Trudne emocje naszych dzieci: lęk i depresja

Prezentacja na temat: "Trudne emocje naszych dzieci: lęk i depresja"— Zapis prezentacji:

1 Trudne emocje naszych dzieci: lęk i depresja
Maria Jakimiuk psycholog psychoterapeuta seksuolog Siedlce, r.

2 Okres dojrzewania jako czas burzliwy i pełen zmian dotyczących wyglądu fizycznego, rozwoju poznawczego, emocji i tożsamości. Ponieważ zachodzące wówczas zmiany są tak gwałtowne, często trudno jest stwierdzić, co jest zgodne z normą, a co poza nią wykracza. Poczucie własnej wartości i samoocena w okresie dorastania są najniższe w ciągu całego życia!  W dodatku jest to okres: - pierwszych związków miłosnych, - kształtowania własnej tożsamości, filozofii życiowej, - narastania konfliktów z otoczeniem, - walki o niezależność z rodzicami i innymi znaczącymi dorosłymi, - labilności emocjonalnej.

3 Irena Obuchowska terminem dorastanie obejmuje wiek od około roku życia do rok życia/ przy indywidualnych odchyleniach tak w jedną i drugą stronę, przy czym okres ten obejmuje 2 fazy, które w przybliżeniu oddziela 16 rok życia. E.B. Hurlok „starszy wiek nastolatków” nazywa okresem adolescencji, a okres ten dzieli na trzy okresy: „- preadolescencja od lat, -wczesną adolescencję od lat, - późną adolescencję od 17-21lat”[1] E. Erikson okres od nazywa okresem adolescencji zaś okres od roku życia „ wczesną dorosłością”[2] M. Żebrowska „ wiekiem dorastania” nazywa okres od lat życia. Tą nazwa obejmuje zarówno dojrzewanie biologiczne jak i ściśle związany z nią rozwój psychiczny. I społeczny. Natomiast okres od roku nazywa wiekiem młodzieńczym.”[3]. [1] E.B. Hurlock, Rozwój młodzieży, Warszawa1965,s.13 [2] E. Czykwin, Samoświadomość n-la, Białystok, 1995 [3] Psychologia rozwoju dzieci i młodzieży pod redakcją Żebrowskiej, W-wa 1982, s. 608

4 Teoria rozwoju psychospołecznego E.Eriksona

5 Jakie emocje mojego dziecka są dla mnie trudne?
Jakie są trudne emocje mojego dziecka? Czy moje trudne emocje mają wpływ na nasze dziecko? Czy trudne emocje naszego dziecka mają wpływ na mnie?

6 Jakie są różnice między emocjami i uczuciami?
Co jest źródłem emocji, uczuć, poczuć? „Emocje/uczucia są dobre i złe” PRAWDA CZY FAŁSZ Jak kształtować dojrzałą emocjonalność naszych dzieci?

7 Emocje, uczucia, poczucia – są to nasze subiektywne stany wewnętrzne, które powstają niezależnie od nas. Źródła emocji: bodźce zewnętrzne działające na nasze receptory (wzrokowe, słuchowe, dotykowe, węchowe, smakowe) bodźce płynące z wnętrza organizmu (głód, sytość , ból np. głowy ) słowo jako nośnik emocji warunkowanie bodźców (wyzwalacze)

8 Skoro powstają niezależnie od nas, to nie oceniamy ich w kategoriach moralnych. Nie są one: pozytywne-negatywne, dobre-złe, a jedynie przyjemne bądź przykre. Jednej sytuacji towarzyszy wiele różnych emocji.

9 Dojrzałość emocjonalna:
Zauważam w sobie i nazywam wiele rożnych emocji Akceptuję wszystkie swoje emocje. Trudno jest nam zaakceptować te emocje, których okazywania zabraniano w dzieciństwie. Jeśli nie akceptujemy jakiejś emocji u siebie, to rudno jest nam zaakceptować ją u innych. Wyrażam emocje w sposób werbalny i pozawerbalny

10 Wszystkie emocje jakie przeżywamy są nam potrzebne, nie ma niepotrzebnych emocji. Skoro cos „czujemy”, to ta emocja (uczucie, poczucie) niesie określoną informację o nas. Emocji nie kontrolujemy, za nie nie odpowiadamy, ale odpowiadamy za zachowania, które na bazie tych emocji powstają.

11 Decyzja Odczytanie informacji z emocji
Zespół bodźców nie zależy ode mnie (wydarzenie) Emocja Odczytanie informacji z emocji Decyzja zależy ode mnie Wola (motywacja: - potrzeby, wartości) Działanie

12 Pojęcia: Strach Obawa Panika Lęk ; fobie Niepokój Depresja

13 Strach jest emocją początkowo wrodzoną, która pojawia się jako reakcja na bodźce zagrażające, czyli bodźce bólowe, dźwiękowe, utraty równowagi itp. by potem rozszerzyć się na sytuacje, sygnały słowne, które związane są bliskością w czasie z bodźcami pierwotnymi w oparciu o mechanizm warunkowania, modelowania czy uczenia się. Strach jest emocją, która towarzyszy nam od urodzenia i utrzymuje się do końca życia. Obawa ma mniejsze natężenie niż strach. Istnieje prawdopodobieństwo zaistnienie zagrażającego bodźca.

14

15 Lęk jest procesem wewnętrznym, nie związanym z bezpośrednim zagrożeniem lub bólem, jest wzbudzany wewnętrznie i stanowi antycypację zagrożenia (oczekiwanie zagrożenia) w przewidywaniu niebezpieczeństw.

16 Lęk przedmiotowy jest to lęk związany z konkretnymi przedmiotami czy sytuacjami. Tego typu lęki występują u dzieci bardzo często, różniąc się, zależnie od wieku dziecka, swoją treścią. Podłożem lęku jest tu bogata wyobraźnia dziecka, przerastająca jego rozumienie. U dzieci lęki często wywołują różne sytuacje społeczne, w których dziecko uczestniczyło, lub sytuacje nierzeczywiste, istniejące tylko w jego wyobraźni. Lęk jest często powiązany z poczuciem winy i przewidywaniem kary. Szczególną postacią lęków sytuacyjnych są tzw. lęki separacyjne, które występują wskutek oddzielenia dziecka od matki. Dotyczą one małych dzieci i pozostawiają niekiedy trwały ślad w psychice dziecka. Lękami przedmiotowymi o charakterze nerwicowym są fobie. Są to silne przeżycia lękowe występujące w określonej sytuacji lub dotyczące określonego przedmiotu. Najbardziej znanymi postaciami fobii u dzieci są lęk przed ciemnością, przed samotnością, przed wysokością, a także lęk przed wężami, pająkami czy przed ostrymi przedmiotami. Inną postacią lęków dziecięcych są ataki lękowe, występujące najczęściej jako tzw. lęki nocne, podczas których dziecko zrywa się ze snu, krzyczy, płacząc tuli się do rodziców.

17 Niepokój jest najczęstszą postacią lęków dziecięcych
Niepokój jest najczęstszą postacią lęków dziecięcych. Występuje na ogół wówczas, gdy sytuacje lękowe mają charakter chroniczny. Tę postać lęku wywołują np. powtarzające się niepowodzenia szkolne, odrzucenie przez rówieśników, a przede wszystkim nieprawidłowa atmosfera wychowawcza w rodzinie.

18 Objawy lęku występują w kilku sferach:
1. W sferze wegetatywnej dotyczy: -układu pokarmowego i wywołuje suchość jamy ustnej, nadmierne ślinienie się, biegunki, parcie na kał; - układu oddechowego- przyspieszenie oddechu; - układu krążenia- przyspieszenie akcji serca, zaczerwienienie bądź bladość skóry; - układu nerwowego- rozszerzenie źrenic; - układu hormonalnego- wzmożona potliwość; - układu moczowo-płciowego- parcie na mocz; - układu motorycznego- wzmożone napięcie mięśniowe. Dolegliwości somatyczne ujawniają się najczęściej w postaci bólów głowy, brzucha, bezsenności. 2. W sferze sprawności myślenia- pojawiają się luki w pamięci, charakterystyczne jest też zapominanie, niemożność skoncentrowania się, chaos i gonitwa myśli, a potem pustka. 3. W sferze emocji jest to uczucie męczącego napięcia, drażliwość, złość , przygnębienie, lepkość emocjonalna. 4. W sferze zachowań obserwujemy trudności z mówieniem, drżenie, wysoki i nerwowy śmiech, płaczliwość, zgrzytanie zębami, niepokój ruchowy bądź zahamowanie ruchowe; zachowania o charakterze przymusowym: stereotypy ruchowe, ssanie kciuka, obgryzanie paznokci itp.

19 Wyróżnia się dwie funkcje lęku:
adaptacyjną dezadaptacyjną. Możemy wyróżnić dwa rodzaje lęku: lęk-cechę lęk-stan.

20 Panika (napad paniki) w swojej rozwiniętej postaci jest doświadczeniem ekstremalnej trwogi o swoje życie, która rozpoczyna się bez uchwytnego dla pacjenta powodu, a w każdym razie bez przyczyny, która by uzasadniała aż takie przerażenie. Słowo lęk mylnie sugeruje, że sprawa ma charakter tylko "psychiczny" albo "psychologiczny". W rzeczywistości napadowi paniki zawsze towarzyszą liczne objawy cielesne (somatyczne) Typowo panika (lęk paniczny) zaczyna się nagle i następnie narasta osiągając swój szczyt w okresie kilkunastu minut i trwa do godziny. W okresie napadu występuje przynajmniej kilka objawów z podanej listy 14 objawów. mocne bicie serca, kołatanie, przyspieszenie tętna; pocenie się; trudności oddechowe, brak tchu, duszność; uczucie dławienia się; ból w klatce piersiowej; zawroty głowy, uczucie osłabienia, omdlewanie; dreszcze lub nagłe uczucie gorąca; drżenie; nudności lub nieprzyjemne doznania w jamie brzusznej; derealizacja lub depersonalizacja; obawa przed utratą kontroli nad sobą, szaleństwem; obawa przed śmiercią; drętwienia kończyn; bladość.

21 LĘK UOGÓLNIONY Zespół lęku uogólnionego (GAD; lęk uogólniony) to chroniczne, nadmierne zamartwianie się i lęk, które zdają się nie mieć żadnej konkretnej przyczyny. Dzieci i adolescenci z lękiem uogólnionym często bardzo się martwią  o to, co będzie, tym, co było, tym, czy będą akceptowane przez innych, sprawami rodziny, swoimi możliwościami i nauką w szkole. Najbardziej powszechne objawy GAD to: wiele zmartwień związanych z tym, co może się zdarzyć;  liczne zmartwienia związane z kolegami, szkołą i innymi zajęciami; ciągłe myśli i lęki dotyczące bezpieczeństwa własnego i bliskich; odmawianie chodzenia do szkoły; częste skarżenie się na bóle brzucha, głowy, itp.; bóle i napinanie mięśni; zaburzenia snu; ciągłe tulenie się do członków rodziny; uczucie ściskania w gardle; zmęczenie; trudności w koncentracji;  irytacja; niemożność zrelaksowania się.

22 ZESPÓŁ STRESU POURAZOWEGO (PTSD)
Co to jest PTSD? PTSD to upośledzający funkcjonowanie dziecka schorzenie, które często jest następstwem  przerażającego, zagrażającego życiu  fizycznego lub emocjonalnego wydarzenia.  Osoba, która przeżyła takie zdarzenie często miewa uporczywe, przerażające myśli i wspomnienia z nim związane.  PTSD u dzieci często staje się stanem chronicznym. Co może być przyczyną PTSD? PTSD może pojawić się po wydarzeniu, które: • miało miejsce życiu dziecka • miało miejsce w życiu osoby blisko związanej z dzieckiem • dziecko obserwowało w charakterze świadka Przykłady wydarzeń, które mogą wywołać PTSD jeżeli wystąpiły w życiu dziecka lub dziecko było ich  świadkiem: • poważne wypadki (samochodu, pociągu, samolotu) • żywioły (powodzie, trzęsienia ziemi); • tragedie spowodowane przez człowieka (ataki terrorystyczne) • bycie ofiarą ataku lub przemocy fizycznej (napadu, tortur, porwania itp.) • molestowanie lub napaść seksualna • przemoc psychiczna • zaniedbanie

23 Jakie są symptomy PTSD? Dzieci i adolescenci z zetknięciu z sytuacją, która przypomina im o traumatycznym wydarzeniu mogą doświadczać bardzo silnych emocjonalnych, intelektualnych i fizycznych zakłóceń w normalnym funkcjonowaniu. Niektóre z  nich mogą ciągle na nowo przeżywać traumę w formie koszmarów nocnych i zakłócających wspomnień w ciągu dnia. Mogą również doświadczać niektórych lub wszystkich z poniższych objawów: • zakłócenia snu • depresja • większa podatność bycie przestraszonym • utrata zainteresowania tym, co wcześniej sprawiało przyjemność i radość • irytacja • zwiększona agresja, a nawet stosowanie przemocy • unikanie miejsc i sytuacji,  które przywołują określone wspomnienia • natrętnie powracające  obrazy, zapachy, dźwięki i uczucia związane z wydarzeniem; osoba zwykle na wrażenie, że traumatyczne zdarzenie dzieje się na nowo • problemy w szkole, trudności z koncentracją • lęk przed śmiercią w młodym wieku • zachowywanie się w sposób właściwy dla dzieci młodszych (np. ssanie kciuka, moczenie się) • objawy fizyczne (bóle brzucha, głowy).

24 Uwarunkowania lęku u dziecka w rodzinie.
Psychologowie kliniczni zwracają uwagę na decydujący wpływ osobowości matki. Można wyodrębnić sześć typów osobowości matek będących przyczyną negatywnego funkcjonowania emocjonalno-społecznego dziecka. Są to: Matka autokratyczna Matka pedantyczna Matka lękowa Matka niezrównoważona Matka niekochająca Matka nieszczęśliwa

25 Stresujący wpływ ojca bywa często neutralizowany, szczególnie gdy obok niego występuje dobra, mądra matka. Rolę lękotwórczą, patogenną pełnią najczęściej ojcowie „nieobecni”, rygorystyczni, surowi, „groźni”. Autorytet ojca „nieobecnego” jest niewielki. Jako osoba mało stanowcza, bierna i chwiejna afektywnie nie może on wytworzyć odpowiedniego klimatu wychowawczego w domu. Może to wynikać z braku bliższego zainteresowania sprawami dziecka lub z dominującej roli matki. Ojca rygorystycznego charakteryzują nadmierne wymagania w stosunku do dziecka, bez uwzględniania jego możliwości. U ojców „groźnych” neuropsychiatrzy wykrywającą niekiedy tajoną wrogość i nienawiść do własnych dzieci. Spotykamy ich często w rodzinach alkoholików.

26 Rodzaje traumatyzującej, lękotwórczej atmosfery rodzinnej:
napiętą - którą cechuje wzajemna nieufność, niedomówienia, poczucie zagrożenia, hałaśliwą - w rodzinach, w których stale dochodzi do kłótni i awantur, depresyjną - gdy dominuje smutek, przygnębienie, rezygnacja, obojętną - gdy brak więzi uczuciowej rodziców z dzieckiem, nadmiaru emocji i problemów - gdy dziecko otoczone jest nadmierną czułością i zbytnio absorbowane sprawami rodziny. Lęk dziecka kształtować się może w rodzinie na skutek deprywacji określonych potrzeb, zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa, samodzielności, niezależności. Formowanie się osobowości lękowej wiąże się z relacjami między dzieckiem i rodzicami, a szczególnie z sytuacjami karania we wczesnym dzieciństwie. Jest konsekwencją określonych postaw wychowawczych rodziców, tj. nadmiernego ochraniania bądź nadmiernych wymagań i niewłaściwego klimatu emocjonalnego rodziny. Bite dziecko konfrontuje się z lekiem przed smiercią.

27 mechanizmów społecznego uczenia się, jak:
Przejmowanie lękowych zachowań od rodziców dokonuje się pod wpływem takich mechanizmów społecznego uczenia się, jak: naśladownictwo, identyfikacja, modelowanie.

28 Depresja

29 Podział depresji ze względu na wiek:
Depresja u niemowląt (anaklityczna), Depresja u dzieci, Depresja u młodzieży.

30 reakcja na rozłąkę z matką
Depresja u niemowląt – reakcja na rozłąkę z matką 3 fazy: 1. faza buntu – krzyk, płacz, odmowa jedzenia, 2. faza rozpaczy – apatia, obniżenie napędu psychoruchowego, 3. faza rezygnacji – utrata zainteresowania otoczeniem, utrata apetytu, słabszy rozwój fizyczny i psychiczny.

31 Depresja młodzieńcza wg J. Bomba
Jest to niespecyficzna reakcja rozwijającej się osobowości na niepowodzenia w zakresie próby uniezależnienia się od rodziców, samooceny, nawiązywania partnerskich związków z ludźmi. Rozwojowi tego zaburzenia sprzyja niestabilna sytuacja rodzinna i szkolna. Wiek młodzieńczy to okres zaburzeń hormonalnych (zmiana wyglądu), wyboru zawodu, ustalenia światopoglądu, stosunku do religii, rozwoju potrzeb seksualnych.

32 Depresja często występuje u nastolatków, które muszą radzić sobie z nowymi, nieznanymi uczuciami i doświadczeniami, a także podejmować decyzje ważące na całym ich dalszym życiu. Badania wykazu­ją, że 2,5-4% dzieci cierpi na depresję kliniczną (Stark, 1990); w populacji nastolatków dotkniętych zaburzeniami psychicznymi odsetek ten wynosi 61% (Petti, 1978) Ma to niewątpliwie związek ze współczesnym wzrostem tempa życia i wszechobecną nerwowością. Młodzi ludzie narażeni są na stres wywołany problemami rodziców, rosnącymi oczekiwaniami co do wyników w nauce i presją społeczną by osiągnąć sukces.

33 Każda depresja ma swoje źródła biologiczne i psychologiczne, przewaga jednych lub drugich czynników określa postać depresji. W życiu każdego człowieka uczucie smutku i przygnębienia ma związek z określonymi sytuacjami życiowymi, kłopotami czy tragediami. Kiedy w takim razie mówimy o depresji przekraczającej reakcje na doświadczenia życiowe? Gdy smutek przedłuża się poza umowne 3 miesiące i powoduje istotne trudności w codziennym funkcjonowaniu, pełnieniu dotychczasowych obowiązków, ról społecznych - wtedy mówimy o zaburzeniach depresyjnych.

34

35 1 2 3 4 5 Za: Alan Carr: Depresja i próby samobójcze wśród młodzieży.

36 1

37 2

38 3

39 4

40 5

41 Depresja u młodych ludzi – czynniki ryzyka
Symptomy takie jak: lęk, zaburzenia zachowania, nadużywanie substancji psychoaktywnych, zaburzenia odżywiania się; Wiek – końcowa faza okresu dojrzewania (15-19 lat); Płeć żeńska; Posiadanie depresyjnych rodziców; Występowanie epizodów depresji we wcześniejszych fazach rozwoju; Posiadanie depresyjnych bliskich krewnych; Stresujące wydarzenia życiowe; Słaba osobowość i temperament. Niska samoocena związana z negatywnym myśleniem, słaba samokontrola, brak kompetencji społecznych, neurotyzm; Rozwód, separacja lub poważne konflikty pomiędzy rodzicami; styl wychowawczy oparty na kontrolowaniu dziecka; Wykorzystywanie fizyczne i seksualne;

42 Pochodzenie: z mniejszości etnicznej - wzrastanie w środowisku odmiennym językowo i kulturowo; z terenów wiejskich. Niski status socjoekonomiczny rodziny, niska sprawność intelektualna; Ubogie relacje z rówieśnikami; Obniżanie osiągnięć szkolnych, trudności w nauce; Próby samobójcze w przeszłości; Fizyczne dolegliwości;

43 Co powinno wzbudzić zainteresowanie rodziców
Objawy depresji Co powinno wzbudzić zainteresowanie rodziców i wychowawców? E. Pużyńska dokonała zastawienia objawów depresji młodzieńczej na podstawie kilkunastu doniesień znanych psychiatrów (Pużyńska 1979; s. 35).

44 Na poziomie wewnętrznym
Smutek, rozpacz Poczucie beznadziejności, Pustka wewnętrzna, Lęk, niepokój, Niska samoocena, Niewiara we własne siły, brak poczucia sensu życia, Nuda, Brak wiary w przyszłość, Poczucie osamotnienia, Zagubienia, poczucie winy, Słaba tolerancja na frustrację, Chwiejność emocji od euforii do rozpaczy, Gniew, złość

45 Na poziomie zachowania się
Bóle ciała, Bóle głowy, Zaburzenia łaknienia (brak apetytu, bulimia, anoreksja), Zaburzenia snu (bezsenność, nadmierna senność), Moczenie nocne, Ciągłe zmęczenie, Fobie szkolne, Ociężałość, apatia, Bezradność, izolacja od otoczenia, Niechęć do aktywności, Nie wywiązywanie się z obowiązków, Brak dbałości o wygląd, Zahamowanie, mutyzm,

46 Roztargnienie, rozproszenie,
Brak zainteresowania otoczeniem i życiem, Ucieczka w świat fantazji, Autoerotyzm, odurzanie się alkoholem i narkotykami, Niepokój ruchowy, Ucieczki, wagary, Drażliwość, dysforia, napady wściekłości, dewastacja, Złośliwość wobec otoczenia, Zachowania prowokacyjne, Prowokujący ubiór (pozowanie na dziwaka i oryginała), Samookaleczenie się, Próby samobójcze, Samobójstwo dokonane

47 Niemal każdej depresji towarzyszy lęk
Niemal każdej depresji towarzyszy lęk. Może mieć on rożne natężenie i czas trwania. Lęk w depresji przejawia się jako: uczucie zagrożenia, stałe napięcie, lęk przed poważną chorobą psychiczną lub fizyczną, pogorszenie koncentracji uwagi na skutek uczucia lęku przysłaniającym racjonalną ocenę sytuacji, niepokój ruchowy, kołatanie serca, ucisk w gardle, klatce piersiowej czasem wręcz imitujący stan zawałowy, suchość w ustach, dławienie, bóle głowy, nadbrzusza, napięcie mięśniowe.

48 Obrazy depresji (Kępiński 1974).
Postać apatyczno-abuliczną, w której młody człowiek ulega wewnętrznemu rozprzężeniu. Nic go nie interesuje, odczuwa pustkę i nudę, godzinami przesiaduje bezczynnie lub słucha muzyki. Nudę życia usiłuje przerwać przez odurzanie się, ekscesy seksualne lub zachowania niszczycielskie; Postać buntowniczą z dużym ładunkiem gniewu i agresji. Wyładowanie agresji na zewnątrz dokonuje się w formie gwałtownych reakcji agresywnych lub cichej agresji (bierny opór, złośliwości). Gdy agresja nie może być wyładowana na zewnątrz, przekształca się w autoagresję (niszczenie własnej kariery życiowej, próby samobójcze, alkoholizm, narkomania); Postać rezygnacyjną, w której dominuje lęk przed przyszłością, przewidywanie klęsk i niepowodzeń, poczucie bezradności i małej wartości własnej osoby. Efektem jest ograniczenie aktywności do minimum; Postać labilną charakteryzującą się dużą chwiejnością nastroju o dużej amplitudzie wahań (od chandry do wesołkowatości). U podłoża tkwi poczucie bezsensu życia i pustka uczuciowa Obrazy depresji (Kępiński 1974).

49 Depresja młodzieńcza – leczenie
Psychoterapia – podstawa leczenia grupowa – cel: poprawa relacji rówieśniczych, indywidualna – cel: poprawa samooceny, rozładowanie napięcia emocjonalnego. Farmakoterapia – efekty słabe, chociaż czasem przynosi doraźne korzyści. Wzrasta ryzyko samobójstwa.

50 Błędy w myśleniu. Krzywe pryzmaty, przez które postrzegamy świat:
Myślenie w kategoriach "wszystko albo nic" Katastrofizacja Lekceważenie lub pomijanie pozytywnych informacji Uzasadnianie emocjonalne Etykietowanie Wyolbrzymianie / umniejszanie Selektywna uwaga Czytanie w myślach Nadmierne uogólnianie Personalizacja Nadużywanie imperatywów: "muszę", "powinienem", „nie wolno” zamiast „chcę” i „nie chcę”, np. „muszę w życiu osiągnąć sukces i zarabiać wiele pieniędzy”, „trzeba być bardzo atrakcyjnym fizycznie”.

51 Choroba dziecka szansą dla rodziny
Radość z bycia razem

52 Apel Twojego dziecka: Nie psuj mnie, dając mi wszystko o co proszę. Niektórymi prośbami jedynie wystawiam Cię na próbę. Nie obawiaj się postępować wobec mnie twardo i zdecydowanie. Daje mi to poczucie bezpieczeństwa. Nie pozwól mi utrwalać złych nawyków. Ufam, że TY pomożesz mi się z nimi uporać. Nie postępuj tak, bym czuł się mniejszy niż jestem. To sprawia, że postępuję głupio, żeby udowodnić, że jestem duży. Nie karć mnie w obecności innych. Najbardziej mnie przekonujesz, gdy mówisz do mnie spokojnie i dyskretnie. Nie ochraniaj mnie przed konsekwencjami tego co zrobiłem. Potrzebne mi są również bolesne doświadczenia.

53 Nie przejmuj się zbytnio, gdy mówię „Ja Cie nienawidzę”
Nie przejmuj się zbytnio, gdy mówię „Ja Cie nienawidzę”. To nie Ciebie nienawidzę, ale ograniczeń, które stawiasz przede mną. Nie przejmuj się zbytnio moimi małymi dolegliwościami. Pomyśl jednak, czy nie staram się przy ich pomocy przyciągnąć Twojej uwagi, której tak bardzo potrzebuję. Nie gderaj. Będę się bronił, udając głuchego. Nie dawaj mi pochopnych obietnic, bo czuję się bardzo zawiedziony gdy ich później nie dotrzymujesz. Nie przeceniaj mnie. To mnie krępuje i niekiedy zmusza do kłamstwa, aby nie sprawić Ci zawodu. Nie zmieniaj swoich zasad postępowania w zależności od układów. Czuję się wtedy zagubiony i tracę wiarę w Ciebie (…i w siebie)

54 Nie zbywaj mnie, gdy stawiam Ci pytania
Nie zbywaj mnie, gdy stawiam Ci pytania. Ja znajdę informacje gdzie indziej, ale chciałbym abyś Ty był moim przewodnikiem po świecie. Nie mów, że mój strach i moje obawy są głupie. Dla mnie są bardzo realne. Nigdy nawet nie sugeruj, że jesteś doskonały i nieomylny. Przeżywam bowiem zbyt wielki wstrząs, gdy widzę, że nie jesteś taki. Nigdy nie myśl, że usprawiedliwianie się przede mną jest poniżej Twojej godności. Wzbudza ono we mnie prawdziwą serdeczność. Nie zabraniaj mi eksperymentowania i popełniania błędów. Bez tego nie mogę się rozwijać. Nie zapominaj jak szybko dorastam. Jest Ci zapewne trudno dotrzymać mi kroku, ale proszę Cię – postaraj się. Nie bój się miłości.

55

56

57

58

59

60

61

62

63 Dziękuję za uwagę