Racjonalność Na podstawie: „Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich” Gary S. Becker Katarzyna Antoszewska.

Prezentacja na temat: "Racjonalność Na podstawie: „Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich” Gary S. Becker Katarzyna Antoszewska."— Zapis prezentacji:

1 Racjonalność Na podstawie: „Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich” Gary S. Becker Katarzyna Antoszewska

2 Ekonomiczne podejście do zachowań ludzkich nie jest niczym nowym, nawet w odniesieniu do zjawisk spoza sektora rynkowego. Jest podejściem najszerszym, dającym się zastosować do wszelkich zachowań ludzkich niezależnie od tego czy chodzi o reakcje na ceny pieniężne (dobra rynkowe) czy na kalkulacyjne ceny-cienie (dobra nierynkowe). Becker w swoich pracach w celu zrozumienia zachowań ludzkich w różnych kontekstach i sytuacjach stosuje podejście ekonomiczne – a w szczególności odwołuje się do „zasady racjonalności”

3 Racjonalność – ogólne postulaty
Do czego sprowadza się postulat zachowań maksymalizujących, czyli „zasada racjonalności”? Podmiot decyzji ma (uświadomione przynajmniej w pewnym stopniu) jakieś cele, a chęć osiągnięcia ich motywuje jego działanie. Działanie to polega na wykorzystywaniu dostępnych środków. Czyli: wszelkie rodzaje zachowań zależą od aktów maksymalizacji funkcji użyteczności, które to z kolei funkcje zależą od wielu różnych dóbr.

4 Ekonomiczne podejście do zachowań ludzkich
Unikatowy walor podejścia ekonomicznego polega na tym, że pozwala ono na zintegrowanie różnych zachowań ludzkich Bezwzględne i konsekwentne posługiwanie się kombinacją założeń (maksymalizującego charakteru zachowań, równowagi rynkowej i stałości preferencji) stanowią istotę podejścia ekonomicznego według Becker’a. Wielu ekonomistów wykazuje wrogość do wszelkich zastosowań wykraczających poza ramy tradycyjne. Ekonomiści ulegają pokusie ukrywania niedostatków własnego rozeznania rzeczywistości za pomocą oskarżeń o zachowanie nieracjonalne.

5 Podejście ekonomiczne nie ogranicza się ani do dóbr i potrzeb materialnych, ani nawet sektora rynkowego. Przewiduje ten sam typ reakcji zarówno na ceny-cienie, jak i na ceny rynkowe. Jednostki decyzyjne nie muszą koniecznie mieć świadomości własnych dążeń maksymalizacyjnych. Nie zakładamy, że wszyscy uczestnicy każdego rynku muszą dysponować pełną informacją. Podejście ekonomiczne umożliwiło lepsze poznanie sfery zachowań z pozoru łatwo wymykających się analizie rozumowej, jak na przykład rozrodczość, wychowanie dzieci, inne decyzje podejmowane w obrębie rodziny i nie tylko.

6 Przykład: racjonalny nałóg
Istnieje jakaś ,,optymalna” oczekiwana długość życia, wyznaczona przez moment, w którym użyteczność dodatkowego roku życia jest oceniana niżej od użyteczności, z której trzeba zrezygnować poświęcając i czas, i inne zasoby na zapewnienie sobie tego dodatkowego roku. Człowiek może np. nałogowo palić wcale niekoniecznie dlatego, że jest nieracjonalny, ale dlatego, że przedłużenie sobie życia nie jest z jego punktu widzenia warte poniesienia kosztu związanego z wyrzeczeniem się palenia czy z ograniczeniem intensywności swego działania – wbrew powszechnemu przekonaniu jest to zgodne z postulatem racjonalności.

7 Przykład: racjonalne małżeństwo
Osoba decyduje się zawrzeć małżeństwo wtedy, kiedy oczekiwana użyteczność jest większa niż korzyści pozostania w stanie wolnym lub większa od kosztów dalszego ,,rozglądania się” za jeszcze lepszym partnerem. Każdy usiłuje, w ramach ograniczeń nakładanych przez warunki rynkowe, znaleźć sobie najlepszego z osiągalnych partnera. KORZYŚCI Z MAŁŻEŃSTWA Użyteczność czerpana jest z dóbr wytwarzanych przez każde gospodarstwo domowe. Dobra produkowane w gospodarstwie domowym obejmują np. jakość posiłków, jakość i liczbę dzieci, wypoczynek, towarzystwo, miłość, stan zdrowia .

8 Korzyść jest większa im większa jest komplementarność nakładów: czasu małżonków i towarów rynkowych.
Korzyść z małżeństwa zależy także od takich cech jak: uroda, inteligencja i wykształcenie. Czy taka analiza może wyjaśnić, dlaczego na ogół jeden mężczyzna pozostaje w związku małżeńskim z jedną tylko kobietą, a nie jeden mężczyzna z kilkoma kobietami, kilku mężczyzn z jedną kobietą czy kilku mężczyzn z kilkoma kobietami, lub jednej kobiety z kilkoma mężczyznami?

9 Przykład: racjonalna rozrodczość
Dla wielu rodziców dzieci są źródłem pewnego „dochodu” psychicznego lub satysfakcji i w terminologii ekonomicznej – można by je traktować jako dobra konsumpcyjne. Dzieci mogą także dostarczać dochodu pieniężnego i wtedy stanowią także dobro produkcyjne. Zakładamy, że dzieci jako trwałe dobra konsumpcyjne dostarczają „użyteczności”. JAKOŚĆ POTOMSTWA Rodzina musi decydować nie tylko o liczbie posiadanych dzieci, ale także o tym, ile na nie wydaje . Dzieci bardziej „kosztowne” będziemy nazywać dziećmi „wyższej jakości”, dokładnie tak jak auta marki Cadillac nazywa się wozami wyższej jakości niż Chevrolety. Jeżeli na jedno dziecko wydaje się więcej niż na inne, to dzieje się tak dlatego, że rodzice z dodatkowego wydatku osiągają dodatkową użyteczność i tę właśnie dodatkową użyteczność nazywamy „wyższą jakością”.

10 KOSZT POTOMSTWA Koszt netto dzieci można skalkulować. Jeżeli koszty netto będą dodatnie, dzieci okażą się trwałym dobrem konsumpcyjnym i trzeba będzie przyjąć, że z ich posiadania osiąga się pewien dochód psychiczny lub użyteczność. Jeżeli koszty netto są ujemne, dzieci są trwałym dobrem produkcyjnym i zapewniają pewien dochód pieniężny PODAŻ DZIECI Każda rodzina usiłuje przybliżyć się, w miarę możliwości, do pożądanej przez siebie liczby potomstwa. Jeśli pragną 3 a „dostępne” jest tylko 2 to tyle zostaje wyprodukowane, jeśli chcą 3 a „dostępne” jest nie mniej niż 5, to wyprodukuje się 5.

11 Krańcowe warunki równowagi nie będą spełnione w odniesieniu do innych dóbr.
Rodziny z „nadmiarem” dzieci konsumują mniej innych dóbr, zwłaszcza tych, które stanowią dość bliskie substytuty mnogości potomstwa. Ponieważ stosunkowo bliskim substytutem liczby dzieci jest ich jakość, rodziny z „nadmierną” liczbą dzieci będą na każde dziecko wydawać mniej niż inne rodziny o takim samym dochodzie i gustach.

12 Przykład: racjonalny przestępca i racjonalny wymiar sprawiedliwości
Człowiek popełnia przestępstwo wtedy, gdy oczekiwana przez niego użyteczność jest większa od użyteczności, którą mógłby osiągnąć poświęcając swój czas i inne zasoby na inne rodzaje działalności. „Złodziej jest złodziejem z tego samego powodu dla którego ja jestem profesorem – ta profesja daje mu, według jego oceny, wyższą korzyść niż alternatywne” mówi Becker. Co wyznacza rozmiary oraz rodzaj środków i kar używanych do wymuszenia respektowania jakiegoś przepisu prawnego? Na jak wiele przestępstw należałoby pozwalać i jak wielu przestępców powinno ujść bezkarnie?

13 Dla użytej tu metody ustalamy pewną miarę straty społecznej wynikającej z przestępstw i poszukujemy takiego układu środków i kar, który minimalizuje tę stratę. Następnie dowodzi, że optymalna wielkość środków egzekwowania prawa zależy, między innymi, od kosztów ujęcia i skazania przestępców, od charakteru kary (od tego na przykład, czy chodzi o grzywny, czy o pozbawienie wolności na taki czy inny okres) oraz od reakcji przestępców na zmiany w metodach egzekwowania prawa.

14 Przykład: racjonalny altruizm w rodzinie
Dlaczego nawet samolubni członkowie rodziny są niekiedy skłonni postępować tak, jak gdyby ich postawa w stosunku do innych była altruistyczna? Zachowania altruistyczne mogą rzeczywiście powodować przyrost, a nie spadek własnej konsumpcji i poprawić własne szanse przeżycia. Ponieważ największe prawdopodobieństwo osiągnięcia takich rezultatów daje altruizm praktykowany w stosunku do członków własnej rodziny, więc selekcja biologiczna na korzyść postaw altruistycznych, rzeczywistych lub symulowanych, przejawia się w obrębie rodziny silniej niż w stosunkach między różnymi rodzinami. Przykład: racjonalna zazdrość i nienawiść Człowiek zawistny przypuszczalnie odczuwa poprawę własnej sytuacji, kiedy sytuacja innych pod jakimś względem pogarsza się. Byłby nawet w stanie „szkodzić” sobie samemu (tj. wydatkować swoje własne zasoby) po to, aby szkodzić innym.

15 Zachowania nieracjonalne
Fundamentalny, dla ekonomii, opadający przebieg krzywych rynkowego popytu można z powodzeniem wyprowadzić przyjmując za punkt wyjścia bardzo szeroką klasę zachowań nieracjonalnych Becker stara się wykazać, że to podstawowe twierdzenie tradycyjnej teorii popytu konsumenta nie wymaga ani maksymalizacji, ani stałości preferencji, ale w istocie rzeczy wynika z rzadkości zasobów. Dzieje się tak też – zdaniem prof. Becker’a – dlatego, że kształt krzywych popytu w dużej mierze wynika z samej tylko zmiany obszaru dostępnych możliwości i [...] jest niezależny od przyjętej reguły decyzyjnej”. Także wtedy, gdy indywidualne decyzje są nawykowe, tradycyjne czy wręcz losowe, zmiana obszaru dostępnych moż1iwości (w wyniku zmiany stosunkowych cen) wymusza ostateczny wynik, tak jak gdyby podmioty decyzyjne zachowywały się racjonalnie. Racjonalność na poziomie rynku nie wymaga zakładania racjonalności na poziomie indywidualnym.

16 Tradycyjna teoria wyboru
gospodarstwa domowe dokonują wyboru najlepszego zestawu dóbr, mieszczącego się w ramach dostępnych im zasobów preferencje są przedstawione za pomocą zbioru krzywych obojętności

17 kryterium spójności - dowolny dany zestaw A zawsze dostarcza więcej, mniej lub tyle samo użyteczności, co dowolny zestaw B kryterium przechodniości - jeśli A jest preferowane nad B, a B ponad C, to A jest preferowane ponad C Zmiana relatywnych cen lub relatywnego dochodu zmieni położenie punktu oznaczającego najlepszy zestaw dóbr Fundamentalnym twierdzeniem tej teorii jest, że krzywa popytu na dowolne dobro – przy założeniu, że dochód realny nie zmienia się – musi mieć nachylenie ujemne

18 Zachowania nieracjonalne
Zmiana możliwości wynikająca ze zmiany relatywnych cen również (ogólnie) wywołuje systematyczną reakcję bez względu na zastosowaną regułę decyzyjną. Zwłaszcza opadający kształt krzywych popytu, podstawowy dogmat teorii tradycyjnej, w dużej mierze wynika z samej tylko zmiany obszaru możliwości i w dużej mierze jest niezależny od przeciętnej reguły decyzyjnej. Nie tylko reguła maksymalizacji użyteczności, ale i wiele innych reguł decyzyjnych obejmujących szeroki wachlarz zachowań nieracjonalnych, prowadzi do ujemnie nachylonych krzywych popytu ze względu na oddziaływanie zmiany cen na zbiory możliwości.

19 Dwa rodzaje irracjonalnych gospodarstw domowych:
eratyczne (impulsywne) - kierują się one impulsem, zachowują się w sposób eratyczny, ulegając nieograniczonym kaprysom, bodźce pieniężne prowadzą do chaotycznego splotu nieukierunkowanych zamian inercyjne - kierują się przyzwyczajeniem, reagują opieszale, przeszłość w znacznym stopniu ogranicza bieżące zmiany lub wybory. Zachowania impulsywne wyrazimy za pomocą modelu probabilistycznego, w którym decyzje są wyznaczane za pomocą rzutów wielobocznej „kostki”, zachowanie inercyjne zaś za pomocą modelu, w którym decyzje wyznacza przeszłość; pośrednie zaś typy zachowań wyznaczymy za pomocą średnich ważonych obu tych skrajności.

20 Model zachowań impulsywnych

21 Zakłada się, że gospodarstwa domowe postępują tak „jak gdyby” ich decyzje miały wyłącznie charakter mechanizmu losowego; nie istnieje przy tym żaden układ preferencji czy funkcji użyteczności. Dla każdej z możliwych kombinacji prawdopodobieństwo, iż zostanie ona wybrana, jest jednakowe Jeżeli od początku dostępne możliwości ogranicza linia budżetu AB, to przeciętne konsumpcja znacznej liczby gospodarstw domowych znajdzie się w pobliżu p, punktu środkowego AB Zmiana stosunkowych cen, przy której indeks Laspeyresa nie zmieni się, wywoła obrót linii budżetu wokół punktu p, punktu przedstawiającego konsumpcję rynkową. Linia CD wyraża skompensowany wzrost ceny X, nowe produkty zaś będą teraz wybierane losowo spośród tych, które leżą na linii CD, a nie na linii AB.

22 Każde gospodarstwo może znaleźć się w dowolnym punkcie linii CD, ale i tu znowu pozycja przeciętna dla dużej liczby niezależnych gospodarstw domowych prawie na pewno znajdzie się w punkcie środkowym p` na rysunku. Geometrycznie jest rzeczą oczywistą, że punkt p` nieprzypadkowo znajduje się na lewo i wyżej od punktu p; skompensowany wzrost ceny X zawsze przesuwa punkt środkowy linii budżetu na lewo i ku górze, podczas gdy jej skompensowany spadek przesuwa na prawo i ku dołowi. Wzrost relatywnej ceny X, odsuwa obszar możliwości od dobra X, zwiększa udział kombinacji zawierających mniej X niż w pozycji wyjściowej, a tym samym zwiększa prawdopodobieństwo, że gospodarstwo kierujące się czystym „impulsem” zmniejszy swoją konsumpcję X. A to, co jest tylko „bardziej prawdopodobne” dla jednego gospodarstwa, dla wielkiej liczby takich niezależnych gospodarstw jest pewnikiem.

23 Model zachowań inercyjnych
I tu znów punkt p wyznacza przeciętną konsumpcję licznej grupy gospodarstw domowych ograniczonych linią budżetu AB, przy czym CD jest linią budżetu wynikającą ze skompensowanego wzrostu ceny X. Gospodarstwa, które pierwotnie znajdowały się na obszarze Ap, po zmianie ceny mogłyby tam pozostać i nadal, ale wtedy nie znajdowałyby się już na linii budżetu (nowej). Niektóre z gospodarstw mogłyby pierwotnie znajdować się gdzieś na obszarze półodcinka pB (chyba że wszystkie w ogóle znajdowały się w punkcie p); nie mogą one tam jednak pozostać bez względu na to, czy tego chcą, ponieważ teraz pB znajduje się na zewnątrz nowego zbioru możliwości 0CD.

24 Jeżeli przeciętne gospodarstwo na obszarze pB uprzednio konsumowało dobro X w ilości większej niż 0D, to teraz przeciętna ilość dobra X konsumowana przez wszystkie gospodarstwa nieuchronnie musi się zmniejszyć. Gospodarstwa z obszaru Ap nie wprowadzą żadnej zmiany, a te, które leżą na pB, będą zmuszone zmniejszyć swoją konsumpcję X, ponieważ 0D jest maksymalną ilością X dopuszczalną ze względu na linię budżetu CD. Można wyciągnąć wniosek, że dla pewnej grupy konsumentów „inercyjnych”, podobnie jak i dla tych, którzy działają racjonalnie bądź impulsywnie, krzywe popytu okażą się (w tendencji) opadające.

25 Model pośredni Rozpatrujemy zachowania, w którym bieżące wyroby są częściowo określane wyborami przeszłymi, częściowo dokonywane na podstawie mechanizmu losowego. Wybory takie stanowią średnią ważoną wyborów dokonywanych przez grupy impulsywne i inercyjne. Ponieważ dla obu wartości skrajnych rynkowe krzywe popytu mają przeważnie nachylenie ujemne, również ujemne (w tendencji) będzie nachylenie tych krzywych dla wszystkich średnich ważonych. Tak więc wszystkie zachowania w tej klasie będą zgodne z fundamentalnym twierdzeniem o zachowaniu racjonalnym.

26 Tak więc rynek będzie funkcjonował „tak jakby” był racjonalny nie tylko wtedy, kiedy gospodarstwa domowe są racjonalne, ale także i wtedy, kiedy są one inercyjne, impulsywne albo w jakikolwiek inny sposób nieracjonalne.