Introduction to accelerators Wstęp do fizyki akcelaratorów czyli Jak to działa Sławomir Wronka, 17.04.2007r.

Prezentacja na temat: "Introduction to accelerators Wstęp do fizyki akcelaratorów czyli Jak to działa Sławomir Wronka, 17.04.2007r."— Zapis prezentacji:

1 Introduction to accelerators Wstęp do fizyki akcelaratorów czyli Jak to działa
Sławomir Wronka, r

2 Akcelerator – a co to takiego ?
dr Sławomir Wronka, IPJ

3 Akcelerator - definicja
Akcelerator to urządzenie do przyspieszania cząstek, w którym możemy kontrolować parametry wiązki Przyspieszanie odbywa się za pomocą pola elektrycznego Tylko cząstki niosące ładunek Do skupienia cząstek w wiązkę oraz do nadania im pożądanego kierunku używa się odpowiednio ukształtowanego, w niektórych konstrukcjach także zmieniającego się w czasie, pola magnetycznego lub elektrycznego dr Sławomir Wronka, IPJ

4 Domowy akcelerator: kineskop TV
Elektrony są przyspieszane w próżni w kierunku dodatnio naładowanej elektrody. Pola elektromagnetyczne prowadzą wiązkę do ekranu. W miejscach, gdzie wiązka uderza, ekran robi się jasny, budując w ten sposób obraz. dr Sławomir Wronka, IPJ

5 Akceleratory – a po co ? Badania naukowe Medycyna Przemysł …….
dr Sławomir Wronka, IPJ

6 Akceleratory – a po co ? Accelerators in the world (2002)
D.Brandt, 2004 dr Sławomir Wronka, IPJ

7 Akceleratory – jak ? Metody DC Akceleratory liniowe
Akceleratory kołowe dr Sławomir Wronka, IPJ

8 1 eV = 1.602·10-19 J keV, MeV, GeV, TeV dr Sławomir Wronka, IPJ

9 Akceleratory DC Cząstka nabiera energii poruszając się pomiędzy dwoma potencjałami ΔV=V-V0. Wiązka przechodzi tylko raz Im wyższy potencjał tym większa energia dr Sławomir Wronka, IPJ

10 1932 – pierwszy akcelerator
Cockcroft- Walton. 400kV 200kV dr Sławomir Wronka, IPJ

11 Generator Van de Graaffa
dr Sławomir Wronka, IPJ

12 dr Sławomir Wronka, IPJ

13 Akceleratory liniowe

14 Metoda Wideröe Cząstki przyspieszane pomiędzy komorami dryfowymi
źródło T5 Cząstki przyspieszane pomiędzy komorami dryfowymi Konieczność coraz dłuższych komór Ograniczenia: rozmiary (dla 7MHz, proton 1MeV pokonuje 2m/cykl), straty radiacyjne dla wyższych częstotliwości dr Sławomir Wronka, IPJ

15 Metoda Wideröe dr Sławomir Wronka, IPJ

16 Metoda Alvareza Zamykamy przestrzeń przyspieszania we wnęce o dobranej częstotliwości rezonansowej dr Sławomir Wronka, IPJ

17 dr Sławomir Wronka, IPJ

18 Metoda Alvareza Pierwszy akcelerator Alvareza zbudowany został w 1946r. Przyspieszał protony do energii 32 MeV, zasilany ze źródła 200MHz. Używane do dziś dla ciężkich cząstek. Efektywne przyspieszanie w zakresie dr Sławomir Wronka, IPJ

19 Przyspieszanie cząstek relatywistycznych, czyli elektronów
v/c Elektron Proton 10 keV 0,195 0,0046 100 keV 0,548 0,0147 1 MeV 0,941 0,0465 5 MeV 0,996 0,1026 10 MeV 0,999 0,1451 1GeV ~1 !!! dr Sławomir Wronka, IPJ

20 Przyspieszanie elektronów
Wysoka częstotliwość, ponieważ duża prędkość ! Fala 10cm – 3000 MHz dr Sławomir Wronka, IPJ

21 Przyspieszanie elektronów
Pomysł – może wystarczy wziąć falowód ? Elektrony będą przyspieszać wraz z poruszającą się falą. Tak, ale jest mały problem – fala elektromagnetyczna o głównej składowej pola E „do przodu” porusza się ZA SZYBKO w kołowych lub prostokątnych falowodach. dr Sławomir Wronka, IPJ

22 Przyspieszanie elektronów
Dyski o odpowiedniej średnicy zapewniają „zwolnienie” rozprzestrzeniania się fali tak, aby zapewnić prędkość porównywalną z prędkością cząstek (v~c) dr Sławomir Wronka, IPJ

23 Przyspieszanie elektronów
Standing wave Moving wave dr Sławomir Wronka, IPJ

24 A tak przy okazji – skąd wziąć cząstki ?
Butla z wodorem: dr Sławomir Wronka, IPJ

25 Akceleratory kołowe

26 Ruch cząstki w polu magnetycznym
dr Sławomir Wronka, IPJ

27 Ruch cząstki w polu magnetycznym
Wartość siły Lorenza: Siła skierowana jest prostopadle do wektora prędkości Siła Lorenza to siła dośrodkowa dr Sławomir Wronka, IPJ

28 Ładunek w polu magnetycznym
Okres ruchu: Częstość kołowa: Częstość cyklotronowa niezależna od prędkości dr Sławomir Wronka, IPJ

29 Cyklotron /Lawrence, 1932/ Nagroda Nobla 1939 17.04.2007
dr Sławomir Wronka, IPJ

30 Cyklotron Cząstki w polu magnetycznym elektromagnesu (nabiegunniki zwane duantami) Zmienne pole wcz w szczelinie Ruch cząstki zsynchronizowany z polem przyspieszającym – MHz. Relatywistyczny przyrost masy rozsynchronizowuje cały proces – limit energetyczny… dr Sławomir Wronka, IPJ

31 Cyklotron Np. Protony – do 10MeV NIE DO ELEKTRONÓW 17.04.2007
dr Sławomir Wronka, IPJ

32 Cyklotron dr Sławomir Wronka, IPJ

33 Cyklotron izochroniczny
Cyklotron izochroniczny - akcelerator z azymutalną modulacją pola - cyklotron, skonstruowany tak by czas jednego obiegu rozpędzanych cząstek był stały (stąd nazwa izochroniczny) pomimo wzrostu masy cząstki wywołanej efektami relatywistycznymi, które występują przy rozpędzaniu cząstek do prędkości porównywalnych z prędkością światła. dr Sławomir Wronka, IPJ

34 Cyklotron izochroniczny
Stały czas obiegu uzyskuje się poprzez odpowiednie ukształtowanie pola magnetycznego zakrzywiającego tor ruchu cząstek. Wzrost pola magnetycznego na zewnątrz uzyskuje się poprzez wykonanie odpowiednich nacięć w rdzeniu elektromagnesu (jak przedstawione na rysunku). dr Sławomir Wronka, IPJ

35 dr Sławomir Wronka, IPJ

36 Cyklotron izochroniczny
Modyfikacja taka upraszcza układ zasilania w napięcie przyspieszające, które jest generatorem o stałej częstotliwości. Umożliwia pracę ciągłą akceleratora a przez to także zwiększa maksymalną energię możliwą do osiągnięcia oraz natężenie wiązki. dr Sławomir Wronka, IPJ

37 dr Sławomir Wronka, IPJ

38 Synchrocyklotron /fazotron/
Aby skompensować relatywistyczny wzrost masy – możemy zmienić częstotliwość RF Np. CERN, 600MeV, 30.6MHz – 16.6MHz, obiegów protonów, przyrost energii 20keV/obieg. dr Sławomir Wronka, IPJ

39 Synchrotron Jeśli zsynchronizowana zostanie częstość obiegu cząstek w pierścieniu akceleracyjnym z częstością zmiany pól: elektrycznego i magnetycznego, to proces akceleracji może odbywać się bez zmiany promienia okręgu po którym krążą cząstki. dr Sławomir Wronka, IPJ

40 Synchrotron Na obwodzie umieszczamy: Wnęki przyspieszające RF Magnesy
Urządzenia dodatkowe dr Sławomir Wronka, IPJ

41 Duże akceleratory Storage rings Colliders 17.04.2007
dr Sławomir Wronka, IPJ

42 Dlaczego duże akceleratory ?
Każda cząstka zakrzywiana w polu magnetycznym wypromieniowuje energię – promieniowanie synchrotronowe Moc strat ~ 1/(r2*m04) dr Sławomir Wronka, IPJ

43 Koncepcja „Luminocity” = „Świetlność”
Zderzamy dwie wiązki, prawdopodobieństwo interakcji ~ N2/A Zderzamy je f razy na sekundę Ilość oddziaływań ~ f * N2/A MIN MAX dr Sławomir Wronka, IPJ

44 dr Sławomir Wronka, IPJ

45 Przyspieszanie cząstek
dr Sławomir Wronka, IPJ

46 Ogniskowanie słabe dr Sławomir Wronka, IPJ

47 Ogniskowanie silne dr Sławomir Wronka, IPJ

48 Magnesy kwadrupolowe dr Sławomir Wronka, IPJ

49 Synchrotron Na obwodzie umieszczamy: Wnęki przyspieszające RF Magnesy
Elementy skupiające – magnesy kwadrupolowe Pompy próżniowe (zła próżnia = pogorszenie parametrów wiązki, fałszywe wyniki exp., spadek wydajności) Monitory wiązki dr Sławomir Wronka, IPJ

50 dr Sławomir Wronka, IPJ

51 LHC – dlaczego 8,4T ? Synchrotron – R=const 17.04.2007
dr Sławomir Wronka, IPJ

52 Podsumowanie Przyspieszamy cząstki we wnękach rezonansowych polem RF
Kierunek ruchu modyfikujemy polem B Akcelerator liniowy – tylko jedno przejście (ale unikamy kosztownych magnesów) Akcelerator kołowy – wielokrotne przyspieszanie, magnesy Zwiększanie promienia zmniejsza straty Modyfikacja geometrii poprzecznej – grupy kwadrupoli dr Sławomir Wronka, IPJ

53 dr Sławomir Wronka, IPJ