Zajęcia organizacyjne i wprowadzenie do przedmiotu - Szymon Bogdański - -

Prezentacja na temat: "Zajęcia organizacyjne i wprowadzenie do przedmiotu - Szymon Bogdański - -"— Zapis prezentacji:

1 Zajęcia organizacyjne i wprowadzenie do przedmiotu - Szymon Bogdański - e-mail: szymon.bogdanski@prawo.uni.wroc.plszymon.bogdanski@prawo.uni.wroc.pl - konsultacje: p. 516 A ; poszczególne daty i godziny konsultacji zostały umieszczone na stronie wydziałowej

2 CELE PROCESU KARNEGO Art. 2 k.p.k. (Cele postępowania karnego) § 1. Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie postępowania karnego, aby: 1) sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba, której nie udowodniono winy, nie poniosła tej odpowiedzialności, 2) przez trafne zastosowanie środków przewidzianych w prawie karnym oraz ujawnienie oko-liczności sprzyjających popełnieniu przestępstwa osiągnięte zostały zadania postępowania karnego nie tylko w zwalczaniu przestępstw, lecz również w zapobieganiu im oraz w umacnianiu poszanowania prawa i zasad współżycia społecznego, 3) zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności, 4) rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło w rozsądnym terminie.

3 TRAFNA REAKCJA KARNA (ART. 2 § 1 PKT. 1) - trafna reakcja to nie tylko wymóg, aby niewinny nie poniósł odpowiedzialności, a winny był zawsze do niej pociągnięty, ale także, aby osoba winna poniosła odpowiedzialność nie mniejszą niż ta, na którą zasłużyła, i nie większą od tej, którą powinna ponieść, a więc aby była to reakcja sprawiedliwa. -„sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba, której nie udowodniono winy, nie poniosła tej odpowiedzialności” wcześniej „a osoba niewinna „ - zmiana jest wynikiem poszerzenia zasady kontradyktoryjności i ograniczenia zasady oficjalności przy wprowadzeniu dowodów,

4 ART. 2 § 1 PKT. 2 (cz. 1) - trafne zastosowanie środków, przy pomocy których przestępstwa są zwalczane; - zapobieganie kolejnym przestępstwom przez ujawnienie okoliczności im sprzyjających (funkcja prewencyjna) - umacnianie w poszanowaniu prawa i zasad współżycia społecznego (funkcja wychowawcza prawa karnego) - w szczególności chodzi tu o zasadę jawności rozprawy (art. 355), prawo uczestnictwa w rozprawie środków masowego przekazu (art. 357), upublicznienia wyroków zapadłych poza rozprawą (art. 418a). Zasada ta w przypadku interpretacji wskazanych przepisów musi być oczywiście stosowana z zachowaniem praw i interesów uczestników postępowania

5 ART. 2 § 1 PKT. 2 (cz. 2) - dyrektywa trafnej reakcji karnej ma pierwszeństwo stosowania przed dyrektywą prewencji ogólnej zawartą w art. 2 § 1 pkt 2. Brak jest jakiegokolwiek uzasadnienia dla możliwości przyjęcia, że konieczność kształtowania i umacniania poszanowania prawa mogłoby spowodować wymierzenie kary powyżej stopnia winy sprawcy (wyrok SA w Lublinie z 17 listopada 1999 r., II AKa 183/99, OSA 2000, nr 4, poz. 25, LexisNexis nr 344699).

6 Ochrona prawnie chronionych interesów i godności pokrzywdzonego ART. 2 § 1 PKT. 3 (cz. 1) - „zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności” (nowela lutowa) - źródła uprawnienia do ochrony praw pokrzywdzonego poszukiwać należy nie tylko w Konstytucji RP (art. 45 § 1), lecz także szczególnie w aktach prawa międzynarodowego, których sygnatariuszami jest Polska. Należy tu wskazać na Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzoną w Rzymie 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 587 ze zm.), - możliwość działania pokrzywdzonego w postępowaniu, objawia się m.in. w: + prawie do wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia (art. 55 k.p.k.), + prawie do wnioskowania o zobowiązanie skazanego do naprawienia szkody (art. 46 k.k. i art. 49a k.p.k.), (zmiana terminu) + porozumienia się pokrzywdzonego z podejrzanym (oskarżonym), od wyników których uzależnia się pewne decyzje procesowe (np. 341 § 3, art. 343 § 3a, art. 387 § 2 i 3 k.p.k.).

7 Rozstrzygnięcie sprawy w rozsądnym terminie ART. 2 § 1 PKT. 4 - Rozsądny termin osądzenia sprawy wynika m.in. z czasu, jaki upłynął od wszczęcia postępowania w świetle stopnia złożoności sprawy, zachowania skarżącego w trakcie postępowania oraz działań organu władzy publicznej prowadzącej postępowanie. Nie jest to więc ocena abstrakcyjna. ( II AKz 182/03 - Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 maja 2003 r - 7 lipca 2015 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka wydal wyrok pilotażowy w sprawie Rutkowski i inni przeciwko Polsce (72287/10, 13927/11 i 46187/11) ; w wyroku tym Trybunał potwierdził istnienie w polskim wymiarze sprawiedliwości problemu systemowego nadmiernej długości postępowań, stanowiącego naruszenie prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, chronionego w § 1 Artykułu 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowiek i Podstawowych Wolności. - Trybunał zwrócił również szczególną uwagę na występowanie praktycznych problemów ze stosowaniem skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie, naruszających Artykuł 13 wymienionej Konwencji.

8 Rodzaje procesu w zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej - Procedura karna zezwala w ramach jednego postępowania Sądowi orzec o odpowiedzialności karnej oskarżonego oraz nałożyć na oskarżonego świadczenie z tytułu popełnienia przestępstwa (art. 46 k.k. w zw. z art. 49a k.p.k. ; - Rozróżnia się następujące rodzaje procesu: - proces zasadniczy - odpowiedzialność karna za popełnione przestępstwo - akcję cywilną - nakładanie obowiązku odpowiednich świadczeń z powodu popełnienia przestępstwa

9 Tryby postępowania karnego - Pojęcie występuje w dwóch znaczeniach: + po pierwsze jako tryby ścigania karnego, które dzielą się ze względu na odmienne sposoby inicjowania procesu, + jako tryby przebiegu postępowania, które dzielą się na postępowanie zwyczajne i postępowania szczególne.

10 TRYBY ŚCIGANIA (ZNACZENIE PIERWSZE) Z oskarżenia publicznego (z urzędu): a) bezwarunkowy – ściganie z urzędu, nie jest konieczne spełnienie żadnego dodatkowego warunku; b) warunkowy – uzależniony od wniosku (art. 12 k.p.k.) pokrzywdzonego albo zezwolenia właściwego organu (np. w kwestii uchylenia immunitetu procesowego); zgodnie z art. 17 § 2 do czasu uzyskania wniosku lub wydania zezwolenia, policja ma obowiązek wykonać czynności niecierpiące zwłoki w zakresie zbierania dowodów i zabezpieczania śladów; jeśli jednak nie zostanie złożony wniosek lub wydane zezwolenie, postępowanie umarza się;

11 Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności - ustawa z 13.06.2013 (Dz.U. 2013 r. poz. 849) ; 27 stycznia 2014 r. - modyfikacja trybu ścigania trzech typów przestępstw określonych w rozdziale XXV kodeksu karnego („Przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności”), które w dotychczasowym stanie prawnym ścigane były na wniosek pokrzywdzonego - tryb ścigania na wniosek w przypadku tego typu czynów przewidywał art. 205 kodeksu karnego ; podstawowym założeniem noweli jest uchylenie tego przepisu - skutkiem wymienionej nowelizacji jest ujednolicenie trybu ścigania przestępstw określonych w rozdziale XXV kodeksu, czyli wprowadzenie powszechnie w tym zakresie trybu ścigania z urzędu.

12 Procedura cofnięcia wniosku - art. 12 § 3 k.p.k. - „Wniosek może być cofnięty w postępowaniu przygotowawczym za zgodą prokuratora, a w postępowaniu sądowym za zgodą sądu - do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Ponowne złożenie wniosku jest niedopuszczalne.”

13 Przestępstwa ścigane na wniosek pokrzywdzonego dzielą się na dwie kategorie: a) przestępstwa tak zwane „bezwzględnie wnioskowe”, charakteryzujące się tym, że dla ich karalności decydujące znaczenie ma interes pokrzywdzonego i rodzaj czynu dokonanego na jego szkodę; jest to m.in. przestępstwa z art. 190 k.k. b) przestępstwa tak zwane „względnie wnioskowe”, których ściganie następuje z urzędu, z tym jednak zastrzeżeniem, że postępowanie przeciwko sprawcy, który należy do kręgu osób najbliższych dla pokrzywdzonego, uzależnione jest od złożenia przez pokrzywdzonego wniosku o ściganie tego sprawcy; są to przestępstwa z art. 286 § 4 k.k. - jedyną cezurą czasową na złożenie wniosku o ściganie jest upływ terminu przedawnienia karalności przestępstwa. Może on zostać zatem złożony przed wszczęciem postępowania przygotowawczego (art. 307), w toku postępowania sądowego, w tym i postępowania odwoławczego (uchwała składu 7 sędziów SN z 17 grudnia 1970 r., VI KZP 43/68,

14 Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego: Z oskarżenia prywatnego: a) ściganie następuje po wniesieniu prywatnego aktu oskarżenia przez pokrzywdzonego (a nie po złożeniu jedynie wniosku). b) art. 212 k.k., art. 217 k.k., art. 157 § 2k.k. Art. 217. [Nietykalność cielesna] § 1.Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku. § 2. Jeżeli naruszenie nietykalności wywołało wyzywające zachowanie się pokrzywdzonego albo jeżeli pokrzywdzony odpowiedział naruszeniem nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary. § 3. Ściganie odbywa się z oskarżenia prywatnego

15 TRYBY ŚCIGANIA (ZNACZENIE DRUGIE) Tryby przebiegu postępowania: 1. Postępowanie zwyczajne. 2. Postępowania szczególne. Postępowania szczególne: a) kodeksowe tryby szczególne – przyśpieszony, nakazowy, prywatnoskargowy; przed nowelą wrześniową istniał jeszcze tryb uproszczony; b) pozakodeksowe tryby szczególne – przeciwko nieletnim, odpowiedzialność podmiotów zbiorowych.

16 POSTĘPOWANIA SZCZEGÓLNE Postępowania szczególne można podzielić na trzy grupy, ze względu na poziom formalizmu w stosunku do postępowania zwyczajnego: a) postępowania ekwiwalentne – tak samo sformalizowane jak zwyczajne, ale w miejsce jednych form wchodzą inne, bądź też niektóre formy są zmodyfikowane – np. postępowanie karne skarbowe zwyczajne, postępowanie poprawcze w sprawach nieletnich; b) postępowania wzbogacone – bardziej sformalizowane, obecnie nie występują; c) postępowania zredukowane – mniej sformalizowane (np. przyspieszone, z oskarżenia prywatnego, nakazowe.)

17 STADIA POSTĘPOWANIA Obowiązujące ustawodawstwo pozwala na wydzielenie następujących stadiów: 1) postępowanie przygotowawcze (śledztwo, dochodzenie) 2) postępowanie główne (przed sądem I instancji) 3) postępowanie odwoławcze (kontrolne, przed sądem II instancji) 4) postępowanie wykonawcze ( Kodeks karny wykonawczy) Postępowanie główne + odwoławcze = postępowanie jurysdykcyjne Nadzwyczajne środki zaskarżenia: 1) kasacja 2) wznowienie postępowania

18 Postępowanie przygotowawcze - pierwsze stadium postępowania karnego - cele postępowania przygotowawczego: art. 297 § 1 k.p.k. - UWAGA : zmiana pkt. 5 art. 297 § 1 k.p.k. - prowadzone przez Policję (lub inne organy ścigania) lub prokuratora - w postępowaniu przygotowawczym stronami są: + pokrzywdzony + podejrzany

19 Postępowanie przed Sądem I instancji - rozprawa główna ma doprowadzić do orzeczenia o przedmiocie procesu, tj. do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności karnej osoby oskarżonego o popełnienie przestępstwa - postępowanie prowadzone przed Sądem - stronami postępowania są: oskarżony i oskarżyciel - w postępowaniu przed sądem I instancji, a przede wszystkim w trakcie rozprawy głównej, znajdują swoje najpełniejsze urzeczywistnienie naczelne (podstawowe) zasady procesu: zasada kontradyktoryjności, jawności, skargowości, obiektywizmu, ustności

20 Wprowadzenie do zagadnienia uczestników postępowania - stronami postępowania karnego są Ci jego uczestnicy, którzy działają w procesie we własnym imieniu, mając interes prawny w określonym rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu - Podział stron: + zasadnicze – szczególne + bierne (np. podejrzany, oskarżony) – czynne (np. oskarżyciel) + zastępcze – nowe - Stronami są: + w postępowaniu przygotowawczym: podejrzany i pokrzywdzony + w postępowaniu przed sądem: oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny, oskarżony

21 STRONA POSTĘPOWANIA KARNEGO 1. Oskarżyciel publiczny 2. Pokrzywdzony 3. Oskarżyciel posiłkowy 4. Oskarżyciel prywatny 5. Oskarżony 6. Strony szczególne i quasi-strony A. Przedstawiciel ustawowy w procesie karnym B. Przedstawiciele procesowi stron + obrońca + pełnomocnik C. Rzecznicy interesu społecznego + przedstawiciel społeczny + Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka + Prokurator Generalny + inni uczestnicy postępowania karnego