Patria Potestas i struktura rzymskiej rodziny. Struktura rodziny rzymskiej: familia.

Prezentacja na temat: "Patria Potestas i struktura rzymskiej rodziny. Struktura rodziny rzymskiej: familia."— Zapis prezentacji:

1 Patria Potestas i struktura rzymskiej rodziny

2 Struktura rodziny rzymskiej: familia

3 Familia D. 50.16.195.1-5 (Ulp. ks. 46 kom. do Edyktu): Zobaczmy, co oznacza familia. A ma on różne zastosowania. (...) (2) Wedle prawa własnego familia nazywamy więcej osób, które zostały poddane władzy jednego albo naturą, albo prawem: weź sobie: pater familias, mater familias, filius familias, filia familias, oraz ci, którzy idą za nimi, na przykład wnukowie, wnuczki i tak dalej. Ten zaś nazywa się pater familias, kto ma panowanie (dominium) w domu, i słusznie jest nazywany tą nazwą, jeśli nawet nie ma syna, bo nie opisujemy tylko osoby, ale także jej prawo: i z tego wynika, że i pupila nazywamy pater familias. A kiedy umiera pater familias, ile byłoby osób pod jego władzą, tyle pojedynczych familia się zaczyna, pojedyńczy bowiem wchodzą w funkcję pater familias. (...) Wedle prawa ogólnieszego nazywamy familia wszystkich agnatów. I chociaż po śmierci pater familias, poszczególni zaczynają mieć poszczególne familiae, jednak ci, którzy byli pod władzą jednego, poprawnie również nazywają się familia, bo wyszli z tego samego domu i rodu. 3.Zwykle też nazywamy niewolników familia. Można to zauważyć w Edykcie pretora w tytule o kradzieżacg, gdzie pretor mówi o familia publikanów. 4. Podobnie nazywa się familia wiekszą liczba osób, którzy pochodzą z krwi tego samego pierwszego przodka, tak na przykład familia Iulia, tak jakby to było źródło pamięci. 5. A kobieta jest zarówno początkiem i końcem swej familia

4 G. 1.48-52 G. 1.48: A oto inny podział co do prawa osób. Albowiem niektóre osoby są własnego prawa (autonomiczne), a inne poddane są prawu cudzemu (zależne). 49. I znów, z tych osób, które są poddane prawu cudzemu, jedne są we władzy (potestas), inne małżeńskiej zależności (manus), inne zaś w mancipium. 50. Przyjrzyjmy się teraz tym, które są poddane cudzemu prawu, bowiem jeśli zrozumiemy, kim są te osoby, pojmiemy również, kim są osoby autonomiczne. 51. Ale najpierw zbadamy tych, którzy są we władzy. 52. A zatem we władzy panów znajdują się niewolnicy. Ta władza należy do prawa narodów, bo tak samo i u wszystkich ludów możemy zauważyć, że panom przysługuje władza życia i śmierci nad niewolnikami, zaś to, co przysparza niewolnik, przysparza się panu.

5 Pater Familias patria potestas dominica potestas manus mancipium

6 Narodziny G. 1.55. Podobnie w naszej władzy są dzieci nasze, które spłodziliśmy w prawnym związku. To zaś prawo jest właściwe obywatelom rzymskim (bo nie ma prawie żadnych innych ludzi, którzy by mieli taką władzę nad swoimi dziećmi, jaką my mamy). G. 1.97. Nie tylko nasze dzieci naturalne, wedle tego, co powiedzieliśmy, są w naszej władzy, ale zaiste i te, które adoptowaliśmy. Przysposobienie

7 kto jest moim synem? D. 1.6.6 Ulp. 9 ks. do Sabinusa. Za syna uważamy tego, kto rodzi się z męża i żony. Lecz jeśli przyjmiemy, że męża nie było przez decennium, a po powrocie znalazł w domu swoim roczniaka, podoba nam się werdykt Juliana, że to nie jest syn męża. Julian uważa także, że nie należy znosić tego, kto współżywszy z żoną bez przerwy, nie chce uznać syna jako jakoby nie swojego. Lecz wydaje mi się, co i potwierdza Scaevola, że jeśli jest jasne, że mąż przez długi czas nie współżył z żoną, czy to z powodu choroby, czy innej przyczyny, lub jeśli był to pater familias obciążony taką przypadłością, że nie mógł płodzić, to ten który się urodzi w jego domu, nie jest synem, nawet jeśli to wiedzieli sąsiedzi.

8 D. 2.4.4.3 (Ulpian, 5 ks. do Edyktu): Labeo uważa, że za rodziców mamy również uznać tych, którzy spłodzili dzieci podczas niewoli. Ten termin zaś nie odnosi się jedynie - jak mawiał Severus - do potomstwa z prawego łoża - lecz także jeśli syn jest bękartem, i tak nie może pozwać matki do sądu D. 2.4.5 (Paulus, ks. 4 do Edyktu): ponieważ ta zawsze jest pewna, nawet jeśli pocznie nie z prawego łoża, ojciec jest zaś to ten, na którego wskazuje małżeństwo ([mater] semper certa est,... pater vero is est, quem nuptiae demonstrant)

9 Narodziny i wejście pod Patria Potestas Po dziesięciu latach pracy w faktorii w Kartaginie Aulus wrócił do Rzymu. Secunda, jego żona, powitała niańcząc w ramionach rocznego synka.

10 Adrogatio Pontifex maximus na comitia curiata: lex curiata Aulus Gellius: 5.19.9 Velites iubeatis, uti L. Valerius L. Titio tam iure legeque filus siet, quam si ex eo patre matreque familas eius natus esset, utique ei vitae necisque in eum potestas siet, uti patri endo filio est. haec ita, uti dixi, ita vos Quirites, rogo! Czy chcecie i rozkazujecie o Kwiryci, by Lucius Valerius był synem Luciusowi Titiusowi, takim prawem i ustawą, jaką z tego paterfamilias i tej materfamilias, byłby się zrodził, i by przydano mu władzę życia i śmierci, jaką ma ojciec nad synem? o to, oto, jak powiedziałem, pytam was Kwiryci!

11 Adoptio powody wprowadzenia procedura: potrójna mancypacja, in iure cessio skutki

12 Adoptio G. 1.134: A w wypadku syna oto, jeżeli oddaje się go w przysposobienie dokonuje się trzech obrzędów uchwycenia ręką i dwóch na przemian z nimi wyzwoleń, tak jak zwykło się ich dokonywać wtedy gdy ojciec go wyzwala spod władzy po to, aby stał się osobą autonomiczną. później albo jest odsprzedawany obrzędowo ojcu i od niego ten, kto go przysposabia, wobec pretora domaga się wydania syna, twierdząc, że jest jego synem, a gdy tamten nie występuje z twierdzeniem przeciwnym, zostaje syn przeznany przez pretora temu, kto domaga się wydania.....

13 mancypacja G. 1.16: Jest zatem mancipatio,, jak wyżej powiedzieliśmy, jakąś pozorowaną sprzedażą: i należy do prawa właściwego obywatelom rzymskim. A ta rzecz tak się toczy: w obecności nie mniej niż pięciu dojrzałych obywateli rzymskich oraz jeszcze jednego tego samego położenia, który trzyma spiżową wagę, i którego nazywamy libripensem, ten który dostaje (rzecz) w mancipium, trzymając rzecz, mówi: HVNC EGO HOMINEM EX IVRE QVIRITIVM MEVM ESSE AIO ISQVE MIHI EMPTVS ESTO HOC AERE AENEAQVE LIBRA, (Oto ja twierdzę, że ten niewolnik będzie mi nabyty wedle prawa Kwirytów za pomocą tego spiżu i tej wagi spiżowej), a potem uderza wagę kawałkiem spiżu i daje go temu, od którego dostaje w mancipium, jakgdyby w miejsce ceny.

14 G. 4.16: Jeśli procesowano się co do rzeczy, rzeczy ruchome i ożywione, które można było przynieść lub doprowadzić przed urzędnika, tak windykowano przed urzędnikiem: ten, który windykował, trzymał tyczkę, potem samą rzecz chwytał, na przykład niewolnika, i tak mówił: HUNC EGO HOMINEM EX IURE QUIRITIUM MEUM ESSE AIO SECUNDUM SUAM CAUSAM, SICUT DIXI, ECCE TIBI VINDICATAM IMPOSUI (JA OŚWIADCZAM, ŻE TEN NIEWOLNIK JEST MÓJ WEDLE PRAWA KWIRYTÓW, ZGODNIE ZE SWOJĄ SPRAWĄ, TAK JAK POWIEDZIAŁEM, OTO WOBEC CIEBIE NAŁOŻYLEM [NAŃ] LASKĘ) i w tej chwili dotykał niewolniką tyczką. Jego przeciwnik podobnie mówił i czynił. Skoro obaj dokonali windykacji, pretor mówił: MITTETE AMBO HOMINEM (PUŚCIE OBAJ NIEWOLNIKA), oni wypuszczali. Ten, który najpierw windykował, tak drugiego zapytywał : POSTULO ANNE DICAS QUA EX CAUSA VIDICAVERIS (ŻĄDAM, BYŚ POWIEDZIAŁ, Z JAKIEJ PRZYCZYNY WINDYKOWAŁEŚ. Ów odpowiadał IUS FECI SICUT VINDICTAM IMPOSUI (WYKONAŁEM PRAWO, TAK JAK NAŁOŻYLEM LASKĘ). W końcu, ten który najpierw windykował, mówił QUANDO TU INIURIA VINDICAVISTI QUINGENTIS ASSIBUS SACRAMENTO TE PROVOCO (A JEŚLI WINDYKOWAŁEŚ Z OBRAZĄ PRAWA, WZYWAM BYŚ USTANOWIŁ SACRAMENTUM PIĘĆSET ASÓW). Przeciwnik także mówił podobnie ET EGO TE (I JA CIEBIE). … Tyczki zaś używali jakby w miejsce włóczni, oczywistego znaku prawnego władztwa, bo uważali, że prawne władztwo powstawało wobec tych rzeczy, które pochwycili od wrogów.

15 Rytuał Magia HVNC EGO HOMINEM EX IVRE QVIRITIVM MEVM ESSE AIO SECVNDVM SVAM CAVSAM; SICVT DIXI, ECCE TIBI, VINDICTAM INPOSVI, MIT TE AMBO HOMINEM, [Praetor] POSTVLO, ANNE DICAS, QVA EX CAVSA VINDICAVERIS? IVS FECI, SICVT VINDICTAM INPOSVI. QVANDO TV INIVRIA VINDICAVISTI, QVINGENTIS ASSIBVS SACRAMENTO TE PROVOCO; ET EGO TE

16 G. 2.24: Ostąpienie przed prawem dokonuje się natomiast w taki sposób: wobec urzędnika ludu rzymskiego, na przykład pretora miejskiego, ten, którem odstępuje się rzecz przed prawem, trzymając rzecz, mówi HUNC EGO HOMINEM EX IURE QUIRITIUM MEUM ESSE AIO (JA OŚWIADCZAM, ŻE TEN NIEWOLNIK JEST MÓJ WEDLE PRAWA KWIRYTÓW). Potem, skoro ten dokonał windykacji, pretor pyta, pyta tego, który odstępuje, czy dokona kontrwindykacji. Gdy ten milczy, lub zaprzecza, przyznaje rzecz, temu, który windykował. in iure cessio

17 Adoptio: mancipationes

18 Adoptio: in iure cessio

19 Pózniejszy rozwój adopcje przez kobiety adoptio plena adoptio minus plena

20 Nazwiska... Marcus (praenomen) Tullius (nomen) Cicero (cognomen) Lucius Aemilius Paulus adoptowany przez Publiusa Corneliusa Scipiona nazywa sie Publius Cornelius Scipio Aemilianus Africanus Numantinus Caius Octavius Thurinus adoptowany przez Caius Iulius Caesar staje się Caius Iulius Caesar Octavianus

21 Granice patria potestas ius vitae ac necis?

22 Granice patria potestas 4. – Romulus zmusił obywateli... by wychowali każdego chłopca i pierworodną córkę, i zakazał zabijać dzieci do trzeciego roku życia

23 OGRANICZENIA C.D. D. 48.9.5 (Marcianus, z czternastej księgi instytucji): Boski Hadrian zasądził, by był zesłany na wyspę, ten który zabił swego syna trakcie polowania, po tym jak syn dopuścił się cudzołóstwa z macochą. Bardziej bowiem w ten sposób wykonał prawo zbójcy niż ojca. Albowiem patria potestas powinna raczej opierać się na pietas niż na okrucieństwie. D. 48.8.2 (Ulpian z 1 ks. o cudzołóstwach): Ojciec nie może zabić syna bez wysłuchania go, ale powinien wnieść oskarżenie przed prefekta albo namiestnika prowicji.

24 Ograniczenia Patria Potestas Ustawa XII Tablic, tablica IV cito necatus tamquam ex XII tabulis insignis ad deformitatem puer (Cicero, de leg., 3, 8, 19). szybko zabity z ustawy xii tablic z powodu deformacji [2] si pater filium ter venum duit, filius a patre liber esto. jeśli ojciec dał syna na sprzedaż trzy razy, syn niech będzie od ojca wolny

25 si pater filium ter venum duit, filius a patre liber esto. EMANCYPACJA ograniczenie? inne interpretacje

26 Matka i Aborcja D. 47.11.4. Marcianus, Zasady, ks. 1. Boski Sewer i Antoninus postanowili reskrytpem, że ta, która umyślnie poroniła, powinna być wygnana na pewien czas przez namiestnika: można bowiem uznać, że haniebne jest by bezkarnie pozbawiła męża dzieci Divus Severus et Antoninus rescripserunt eam, quae data opera abegit, a praeside in temporale exilium dandam: indignum enim videri potest impune eam maritum liberis fraudasse

27 Matka i Aborcja D. 48.19.39 Tryphoninus, ks. 10 rozpraw.: Cycero napisał w mowie w Sprawie Cluentiusa, że kiedy był w Azji, pewna kobieta Milezyjka, przyjąwszy od dalszych dziedziców pieniądze, dokonała sama aborcji lekami, za co została skazana na śmierć. Lecz jeśli jakaś ciężarna, po rozwodzie zada sobie przemoc swoim wnętrznościom, aby nie spłodzić syna mężowi teraz już wrogowi powinna być skazana na czasowe wygnanie, jak i zostało odpisane przez naszych najlepszych cesarzy. Cicero in oratione pro cluentio habito scripsit milesiam quandam mulierem, cum esset in asia, quod ab heredibus secundis accepta pecunia partum sibi medicamentis ipsa abegisset, rei capitalis esse damnatam. Sed et si qua visceribus suis post divortium, quod praegnas fuit, vim intulerit, ne iam inimico marito filium procrearet, ut temporali exilio coerceatur, ab optimis imperatoribus nostris rescriptum est

28 Matka... Jeśli to matka zatrzymuje (dziecko): boski Pius postanowił dekretem, a Marcus i Severus ustalili reskryptem, że czasem dziecko powinno zostać z nią raczej niż z ojcem, o ile będzie po temu bardzo ważna przyczyna, wtedy udzielony jej zostanie zarzut procesowy

29 Zgoda na małżenstwo D. 23.2.21 Clementius libro tertio ad legem Iuliam et Papiam Non cogitur filius familias uxorem ducere Nie można zmusić filius familias, by wziął żonę. D. 23.2.22: Celsus l. 15 digestorum: si patre cogente ducit uxorem quam non duceret si sui arbitrii esset contraxit tamen matrimonium quod inter invitos non contrahitur: maluisse hoc videtur. Jeśli ktoś zmuszony przez ojca wziął żonę, której by nie wziął, gdyby to od niego zależało, zawarł małżeństwo, choć między niechętnymi się małżeństwa nie zawiera. mimo to uważa się, że tego chciał. Brak zgody: wymuszenie przez namiestnika na podstawie lex Iulia et Pappia

30 POxy IV 744 Hilarion do Alis 17 czerwca 1 rok p.n.e. λαρ ων λαρ ων λιτι τ ι δελφ πλε στα χα - ι δλε χα - ρειν κα Βερο τι τ κυρ μου κα πολλω- ναρ. γ νωσκε ς τι κα ν ν ν λεξαν- δρε σμεν: μ γωνι ς ν λως ε ς- 5 πορε ωνται, γ ν λεξανδρε μεν.α Βερουρ α - ν. γ νωσι ν ν ξανε< >σμεννι ς ς ε ς- ων, ν νδρ. ρωτ σε κα παρακαλ σε πιμελ - θ ι τ παιδ κα ν ε θ ς ψ νι-κα αλε πιμεητ τ παιδ ν ς ψ ο ον λ βωμεν ποστελ σοι νω. νν ποστελ ν πολλ πολλ ν τ κ ς ν ν ρσε-λ λλ ν τ κ ρ- 10 10 νον φες, ν ν θ λεα κβαλε., ν λε κβα ε ρηκα ε ρηκας δ φροδισι δι αφροδισιατι τι μ μεδι αφρο τμ πιλ θ ς: π ς δ ναμα σε πι- π θ ς: πμα πι λαθε ν; ρωτ σε ο ν να μ γω-λαθε τ σεμ ω- νι νι σ ς. 15 ( τους) κθ Κα σαρος Πα νι κγ.5 ( του σαρα ν λαρ ων λιτι π δος. ων λ δος.

31 Władza ojcowska w praktyce P. Oxy. 744 (I w pne) Hilarion (śle) mnóstwo pozdrowień Alis, swej siostrze oraz pani Berous oraz Apollonarion. Wiedz, że nadal jestem w Aleksandrii, i nie obawiaj się, jeśli razem przybedą, ja pozostanę w Aleksandrii. Proszę cię i żądam, zajmij się dzieckiem, a kiedy otrzymam zapłatę, wyślę ją w górę (rzeki) do ciebie. Jeśli urodzi dziecko, jeśli to będzie męskie, niech zostanie, jeśli kobiece, wystaw je. Powiedziałaś Afrodyzjas nie zapominaj mnie. Jakże cię mogę zapomnieć, proszę cię zatem, nie martw się. Roku 29 Cezara, Pauni 23.

32 Władza rodzicielska w praktyce P. Oxy. II 237: Chairemon i jego córka Dionysia Antonius Pius: ne bene concordantia matrimonia iure patris turberentur Dioklecjan: matka nie może rozwiązać małżeństwa dziecka

33 Sytuacja syna pod władza bierna legitymacja procesowa w procesie formułkowym senatusconsultum Macedonianum peculium (zwykłe, castrense, quasi- castrense) actiones adiecticiae qualitatis