PAMIĘĆ.

Prezentacja na temat: "PAMIĘĆ."— Zapis prezentacji:

1 PAMIĘĆ

2 PROCESY PAMIĘCI Przechowywanie informacji: znaczenie czasu i pojemności Pamięć sensoryczna: zachowanie wrażeń Pamięć krótkotrwała: zawartość świadomości Pamięć długotrwała: zapis doświadczenia Pamięć robocza: pamięć osoby myślącej Genetyczne podstawy pamięci Kodowanie i wydobywanie informacji z pamięci Tworzenie wspomnień Akt przypominania: rekonstrukcja zniszczonego miasta Fakty, fikcja i zapominanie: kiedy pamięć się myli Fałszywe wspomnienia Zapominanie: wiele sposobów utraty wspomnień Niepamięć: więcej niż zapominanie Wyparte wspomnienia: rzeczywiste czy wyobrażone? Udoskonalanie pamięci: sztuczki i narzędzia Skuteczne zapamiętywanie: mnemoniczne tricki Udoskonalanie wydobywania

3 Procesy pamięci Kodowanie
proces organizowania i przekształcania napływających informacji, umożliwiający włączenie ich do pamięci Przechowywanie proces utrzymywania informacji w pamięci Wydobywanie proces uzyskiwania dostępu do informacji przechowywanej w pamięci.

4 PRZECHOWYWANIE INFORMACJI: CZAS I POJEMNOŚĆ

5

6 Pamięć sensoryczna (PS) Działanie pamięci sensorycznej
„Najniższy” poziom pamięci, przechowujący przez bardzo ograniczony czas, zwykle krótszy niż 1 sekunda, wielką ilość danych percepcyjnych. Działanie pamięci sensorycznej jest automatyczne i nie wymaga żadnego wysiłku (dzięki procesom „dół – góra”);

7 Pamięć sensoryczna Wzrokowa forma pamięci sensorycznej jest nazywana pamięcią ikoniczną Słuchowa forma pamięci sensorycznej jest określana jako pamięć echoiczna.

8 Pamięć krótkotrwała (STM)
magazyn pamięci przechowujący stosunkowo krótko niewielką ilość informacji zwykle od 5 do 9 porcji informacji przez kilkanaście sekund (raczej nie dłużej niż przez 30 sekund); Porcja to jednostka informacji (na przykład cyfra albo litera, liczba albo słowo, fraza albo proste zdanie.) ludzie są świadomi tylko tych informacji, które w danej chwili znajdują się w ich STM.

9 Organizowanie w porcje
Kodowanie w STM Organizowanie w porcje

10 Powtarzanie w STM Aby utrzymać porcje informacji w STM, trzeba raz po raz ją odtwarzać, czyli powtarzać. Powtarzanie to proces powtórnego odtwarzania danej informacji w celu utrzymania jej w STM. Powtarzania tego, że umożliwia ono przenoszenie informacji do pamięci długotrwałej (LTM – long-term memory).

11 Pamięć długotrwała (LTM)
Pamięć długotrwała (LTM) to magazyn pamięci przechowujący ogromne ilości informacji przez długi czas (od kilku godzin do wielu lat). Informacje zawarte w LTM nie są bezpośrednio dostępne naszej świadomości; zdajemy sobie z nich sprawę dopiero wtedy, gdy zostaną przeniesione do STM.

12 Zawartość LTM LTM przechowuje wspomnienia związane ze wszystkim, co kiedykolwiek robiłeś i czego się nauczyłeś, jak i informacje dotyczące znaczenia obrazów, słów oraz przedmiotów. LTM składa się z kilku wyspecjalizowanych części związane z różnymi modalnościami zmysłowymi wzrokiem i słuchem, węchem, dotykiem informacjami werbalnymi i motorycznymi. Pojemność i trwałość przechowywania informacji w LTM jest tak wielka, że niektórzy badacze uznają je za nieograniczone.

13 Dowody na istnienie magazynów pamięci zależnych od modalności
1/ Uszkodzenia określonych części mózgu zakłócają funkcjonowanie różnych rodzajów pamięci (wzrokowej, słuchowej i tak dalej), nie naruszając przy tym funkcjonowania innych jej rodzajów (Gardner, 1975; Schacter, 1996;Sqire, 1987; Squire i Kandel, 1999). 2/ badania wykorzystujące techniki obrazowania mózgu wykazały, że kiedy ludzie wydobywają informacje wzrokowe przechowywane w LTMi czasowo utrzymują je w STM, aktywne są inne obszary mózgu niż wówczas, gdy przypominają sobie informacje słuchowe Kiedy odpowiadałeś na pytanie o drzewo czy roślinę, w twoim mózgu były aktywne inne obszary niż wówczas, gdy przypominałeś sobie piosenkę;Halpern i Zatorre, 1999; Mellet, Petit i in., 1998; Thompson i Kosslyn, 2000).

14 Rodzaje pamięci Lewy płat czołowy Prawy płat czołowy

15 Pamięć semantyczna a p. epizodyczna
pamięć dotycząca znaczeń słów, koncepcji i teorii oraz ogólnych wiadomości na temat otaczającego świata. pamięć epizodyczna pamięć, które dotyczy zdarzeń i są związane z określonym kontekstem – czasem, miejscem i okolicznościami ( co, gdzie i kiedy) pamięć autobiograficzna Część pamięci epizodycznej dotycząca zdarzeń z własnego życia; (Conway i Rubin, 1993).

16 Dowody na istnienie pamięci semantycznej i epizodycznej
1/ w procesie poszukiwania zapamiętanej informacji podstawową rolę odgrywają płaty czołowe (Hasegawa i in., 1998). Okazuje się jednak, że kiedy przywołujemy wspomnienia semantyczne, jest bardziej aktywny lewy płat czołowy niż prawy, natomiast kiedy przywołujemy wspomnienia epizodyczne, jest przeciwnie – aktywność prawego płata czołowego przewyższa aktywność płata lewego.

17 pamięć jawna a ukryta pamięć jawna (deklaratywna):
wspomnienia, które mogą być dowolnie wydobywane i reprezentowanie w STM; pamięć ukryta (nie- deklaratywna) wspomnienia, które nie mogą być dowolnie przywoływane, jednak wpływają na nasze zachowanie i procesy myślenia.

18 Wspomnienia ukryte Pamięć (nie- deklaratywna)
Predysponuje nas one do podejmowania określonych zachowań w reakcji na specyficzne bodźce oraz ułatwiają nam powtarzanie działań, które wykonywaliśmy w przeszłości (Roediger i McDermott, 1993; Schacter, 1987, 1996).

19 pamięć jawna pamięć jawna (deklaratywna):
wspomnienia werbalne i wzrokowe są jawne wówczas, gdy mogą być przywoływane w postaci słów i obrazów.

20 Niepamięć źródła czyli niemożnością przypomnienia sobie źródła informacji, kto, gdzie i kiedy przekazał informację. (Schacter, 1996). Skrajną odmianę tego pamięciowego defektu można obserwować u niektórych osób z uszkodzeniami płatów czołowych; ludzie z takimi uszkodzeniami rzadko pamiętają, od kogo, kiedy i gdzie usłyszeli określone informacje.

21 Dowody na istnienie pamięci ukrytej: opis przypadku
Kiedy H.M. miał 27 lat, aby zmniejszyć ataki epileptyczne poddano go operacji usunięcia hipokampa (i związanych z nim obszarów mózgu, znajdujących się w przedniej, wewnętrznej części płata skroniowego; Mężczyzna, z którym utrzymywali częste kontakty, wydawał się ich nie poznawać. Za każdym razem, kiedy H.M. spotykał swoich lekarzy, przedstawiał się im, otrząsając ich dłońmi – nie przypominał sobie, by widział ich kiedykolwiek wcześniej. Jeden z lekarzy, chcąc ocenić miarę utraty pamięci pacjenta, ukrył w dłoni szpilkę, którą ukłuł H.M., kiedy ten mu się przedstawiał. Następnego dnia po tym zdarzeniu H.M. wciąż zachowywał się tak, jakby nie spotkał doktora nigdy wcześniej, jednak wyciągnąwszy do niego dłoń, zawahał się i cofnął ją. Chociaż mężczyzna nie pamiętał doktora w sposób świadomy, to jego działania wskazywały na to, że zachował jakieś związane z nim wspomnienia.

22 Dowody na rozdzielność pamięci jawnej i ukrytej
Przypadki utraty zdolności przechowywania wspomnień jawnych przy jednoczesnym zachowaniu zdolności nabywania nawyków świadczą o odrębności pamięci jawnej i ukrytej. Nawyki są nabywane przez zwierzęta i ludzi (pamiętaj o przypadku H.M.) bez względu na uszkodzenia hipokampa i sąsiednich obszarów kory (Squire, 1987, 1992; Squire i Kandel, 1999). Jest tak dlatego, że ich uczenie się nie angażuje struktur hipokampa (Mishkin i Appenzeller, 1987). struktury mózgowe odgrywające podstawową rolę w nabywaniu nawyków – takie jak móżdżek i jądro podstawy – nie mają większego znaczenia dla zapamiętywania faktów (Poldrack, Clark i in., 2001).

23 Trzy rodzaje wspomnień ukrytych.
Reakcje warunkowane ( takie jak ta, której nauczył się H.M. po ukłuciu szpilką ( Hugdahl, 1995b). Nawyki (nazywane także wspomnieniami proceduralnymi). Nawyk to dobrze wyuczona reakcja, wykonywana w sposób automatyczny (bez świadomego namysłu) w odpowiedzi na określony bodziec. Torowanie efekt polegający na tym, że wykonanie jakiegoś zadania ułatwia ponowne wykonanie tego samego lub podobnego zadania. (Torowanie powtórzeniowe torowanie ułatwiające ponowny dostęp do tej samej informacji). Jeżeli zauważysz na podłodze mrówkę, to w rezultacie torowania zaczniesz dostrzegać mrówki w miejscach, w których zazwyczaj byś ich nie spostrzegł. Podobnie ze zbieraniem grzybów. Ten rodzaj torowania może utrzymywać się przez bardzo długi czas, nawet do jednego roku (Cave, 1997).

24 Rodzaje pamięci

25 Rozdzielność wspomnień jawnych, wspomnień proceduralnych i torowania
Torowanie w oczywisty sposób różni się od wspomnień jawnych. Jest tak dlatego, że występuje ono nawet u ludzi z uszkodzeniami mózgu uniemożliwiającymi magazynowanie nowych informacji w pamięci jawnej (Cave i Squire, 1992; Guillery i in., 2001; Schacter, 1987; Squire i Kandel, 1999; Verfaellie i in., 2001). Torowanie różni się także od nawyków. Niektóre osoby z uszkodzeniami mózgu uczą się wykonywania czynności ruchowych, jednak nie przejawiają oznak torowania, natomiast inne – przeciwnie – przejawiają oznaki torowania, lecz nie nabywają nowych czynności ruchowych (Butters i in., 1990; Salmon i Butters, 1995). Dane tego typu wskazują na to, że istnieje więcej niż jeden rodzaj pamięci ukrytej.

26 Pamięć robocza Pamięć robocza jest systemem obejmującym
centralnego wykonawcę i różne magazyny pamięci krótkotrwałej (STM). Dwa rodzaje STM najczęściej wymieniane w literaturze służą przechowywaniu dźwięków możliwych do wymówienia (pętla artykulacyjna) i przechowywaniu wzorów wzrokowo-przestrzennych (szkicownik wzrokowo-przestrzenny).

27 Pamięć robocza

28 „Ja” … szkicownik wzrokowo przestrzenny - centralny wykonawca -pętla artykulacyjna szkicownik – wykonawca –pętla - wzrokowo przestrzenny – centralny – artykulacyjna- Coś do szkicowania – coś co wszystkim zarządza – to Ja? – artykulacja – kiedy staram się powtórzyć- szkicownik – wykonawca – pętla ….

29 Struktury mózgu związane z pamięcią

30

31 Cztery głowne struktury mózgu zaangażowane w procesy pamięci
MÓŻDŻEK, ważny dla pamięci proceduralnej nabywanej poprzez powtarzanie i warunkowanie sygnałów i reakcji(?) PRĄŻKOWIE, kompleks struktur w przodomózgowiu; prawdopodobna baza nabywania nawyków i kojarzenia bodźców i reakcji – KORA MÓZGOWA, odpowiedzialna z pamięci sensoryczne i asocjacje między- sensoryczne. CIAŁA MIGDAŁOWATE i HIPOKAMP, w większości odpowiedzialne za pamięć deklaratywną faktów, dat, i nazwisk a także wspomnienia zabarwione emocjonalnie ( m.in. strachem)

32 REGIONY HIPPOKAMPA ZWIĄZANE Z KODOWANIEM I WYDOBYWANIEM Z PAMIĘCI Pola 2 i 3 rogu Ammona (CA23) i gyrus dentatus (DG)—czerwone—są szczególnie aktywne podczas kodowania nowych skojarzeń. Subiculum - niebieski –jest szczególnie aktywny podczas aktywnego przypominania. Fusiform gyrus (FG)— purpurowy – jest aktywny zarówno w kodowaniu u wydobywaniu, co sugeruje, że ta aktywacja nie wiąże się szczególnie z uczeniem się i i przypominaniem. Źródło: Zeineh i in., 2003.

33 Neuronalne podłoże pamięci
Długotrwałe wzmocnienie synaptyczne (DWS) Tworzenie nowych synaps

34 Długotrwałe wzmocnienie synaptyczne (DWS)
zwiększona wrażliwość neuronu odbierają-cego informację na neuro- przekaźnik uwalniany przez neuron wysyłający informację, będąca rezultatem uprzedniej aktywacji połączenia.

35 Genetyczne podstawy pamięci

36 Komórkowe ścieżki pamięci

37

38

39

40 KODOWANIE I WYDOBYWANIE INFORMACJI Z PAMIĘCI

41 Kodowanie: pakowanie przed zmagazynowaniem
rodzaj reprezentacji umysłowej, wewnętrzna „re-prezentacja” pewnego zdarzenia lub bodźca (na przykład słowa lub obrazu).

42 Teoria kodów podwójnych. Paivio
Paivio i jego współpracownicy (1971) stwierdzili, że obrazy są, ogólnie rzecz biorąc, zapamiętywane lepiej niż słowa i wykazali, iż podstawą tej różnicy jest możliwość magazynowania obrazów przy użyciu kodów podwójnych. OBRAZY mogą być zachowywane w pamięci za pośrednictwem kodu zarówno wizualnego, jak i werbalnego; oznacza to, że mogą być zapamiętywane w formie opisujących je słów oraz w postaci wyobrażeń, które następnie można oglądać „wewnętrznym okiem”. SŁÓWA mogą być zachowywane w pamięci za pośrednictwem raczej kodu werbalnego Możemy na szkicować obraz przedmiotu, głośno go nazwać, zapisać jego nazwę, zapisać nazwę przy użyciu kropek i kresek alfabetu Morse’a na tablicy (każda z tych form zapisu jest pewną reprezentacją).

43 Kodowanie werbalne materiałów spostrzeżeniowych
Jeżeli spostrzegając jakiś bodziec wzrokowy, tworzysz i magazynujesz kod werbalny, to późniejsze przywołanie informacji dotyczących tego bodźca nie wymaga wykorzystywania kory wzrokowej. Kiedy ludzi proszono o wymienienie kolorów pojazdów pokazanych im na czarno-białych rysunkach, na przykład wozu strażackiego i traktora, „obszary kolorów” w ich mózgach pozostawały nieaktywne. Badani twierdzili przy tym, że nie posługiwali się wzrokowymi wyobrażeniami (Chao i Martin, 1999).

44 Konsolidacja proces przekształcania formy informacji przechowywanej w pamięci długotrwałej; informacja przestaje mieć postać dynamiczną i staje się trwałym śladem, któremu odpowiada strukturalna zmiana w mózgu. Ogólnie rzecz biorąc, wspomnienia są na dobrej drodze do konsolidacji dopiero po upływie paru lat (jednak proces ich konsolidacji może trwać znacznie dłużej; Nadel i Moscovitch, 1997). Konsolidacji podlegają nie tylko wspomnienia jawne, lecz także utajone, dotyczące sekwencji ruchowych, przy czym w ich wypadku proces angażuje inne części mózgu (Brashers- Krug i in., 1996).

45 Niepowodzenie w kodowaniu
Kiedy informacja nie została przetworzona wystarczająco dobrze, by rozpoczęła się jej konsolidacja (Schacter, 1999).

46 Dynamiczny v. strukturalny zapis w LTM
Znajomy pokazuje ci w parku drogę, którą będziesz musiał przejść za kilka dni. Starając się ją zapamiętać, wielokrotnie śledzisz jej bieg, spacerując nią tam i z powrotem. Przykład stanowi metaforę pamięci dynamicznej; warunkiem zachowania znajdujących się w niej informacji jest nieprzerwana aktywność. Możesz jednak przemierzać drogę wystarczająco długo, żeby utrwalić jej ślad, wydeptując porastającą ją trawę; w takim wypadku twoje działanie byłoby podobne do zachowywania informacji w pamięci strukturalnej, która – tak jak wydeptana ścieżka – jest niezależna od nieustającej aktywności. Utrzymywanie w pamięci informacji mających formę wspomnień dynamicznych jest uzależnione od ustawicznej aktywności neuronów, natomiast przechowywanie informacji mających postać strukturalną nie wymaga ciągłego podtrzymywania neuronalnej aktywności.

47 Głębokość przetwarzania
Głębokość przetwarzania : ilość i złożoność operacji zaangażowanych w przetwarzanie danej informacji wyrażana na kontinuum, którego jednym biegunem jest przetwarzanie płytkie, a drugim głębokie np. kategoryzacja

48 Zapamiętaj tę listę słów
szmaragd srebro wapień żelazo brąz stal granit diament miedź mosiądz złoto szafir aluminium rubin platyna ołów marmur stal

49 Zapamiętaj tę listę słów
Szmaragd? Kamień szlachetny Srebro? Cenny metal Aluminium? Metal Żelazo? Metal Brąz? Stop Stal? Stop Granit? Kamień budowlany Diament? Kamień szlachetny Miedź? metal Mosiądz? Stop Złoto ? Szafir? Wapień? Rubin? Platyna? Ołów? Marmur? Łupki?

50 Przetwarzanie głębokie: np. kategoryzacja

51 Przetwarzanie dostosowane do transferu
Wykonanie jednego zadania ułatwia realizację innego zadania (transfer) o tyle, o ile oba zadania wymagają przetwarzania podobnego typu. Przetwarzanie dostosowane do transferu przypominanie sobie informacji jest łatwiejsze wtedy, kiedy w trakcie ich wydobywania wykorzystywany jest ten sam rodzaj przetwarzania, który był używany podczas ich zapamiętywania.

52 Zakres przetwarzanie: kodowanie rozbudowane
Efektywność procesu kodowania zwiększa się wraz z rozszerzaniem zakresu przetwarzania, czyli wraz ze wzrostem stopnia zorganizowania informacji i ich włączenie w posiadaną wiedzą. Kodowanie angażujące szeroki zakres przetwarzania informacji jest nazywane kodowaniem rozbudowanym (Bradshaw i Anderson, 1982; Craik i Tulving, 1975). Spektakularnego

53 Uczenie się mimowolne vs uczenie się zamierzone
Uczenie się mimowolne uczenie zachodzące pomimo braku odpowiednich intencji. Uczenie się zamierzone uczenie zachodzące w wyniku podjęcia celowego wysiłku.

54 Pamięć fleszowa niezwykle żywa i dokładna pamięć zdarzeń dramatycznych. Publicznych np.: widok płonących 11 września wież World Trade Center Prywatnych: ???

55

56 zapamiętywania informacji o charakterze emocjonalnym a poziom pobudzenia ciała migdałowatego
W celu zweryfikowania tej hipotezy Cahill i jego współpracownicy (1996) badali związek łączący aktywność ciała migdałowatego, mierzoną pozytronową tomografią emisyjną (PET), z zapamiętywaniem klipów filmowych wzbudzających emocje i neutralnych. Okazało się, że poziom aktywności prawego ciała migdałowatego w trakcie oglądania klipów pozwalał na dokonywanie trafnych przewidywań dotyczących ich zapamiętywania. Podstawą lepszego zapamiętywania informacji o charakterze emocjonalnym jest zatem poziom pobudzenia ciała migdałowatego, oddziałujący na aktywność hipokampa.

57 efekt von Restorffa Kiedy ludziom najpierw prezentuje się zestaw bodźców neutralnych, a następnie bodziec o dużym ładunku emocjonalnym, to oprócz tego, że bodziec emocjonalny zapamiętują najlepiej, przejawiają także skłonność do zapominania bodźców, które z nim sąsiadują: poprzedzających E następujących

58 Przypominanie akt celowego przywołania do świadomości informacji jawnej, wymagający przeniesienia jej z LTM do STM.

59 Zasada specyficzności kodowania
Zależność polegająca na tym, że przypominanie sobie informacji jest łatwiejsze w warunkach, w których ludzie mają dostęp do wskazówek obecnych podczas uczenia się tych informacji. Kiedy masz odtwarzać w ciszy, wyłącz radio, kiedy uczysz się

60 Wydobywanie zależne od stanu
przypominanie jest łatwiejsze wówczas, gdy odbywa się w takim samym stanie psychologicznym, w jakim dana informacja była kodowana. jeżeli ucząc się, byłeś głodny, więcej przypomnisz będąc głodnym, niż sytym.

61 Eksperyment Baddley’a zapamiętywanie zależne od stanu
Uczenie się serii par wyrazów przez płetwonurków Nad wodą Pod wodą Odtwarzanie wyuczonych serii Wynik eksperymentu

62 Przypominanie zależne od nastroju
jeżeli ucząc się czegoś, byłeś czymś zaniepokojony, więcej przypomnisz będąc zaniepokojonym, niż spokojnym (Bower, 1981, 1992). Ale efekt ten jest mniejszy niż efekt głębokiego kodowania!

63 Przypominanie w pamięci epizodycznej pamięć rekonstrukcyjna
chcąc przypomnieć sobie konkretne zdarzenie, łączymy ze sobą fragmenty informacji wypełniamy luki, wykorzystując przy tym wspomnienia zdarzeń podobnych oraz ogólną wiedzę o świecie zawartą w pamięci semantycznej Np.. Przypominanie balu maturalnego

64 Hipermnezja wzrastająca z czasem zdolność przypomnienia sobie danej informacji w związku z podejmowaniem kolejnych prób jej wydobycia Hipermezja pojawia się pomimo braku informacji zwrotnych Zachodzić może trakcie przypominania zdawałoby się całkowicie zapomnianego zdarzenia.

65 ZAPOMINANIE:

66 Teorie zapominania Zanikanie śladu pamięciowego
Interferencja materiałów pamięciowych Uszkodzenie hipokampa i jego połączeń Wypieranie

67 Zanikanie stopniowe blaknięcie wspomnień wraz z upływem czasu, wynikające z utraty konstytuujących je połączeń neuronalnych.

68 Interferencja zakłócenie zdolności pamiętania danej informacji, powodowane obecnością innej informacji. Interferencja retroaktywna zakłóca pamiętanie informacji wyuczonej wcześniej. Przypominanie imion poprzedniej grupy  Uczenie się imion nowych kolonistów Interferencja proaktywna polega na tym, że materiał zapamiętany uprzednio utrudnia uczenie się nowego materiału. Pamiętanie imion poprzedniej  zapamiętania imion nowych dzieci, którymi zajmujesz się obecnie; Powodem interferencji jest prawdopodobnie zbieżność wskazówek służących wydobywaniu różnych wspomnień

69 Niepamięć ( Amnezja) utrata pamięci obejmująca dłuższe okresy, będąca zazwyczaj rezultatem uszkodzenia mózgu spowodowanego wypadkiem, infekcją albo uderzeniem. Niepamięć wsteczna to utrata przeszłych wspomnień. Niepamięć następcza uniemożliwia uczenie się nowych informacji, lecz nie narusza wspomnień skonsolidowanych Jakie jest mózgowe podłoże niepamięci? Często jest nim uszkodzenie hipokampa lub jego połączeń z innymi częściami mózgu (Spiers i in., 2001).

70 Wspomnienia wyparte wspomnienia, które zostały zepchnięte poniżej progu świadomości, ponieważ były emocjonalnie zagrażające. Np.. Kontekstu urazu emocjonalnego Ale , jak wiemy materiały o dużym ładunku emocjonalnym zazwyczaj są zapamiętywane lepiej niż informacje neutralne (większa aktywacja ciała migdałowatego)? Więc musi istnieć hipotetyczny proces przeciwny zwany wypieraniem wspomnień

71 Percepcja: nadawanie sensu światu spostrzeganemu
Nie widzimy „figur na tle”, widzimy te krzesło przy tym stole”. To jest postaciom wzrokowym natychmiast przypisywane jest znaczenie przez odniesienie do danych LTM spoglądając na zawijas „6”, zamiast dostrzegać zakręconą linię, widzisz cyfrę posiadającą określone znaczenie; kiedy patrzysz na następujący zestawy liter: źdźbło i błoźdź to, spostrzegasz jeden wyraz mający pewien sens i inny pozbawiony sensu.

72 Monitorowanie rzeczywistości
to bieżąca świadomość percepcyjnych i innych właściwości bodźców, umożliwiających odróżnienie bodźców realnych od wyobrażonych. Ogólnie rzecz biorąc, wspomnienia o charakterze wzrokowym są rzadziej fałszywe niż wspomnienia słuchowe (Cleary i Greene, 2002; Kellogg, 2001).