Southampton, England) dla psychologii, lingwistyki i nauk kognitywnych; The Networked Computer Science Technical Reference Library (NCSTRL) dla informatyki (raporty techniczne – MIT, US); RePEc (The University of Menchester, UK) i EconWPA (Washington University) dla ekonomii; Networked Digital Library of Theses and Dissertations (NDLTD – Virginia Tech, US). CERN Document Server – (CERN, Genewa, dla fizyki).

7 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Repozytoria Dynamika wzrostu W latach 90.

8 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Repozytoria - liczby http://oaister.umdl.umich.edu/o/oaister /

9 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Repozytoria Listy repozytoriów: Institutional Archives Registry - http://archives.eprints.org/ http://archives.eprints.org/ OpCit Explore Open Archives - http://opcit.eprints.org/explorearchives.shtml http://opcit.eprints.org/explorearchives.shtml

10 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Czasopisma otwarte http://www.doaj.org Information Bulletin for Librarians Information Bulletin for Librarians (EBIB) ISSN: 15077187 Subject: Library and Information Science Publisher: Polish Librarians Association Language: Polish, English Keywords: library and information science Start Year: 1998Library and Information Science oddolne inicjatywy udostępnianie za darmo w sieci minimalizacja kosztów

11 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Czasopisma otwarte Główna przyczyna szybkiego rozwoju? Koncentracja publikowania naukowego (tytuły czasopism naukowych) i elektronicznej dystrybucji wiedzy w rękach kilku graczy rynkowych (EBSCO, SPRINGER, ELSEVIER), licencjonowanie, ceny…

12 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Czasopisma otwarte Dynamika wzrostu dużo mniejsza niż przy repozytoriach, ale… JISC, UK – Open Access Programme (finansowanie rządowe) The New Journal of Physics ma 300% wyższy wskaźnik dostarczania tekstów do druku za 6 ostatnich miesięcy, przy wskaźniku wzrostu dostępu użytkowników do tekstów naukowych 71%. Impact factor wzrósł z 1.76 do 2.48. Dane z dnia: Thu, 6 Jan 2005

13 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Kursy i materiały konferencyjne E-learning - nowy kanał dostępu do gotowych zasobów edukacyjnych: Open Course Ware – Massachuset Institute of Technology, http://ocw.mit.edu http://ocw.mit.edu –Is a publication of MIT course materials –Does not require any registration Peter Suber Courses http://www.earlham.edu/~peters/courses/generic.htm http://www.earlham.edu/~peters/courses/generic.htm Konferencje – materiały konferencyjne dostępne ze stron instytucji: Materiały Konferencyjne EBIB http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/index.php http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/index.php

14 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Własne strony www Jeden to jeden z ważniejszych kanałów dostępu do darmowych artykułów naukowych – liczba cytowań dla tego typu tekstów jest 3 razy wyższa niż w przypadku czasopism tradycyjnie subskrybowanych i drukowanych. Ale wyszukiwanie dość uciążliwe. ( LAWRENCE, S. Online or invisible? Nature [on-line]. 2001, 411(6837), 521: http://www.idemployee.id.tue.nl/g.w.m.rauterberg/publications/CITESEER200 1online-nature.pdf) http://www.idemployee.id.tue.nl/g.w.m.rauterberg/publications/CITESEER200 1online-nature.pdf

15 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Problemy OA Zdefiniowane problemy i bariery rozwoju OA: –Infrastruktura techniczna (też wymaga sporych nakładów i pracy i finansowanych) –Model finansowania (nie jest sprawdzony i zaadoptowany w świecie nauki, wymaga zmian legislacyjnych i mentalnościowych) –Copyright (poważne i coraz poważniejsze restrykcje) –Akademicki system ocen (opiera się o impact factor i tradycyjne tytuły) –Indeksowanie i standardy (trzeba dopracowywać) –Marketing (nadal mało znana inicjatywa) –Polityka wydawców Open access to scientific publications - an analysis of the barriers to change? Bo-Christer Björk// Biuletyn EBIB Nr 2/2005 (63) luty. Tryb dostępu: http://ebib.oss.wroc.pl/2005/63/bjork.php.http://ebib.oss.wroc.pl/2005/63/bjork.php

16 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Open Access Główne deklaracje i przesłania Open Access Budapest Open Access InitiativeBudapest Open Access Initiative and its FAQ, February 14, 2002FAQ Bethesda Statement on Open Access PublishingBethesda Statement on Open Access Publishing, June 20, 2003 ACRL Principles and Strategies for the Reform of Scholarly CommunicationACRL Principles and Strategies for the Reform of Scholarly Communication, August 28, 2003 Berlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and HumanitiesBerlin Declaration on Open Access to Knowledge in the Sciences and Humanities, October 22, 2003 UN World Summit on the Information Society Declaration of Principles and Plan of Action, December 12, 2003World Summit on the Information SocietyDeclaration of PrinciplesPlan of Action OECD Declaration on Access to Research Data From Public FundingOECD Declaration on Access to Research Data From Public Funding, January 30, 2004 IFLA Statement on Open Access to Scholarly Literature and Research DocumentationIFLA Statement on Open Access to Scholarly Literature and Research Documentation, February 24, 2004 Australian Group of Eight Statement on open access to scholarly information,Group of EightStatement on open access to scholarly information May 25, 2004

17 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Polityka europejska a dostęp do wiedzy An effective scientific publishing system for European research Komisja Europejska - Bruksela 15 lipca 2004; badania na temat ekonomicznej i technologicznej ewolucji związanej z rynkiem publikacji naukowych – wyniki 2005; ustalenie polityki Europy wobec problemu zagrożenia, jakie niesie za sobą ograniczenie dostępu do wiedzy i wzrost cen dostępu do licencjonowanych zasobów. Rządowy raport z UK - Scientific Publications. Free for all?, London 2004 - rekomenduje wszystkim instytucjom naukowym, które mają produkcję wydawniczą, by zakładały repozytoria swoich tekstów i dawały do nich darmowy dostęp: budowa nowego modelu finansowania; egzemplarz elektroniczny dla bibliotek; wsparcie British Library. Open Access

18 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 IFLA (Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarzy) zobowiązuje się do zapewnienia możliwie najszerszego dostępu do informacji dla wszystkich ludzi na świecie w zgodzie z zasadami wyrażonymi w Deklaracji w Sprawie Bibliotek, Ośrodków Informacji i Wolności Intelektualnej, sporządzonej w Glasgow. IFLA przyznaje, że odkrycia naukowe, współzawodnictwo, szczegółowe badania, a także wykorzystanie badań naukowych na różnych polach wspomoże rozwój, równowagę i dobrobyt. Naukowa literatura recenzowana (peer reviewed) jest niezbędnym elementem procesu badań i nauczania. Jest ona wspierana przez różne sposoby dokumentowania badań naukowych, między innymi pre-printy, raporty i wyniki badań. IFLA deklaruje, że światowa sieć bibliotek i ośrodków informacji zapewnia dostęp do przeszłej, obecnej i przyszłej literatury naukowej i dokumentacji badań naukowych; zapewnia im ochronę, wspomaga użytkowników w jej poszukiwaniach i wykorzystaniu, a także dostarcza programy edukacyjne w celu zapewnienia rozwoju umiejętności informacyjnych. IFLA potwierdza, że wszechstronny, otwarty dostęp do literatury naukowej i dokumentacji badań naukowych jest niezbędny dla zrozumienia naszego świata, także dla określenia rozwiązań, wyzwań ogólnoświatowych, a zwłaszcza zmniejszenia nierówności w dostępie do informacji. Open Access

19 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Rola bibliotek akademickich Pomyśl o nowym projekcie digitalizacji w swojej bibliotece, Postaraj się założyć archiwum (repozytorium) w swojej uczelni (na stronach OAI masz wszelką pomoc w tym zakresie i porady praktyczne), Zaoferuj opiekę nad tekstami naukowych (wieloletnie zabezpieczenie i zarządzanie zasobem), Zachęcaj i pomóż naukowcom gromadzić ich artykuły w postaci elektronicznej, Wspieraj publikowanie otwartego czasopisma uczelnianego i promuj go w środowisku naukowym, Pokazuj w bibliotece katalog czasopism otwartych i zachęcaj do jego wykorzystywania (Directory of Open Access Journals),Directory of Open Access Journals Załóż na stronach www informator o OA i repozytoriach z twojej dziedziny, Informuj swoje władze o politykach OA stosowanych w innych uczelniach, Przyłącz się do SPARC, konsorcjum bibliotek akademickich, które promują OA,SPARC Zapoznaj się z Deklaracją Berlińską i listą sygnatariuszy, którzy chcą realizować idee OA, promuj ją w swoim środowisku naukowym.

20 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Deklaracja Berlińska 2004 – jak lobbować za OA? pisać na temat OA, brać udział w badaniach dot. OA, zachęcać badaczy do publikowania prac zgodnie zasadami Open Access (ich wiedza na ten temat jest niewielka), nakłaniać tych, którzy przechowują zasoby cyfrowe, do wspierania inicjatywy Open Access poprzez udostępnianie swoich zasobów w Internecie za darmo, orędować za tym, by publikacje OA były akceptowane w obowiązujących systemach i procedurach oceny awansu zawodowego, opowiadać się za korzyściami, nieodłącznie związanymi z udziałem w inicjatywie Open Access, wynikającymi z rozwijania oprogramowania, narzędzi, dostarczania zawartości, tworzenia metadanych lub przez publikowanie pojedynczych artykułów. Open Access

21 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Open Access – gdzie szukać informacji? nr 2/2005 http://www.oaforum.org/ http://www.arl.org/sparc/soa/index.html Strony Petera Subera Open Access Project DirectorOpen Access Project Director, Earlham CollegeEarlham College www.earlham.edu/~peters/

22 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Open Access to jest inicjatywa, którą bibliotekarz musi promować, by zachować tradycyjną misję bibliotek! Na zakończenie

23 Bożena Bednarek-Michalska Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu, 2005 Dziękuję za uwagę! W pracy wykorzystałam prezentację Tima Brodyego i Stevana Harnada z Southampton University oraz materiały Petera Subera i artykuł Bo-Christer Björka. Na zakończenie