Feminizm i badania genderowe

Prezentacja na temat: "Feminizm i badania genderowe"— Zapis prezentacji:

1 Feminizm i badania genderowe
Renata Ziemińska

2 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
  Feminizm jako teoria „femina” łac. kobieta Feminizm jest ruchem społecznym (emancypacja kobiet) i zespołem teorii opisujących i wyjaśniających dyskryminację kobiet. Teorie feministyczne mieszczą się w obrębie wielu nauk: socjologii, politologii, psychologii, kulturoznawstwa, literaturoznawstwa, językoznawstwa, filozofii, pedagogiki, historii, prawa, ekonomii. Ale też czerpią z biologii i medycyny. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

3 Wzorcowe przejawy dyskryminacji
Sytuacja kobiet w przeszłości, Maria Skłodowska Sytuacja kobiet w krajach islamskich, w Indiach, w Egipcie Trudno krytykować własną kulturę i epokę, chyba że jest się na jej marginesie Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

4 Sytuacja kobiet w Polsce
kobiety mniej zarabiają 18 %, a mają więcej domowych obowiązków (90% opieki nad małymi dziećmi) CBOS 2013 w większości polskich rodzin kobiety obarczane są prasowaniem (82%), praniem (81%), przygotowywaniem posiłków (67%), zmywaniem naczyń (58%), rutynowym sprzątaniem (58%). Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

5 Główne przejawy dyskryminacji w pracy
niższe w porównaniu z mężczyznami wynagrodzenie dla kobiet za tę samą pracę, brak możliwości awansu na wyższe stanowiska dyskryminacja ze względu na funkcję macierzyńską – odrzucanie aplikacji młodych kobiet z obawy przed ewentualną ciążą, obniżaniu wynagrodzenia matkom ze względu na brak dyspozycyjności. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

6 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
CZY, PANA(I) ZDANIEM, KOBIETY W POLSCE SĄ DYSKRYMINOWANE, TZN. CZY, OGÓLNIE RZECZ BIORĄC, MAJĄ GORSZE SZANSE, MOŻLIWOŚCI W ŻYCIU NIŻ MĘŻCZYŹNI, CZY TEŻ NIE? CBOS 2013 Mężczyźni: 35% tak, 58% nie Kobiety: 52% tak, 36% nie Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

7 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
JAK PAN(I) SĄDZI, CZY OBECNIE W POLSCE LEPIEJ ŻYJE SIĘ KOBIETOM CZY MĘŻCZYZNOM? Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

8 Kluczowy „problem” to macierzyństwo
obciążenie macierzyństwem to problem dla tych kobiet, które marzą o niezależności. 75% Polaków w 1994 uważa, że pełnowartościowa kobieta powinna być matką. tylko kilka procent Polaków uważa, że kobieta niepracująca ma większy szacunek niż pracująca. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

9 Postawy prokreacyjne kobiet CBOS 2013
Średnia wieku rodzących pierwsze dziecko to w Polsce 29 lat; Wskaźnik dzietności w Polsce to 1,3 (na 100 kobiet w wieku lat przypada 130 urodzonych dzieci). 33% musiało zrezygnować z pracy z powodu trudności z zapewnieniem dziecku opieki; co dziesiąta straciła pracę po powrocie z urlopu macierzyńskiego. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

10 Betty Friedan 1921-2006 i feminizm drugiej fali
Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

11 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
„Krynica wieku” 1993 Współpraca zamiast rywalizacji, docenienie funkcji rodzicielskich i prac domowych. Friedan zachęca starszych mężczyzn, aby rozwijali opiekuńcze cechy kobiece, zaś starsze kobiety, aby rozwijały śmiałość, asertywność, zdolność kierowania ludźmi. Po pięćdziesiątce najlepiej eksplorować cechy drugiej płci. Kobietom dobrze służy praca i działalność publiczna, zaś mężczyźni są bardziej skłonni zająć się życiem domowym. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

12 Trzecia fala feminizmu
Białe zachodnie feministki II fali oskarżono o udział w dyskryminowaniu kobiet w krajach trzeciego świata. Feminizm ratując własną postępowość, musiał rozszerzyć zainteresowanie na kwestie rasowe, kulturowe, biedę, wiek, kolonializm, niepełnosprawność, osoby o odmiennej orientacji seksualnej i niejednoznacznej tożsamość płciowej. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

13 Od feminizmu do gender studies
Przy okazji walki o sprawiedliwość dla kobiet rozpoczęła się poważna analiza pojęcia kobiecości i męskości oraz płci w ogóle. Gender stał się symbolem walki z dyskryminacją ze względu na płeć i orientację seksualną. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

14 Gender – rodzaj gramatyczny, płeć
termin z języka angielskiego, który pierwotnie oznaczał rodzaj gramatyczny (męski masculine, żeński feminine, nijaki) i został użyty przez seksuologów w latach 60. Rozróżnienie na sex/gender, płeć biologiczną i kulturową okazało się przydatne dla argumentacji feministycznej w latach 70. (anatomia kobiety nie determinuje jej ról społecznych, płeć ma wymiar kulturowy). Gender to zatem płeć kulturowa czyli zespół cech i zachowań, ról społecznych przypisywanych kobietom i mężczyznom przez społeczeństwo i kulturę. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

15 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
Badania genderowe Badania interdyscyplinarne nad płcią (kulturoznawstwo, socjologia, historia, psychologia, pedagogika, filozofia, prawo, ekonomia, biologia, seksuologia i inne). Badania genderowe dotyczą płci w wymiarze kulturowym i społecznym, uzupełniając wiedzę biologiczną na temat obu czy wszystkich płci. Początkiem tych badań jest integracja informacji biologicznych na temat dymorfizmu płciowego. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

16 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
Asymetria mózgów Dominujące połączenia w mózgu mężczyzn (A) i kobiet (B). Po lewej stronie mózg z góry, po prawej z boku. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

17 Połączenia wewnątrzpółkulowe i międzypółkulowe
U kobiet dominująca jest sieć połączeń (aksonów i dendrytów) poprzecznych łączących dwie półkule, czyli takich, które przechodzą przez spoidło wielkie. Jest ono większe u kobiet. U mężczyzn natomiast dominują połączenia wewnątrzpółkulowe oraz jest większa półkulowa specjalizacja. Mężczyźni mają lepszą koncentrację, a kobiety potrafią wykonywać kilka rzeczy naraz. Mężczyźni mają lepszą wyobraźnię przestrzenną i lepiej strzelają, a kobiety są lepsze w zapamiętywaniu słów i precyzyjnych ruchach manualnych (Kimura 2002). Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

18 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
Osoby w skanerze rezonansu magnetycznego wykonywały zadania matematyczne Okazało się, że rozwiązywanie tych zadań wywołuje znacznie silniejszą aktywację w mózgu mężczyzn niż kobiet. w tych miejscach stwierdzono różnice w objętości i gęstości substancji szarej (ciała komórek nerwowych)na korzyść kobiet. mózgi kobiet zdają się pracować wydajniej z punktu widzenia zużycia energii, bo zadanie wykonywały na podobnym poziomie. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

19 Empatia w badaniu rezonansem magnetycznym
Badani patrzyli na ból innych. Kobiety odczuwały empatię także w odniesieniu do osób, które zachowały się wcześniej wobec nich nieuczciwie. w przypadku mężczyzn aktywacja struktur związanych z empatią pojawiała się tylko w odniesieniu do osób, które zachowywały się wobec nich fair. mężczyźni na widok bólu zdawanego osobom nieuczciwym najwyraźniej odczuwali satysfakcję, gdyż aktywowały się u nich struktury związane z układem nagrody. U kobiet takich aktywacji nie było. u kobiet większą objętość substancji szarej w obszarach tzw. neuronów lustrzanych, istotnych dla empatii. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

20 Jądra podwzgórza, hipothalamus
Podwzgórze reguluje zachowania reprodukcyjne. U szczurów jest większe u samców niż samic. Allen opisał cztery jadra sródmiąższowe przedniego ludzkiego podwzgórza INAH 1-4. Niektóre okazały się większe u mężczyzn. INAH3 2.8 razy większe, a INAH2 dwa razy większe. Różnic tych nie ma przed 5 rokiem życia i po 50 roku życia. Inne części podwzgórza mniejsze u osób transpłciowych MK niż u mężczyzn z grupy kontrolnej, co świadczy o biologicznym podłożu transpłciowości (Kimura 2002, Swaab 2009). Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

21 Kilka pojęć i wymiarów płci
płeć chromosomalna (chromosomy XX lub XY oraz nietypowe modyfikacje przy podziale, XO zespół Turnera, XXY zespół Klinefeltera, syndrom XYY) płeć gonadalna (gruczoły płciowe jądra, jajniki lub mix) płeć hormonalna (poziom estrogenów i androgenów) płeć genitalna (wewnętrznych i zewnętrznych narządów płciowych, niekiedy mix, bez gonad) płeć w sensie prawnym, metrykalna (płeć podana przy urodzeniu lub ustalona przed sądem) płeć wychowania (według której rodzice wychowują dziecko). tożsamość płciowa (przekonanie osoby o tym, jakiej jest płci) płeć mózgowa, fenotypowa, społeczna… Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

22 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
Osoby interpłciowe Osoba interpłciowa posiada niektóre cechy biologiczne kobiece, a inne męskie, np. zarazem jajnik i jądro, jajniki i zewnętrzne męskie bez jąder, zewnętrzne męskie i żeńskie, zewnętrzne o mieszanym utkaniu itd. osoby interpłciowe to 1% populacji interpłciowe noworodki niekiedy przechodzą korektę płci zaraz po urodzeniu, jedno na tysiąc, np. Michalina z Top model. W Niemczech pod koniec roku 2013 wprowadzono prawo wpisania osobom interpłciowym w metryce i paszporcie „płeć nieokreślona”. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

23 Osoby homoseksualne i biseksualne
Osoby homoseksualne mają jednoznaczną płeć anatomiczną, ale zakochują się w osobach tej samej płci. Osoby biseksualne zakochują się zarówno w kobietach, jak i mężczyznach. Mózgi homoseksualnych mężczyzn mają większe spoiwo między półkulami, które jest typowe dla kobiet. Homoseksualność może powstawać w wyniku nadmiernego lub niedostatecznego oddziaływania androgenów na rozwijający się system nerwowy płodu, zwłaszcza struktur wzrokowych i kierujących zachowaniami seksualnymi. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

24 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
Osoby transpłciowe Transpłciowość to niezgodność poczucia tożsamości płciowej z płcią anatomiczną (gonady i narządy płciowe). Niektórzy decydują się na korektę płci, aby uniknąć cierpienia z powodu tej rozbieżności. Formowanie narządów płciowych w pierwszych dwu miesiącach, a formowanie mózgu w drugiej połowie ciąży. Te dwa procesy mogą być niezgodne. Mózgi osób transpłciowych są niezgodne z ich płcią anatomiczną. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

25 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
Osoby queerowe Niektóre osoby czują się zarówno kobietą i mężczyzną lub czują, że mają płeć nieokreśloną. Można o nich powiedzieć, że mają tożsamość queerową. Badania nad sytuacją osób LGBTQ są okazją do lepszego zrozumienia, czym jest płeć w ogóle. Doświadczają one społecznego „konstruowania” własnej tożsamości i jej zmienności, dzięki temu dają szansę wszystkim, aby zrozumieli, czym jest płeć. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

26 Płynność płci biologicznej
Płeć biologiczna okazuje się kontinuum, a wyraźne rysy często są wynikiem socjalizacji polegającej na dążeniu do prezentowania się w typowy sposób (wyuczone sposoby zachowań, stroje, fryzury, makijaże itd.). Ułatwia to segregację ludzi na wygodne kategorie. 4% ludzi jest poza binarnym podziałem. W związku z płynnością płci sztywny podział na dwie płcie w sensie prawnym (zapisywany w dokumentach tożsamości) jest uproszczeniem i dyskryminacją niektórych osób. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

27 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
STOSUNEK DO PRAW GEJÓW I LESBIJEK ORAZ ZWIĄZKÓW PARTNERSKICH, CBOS 2013 63% uważa, że osoby homoseksualne nie powinny mieć prawa do publicznego pokazywania swojego sposobu życia 33% akceptuje możliwość sformalizowania związków osób tej samej płci, natomiast 60% nie zgadza się na to. 25% osobiście zna kogoś o orientacji homoseksualnej i te osoby akceptują homoseksualność. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński

28 Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński
Homofobia w Polsce W szkołach przemilcza się problemy młodzieży nieheteronormatywnej czyli młodzieży LGBTQ (przemoc, wykluczenie, samobójstwa). Osoby homoseksualne były często ważnymi twórcami kultury, np. Maria Konopnicka, Maria Dąbrowska, Jarosław Iwaszkiewicz, William Szekspir, Oscar Wilde, z filozofów Platon, Wittgenstein, Foucault, matematyk Alan Turing, twórca pierwszego komputera. Renata Ziemińska, Uniwersytet Szczeciński