Systemy sieciowe wielodostępne Unix, Linux

Prezentacja na temat: "Systemy sieciowe wielodostępne Unix, Linux"— Zapis prezentacji:

1 Systemy sieciowe wielodostępne Unix, Linux
Cele: Poznanie systemów operacyjnych, sieci komputerowych i nowych technologii. Uczeń wymienia systemy wielodostępne i zna ich podstawowe zasady

2 Spis treści UNIX , UNIX – ogólna charakterystyka, UNIX – podstawowe cechy systemu, Różnice w porównaniu z innymi systemami, Wersje UNIX – niektóre, bardziej znane, Katalogi w Unix Jądro UNIX, Shell, Praca w UNIX, Rozpoczęcie sesji, zakończenie, Zmiana hasła, Nawyki w dziedzinie bezpieczeństwa: Systemowe wspomaganie : pomoc - man, Sterowanie wyświetlanym tekstem pomocy w man Znaki specjalne w Unix, Konta, Pliki, Prawa dostępu do plików - zabezpieczenie plików Skorowidze , Struktura skorowidzów, Konwencja nazewnictwa Nazwy ścieżek Specjalna notacja dla katalogu bieżącego i nadrzędnego Znaki specjalne – metaznaki, Rozkazy, Składnia rozkazu, Wejście i wyjście, Potoki, Komendy podstawowe w UNIX w porównaniu z DOS lub Novell Komendy Unixa:, Przeglądanie zawartości skorowidza ls, Opcje ls, Zmiana cd [katalog], Zmiana nazwy mv Praca z plikami , Usuwanie plików: rm [opcje] pliki, Łączenie plików, Kopiowanie , Wyszukiwanie , Wydruk plików , Edytory w UNIX, Klawisze specjalne w UNIX Porozumiewanie się – talk, irc, Poczta pod UNIX , Protokół FTP , Najważniejsze komendy ftp Linux, Historia i cechy Linux, Zastosowanie Linuxa, Oprogramowanie Linux, Interfejs wiersza poleceń Interfejs graficzny , Środowiska graficzne GNOME i KDE, Popularne wersje Linux Pytania kontrolne

3 UNIX UNIX – sieciowy system operacyjny z podziałem czasu, wielodostępny, wielozadaniowy Dostępny na różne komputery (inne systemy są związane z maszyną) Komputer główny (host) i terminale oraz urządzenia peryferyjne Nie ma bagażu związanego z grafiką - działanie tekstowe szybsze. Oprogramowanie napisane prawie całkowicie w Unix

4 UNIX – ogólna charakterystyka
Unix – system bardzo stabilny, był od początku zdefiniowany – sieciowość, wielozadaniowość, wieloużytkowośc. Z punktu widzenia użytkownika trudniejszy, nie wybacza pomyłek. Unix o nic się nie pyta – można skasować pliki. Duże i małe litery inaczej traktowane.

5 UNIX – podstawowe cechy systemu
W poleceniach UNIX nie rozróżnia się plików i urządzeń Nie ma pojęcia dysku – jedno drzewo, każdy obiekt jako plik Programy przyjmują na wejściu dane z innego programu Szybciej można dostać się na zewnątrz pod Unix. Ok komend, DOS – kilkanaście.

6 Różnice w porównaniu z innymi systemami
Rozróżnia duże i małe litery Nazwy do 32 znaków, bez spacji, _ zamiast spacji Kropka może być jak inny znak Nazwy od kropki na początku – pliki ukryte Nie wybacza błędów, o nic się nie pyta – można skasować pliki

7 Wersje UNIX – niektóre, bardziej znane
BSD (Berkeley Software Distribution) AIX (Advanced Interactive eXecutive) firmy IBM. Platformą systemu AIX jest rodzina RS/6000 procesor IBM POWER. HP-UX (Hewlett Packard UniX) firmy Hewlett-Packard System V – rozwinięcie UNIX System IV, opublikowane przez AT&T w 1983, najbardziej znaczącą była wersja SVR4; obecnie Novell lub SCO Group (V) SCO OpenServer – stworzony przez Santa Cruz Operation (SCO), rozwijany przez SCO Group (V, B, S) Solaris – system operacyjny firmy Sun Microsystems UNICOS – rodzina systemów tworzonych dla superkomputerów Cray GNU/Linux – Linux ma niezależnie napisane przez Linusa Torvaldsa Xenix – pierwszy UNIX dla 16-bitowej platformy x86, opracowany dla Microsoftu przez SCO (V)

8 Katalogi w Unix etc – konfiguracja systemu
tmp, bin – pliki systemu operacyjnego usr – oprogramowanie użytkowe dev – urządzenia zewnętrzne users – użytkownicy

9 Jądro UNIX, Shell Jądro UNIX – najbliżej sprzętu. Pozostałe programy komunikują się ze sprzętem za pomocą jądra. Shell – umożliwia automatyzację wykonywania zadań, tworzenie prototypów aplikacji. Jest jednym z języków programowania generacji (4GL) – interpreter, nie wymaga kompilacji. Odmiany Shella: Bourne’a, Korna, C, Bash Zmiana shella: sh, sch, tcsh, bash

10

11 telnet – dołączenie do UNIX Rozpoczęcie sesji:
Praca w UNIX telnet – dołączenie do UNIX Rozpoczęcie sesji: Po uruchomieniu wyświetla się zachęta - monit (prompt, zgłoszenie) login Wpisuje się nazwę użytkownika i naciska Return. login – nazwa, password (min. 6 znaków) man – pomoc, np. man man man –a polecenie – pełny opis polecenia np. man –a ls

12 Rozpoczęcie sesji, zakończenie
Po uruchomieniu wyświetla się zachęta - monit (prompt, zgłoszenie) login W systemach terminalowych wyświetla się od razu zachęta login Wpisuje się nazwę użytkownika i naciska Return. W przypadku pomyłki nacisnąć CTL i klawisz u aby zacząć wprowadzanie od nowa. Na ekranie pokaże się napis: Password. Należy wpisać hasło i nacisnąć Return (Enter). Znaki hasła nie ukazują się na ekranie. Unix obcina do 8 znaków. Hasło – 5-8 znaków – litery, cyfry. Gdy hasło zostało wpisane poprawnie pokaże się znak zachęty - znak $ dla użytkowników powłoki Bourne'a lub znak % dla użytkowników powłoki C Zakończenie sesji: logout - dla powłoki C lub exit dla powłoki Bourne'a albo kombinacja klawiszy CTL d

13 Zmiana hasła Zaleca się zmieniać hasło regularnie dla bezpieczeństwa, jeśli się jest uprawnionym do zmiany. Niektóre systemu UNIX narzucają zmianę hasła w regularnych odstępach czasu. Zmiana hasła: passwd Trzeba podać stare hasło i Enter, następnie nowe hasło Enter i wprowadzić ponownie nowe hasło (potwierdzić). Zabezpieczenie hasła: Co najmniej 6 znaków - litery, cyfry, znaki pisarskie, np. & Nie powinny w haśle występować nazwy, hasła nie powinny być proste Hasło powinno być tajne - nie zapisywać

14 Nawyki w dziedzinie bezpieczeństwa:
Zakończyć sesję przed odejściem od monitora Stosować lock przy przerwach Pliki newralgiczne nie powinny być ogólnie dostępne Dyskietki, taśmy poufne i inne nośniki powinny być chronione Po znalezieniu nieznanych plików we własnych skorowidzach lub innych dowodów próby zmiany konta, należy zawiadomić administratora Uwagi Unix o nic się nie pyta – można skasować pliki! Duże i małe litery są inaczej traktowane - są rozróżniane. W Unix komendy małymi literami.

15 Systemowe wspomaganie użytkownika: pomoc - man
man nazwa_polecenia pomoc dot. polecenia Np. man passwd – pomoc do zmiany hasła man man – pomoc do polecenia man man –a polecenie – pełny opis polecenia np. man –a ls man –k słowo_kluczowe - jednolinijkowe opisy komend np. man –k copy

16 Sterowanie wyświetlanym tekstem pomocy w man
q – przerywa wyświetlanie, H - help spacja – następna strona, Enter – kolejny wiersz $- ostatnia strona s plik - skopiowanie opisu do pliku +1 - następna strona -1 -poprzednia strona 1 -pierwsza strona Alt H – opis pozostałych klawiszy Scroll Lock Page Up, Page Dn – poruszanie się po historii; Scroll lock – wyjście Alt a – uruchomienie kolejnej sesji; Alt n – przełączanie się miedzy sesjami, np. obsługa poczty, ftp – w różnych sesjach. Każda sesja działa współbieżnie.

17 Znaki specjalne w Unix Pliki zwykłe, specjalne (dla urządzeń, skorowidze) Nazwy ścieżek – oddzielone znakiem /, np. /bin – rozkazy * - pewna liczba znaków [ ] – każdy ze znaków w nawiasie ? – pojedynczy znak

18 Konta Konto użytkownika zawiera następujące informacje:
W celu zorganizowania i rejestrowania działalności użytkowników, administrator systemu przydziela każdemu użytkownikowi konto. Są 2 główne typy kont: użytkownika (user) i uprzywilejowane (super user). Konta użytkownika są najczęściej spotykane i są przydzielane każdemu, kto chce pracować pod systemem UNIX. Konto użytkownika zawiera następujące informacje: Nazwa - pod jaką użytkownik jest w systemie. (Nazwisko). Podaje się ją po login Hasło - podaje się po podaniu nazwy konta, przy wejściu do systemu Identyfikator grupy. Każdy użytkownik jest członkiem jakiejś grupy. Użytkownik jako członek grupy ma dostęp do plików i skorowidzów, do jakich nie ma dostępu sam jako indywidualna osoba. Skorowidz macierzysty (home directory) - miejsce w systemie katalogów, gdzie użytkownik może zakładać własne katalogi. Znajduje się tam po otwarciu sesji. Powłoka (shell) - program który czyta i wykonuje rozkazy Unixa, wprowadzane przez użytkownika. Powłoka "Bourne'a" używa znaku zachęty $, a powłoka C - znaku %. Konto uprzywilejowane (root account) umożliwia administratorowi wykonywanie zadań administracyjnych m.in. czytanie i aktualizowanie dowolnego pliku w systemie, wykonywanie dowolnego programu.

19 Pliki W Unix są 3 typy plików:
Zwykłe (pliki) Specjalne dla urządzeń Skorowidze (katalogi) Pliki zwykłe (zbiory bajtów) są przeważnie dokumentami, programami źródłowymi lub danymi. Programy binarne są również traktowane jako zwykłe. Każdy plik zwykły ma atrybuty: Nazwa pliku (niekoniecznie jedna) Numer pliku (jedyny), zwany numerem węzła (i-node number) Długość w bajtach Data i czas ostatniej zmiany Lista zezwoleń dostępu Identyfikatory właściciela i grupy

20 Prawa dostępu do plików - zabezpieczenie plików
Read - prawo czytania Write - prawo aktualizacji (pisania) Execute - prawo uruchomienia pliku (programu) Mechanizm zabezpieczenia jest 3-poziomowy: oddzielne uprawnienia dla właściciela pliku, grupy do której należy właściciel dla pozostałych użytkowników. Uprawnienia dostępu są przyznane przez właściciela pliku. Specjalne pliki dla urządzeń: Każde fizyczne urządzenie podłączone do systemu, jak dysk, drukarka, terminal, pamięć jest przydzielone do pliku specjalnego - pliku urządzenia.

21 Skorowidze Skorowidze są miejscami do przechowywania plików.
Plik skorowidzowy zawiera nazwy i miejsca położenia plików w nim zawartych. Skorowidze mogą być chronione przez prawa dostępu: read, write, execute. Aby móc cokolwiek wykonać w skorowidzu, trzeba mieć prawa execute. Execute i write pozwala dodawać i usuwać pliki ze skorowidza, Execute i read pozwala wylistować zawartość.

22 Struktura skorowidzów
Na górze jest korzeń drzewa / - root - skorowidz główny, oznaczony / (slash), gałęzie rosną w dół. Zwykle są skorowidze bin, usr, dev. Każdy użytkownik ma przydzielony skorowidz macierzysty (home), w którym może przechowywać lub zakładać pliki i katalogi. Skorowidze macierzyste są zwykle umieszczone w katalogu usr

23 Konwencja nazewnictwa
Każdy plik, skorowidz, urządzenie mają w UNIX nazwę i nazwę ścieżki dostępu Nazwy plików Nazwy plików do 32 znaków, dowolna liczba kropek, nie ma spacji w nazwie (podkreślenie) Ciąg znaków składający się z liter, cyfr, innych znaków specjalnych, jak _. Najlepiej ograniczać się do znaków alfanumerycznych, nie zaleca się stosować znaków kontrolnych. Gdy nazwa pliku rozpoczyna się od kropki to plik staje się ukryty, nie będzie wyświetlony rozkazem ls. Rozkaz ls -a wyświetla je. Znaki specjalne jak: ?, *, [ ] nie powinny być używane w nazwie bo mają one specjalne znaczenie w UNIX.

24 Nazwy ścieżek Nazwy skorowidzów oddziela się slashem /. Nazwa rozpoczynająca się od / oznacza pełną lub absolutną ścieżkę dostępu (full). Nazwa ścieżki rozpoczynająca się od ./ jest względną (relative), bo określa ją w stosunku do skorowidza bieżącego. Przykłady: /bin skorowidz z często używanymi rozkazami UNIXa /usr skorowidz z katalogami użytkowników /dev skorowidz z plikami specjalnymi dla urządzeń /dev/ttyXX plik specjalny związany z portem; XX - identyfikator portu, np. a01 lub 09 /lib katalog z plikami bibliotek /usr/lib zawiera biblioteki aplikacyjne UNIX /tm dla plików tymczasowych /usr/st01/run pełna nazwa ścieżki bin/text względna nazwa ścieżki plik nazwa pliku w katalogu bieżącym

25 Specjalna notacja dla katalogu bieżącego i nadrzędnego
. (kropka) - nazwa skorowidza bieżącego np. ./plik1 - plik w katalogu bieżącym .. (2 kropki) skorowidz nadrzędny nad bieżącym, np. ../.. - skorowidz o 2 poziomy wyżej nad bieżącym

26 Znaki specjalne - metaznaki
* zastępuje pewną liczbę znaków (również zerową) [] zastępuje każdy ze znaków w nawiasach ? zastępuje pojedynczy znak Przykłady lp roz* -wydruk wszystkich plików o nazwie na roz, np. roz, roz1, rozalia cat * wyświetlenie zawartości wszystkich plików w katalogu bieżącym ls roz[1368]* - wykaz plików roz1*, roz3*, roz6*, roz8* lp roz[2-68]* - wydruk plików roz2*, roz3*, roz4*, roz5*, roz6*, roz8* ls ? - wyświetlenie plików o jednoznakowych nazwach ls roz?.1 - wykaz plików roz1.1, roz Gdy trzeba skasować specjalne znaczenie metaznaku, należy go ująć w cudzysłów ('). Np. ls '?" - wyświetlenie jedynie pliku o nazwie ?

27 Rozkazy Rozkazy są programami wykonywalnymi. Gdy poda się nazwę rozkazu, system odszukuje plik o tej nazwie i wykonuje go. Np. ls - listowanie plików, lp - wydruk plików, cat - wyświetlenie zawartości pliku Można podawać wiele rozkazów w jednym wierszu, rozdzielając je średnikiem (; ) - sekwencyjne wykonywanie komend. Np. date; pwd - data i bieżący skorowidz Wykonywanie komend współbieżne Rozkazy mogą być przetwarzane w tle przez dodanie znaki & na końcu wiersza. Np. p1&p2&p3

28 Składnia rozkazu Rozkaz [opcje] [argumenty]
Nazwy rozkazów z małych liter. Opcje są poprzedzane myślnikiem (-) i nie muszą występować. Np. ls -l - wyświetlanie w pełnej formie (long listing) Opcje można nieraz grupować w jeden argument, np. ls -rl (w odwrotnej kolejności i w pełnej formie). Nieraz opcje muszą być podane oddzielnie. Można podawać też inne argumenty, np. poszukiwanie łańcucha znaków: Grep tekst plik

29 Wejście i wyjście Domyślnie wejście z klawiatury, wyjście na ekran. Np. cat oczekuje wejścia z klawiatury, przyjmuje wiersze znaków aż do wciśnięcia CTL d. Przeadresowanie Kierunki rozkazów we /wy mogą być przeadresowane, można też tworzyć potoki (pipes), aby wykorzystać wyjście z jednego rozkazu jako wejście drugiego. ls > lista_pl - Lista plików w pliku lista_pl. cat p1 p2 p3 > tekst - kopie plików do pliku tekst cat p4 p5 >> tekst - dołączenie plików do istniejącego tekst, bez jego kasowania, jeśli go nie ma to zostanie utworzony mail pak pzg pzk st01 < list.txt - przesłanie pliku list.txt do kilku osób przez pocztę (mail). Poza standardowymi: wejściem (STDIN), wyjściem (STDOUT), wykorzystuje się często standardowe wyjście dla błędów (STDERR). Np. by uniknąć wysyłania w czasie pracy w tle ostrzeżeń na ekran przez zadanie program: Program 0 < dane >> wynik 2 > errors Jeśli plik program miałby wiersz rozkazu: Cat; echo "Koniec programu o godz."; date to do pliku wynik zostaną dopisane pliki o nazwach w pliku dane (jeśli są) oraz napis: Koniec programu o godz. Fri Aug 2 10:41:

30 Potoki Potok wykorzystuje wyjście jednego rozkazu jako wejście do drugiego - oba są wykonywane jako sekwencja rozkazów. Przykłady 1): odszukanie niepowtarzalnych wierszy w kilku plikach i wyświetlenie wyniku: sort p1.txt p2.txt p3.txt | uniq | more 2) liczba użytkowników aktualnie pracujących who | wc -l wc -l - podaje liczbę linii, who - kto pracuje

31 Komendy podstawowe w UNIX w porównaniu z DOS lub Novell
Opis komendy date data ls DIR lista plików i katalogów rm / rmdir DEL / RD usunięcie pliku /katalogu less MORE przeglądanie pliku, można cofnąć – z nawigacją more przeglądanie pliku, nie można cofnąć – bez nawigacji cp COPY kopiowanie pliku cd CD lub CHDIR zmiana katalogu mkdir MKDIR lub MD utworzenie katalogu mv MOVE przenoszenie pliku passwd SETPASS – w Novell W Novell who users użytkownicy cat TYPE wypisanie pliku na ekranie whoami kto jestem pwd CD Katalog bieżący

32 Wybrane komendy Unixa i DOS:
Unix DOS ls dir – lista plików i katalogów cp copy - kopiowanie pliku rm del -usunięcie pliku less type – wyświetlanie pliku z nawigacją more more – wyświetlanie pliku, bez nawigacji rmdir rd – usuwa katalog ls –l - pełna informacja o plikach w katalogu bieżącym Przykład: ls –l > lista_pl - lista plików skierowana do pliku lista_pl.

33 Unix a DOS lub Novell

34 Wybrane polecenia UNIX
uname - nazwa systemu, wersja np. elf4% - zgłoszenie systemu elf4%uname  IRIX64 odpowiedź systemu uname –v  odpowiedź systemu uname –a  IRIX64 elf IP27 - odpowiedź systemu - pełna nazwa cd - zmiana katalogu cd. ~ == cd. – przywraca jako bieżący katalog macierzysty (osobisty) użytkownika cd. ~użytkownik - przejście do katalogu użytkownika cd przejście do katalogu bieżącego - musi być odstęp cd przejście do katalogu nadrzędnego cd ../../../.. - przejście kilka poziomów wyżej pushdir katalog - przejście do katalogu i pamiętanie na stosie gdzie jesteśmy ls –l lista plików i katalogów – pełny listing (właściciel, grupa, wielkość, czas modyf.) Wynik np.  Total rw-r—r—1 nowak user Nov 21 17:57 more plik - przeglądanie pliku, nie można cofnąć less plik - pozwala cofnąć, dodatkowe znaki sterujące > przejście na koniec pliku ; < przejście na początek pliku ; strzałka w górę lub dół - PgDn, PgUp /tekst - znajdź tekst ; / - znajdź ponownie

35 Przykłady poleceń UNIX c.d.
more group – przegląd pliku z informacjami o grupach more passwd - przegląd pliku z użytkownikami (hasła zaszyfrowane W pliku passwd są: Login name – nazwa w login Hasło zaszyfrowane Identyfikator użytkownika Identyfikator grupy użytkownika Pełna nazwa Kartoteka bazowa Używany shell   cat plik wypisanie pliku na ekranie cat > plik pisanie do pliku z klawiatury, CTL d – koniec pliku ls >!nazwa wykonanie pliku mv - przenoszenie pliku cp - kopiowanie pliku pwd - print working directory - katalog bieżący rmdir - usunięcie katalogu rm usunięcie pliku rm –r –i - podkatalog usunięcie katalogu z podkatalogami whoami lub who am i - kto jestem users użytkownicy ps - informacja o procesach użytkownika wykonywanych aktualnie pod UNIX ps -AF | grep użytkownik kill -nr_sygn pid - zabicie procesu

36 Przeglądanie zawartości skorowidza ls
ls [opcje] [nazwy] Jeśli nazwy nie zostaną podane to wypisanie wszystkich plików z bieżącego katalogu. Jeśli podano jedną lub więcej nazw to wypisanie plików w katalogu nazwa lub pliku o zadanej nazwie. Nazwy mogą zawierać metaznaki. Opcje najważniejsze to -F, -R, -l, -s. Opcje: -a - wszystkie pliki, nawet ukryte zaczynające się od . -b - pokazanie nie drukowanych znaków ósemkowo -c - wylistowanie plików posortowanych wg daty utworzenia -C - wylistowanie plików w kolumnach -d - jedynie katalogi -f - tylko katalogi -F - dodanie / do katalogów, * do plików do dowiązań symbolicznych -g - jak -l ale podanie tylko grupy bez właściciela -l - długi format: prawa dostępu, właściciel, rozmiar, czas modyfikacji

37 Opcje ls ls –l - pełna informacja o plikach w katalogu bieżącym,
np. total 121 drwxr-xr-x 2 cupala user Jul :53 archiwum -rw cupala user Jul 27 17:12outbox d – katalog, - zwykły plik, 9 znaków dotyczy praw korzystania z plików: właściciela, grupy, wszystkich użytkowników. Prawo czytania r, zapisu w, wykonywania. ls -a - pokazuje również pliki ukryte, zaczynające się od kropki. ls –la – pełna informacja (długie) i pliki ukryte

38 Zmiana skorowidza roboczego cd [katalog]
cd - bez parametrów - przejście do katalogu macierzystego cd katalog - przejście do skorowidza katalog, np. cd. /usr/bin cd / przejście do katalogu głównego cd .. przejście do katalogu nadrzędnego cd ../.. przejście 2 szczeble wyżej

39 Tworzenie katalogów mkdir [opcje] katalogi
Opcje: -m prawa nadanie praw dostępu nowym katalogom -p awaryjne stworzenie katalogów macierzystych, jeśli nie istnieją Przykłady: mkdir robol - założenie katalogu robol w katalogu aktualnym należy się upewnić przez polecenie ls -f mkdir /etc/rob mkdir -m. 444 osobisty - stworzenie katalogu tylko do odczytu mkdir -p. praca/smietnik/pytania równoważne poleceniu: mkdir praca; cd. praca; mkdir smietnik; cd. smietnik; mkdir pytania; cd. ../..

40 Usuwanie skorowidza rmdir [opcje] katalogi
Opcje: -p - usunięcie katalogów i wszystkich katalogów macierzystych jeśli są puste -s - zablokowanie komunikatów o błędach w opcji -p. Przykład rmdir robol Jeżeli katalog jest niepusty to polecenie nie zadziała, wypisze komunikat: rmdir: robol not empty (robol nie jest pusty)

41 Zmiana nazwy skorowidza mv
Zmiana nazwy skorowidza mv katal_zrodlowy katal_docelowy Np. mv robol newdir

42 Praca z plikami Wyświetlanie zawartości plików: more, head, tail, cat
more [opcje] [pliki] Wyświetlanie zawartości pliku porcjami, mieszczącymi się na ekranie Np. more /etc/termcap Rozkaz more jest często używany w potokach, np. ls -l /bin | more Rozkazy head i tail wyświetlają odpowiednio początek i koniec pliku, domyślnie 10 wierszy. tail /etc/termcap ostatnie 10 wierszy pliku head -20 /etc/termcap pierwsze 20 wierszy pliku /etc/termcap head -20 lista_telefonow grep '(202)' lista_telefonoe | head - wypisanie pierwszych 10 tel. o numerze kier. 202 cat - wyświetla zawartość pliku w sposób ciągły. CTL s - zatrzymuje, CTL q - uruchamia, DEL - przerywa definitywanie Przykład: cat /etc/termcap

43 Usuwanie plików: rm [opcje] pliki
Opcje: -f usuwanie plików zabezpieczonych przed zapisem, bez pytania -i pytanie o potwierdzenie -r usuniecie całego katalogu z podkatalogami, jeśli to katalog - niebezpieczne!!! Przykłady: touch rob1 rob2 rob3 - założenie plików rm rob3 usunięcie rob3 rm -i rob1 rob2 usunięcie z pytaniem czy usunąć rm -i rob? -"-

44 Łączenie plików cat [opcje] pliki cat ch1 - wyświetlenie pliku
cat ch1 ch2 ch3 > all - połączenie plików cat ch4 >> all -dołączenie pliku

45 Polecenie mv mv nazwa1 nazwa2 - zmiana pliku nazwa1 na nazwa2
Zmiana nazwy pliku mv [opcje] plik_zrodlowy plik_docelowy Np. mv nazwa1 nazwa2 - zmiana pliku nazwa1 na nazwa2 Przemieszczanie plików mv [opcje] pliki_zrodlowe katalog_docelowy mv suma2 /tmp - przeniesienie pliku suma2 do /tmp mv /tmp/suma2 ./ przeniesienie z powrotem suma2 do katalogu bieżącego

46 Kopiowanie plików cp [opcje] plik1 plik2 lub cp [opcje] pliki katalog
cp [opcje] plik1 plik2 - kopiowanie pliku na inny cp [opcje] pliki katalog - kopiowanie plików do innego skorowidza Przykłady: cp suma2 suma3 - kopiowanie suma2 na suma3 cp suma2 suma3 /tmp - kopiowanie 2 plików do skorowidza /tmp cp suma? /tmp - j.w. cp zawsze sprawdza czy ostatni argument jest nazwą skorowidza i jeśli tak to kopiuje pliki do niego.

47 Wyszukiwanie plików find ścieżka [-name] nazwa_pliku [-print]
Opcja -name oznacza, że poszukuje się plików, które mają określoną nazwę. Opcja -print oznacza żądanie wydruku nazw ścieżek plików. Przykłady: find / -name suma2 -print szukanie pliku suma2 we wszystkich katalogach find $HOME -print wszystkie pliki i podkatalogi w macierzystym katalogu find /praca -name rozdz1 -print wszystkie pliki rozdz1 z katalogu /praca

48 Wydruk plików lp [opcje] [pliki]
Przykłady: lp wynik - wydruk pliku wynik lp wynik -n2 - 2 kopie wydruku lp wynik -n2 -dlaser - wydruk na drukarce laser lp -n 5 raport - wydrukowanie 5 egz. pliku raport i wysłanie poczty elektronicznej lp -n 2 –m raport wydrukowanie 2 egz.

49 Edytory w UNIX vi – visual editor (głównie dla programistów i administratorów) joe (popularny, prosty) pico emacs

50 Klawisze specjalne w UNIX
ALT help ALT A dodaje sesję ALT N nowa sesja ALT X zamyka połączenie Scroll lock cofanie się po ekranie, scroll lock – wyłącza

51 Porozumiewanie się – talk, irc
Protokół talk zapewnia 2-stronną komunikację w czasie rzeczywistym miedzy użytkownikami sieci . Jest substytutem rozmowy telefonicznej. W czasie działania połączenia ekrany terminali obu rozmówców są podzielone na pół. talk – by uzyskać połączenie talk – krótka nazwa, talk – pełna nazwa w – kto pracuje ^C – wyjście; ^H (Ctrl H) – cofanie znaku IRC - rozmowy

52 Poczta pod UNIX Program mail
Służy do wysyłania i odbioru poczty elektronicznej. Chcąc wysłać list piszemy polecenie: mail , np. mail Pojawia się pytanie o temat listu (subject), naciskamy Enter, pisze się kolejne wiersze listu zakończone Enter. List kończymy pisząc w wierszu samą kropkę lub naciskając CTRL+D.

53 Mail c.d. Można wywołać pełnoekranowy edytor vi. Otworzenie nowej linii i wpisanie w niej ~v uruchamia ten edytor. Znak tyldy ~ razem z odpowiednią literą stanowi ciąg kontrolny programu mail. ~c – skierowanie kopii listu do dodatkowewgo adresata ~r plik – dołączenie wcześniej przygotowanego pliku do adresata Naciśnięcie 2-krotne Ctrl C w czasie pisania listu kończy pracę programu mail bez wysłania listu, a niedokończony list umieszczony zostanie w pliku dead.letter. Mail < list – wysłanie listu – pliku o nazwie list, utworzonego wcześniej pod edytorem ASCII – bez określonej tematyki (subject) mail -s tematyka < list – nagłówek listu będzie ozdobiony tematyką,

54 Inne programy pocztowe: elm, pine
Lepszy, wygodniejszy. Można stworzyć książkę adresową osób do korespondencji. Nie używać tych programów na zmianę – każdy kopiuje do własnych kartotek. Address book – lista adresów Attachment – Ctrl T – podpięcie pliku MAIN MENU (Pine 3.96) ? HELP C COMPOSE MESSAGE I FOLDER INDEX L FOLDER LIST A ADDRESS BOOK S SETUP Q QUIT

55 Protokół FTP Protokół FTP (File Transmission Protocol). Oprogramowanie tego protokołu jest używane do przemieszczania plików między komputerami Internetu – z komputera zdalnego do lokalnego jak i na odwrót. Transmisja rzędu 5-10Kb/sek. Zazwyczaj wymaga podania identyfikatorów użytkownika (login i password) dla obu komputerów, ale istnieją olbrzymie bazy danych dla „anonimowego ftp”, powszechnie dostępne. Połączenie się z serwerem, którego adresem jest gdzie.domena.kraj: ftp gdzie.domena.kraj ftp adres_komputera Nazwa użytkownika i hasło. Można odpowiedzieć anonymous, należy podać swój adres sieciowy jako hasło, np.

56 Najważniejsze komendy ftp
ftp> open gdzie.domena.kraj, np. ftp> open elf.ii.uj.edu.pl., ftp > cyf-kr.edu.pl. anonymous password binary – ustawia tryb przesyłania plików binarnych – przesyłanie 8-bit ascii – ustawia tryb przesyłania plików tekstowych (pierwotne ustawienie) – przesył. 7bit. prompt (prom) – przełącznik – pyta czy przesłanie lub nie pyta status – np. czy binary dir – wyświetla pliki tam – pełna lista plików w katalogu roboczym, podobne do ls –al. get nazwa_tam nazwa_tu kopiuje plik z komputera zdalnego do komputera lokalnego. mget wzornik, np. mget *.* (mget *) – kopiuje pliki z katalogu bieżącego komputera zdalnego do katalogu bieżącego komputera lokalnego put nazwa_tu nazwa_tam – kopiuje plik stąd tam mput wzornik – kopiuje pliki z katalogu bieżącego komputera lokalnego tam

57 ftp – polecenia c.d. lcd nazwa_katalogu – local change directory – zmiana katal. Bieżącego lokalnego cd. katalog – zmiana katalogu tam mkdir katalog – zakłada katalog tam !ls –al. – lista plików tu help – listuje zestaw rozkazów dostępnych spod znaku zachęty ftp remotehelp – zestaw rozkazów ftp dopuszczalnych na komputerze zdalnym close – kończy połączenie między komputerami quit, bye - wyjście z ftp do unix

58 Przykłady ftp: ftp>status dir – katalog w sieci – tam
put plik1.txt plik2.txt – kopiowanie stąd tam cd. a: ftp ftp.cyf-kr.edu.pl anonymous password: ftp>dir – co jest tam cd. pub dir cd. mirror quit – wyjście z ftp

59 Automatyczne kierowanie listów pod wskazany adres internetowy
Jeżeli w swoim katalogu osobistym sporządzimy plik o nazwie .forward, a w pliku tym umieścimy adres(y), to korespondencja będzie tam kopiowana. joe .forward np. Wpisujemy adresy pocztowe. Program przesyła automatycznie pod adres wpisany. Może być kilka adresów oddzielonych przecinkami. Może być przesłanie do Novela.

60 Linux System operacyjny na bazie Unix. Wada – do nikogo nie należy.
Komendy jak w Unixie, struktura Unix, bezpłatny Wada – do nikogo nie należy. Pełne wersje źródłowe systemu operacyjnego. Głównie do zastosowań sieciowych. Dużo oprogramowania. Corel, inne firmy – aplikacje pod Linux. Duże bazy danych – Oracle..

61 Historia i cechy Linux Linux – rodzina uniksopodobnych systemów operacyjnych opartych o jądro Linux. Linux jest jednym z przykładów wolnego i otwartego oprogramowania jego kod źródłowy może być dowolnie wykorzystywany, modyfikowany i rozpowszechniany. Historia Linuksa rozpoczęła się w 1991 roku, kiedy to fiński programista, Linus Torvalds poinformował o hobbystycznym tworzeniu przez siebie niedużego, wolnego systemu operacyjnego, przeznaczonego dla procesorów z rodzin i386, oraz i486. Linus stworzył jednak tylko jądro, pełny system operacyjny potrzebował jeszcze powłoki systemowej, kompilatora, bibliotek, itp. W roli większości z tych narzędzi użyto oprogramowania GNU, co jednak w przypadku niektórych komponentów systemu wymagało poważnych zmian. Dużo pracy wymagało także zintegrowanie systemu do postaci dystrybucji, które umożliwiały zainstalowanie go w stosunkowo prosty sposób. Jednymi z pierwszych były opublikowany Slackware Linux czy założony miesiąc później Debian, nazywający siebie GNU/Linux

62 Zastosowanie Linuxa Linux stosowany jest jako podstawowy system operacyjny serwerów (w tym WWW, FTP, pocztowych, baz danych), zapór sieciowych, routerów, a także w systemach osadzonych oraz w niektórych odtwarzaczach DVD i tunerach DVB. Ze względu na powstanie i rozwój dystrybucji o łatwej instalacji i dużych zasobach oprogramowania, Linux znajduje również zastosowanie na rynku komputerów biurowych i domowych. Rządy kilku państw europejskich prowadzą wdrożenia Linuksa na komputerach administracji państwowej. Ponadto, ze względu na bezpieczeństwo, stabilność, możliwość audytu i łatwość modyfikacji kodu źródłowego, z Linuksa korzystają agencje wywiadowcze, kontrwywiad i wojsko. Linux wykorzystywany jest przez niektóre banki i instytucje finansowe. Przykładowo, system notowań Wall Street oparty jest na tym systemie operacyjnym. Linux jest używany w większości superkomputerów z listy TOP500. Znalazł również zastosowanie w przemyśle filmowym – zarówno na serwerach jak i stacjach roboczych. Jest najpopularniejszym systemem na komputerach wykorzystywanym do tworzenia animacji i efektów specjalnych. Z jego możliwości korzystają między innymi studia Dreamworks, Pixar czy Industrial Light & Magic. Również aparatura medyczna, np. tomografy komputerowe firmy GE, korzysta z systemu operacyjnego Linux. Popularne punkty dostępu sygnału Wi-Fi również opierają się na uproszczonym jądrze Linuksa i procesorach ARM, coraz częściej pojawiają się też telefony komórkowe z tym systemem.

63 Oprogramowanie Linux Komponenty typowego systemu rozprowadzane są zazwyczaj w formie gotowych pakietów binarnych dla danej dystrybucji (np. RPM, deb i tgz) lub jako pakiety źródłowe (zarchiwizowane i spakowane do formatów tar.bz2, tar.gz, SRPM), które należy przed użyciem skompilować. W niektórych dystrybucjach (np. Gentoo) proces kompilacji źródeł jest wysoce zautomatyzowany.

64 Interfejs wiersza poleceń
Linux zawiera interfejs wiersza poleceń jako część funkcji przejętych z Uniksa. Dystrybucje wyspecjalizowane na serwery lub administrację mogą używać wiersza poleceń jako jedynego interfejsu. Nieobecność interfejsu graficznego (GUI) pozwala na zminimalizowanie wykorzystywanych zasobów systemowych

65 Interfejs graficzny Graficzny interfejs użytkownika GUI nie jest w Linuksie integralną częścią systemu operacyjnego, lecz dodatkowym zbiorem programów. W zależności od stopnia zaawansowania i integracji użytych rozwiązań, dostępne GUI możemy podzielić na małe menedżery okien, oraz duże środowiska graficzne. Jednym z pierwszych rozpowszechnionych środowisk graficznych było CDE, które nie stało się popularne na Linuksie ze względu na koszty i ograniczenia licencyjne. W 1996 powstało KDE, a po nim, w 1997 roku, GNOME. Obecnie rozwiązaniami dominującymi są GNOME i KDE, zazwyczaj instaluje się je standardowo na systemach linuksowych.

66 Środowiska graficzne GNOME i KDE
Każde z tych środowisk oferuje: dla programistów m.in. zestaw standardowych API oraz środowisko programistyczne. dostępność w wielu językach i wsparcie dla tłumaczy kompletne środowisko graficzne z zestawem potrzebnych aplikacji, takich jak menedżer plików, przeglądarka internetowa, odtwarzacz multimediów, klient poczty elektronicznej, książka adresowa, przeglądarka dokumentów PDF, menedżer fotografii możliwość dostosowania systemu do swoich potrzeb. Mimo iż oba te środowiska graficzne mają podobne cele, radzą sobie z nimi całkiem inaczej. KDE stara się, aby aplikacje były jak najbardziej konfigurowalne, aby można było w nie ingerować i aby mogły ze sobą w łatwy sposób kooperować. GNOME z drugiej strony, dbając o najmniejszy szczegół, stara się, aby całość była jak najprostsza w obsłudze, szczególnie z punktu widzenia osób przyzwyczajonych do korzystania z produktów Microsoftu. Każde z tych środowisk przyciąga inny rodzaj użytkowników i tworzy inną społeczność deweloperów.

67 Popularne wersje Linux
Redhat, Fedora, Debian, Knoppix Ubuntu Mandriva OpenSUSE, przedsięwzięcie sponsorowane przez Novella Linux Mint bazująca na systemie Debian

68 Pytania kontrolne z UNIX
1. Rozwiń „Unix jest systemem Wyjaśnij: system UNIX jest wielodostępnym i wielozadaniowym systemem operacyjnym ……. 3. Czy polecenia UNIX rozróżniają nazwy plików i urządzeń? 4. W Unix jest poleceń ponad .... a w DOS ………… Czy w UNIX są rozróżniane duże i małe litery? Nazwy w UNIX mogą mieć długość do znaków 7. Czy w Unix mogą być w nazwie spacje? Jeżeli tak to Zamiast spacji w UNIX używa się Nazwy zaczynające się od kropki to pliki Czy UNIX wybacza błędy czy działa wg zasady "saper myli się raz" 11. Katalogi w UNIX - do czego służą -- etc temp usr dev Struktura UNIX: jądro, powłoka (shell) i polecenia zewnętrzne / wewnętrzne? Rozwiń. 13. W UNIX najbliżej sprzętu jest kernel czyli po polsku , za pośrednictwem którego komunikują się wszystkie programy 14. Automatyzację wykonywania zadań umożliwia , który należy do języków 4GL i jest interpretatorem .... czy kompilatorem ....? 15. Jakie polecenie służy do wyświetlenia bieżącej daty i czasu w systemie UNIX? Jakie polecenie systemu UNIX pozwala zmienić katalog bieżący? Zdalne dołączenie do UNIX to TELN Logowanie do UNIXa Pomoc - help w UNIX Jakim jest znak rozdzielający katalogi i podkatalogi? a) w DOS..... b w UNIX.....

69 Pytania kontrolne z UNIX i Linux cz. 2
21. Znaki specjalne w UNIX: * zastępuje , ? Zastępuje …………, [ ] – zastępuje 22. Pliki dzielą się na zw...., spec……… dla urządz oraz skorowidze czyli inaczej Atrybuty pliku: nazwa, nr ..., długość w ....., data ...., lista zezwoleń dostępu, identyfikatory właśc... i gr Prawa dostępu do plików: Read czyli , Write czyli ……. i Execute czyli Skorowidz główny w Unix ma oznaczenie Kropka oznacza katalog a 2 kropki (..) katalog Polecenie cat służy do wyświetlenia zawartości pliku czy katalogu Co oznacza polecenie ls -l 29. Przekierowanie wyników: > i >> - czym się różnią? 30. Jakie polecenie UNIX?a służy do tworzenia katalogu? mkdir, MD czy MKDIR ? Polecenie rmdir służy do usuwania a rm do usuwania Przeglądnie zawartości pliku to less lub more. Które wygodniejsze bo ma opcję nawigacji - można cofać sie przy przeglądaniu 33. Kopiowanie pliku w Unix cp czy COPY Przejście do katalogu nadrzędnego to ....., przejście do katalogu macierzystego to cd a przejście do katalogu głównego Zmiana nazwy pliku Kopiowanie plików Wymień popularne edytory w Unix …………………… 38. Programy do porozumiewania się w UNIX Programy pocztowe w UNIX Protokół FTP - do czego służy Linux - jego początek bierze się od fińskiego programisty Linusa Zastosowanie Linux’a Środowiska graficzne: GNOME i Popularne wersje LINUX’a