Postępowanie przygotowawcze in personam

Postępowanie przygotowawcze in personam
Postępowanie przygotowawcze in personam. Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego

Przekształcenie postępowania w fazie „w sprawie” w postępowanie „przeciwko osobie”
Początkowo – co do zasady – śledztwo lub dochodzenie wszczyna się w sprawie o jakiś czyn zabroniony. Organy postępowania przygotowawczego gromadzą dowody i poszukują osoby, która jest domniemanym sprawcą przestępstwa. Czynność przedstawienia zarzutów zmienia fazę postępowania przygotowawczego z postępowania w sprawie naprzeciwko osobie. Osobie podejrzanej po przedstawieniu zarzutów zaczyna przysługiwać „pakiet” uprawnień procesowych wynikających z prawa do obrony.

Trochę o uczestnikach postępowania
Podejrzany i jego prawa, obrońca podejrzanego w procesie karnym

osoba podejrzana podejrzany PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW ART. 313
Osoba podejrzana to tzw. faktycznie podejrzany, czyli osoba w stosunku do której podjęto w postępowaniu przygotowawczym określone czynności procesowe (art. 219, 237 § 4, art. 243, 244, 308), ale nie zostały jej przedstawione zarzuty. Osoba podejrzana to osoba znajdująca się „w kręgu zainteresowania” organów postępowania. art. 71 § 1 – podejrzany to osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo bez wydania takiego postanowienia przesłuchano w charakterze podejrzanego PODEJRZANY I OSOBA PODEJRZANA TO NIE JEST TO SAMO!!!

Najważniejsze prawa oskarżonego (podejrzanego)
Fundamentalne znaczenie ma prawo do obrony i domniemanie niewinności! Art. 5 § 1 – Oskarżonego uważa się za niewinnego, dopóki wina jego nie zostanie udowodniona i stwierdzona prawomocnym wyrokiem. §2.Wątpliwości, których nie usunięto w postępowaniu dowodowym, rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. Art. 6 – Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. Prawo do obrony w znaczeniu materialnym i formalnym. W znaczeniu materialnym – podejmowanie wszelkich czynności procesowych w celu ochrony interesów oskarżonego w procesie. W znaczeniu formalnym – prawo do korzystania z pomocy obrońcy por. również: art. 6 ust. 2 i 3 EKPC, art. 42 ust. 2 i 3

Zasada domniemania niewinności
Zasada konstytucyjna (art. 42 ust. 3), konwencyjna (art. 6 ust. 2 EKPC), prawnie zdefiniowana (art. 5 § 1 k.p.k.), zasada reguła (nie ma od niej wyjątków). Oskarżonego uznaje się za niewinnego dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem. Domniemanie niewinności jest domniemaniem prawnym wzruszalnym. Nie wymaga dowodzenia w procesie. to winę należy udowodnić, nie to, że oskarżony jest niewinny. Adresaci domniemania niewinności – funkcjonariusze organów państwa, organy procesowe. niedopuszczalne jest przedstawienie swojego stanowiska odnośnie do winy oskarżonego przed prawomocnym zakończeniem postępowania.

Zasada domniemania niewinności
Domniemanie niewinności obowiązuje w całym postępowaniu karnym, od chwili jego wszczęcia. Nie obowiązuje jednak, gdy został wydany prawomocny wyrok, a strona domaga się wzruszenia orzeczenia (np. w postępowaniu kasacyjnym). Domniemanie niewinności „odżywa”, jeżeli w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji uchylono wyrok skazujący, a sprawa toczy się na nowo. Trzy koncepcje domniemania niewinności: subiektywistyczna – nacisk na ocenę organu procesowego; organ procesowy musi być subiektywnie (wewnętrznie) przekonany, że oskarżony jest niewinny; obiektywistyczna – wynikający z ustawy nakaz uznawania oskarżonego za niewinnego niezależnie od własnych przekonań humanitarnego sceptycyzmu: oskarżonego traktuje się jak niewinnego – niedopuszczalne jest odnoszenie się do niego, jakby jego wina została udowodniona zanim postępowanie zostanie zakończone krytyczne nastawienie do stawianego oskarżonemu zarzutu.

Zasada domniemania niewinności a stosowanie środków zapobiegawczych
Domniemanie niewinności nie stoi na przeszkodzie stosowaniu w trakcie procesu środków zapobiegawczych takich jak: tymczasowe aresztowanie, poręczenie majątkowe, dozór Policji itp. Przesłanka ogólna stosowania środków zapobiegawczych – art. 249 § 1 k.p.k. „duże prawdopodobieństwo” popełnienia przez oskarżonego zarzuconego mu przestępstwa. Duże prawdopodobieństwo do prawdopodobieństwo graniczące z pewnością, ale jednak sprawstwo i wina oskarżonego nie zostały jeszcze wykazane w 100%. Wyrok ETPC z r., w sprawie Garycki p. Polsce, skarga nr /02 Zasada domniemania niewinności zostanie naruszona, jeżeli postanowienie sądowe lub wypowiedź urzędnika państwowego dotyczące osoby oskarżonej o popełnienie czynu karalnego sugeruje, iż osoba ta jest winna, zanim jej wina została dowiedziona w sposób przewidziany prawem. Wystarczające jest nawet, gdy w przypadku braku formalnego stwierdzenia, pewne wnioski mogą wskazywać, że sąd lub inny organ uważają oskarżonego za winnego. Przedwczesne wyrażenie tego typu opinii przez sąd w nieunikniony sposób doprowadzi do naruszenia tego domniemania.

Konsekwencje obowiązywania zasady domniemania niewinności
Rozkład ciężaru dowodu w procesie karnym Zasada in dubio pro reo (art. 5 § 2 k.p.k.) – niedające się usunąć wątpliwości rozstrzyga się na korzyść oskarżonego. Brak obowiązku samooskarżania się (nemo se ipsum accusare tenetur)  ale por. slajd o obowiązkach dowodowych oskarżonego Prawo do milczenia

Ciężar dowodu i obowiązek dowodzenia w procesie karnym
Ciężar dowodu oznacza powinność dowodzenia ze względu na własny interes procesowy Ciężar (obowiązek) dowodzenia – powinność dowodzenia ze względu na cudzy interes procesowy. Trzy pojęcia ciężaru dowodu: w znaczeniu materialnym w znaczeniu formalnym w znaczeniu prakseolologicznym Uwaga! W postępowaniu w sprawach o zniesławienie występuje tzw. „odwrócony ciężar dowodu”. Oskarżony w sprawie o czyn z art. 212 k.k. musi udowodnić swoją niewinność poprzez wykazanie prawdziwości niezławiających twierdzeń.

Ciężar dowodu i ciężar (obowiązek) dowodzenia
materialny udowodnienie zarzutu jest w interesie tego, kto stawia dany zarzut i obciążają go następstwa nieudowodnienia tezy (nieudowodniona teza upada); ALE nie ma znaczenia kto udowodnił twierdzenie (np. oskarżony może przyznać się do winy i udowodnić zarzut oskarżenia) formalny tezę może udowodnić wyłącznie ten, kto ją wysunął i tylko wtedy może zostać uwzględniona. nikt inny, a zwłaszcza organ procesowy nie może udowodnić tezy wysuniętej przez inną osobę (tzn. zarzut oskarżenia może udowodnić wyłącznie oskarżyciel) nie występuje w KPK ze względu na zasadę prawdy materialnej prakseologiczny ciężar dowodu spoczywa na każdym, kto coś twierdzi. Obciąża w tym znaczeniu również oskarżonego, gdy podnosi fakty sprzeczne z tezą oskarżenia np. musi przedstawić dowód potwierdzający alibi, jeżeli się na nie powołuje. Ciężar dowodu w znaczeniu materialnym NIGDY nie spoczywa na oskarżonym ze względu na zasadę domniemania niewinności. To oskarżenie ma udowodnić winę oskarżonego, a nie oskarżony ma udowodnić, że jest niewinny.

Materialny ciężar dowodu a podział ról procesowych
Materialny ciężar dowodu występuje w modelach mieszanych (inkwizycyjno – kontradyktoryjnych) i inkwizycyjnych. Fakt, że tezę oskarżenia może udowodnić każdy w połączeniu z obowiązkiem sądu dążenia do poznania prawdy materialnej, sprawia, że oskarżyciel nie jest zmuszony do aktywności w toku postępowania sądowego. Po wniesieniu aktu oskarżenia przyjmuje bierną postawę, co sprawia, że sąd „wyręcza” go w czynnościach np. zadając pytania świadkom, dopuszczając dowody z urzędu, które mają wykazać winę oskarżonego. Brak aktywności oskarżyciela publicznego wynika z tego, że ma on komfort tego, że jeżeli on nie udowodni winy, to sąd będzie zobowiązany do jej wykazania w takim zakresie, w jakim jest to możliwe (por. art. 2 § 1 pkt 1 i § 2 w zw. z art. 5 § 2 w zw. z art. 167 i art. 366 § 1 k.p.k. + art. 396a § 4 k.p.k.) Bierność oskarżyciela i aktywność sądu, który niejako przejmuje jego kompetencje w zakresie poszukiwania dowodów, prowadzi do zachwiania podziału ról procesowych.

Obowiązki dowodowe oskarżonego
Oskarżony ma jednak obowiązek „znoszenia” niektórych czynności, które mogą dostarczyć organom procesowym dowodów go obciążających. Zgodnie z art. 74 § 2 k.p.k. ma on obowiązek poddać się: oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; np. pobranie odcisków palców, fotografowanie; badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem, że są wykonywane przez uprawnionego pracownika służby zdrowia i nie zagrażają jego zdrowiu; np. pobranie krwi pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego Organ procesowy wzywa do poddania się powyższym obowiązkom dobrowolnie. W razie odmowy oskarżonego można zatrzymać i przymusowo doprowadzić albo stosować środki przymusu bezpośredniego. Art. 74 § 1 k.p.k. – oskarżony nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani dostarczania dowodów na swoją niekorzyść (zasada nemo se ipsum accusare tenetur) Konsekwencja domniemania niewinności – to oskarżyciel ma obowiązek udowodnić winę Nie można zmusić oskarżonego do „aktywnego” dostarczania dowodów dla niego niekorzystnych. może odmówić składania wyjaśnień, odpowiedzi na pytanie (art. 175 § 1 k.p.k.) bez podania przyczyny o uprawnieniach z art. 74 § 1 i 175 § 1 k.p.k. należy go pouczyć przed pierwszym przesłuchaniem - art. 300 § 1 k.p.k.

Dwa aspekty prawa do obrony:
Zasada prawa do obrony Art. 42 ust. 2 Konstytucji – Każdy przeciwko komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu. Art. 6 ust. 3 EKPC – konwencyjny standard minimalny praw oskarżonego (składający się na kompleks uprawnień kształtujących prawo do obrony). Art. 48 KPP Art. 6 k.p.k. – oskarżonemu przysługuje prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. Dwa aspekty prawa do obrony: materialny – prawo do podejmowania wszelkich czynności niezabronionych przez przepisy prawa, służących polepszeniu sytuacji procesowej oskarżonego; formalny – prawo do korzystania z pomocy obrońcy w procesie karnym

Zasada prawa do obrony - aspekt formalny
Oskarżony może korzystać z pomocy obrońcy, a jeżeli nie stać go na obrońcę z wyboru, może korzystać z pomocy obrońcy z urzędu. Ze względu na obowiązek lub dobrowolność ustanowienia obrońcy, obronę dzielimy na: obligatoryjną – te sytuacje w których oskarżony musi mieć obrońcę, a gdy nie ma obrońcy z wyboru, wyznacza się mu obrońcę z urzędu; fakultatywną – gdy to od woli oskarżonego zależy, czy chce korzystać z pomocy obrońcy w toku postępowania. Ze względu „na źródło finansowania” – czy Skarb Państwa, czy oskarżony (lub jego najbliżsi), obronę dzielimy na: obronę z wyboru – oskarżony sam wybiera obrońcę (może ich mieć max. 3) obronę z urzędu – art. 78 k.p.k. ZOB. slajdy dotyczące obrońcy w procesie karnym

Prawo do obrony w aspekcie materialnym – problem granic temporalnych
art. 6 k.p.k – prawo do obrony przysługuje oskarżonemu i podejrzanemu art. 71 § 3 Jeżeli kodeks niniejszy używa w znaczeniu ogólnym określenia "oskarżony", odpowiednie przepisy mają zastosowanie także do podejrzanego. art. 71 § 1 – podejrzany to osoba, co do której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której bez wydania takiego postanowienia postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. art. 42 ust. 2 Konstytucji – prawo do obrony przysługuje oskarżonemu we wszystkich stadiach postępowania ETPC – gwarancje z art. 6 ust. 3 EKPC powinny przysługiwać od momentu, kiedy ściganie zostało skierowane przeciwko konkretnej osobie, niezależnie od formalnego przedstawienia jej zarzutów.

Gwarancje z art. 6 ust. 3 EKPC aktualizują się z chwilą podjęcia czynności nakierowanych na ściganie danej osoby niezależnie od formalnego przedstawienia zarzutów, np.: aresztowania lub zatrzymania (wyrok ETPCz z r. w sprawie Tikhonov p. Ukrainie, skarga nr 17969/09, § 50) przesłuchania w charakterze świadka mimo istnienia podstaw do przedstawienia jej zarzutów (wyroki ETPCz: z r. w sprawie Borotyuk p. Ukrainie, skarga nr 33579/04, § 39–42; z r. w sprawie Khayrov p. Ukrainie, skarga nr 19157/06, § 77) przesłuchania formalnie w innej sprawie o mniejszym ciężarze gatunkowym, podczas gdy rzeczywistym celem czynności było zebranie informacji i wykorzystanie ich w postępowaniu w sprawie o przestępstwo o wyższej społecznej szkodliwości (wyrok ETPCz z r. w sprawie Balitsky p. Ukrainie, skarga nr 12793/03, § 39–40) Przedstawienie zarzutów jest zatem – w ocenie Trybunału w Strasburgu – kwestią wtórną wobec rzeczywistych działań organów ścigania, których celem jest zebranie dowodów (lub informacji) istotnych dla prowadzenia postępowania przeciwko faktycznie podejrzanemu, który jednak formalnie nie uzyskał jeszcze tego statusu. (koniecznie do przeczytania! S. Steinborn, M. Wąsek-Wiaderek, Moment uzyskania statusu biernej strony postępowania karnego z perspektywy konstytucyjnej i międzynarodowej [w:] Wokół gwarancji współczesnego procesu karnego. Księga Jubileuszowa Profesora Piotra Kruszyńskiego, red. M. Rogacka- Rzewnicka, H. Gajewska-Kraczkowska, B.T. Bieńkowska, Warszawa 2015, s. 429– 455).

Problem – od kiedy domniemanemu sprawcy przestępstwa przysługują uprawnienia wynikające z prawa do obrony – od chwili przedstawienia zarzutów, czy od faktycznych czynności nakierowanych na ściganie, niezależnie od formalnego przedstawienia zarzutów? Pakiet wszystkich uprawnień (por. art. 300 § 1 k.p.k.) przysługuje od chwili nabycia statusu strony postępowania. Niektóre uprawnienia przysługują wcześniej, zanim organ procesowy wydał postanowienie o przedstawieniu zarzutów, np. : prawo do milczenia (por. art. 244 § 2 k.p.k.) brak obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść prawo dostępu do adwokata

Podstawowe obowiązki procesowe
Oprócz szerokiego zakresu uprawnień składających się na prawo do obrony w znaczeniu materialnym, na oskarżonym ciążą również obowiązki. Mają jednak stosunkowo wąski zakres np. w porównaniu z obowiązkami świadka czy innych uczestników postępowania. Por. slajd o obowiązkach dowodowych Obowiązek z art. 75 Oskarżony jest obowiązany zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swojego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni, w tym także z powodu pozbawienia wolności w innej sprawie, jak również o każdej zmianie danych umożliwiających kontaktowanie się, wskazanych w art § 1, o których wie, że są znane organowi prowadzącemu postępowanie. Oskarżony jest obowiązany ponadto stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego. O powyższych obowiązkach należy oskarżonego uprzedzić przy pierwszym przesłuchaniu. KONSEKWENCJE NIEDOPEŁNIENIA OBOWIĄZKÓW: Przymus bezpośredni – art. 74 § 3a art. 75 § 2.W razie nie usprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego można zatrzymać go i sprowadzić przymusowo. art. 133 § 2, art. 138 i art. 139 – uznanie pisma za doręczone

Obrońca Prawo do obrony w znaczeniu formalnym to prawo do korzystania z pomocy obrońcy. Ze względu na rodzaj tytułu do obrony, obrońcy mogą być: Ze względu na obowiązek posiadania obrońcy: - obrona z wyboru – tytułem pranym jest upoważnienie do obrony udzielone adwokatowi (radcy prawnemu) przez oskarżonego lub jego przedstawiciela ustawowego - obrona z urzędu – tytułem prawnym jest zarządzenie prezesa sądu (referendarza sądowego) obrona obligatoryjna – oskarżony musi mieć obrońcę w sytuacjach wskazanych w ustawie (art. 79 § 1 i 2 oraz art. 80) obrona fakultatywna – oskarżony sam podejmuje decyzję czy chce korzystać z pomocy obrońcy

Obrońca Obrońcą może być jedynie adwokat lub radca prawny (por. art. 82). Oskarżony może mieć max. 3 obrońców. Natomiast jeden obrońca może bronić dowolnej liczby oskarżonych o ile interesy tych oskarżonych nie są sprzeczne (art. 85 § 1) Wyrok SA w Warszawie z dnia 18 września 2012 r., II AKa 191/12  Sprzeczność interesów oskarżonych zachodzi wtedy, gdy obrona jednego z oskarżonych w sposób nieuchronny naraża dobro drugiego z nich, a więc gdy wyjaśnienia jednego z oskarżonych oraz ich ocena godzi w interes drugiego. Kolizja interesów prowadzi w takiej sytuacji do unicestwienia roli obrońcy w procesie karnym, co stanowi pogwałcenie uprawnień z art. 6 k.p.k. i z reguły musi być traktowane jako mogące mieć wpływ na treść wyroku. Sąd (w postępowaniu przygotowawczym również prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy), stwierdzając sprzeczność interesów, wydaje w tej kwestii postanowienie, w którym jednocześnie: przy obronie z wyboru wyznacza oskarżonym termin ustanowienia innych obrońców przy obronie z urzędu wyznacza innego obrońcę.

Obrońca Obrońca może przedsiębrać czynności procesowe jedynie na korzyść oskarżonego. Udział obrońcy w postępowaniu nie wyłącza osobistego działania w nim oskarżonego. Z nakazu działania wyłącznie na korzyść wynika też potrzeba uznania za bezskuteczne czynności obrończych niekorzystnych dla oskarżonego. Postanowienie SN z dnia 28 lipca 2004 r., V KK 60/04  Obrońca zawsze winien działać z należytą starannością, niezależnie od tego czy jest obrońcą z wyboru, czy też z urzędu oraz czy obrona ma charakter obligatoryjny. Obrońca może zostać ustanowiony (wyznaczony) do udziału w całym postępowaniu, jego części (np. w postępowaniu kasacyjnym) lub do dokonania określonej czynności (np. sporządzenia apelacji, udziału w przesłuchaniu świadka małoletniego).

Obrona z wyboru Obrońcę ustanawia oskarżony, ewentualnie przedstawiciel ustawowy. Do czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba, o czym niezwłocznie zawiadamia się oskarżonego  tzw. pełnomocnictwo tymczasowe. Upoważnienie do obrony może być udzielone na piśmie albo przez oświadczenie do protokołu organu prowadzącego postępowanie karne. Zakres działania - art. 84 § 1 – Ustanowienie obrońcy lub wyznaczenie obrońcy z urzędu uprawnia go do działania w całym postępowaniu, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, jeżeli nie zawiera ograniczeń.

Obrona z urzędu § 1. Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. §1a.Przepis § 1 stosuje się odpowiednio, jeżeli oskarżony żąda wyznaczenia obrońcy z urzędu w celu dokonania określonej czynności procesowej. § 2. Sąd może cofnąć wyznaczenie obrońcy, jeżeli okaże się, że nie istnieją okoliczności, na podstawie których go wyznaczono. Na postanowienie o cofnięciu wyznaczenia obrońcy przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.

Obrona z urzędu – obowiązek działania w postępowaniu – art. 84
§ 2 Wyznaczenie obrońcy z urzędu nakłada na niego obowiązek podejmowania czynności procesowych do prawomocnego zakończenia postępowania. Jeżeli jednak czynności należy dokonać poza siedzibą lub miejscem zamieszkania obrońcy z urzędu, prezes sądu, przed którym ma być dokonana czynność, lub referendarz sądowy tego sądu, a w postępowaniu przygotowawczym prezes sądu rejonowego miejsca czynności lub referendarz sądowy tego sądu, na uzasadniony wniosek dotychczasowego obrońcy może wyznaczyć do dokonania tej czynności innego obrońcę spośród miejscowych adwokatów lub radców prawnych. § 3. Obrońca wyznaczony z urzędu w postępowaniu kasacyjnym, w postępowaniu o uchylenie wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania lub w postępowaniu o wznowienie postępowania powinien sporządzić i podpisać kasację, skargę od wyroku sądu odwoławczego uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i przekazującego sprawę do ponownego rozpoznania lub wniosek o wznowienie postępowania albo poinformować na piśmie sąd, że nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji, skargi lub wniosku o wznowienie postępowania. Jeżeli kasacja, skarga lub wniosek zostaną wniesione, obrońca ten jest uprawniony do udziału w toczącym się postępowaniu.

Obrona z urzędu Art.81a. § 1. Obrońca z urzędu wyznaczany jest z listy obrońców. § 2. Wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu prezes sądu, sąd lub referendarz sądowy rozpoznaje niezwłocznie. § 3. Jeżeli okoliczności wskazują na konieczność natychmiastowego podjęcia obrony, prezes sądu, sąd lub referendarz sądowy, w sposób wskazany w art. 137, powiadamia oskarżonego oraz obrońcę o wyznaczeniu obrońcy z urzędu. por. również: rozporządzenie MS z dnia 27 maja 2015 r. w sprawie sposobu zapewnienia oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy z urzędu

Postanowienie SN z 16.11.2011 r., III KZ 74/11
Fakt posiadania obrońcy nie powoduje, że skazany przestaje być stroną postępowania i nie ogranicza w żaden sposób jego samodzielnego działania w procesie. Jeżeli wraz z zapadnięciem wyroku przed sądem odwoławczym postępowanie kończy się w sposób prawomocny, to tym samym wyznaczony obrońca z urzędu nie jest zobowiązany do podejmowania jakichkolwiek dalszych czynności procesowych, w tym inicjowania postępowania kasacyjnego. Nie można więc zasadnie stawiać mu zarzutu, że nie składa wniosku o doręczenie odpisu uzasadnienia wyroku, gdyż inicjatywa w tym względzie należy wyłącznie do skazanego.

Obrona obligatoryjna obrona obligatoryjna ze względów podmiotowych
Od reguły, że oskarżony samodzielnie decyduje, czy chce bronić się samodzielnie czy korzystać z pomocy obrońcy, kpk wprowadza wyjątek w postaci obrony obligatoryjnej. W sytuacjach wskazanych w art. 79 i 80 oskarżony musi mieć obrońcę. Jeżeli nie ma obrońcy z wyboru, prezes lub referendarz sądowy sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznacza mu obrońcę z urzędu. obrona obligatoryjna ze względów podmiotowych ze względów przedmiotowych okoliczności dotyczące oskarżonego wskazane w art. 79 § 1 i 2 waga zarzutów, jakie ciążą na oskarżonym – art. 80

Obrona obligatoryjna – art. 79
§ 1. W postępowaniu karnym oskarżony musi mieć obrońcę, jeżeli: nie ukończył 18 lat, jest głuchy, niemy lub niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy jego zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim postępowaniem nie była w czasie popełnienia tego czynu wyłączona lub w znacznym stopniu ograniczona, zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan jego zdrowia psychicznego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny. § 2. Oskarżony musi mieć obrońcę również wtedy, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na inne okoliczności utrudniające obronę. § 3. W wypadkach, o których mowa w § 1 i 2, udział obrońcy jest obowiązkowy w rozprawie oraz w tych posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego.

Inne okoliczności utrudniające obronę
Postanowienie SN z r., II KK 124/14 1. Fakt, iż sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub nawet pod względem prawnym, sam przez się nie może zadecydować o przyjęciu przez organ procesowy istnienia przesłanki obrony obligatoryjnej, określonej w art. 79 § 2 k.p.k. 2. Decyzja, czy zachodzi przesłanka obrony obligatoryjnej, określona w art. 79 § 2 k.p.k., należy do organu procesowego i powinna być podejmowana w oparciu o kryteria zobiektywizowane, tym niemniej ma ona charakter ocenny, a jednym z istotnych elementów służących do dokonania właściwej oceny jest stanowisko oskarżonego co do możliwości skutecznego prowadzenia obrony osobistej. Chodzi o właściwości osobiste oskarżonego, które nie uniemożliwiają, ale w znaczący sposób utrudniają realizację prawa do obrony materialnej bezpośrednio przez samego oskarżonego, np.: wiek, stan zdrowia, stan psychiczny, nieporadność.

Obrona obligatoryjna – art. 80
Oskarżony musi mieć obrońcę w postępowaniu przed sądem okręgowym, jeżeli zarzucono mu zbrodnię. W takim wypadku udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy. Por. art. 25 k.p.k. Zbrodnia - art. 7 § 2 k.k.- czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.

Wyrok SN z r., III KK 130/07 1. Mimo pełnych możliwości intelektualnych stan zdrowia oskarżonego, który uczestniczył w rozprawie głównej w pozycji leżącej, w asyście lekarza i pielęgniarki lub ratownika medycznego, korzystał z zalecanych przez nich przerw, otrzymywał leki - w istocie uniemożliwiał mu realizację materialnego prawa do obrony i stanowił ewidentnie okoliczność wskazaną w art. 79 § 2 k.p.k. Orzecznictwo Sądu Najwyższego, podobnie jak piśmiennictwo wiąże okoliczności utrudniające obronę z właściwościami osobistymi oskarżonego, a niewątpliwie za takową należało uznać sytuację, w której sparaliżowany oskarżony uczestniczy w rozprawie w pozycji leżącej, po uciążliwej podróży ze szpitala więziennego, korzystając w trakcie rozprawy z opieki medycznej. (…) nie ulega wątpliwościom, że ten stan rzeczy nie zwalniał go z obowiązku zapewnienia oskarżonemu rzetelnego procesu, którego niezbędnym elementem było zapewnienie mu obrony formalnej. 2. Przewidziana w art. 79 § 2 k.p.k. obrona obowiązkowa zyskuje taki charakter od chwili, gdy ujawniły się okoliczności utrudniające oskarżonemu realizację materialnego prawa do obrony, a przeprowadzenie rozprawy bez udziału obrońcy w sytuacji stanowi uchybienie wymienione w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.

Obrona fakultatywna Powołanie obrońcy zależy tylko od woli oskarżonego, osób za niego działających lub organu procesowego, czyli w sytuacjach, gdy ustawa nie nakazuje by oskarżony miał obrońcę.

Kolizja obrony – co to takiego?
Art. 85 § 1. Obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności. § 2. Stwierdzając sprzeczność sąd wydaje postanowienie, zakreślając oskarżonym termin do ustanowienia innych obrońców. W wypadku obrony z urzędu sąd wyznacza innego obrońcę. Na postanowienie przysługuje zażalenie. § 3. W postępowaniu przygotowawczym uprawnienia sądu określone w § 2 przysługują prezesowi sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Wyrok SA w Warszawie z r., II AKa 191/12 Sprzeczność interesów oskarżonych zachodzi wtedy, gdy obrona jednego z oskarżonych w sposób nieuchronny naraża dobro drugiego z nich, a więc gdy wyjaśnienia jednego z oskarżonych oraz ich ocena godzi w interes drugiego. Kolizja interesów prowadzi w takiej sytuacji do unicestwienia roli obrońcy w procesie karnym, co stanowi pogwałcenie uprawnień z art. 6 k.p.k. i z reguły musi być traktowane jako mogące mieć wpływ na treść wyroku. Wyrok SA w Warszawie z r., II AKa 57/17 Procesowa kolizja interesów musi być realna, rzeczywista, a nie jedynie pozorna, czy potencjalna. Obrona jednego ze współoskarżonych, z uwagi na sprzeczność interesów, musi w sposób nieuchronny, narażać dobro drugiego oskarżonego, ma czynić obronę drugiego oskarżonego zadaniem "wręcz niemożliwym".

Przedstawienie zarzutów

Tryb przedstawienia zarzutów - „polubowny”
Wezwanie do stawiennictwa w charakterze podejrzanego Art w zw. z art. 313 § 1 Sporządzenie i ogłoszenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów Art. 313 § 1 Pouczenie podejrzanego o prawach i obowiązkach oraz przesłuchanie podejrzanego Art. 300 § 1, 313 § 1 Tryb „polubowny” to oczywiście nazwa umowna  Polubowny dlatego, że osoba wezwana w charakterze podejrzanego, stawia się na to wezwanie (czyli wykonuje ciążący na niej obowiązek procesowy) w charakterze podejrzanego, bez stosowania jakichkolwiek środków przymusu procesowego. Tryb polubowny powinien być regułą w działaniu organów procesowych!

Tryb przedstawienia zarzutów – „na odległość”
Nie można ustalić miejsca pobytu osoby, której należy przedstawić zarzuty Prokurator występuje do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania (na okres 14 dni) Po wydaniu postanowienia o TA, prokurator wydaje list gończy Art od tej chwili osoba poszukiwana listem gończym jest uważana za podejrzanego Osobę poszukiwaną uważa się za podejrzanego mimo że nie zostały jej ogłoszone zarzuty i nie została przesłuchana w charakterze podejrzanego Po ujęciu osoby poszukiwanej, niezwłocznie ogłasza się jej postanowienie o przedstawieniu zarzutów, przesłuchuje, a prokurator podejmuje decyzje, czy uchylić TA, czy skierować wniosek do sądu o dalsze stosowanie TA List gończy – zob. prezentacja o środkach przymusu procesowego

Tryb przedstawienia zarzutów „z zatrzymaniem” policyjnym – art. 244
Policja zatrzymuje osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła czyn zabroniony jednocześnie istnieje obawa ucieczki, ukrycia się tej osoby, nie można ustalić jej tożsamości, lub zachodzi obawa, że będzie próbowała zniszczyć dowody przestępstwa Policja informuje o przyczynach zatrzymania, poucza o prawach i obowiązkach (w tym prawie do milczenia) i zawiadamia prokuratora o zatrzymaniu Maksymalny czas zatrzymania do 48 godzin! Prokurator podejmuje decyzję, czy przedstawić zarzut popełnienia przestępstwa i decyduje o potrzebie stosowania środków zapobiegawczych Gdy uzna to za konieczne, dokonuje czynności z art. 313 kpk

Tryb przedstawienia zarzutów „z zatrzymaniem” prokuratorskim art. 247
Prokurator wydaje postanowienie o zatrzymaniu celem przedstawienia zarzutów Art.. 247 Policja zatrzymuje osobę podejrzaną Obowiązki policji i innych organów procesowych są takie same jak w przypadku zatrzymania z art. 244 Prokurator ogłasza osobie zatrzymanej sporządzone wcześniej postanowienie o przedstawieniu zarzutów Ktoś nabył status podejrzanego Ze względu na dolegliwości dla osoby zatrzymanej, tryb ten powinien być stosowany wyjątkowo, gdy np. dana osoba nie stawia się na wezwanie w charakterze podejrzanego albo istnieją obawy, że po otrzymaniu takiego wezwania będzie próbowała bezprawnie wpływać na tok postępowania np. tworząc fałszywe dowody itp.

Jak zmienia się sytuacja procesowa podejrzanego po przedstawieniu zarzutów?

Podejrzany – co się zmienia?
Podejrzany po przedstawieniu zarzutów może korzystać z wielu uprawnień m.in. prawa do odmowy składania wyjaśnień, odmowy odpowiedzi na pytanie, może korzystać z obrońcy. Uzyskanie statusu strony postępowania wiąże się jednak z negatywnymi konsekwencjami w postaci możliwości stosowania środków przymusu procesowego lub środków zapobiegawczych – zabezpieczenia majątkowego, dozoru Policji.

Środki zapobiegawcze w postępowaniu przygotowawczym
W postępowaniu przygotowawczym środki zapobiegawcze – poza tymczasowym aresztowaniem – stosuje prokurator. Prokurator może także zmienić tymczasowe aresztowanie (zastosowane przez sąd na wniosek prokuratora) na inny, nieizolacyjny środek zapobiegawczy. Podejrzany może składać wnioski o uchylenie lub zmianę zastosowanego środka zapobiegawczego (art. 254). Wnioski te rozpoznaje organ prowadzący postępowanie, czyli w postępowaniu przygotowawczym prokurator (nawet wniosek o zmianę tymczasowego aresztowania na inny środek zapobiegawczy). Zażalenie na środki zapobiegawcze zawsze rozpoznaje sąd. Sąd orzeka także o przepadku przedmiotu (sumy) poręczenia majątkowego, jeżeli podejrzany mimo zastosowanego środka zapobiegawczego bezprawnie utrudnia postępowanie (fakultatywny przepadek) albo uciekł lub ukrywa się (obligatoryjny przepadek).

Czas trwania środków zapobiegawczych
Nieizolacyjne środki zapobiegawcze są stosowane w zasadzie bezterminowo. Nie ma ustawowych terminów, które zmuszałyby do okresowej kontroli potrzeby utrzymywania poręczenia majątkowego, dozoru Policji, czy zakazu opuszczania kraju. Organ procesowy ma obowiązek na bieżąco kontrolować, czy istnieje potrzeba dalszego ich stosowania. Art. 253 § 1 - Środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę. Wyjątek stanowi nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym oraz tymczasowe aresztowanie – orzeka się je na okresy 3 miesięczne, co wymusza regularną kontrolę zasadności stosowania w/w środków zapobiegawczych.

Katalog środków zapobiegawczych
Izolacyjne Tymczasowe aresztowanie Nieizolacyjne poręczenie majątkowe poręczenie społeczne poręczenie osoby godnej zaufania dozór policji dozór warunkowy policji nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym zawieszenie w wykonywaniu czynności służbowych lub wykonywaniu zawodu, nakaz powstrzymania się od prowadzenia określonej działalności, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne zakaz opuszczania kraju

„Popularność” środków zapobiegawczych w 2017 roku

Pojęcie środków zapobiegawczych
Środki zapobiegawcze to rodzaj środków przymusu, których zasadniczym zadaniem jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania. „Zabezpieczają” proces karny przed zdarzeniami, do których jeszcze nie doszło np. przed bezprawnym utrudnianiem postępowania przez oskarżonego. Prawidłowość stosowania środków zapobiegawczych zależy od spełnienia następujących reguł: Wyłączność ustawowej regulacji stosowania środków zapobiegawczych Niezbędność stosowania środka zapobiegawczego Zastosowania reguły minimalizacji dolegliwości wynikającej z zastosowania określonego środka Zakaz naruszania czci oraz niedopuszczalność poniżającego traktowania w toku stosowania środków zapobiegawczych Dyrektywy adaptacji środka zapobiegawczego do sytuacji procesowej Należy pamiętać, że środki zapobiegawcze stosuje się wyłącznie względem podejrzanego lub oskarżonego!

Cele stosowania środków zapobiegawczych
Stosowanie wyłącznie w realizacji dwóch celów (art. 249 § 1) 1. zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania (cel zasadniczy) 2. zapobieżenie popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa (cel akcesoryjny) Niedopuszczalne stosowanie środków zapobiegawczych celem ułatwienia pracy organom procesowym, jako formę kary za nieprzyznanie się do winy przez oskarżonego, czy tzw. areszt wydobywczy – czyli skłonienie oskarżonego do złożenie wyjaśnień poprzez zastosowanie tymczasowego aresztowania. Środków zapobiegawczych nie można stosować „dla wygody” organów procesowych ani tym bardziej ze względu na presję społeczną lub dla realizacji celów politycznych (zob. wyrok ETPC z r. w sprawie Julia Tymoshenko p. Ukrainie, skarga nr /11).

Wyrok ETPC z 30. 04. 2013 r. w sprawie Julia Tymoshenko p
Wyrok ETPC z r. w sprawie Julia Tymoshenko p. Ukrainie, skarga nr 49872/11 Wówczas, gdy dochodzi do podniesienia zarzutów dotyczących politycznych lub innych motywów prowadzenia postępowania karnego, trudno jest rozdzielić tymczasowe aresztowanie w postępowaniu przygotowawczym od postępowania karnego, w ramach którego aresztowanie takie zostało zastosowane. Trybunał jednakże dostrzega szereg szczególnych przymiotów w tymczasowym aresztowaniu skarżącej, które pozwalają spojrzeć na tę kwestię w oderwaniu od bardziej ogólnego kontekstu zarzucanej politycznej motywacji oskarżenia skarżącej - jako przywódczyni opozycji - wobec postawienie jej szeregu zarzutów karnych po zmianie władzy i przed wyborami parlamentarnymi. (...) Mimo iż pozbawienie skarżącej wolności zostało formalnie przeprowadzone dla celów wskazanych w art. 5 ust. 1 lit. c) Konwencji, zarówno faktyczny kontekst sprawy jak i uzasadnienie przedstawione przez władze sugerują, że rzeczywistym celem zastosowania tego środka było ukaranie skarżącej za brak szacunku dla sądu, który - jak twierdzono - manifestował się jej zachowaniem w toku postępowania. W świetle tych okoliczności Trybunał może jedynie stwierdzić, iż ograniczenie wolności skarżącej dozwolone na podstawie art. 5 ust. 1 lit. c) zostało zastosowane nie w celu postawienia jej przed właściwym organem w przypadku zaistnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zagrożonego karą, lecz z innych powodów.

Funkcje środków zapobiegawczych
Procesowa (zasadnicza) Funkcja prewencyjna – wynika wprost z art. 249 § 1 k.p.k. Chronią postępowanie karne przed jego bezprawnym utrudnianiem. Funkcja zabezpieczająca - Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postepowania. Zabezpieczenie to polega na uniemożliwieniu oskarżonemu ucieczki i pozbawieniu go (lub co najmniej utrudnieniu) naruszenia prawidłowego toku procesu. Akcesoryjna (ochronna) – zapobiegnięcie popełnieniu przez oskarżonego nowego przestępstwa. Zob. J. Skorupka, [w:] J. Skorupka (red.), Proces karny, Warszawa 2018, s. 500.

Funkcje stosowania środków zapobiegawczych
Pozaprocesowe (akcesoryjne) Funkcja ochronna - zapobieżenie popełnienia nowego, ciężkiego przestępstwa przez oskarżonego (art. 249 §1) . Prof. Waltoś wyróżnia dwie sytuacje: oskarżonemu zarzuca się przestępstwo x a ponadto zachodzi obawa, że w razie pozostawania na wolności popełni przestępstwo y; aresztuje się go z powodu obawy, że popełni przestępstwo y (tymczasowe aresztowanie względnie predelikualne) oskarżonemu nie zarzuca się popełnienia przestępstwa x, ale zachodzi obawa, że w razie dalszego pozostawania na wolności popełni przestępstwo y; aresztuje się go z powodu obawy, że popełni przestępstwo (tymczasowe aresztowanie bezwzględnie predelikualne). Tymczasowe aresztowanie bezwzględnie predelikutalne jest niedopuszczalne. Na względnie predelikutalny areszt tymczasowy zezwala natomiast zarówno art. 5 ust. 1 lit. c EKPC jak również art § 1 k.p.k. (środki zapobiegawcze wolno stosować wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa). Konkretyzacją art. 249 § 1 k.p.k. jest art. 258 § 3 k.p.k., który stwierdza, że tymczasowe aresztowanie może wyjątkowo nastąpić także wtedy gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżonemu któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku przeciwko życiu, zdrowi lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza jeżeli popełnieniem takiego przestępstwa groził. Środki zapobiegawcze w celu zapobieżenia popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa można stosować tylko wyjątkowo. Ponadto, najpierw należy przedstawić oskarżonemu zarzut popełnienia zbrodni lub umyślnego występku a dopiero potem można rozważyć konieczność stosowania środka zapobiegawczego ze względu na obawę nowego przestępstwa. Funkcja represyjna – bardzo kontrowersyjne zagadnienie; czy środki zapobiegawcze mogą stać się antycypacją kary?

Stosowanie środków zapobiegawczych
Art. 249 § 1 stanowi, że środki zapobiegawcze można stosować: W celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania Wyjątkowo w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa Cel w postaci zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego można osiągnąć nie tylko poprzez stosowanie izolacyjnego środka zapobiegawczego, ale w zależności od realiów konkretnej Zastosowany środek musi być odpowiedni, aby uniemożliwić zakłócenie przebiegu postępowania karnego, ale zakłócenie to musi być realne (wynikające z materiału dowodowego), a nie tylko hipotetyczne. Jeżeli środek zapobiegawczy stosuje się w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego ciężkiego przestępstwa, okoliczność ta musi być odpowiednio prawdopodobna, a nie tylko zakładana przez organy ścigania. ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE MOŻNA STOSOWAĆ TYLKO WTEDY, GDY ZEBRANE DOWODY WSKAZUJĄ NA DUŻE PRAWDOPODOBIEŃSTWO, ŻE OSKARŻONY POPEŁNIŁ PRZESTĘPSTWO! Przesłanka ogólna stosowania środków zapobiegawczych to DUŻE PRAWDOPODOBIEŃSTWO popełnienia przestępstwa przez oskarżonego.

Przesłanki stosowania środków zapobiegawczych
Ogólna Szczególne – art. 258 § 1 - 3 Duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez podejrzanego (art. 249 § 1) Obawa ucieczki lub ukrycia się podejrzanego Obawa matactwa lub bezprawnego utrudniania postępowania w inny sposób, np. nakłanianie świadków do składania fałszywych zeznań, tworzenia dowodów fałszywych Surowość kary grożącej danej osobie (ustawowe zagrożenie – co najmniej 8 lat, skazanie w I instancji na 3 lata pozbawienia wolności) Obawa popełnienia nowego ciężkiego przestępstwa

Stosowanie środków zapobiegawczych cd.
Aby można było stosować środki zapobiegawcze konieczne jest istnienie odpowiedniej podstawy dowodowej, tzn. zebrane w sprawie dowody muszą wskazywać na „duże prawdopodobieństwo”, że oskarżony popełnił przestępstwo. Muszą to być takie dane, które stwarzają stan uprawdopodobnienia zbliżony do pewności ("duże prawdopodobieństwo") odnośnie do sprawstwa i winy danej osoby. Podstawa dowodowa stosowania tymczasowego aresztowania – por. art. 156 § 5a, 249a i 250 § 2b Przy stosowaniu środka zapobiegawczego nie chodzi jednak o merytoryczną ocenę poszczególnych zgromadzonych w sprawie dowodów, ale jedynie o rozważenie, czy dowody te stwarzają stan prawdopodobieństwa, o jakim mowa w art. 249 § 1. Sąd nie ustala, czy podejrzany dopuścił się zarzucanego mu czynu, ani nie bada, czy są ku temu "niezbite" dowody, ale jedynie ocenia czy istnieje wymagane prawdopodobieństwo popełnienia przez niego czynu. Środki zapobiegawcze można stosować wyłącznie względem podejrzanego lub oskarżonego. Konieczne jest co najmniej wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów (art. 313) Zgodnie z art. 249 § § 4 środki zapobiegawcze mogą być stosowane aż do chwili rozpoczęcia wykonania kary, przy czym tymczasowe aresztowanie tylko w razie orzeczenia kary pozbawienia wolności.

Dyrektywy stosowania środków zapobiegawczych
adaptacji (253 § 1) minimalizacji (257 § 1) adekwatności Dyrektywy stosowania środków zapobiegawczych – normy gwarancyjne, które muszą być uwzględnione podczas orzekania o stosowaniu środków zapobiegawczych. Wyraz respektowania konstytucyjnej klauzuli proporcjonalności.

Dyrektywa adaptacji środka zapobiegawczego do sytuacji procesowej oskarżonego - nakaz dokonywania permanentnej oceny potrzeby stosowania środków zapobiegawczych przez organ prowadzący postępowanie sąd lub prokuratora - obowiązek uchylenia środka zapobiegawczego (lub zmiany na łagodniejszy) jeżeli odpadną przyczyny jego stosowania np. zmiana tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe lub dozór policji

Dyrektywa minimalizacji dolegliwości - konieczność badania, czy dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania wystarczające jest stosowanie mniej dolegliwego środka zapobiegawczego - najczęściej wiąże się ją z tymczasowym aresztowaniem, ale ma zastosowanie także do nieizolacyjnych środków zapobiegawczych np. zmiana obowiązków przy dozorze Policji na mniej uciążliwe dla oskarżonego

Dyrektywa adekwatności (proporcjonalności) - stosując środki zapobiegawcze należy uwzględnić charakter i stopień nasilenia obaw bezprawnego utrudniania postępowania przez oskarżonego oraz możliwości bezprawnego wpływu oskarżonego na tok postępowania z perspektywy stadium postępowania np. obawy bezprawnego utrudniania postępowania w postaci obawy matactwa będą bardziej uzasadnione na początkowym etapie procesu (w postępowaniu przygotowawczym) niż tuż przed rozprawą apelacyjną, kiedy sąd kontroluje prawidłowość wymiaru kary w związku z zarzutem podniesionym przez skarżącego z upływem czasu maleje ryzyko bezprawnego utrudniania postępowania Środek zapobiegawczy będzie adekwatny jeżeli: jego stosowanie jest celowe (por. art. 249 § 1) konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania proporcjonalny (tj. zabezpiecza prawidłowy tok postępowania w odpowiednim stopniu w stosunku do zagrożeń)

Stosowanie środków zapobiegawczych – wymogi formalne
1. Wydanie postanowienia o przestawieniu zarzutów Art. 249 § 2 – w postępowaniu przygotowawczym środki zapobiegawcze można stosować względem osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Nie można stosować środków zapobiegawczych wyłącznie po ustnym przedstawieniu zarzutów Jeżeli podejrzany ukrywa się i nie można ogłosić mu postanowienia o przedstawieniu zarzutów oraz przesłuchać go, wystarczające jest samo wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów co w konsekwencji stwarza możliwość wydania postanowienia o tymczasowym aresztowaniu, jako warunku niezbędnego dla wystawienia listu gończego 2. Przesłuchanie podejrzanego Art. 249 § 3 – przed zastosowaniem środka zapobiegawczego sąd albo prokurator stosujący środek przesłuchuje oskarżonego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju. Jeżeli sąd przesłuchuje oskarżonego o terminie przesłuchania zawiadamia się prokuratora Ciekawe rozwiązanie – w przesłuchaniu może wziąć udział obrońca oskarżonego, ale o terminie przesłuchania nie trzeba go zawiadomić, chyba że oskarżony o to wnosi a obecność obrońcy nie utrudni przeprowadzenia czynności. 3. Doręczenie postanowienia Po przesłuchaniu podejrzanego i ogłoszeniu przez sąd postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd doręcza podejrzanemu, za pokwitowaniem, odpis tego postanowienia, ze wskazaniem daty i godziny doręczenia, wraz z pouczeniem o terminie i sposobie zaskarżenia oraz o prawach i obowiązkach osoby tymczasowo aresztowanej stosownie do art. 263 § 8. W razie odmowy złożenia podpisu lub przeszkody w jego złożeniu należy uczynić o tym stosowną wzmiankę na postanowieniu. Odpis postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wraz z nakazem przyjęcia należy doręczyć funkcjonariuszom konwojującym zatrzymanego, z poleceniem doprowadzenia go do aresztu śledczego. W nakazie przyjęcia sąd zaznacza, że aresztowany pozostaje do dyspozycji prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze. 4. Udział obrońcy w posiedzeniu w przedmiocie przedłużenia tymczasowego aresztowania Prokurator i obrońca mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu dotyczącym przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka zapobiegawczego. Na żądanie oskarżonego, który nie ma obrońcy, wyznacza się do tej czynności obrońcę z urzędu. Zarządzenie może wydać także referendarz sądowy. Niestawiennictwo obrońcy lub prokuratora należycie zawiadomionych o terminie nie tamuje rozpoznania sprawy (art. 249 § 5)

Tryb kontroli stosowania środków zapobiegawczych
Z urzędu (art. 253 § 1i 2) tzw. dyrektywa adaptacji środka zapobiegawczego do sytuacji procesowej oskarżonego § 1. Środek zapobiegawczy należy niezwłocznie uchylić lub zmienić, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie albo zmianę. § 2. Zastosowany przez sąd środek zapobiegawczy może być w postępowaniu przygotowawczym uchylony lub zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora. Wyrok SN z z dnia 24 stycznia 2007 r., II KK 152/06 Art. 253 k.p.k. obliguje stosowne organy (prokuratora lub sąd) do dokonywania permanentnej oceny potrzeby lub celowości utrzymywania zastosowanego tymczasowego aresztowania oraz - w konsekwencji - do uchylenia lub zmiany tego środka zapobiegawczego w chwili, gdy ustaną przyczyny, wskutek których został on zastosowany. (...) Prawidłowy tok postępowania może być przez oskarżonego (...) zakłócony, przede wszystkim przez takie działania lub zaniechania, które z uwagi na swój charakter stanowią uchylanie się od wymiaru sprawiedliwości. Niemniej jednak pamiętać przy tym należy, że na oskarżonym nie ciąży prawny, generalny obowiązek aktywnego uczestniczenia w postępowaniu karnym. Stąd też zaniechanie przez niego określonych procesowych czynności staje się bezprawne tylko wówczas, gdy ustawa procesowa w stosownym zakresie do nich obliguje (np. art. 74 § 1 k.p.k., art. 75 § 1 k.p.k.), nie zaś jedynie do nich uprawnia. W trybie zażalenia (art. 252) § 1. Na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, chyba że ustawa stanowi inaczej. § 2. Na postanowienie prokuratora w przedmiocie środka zapobiegawczego zażalenie przysługuje do sądu rejonowego, w którego okręgu prowadzi się postępowanie. § 3. Zażalenie na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego sąd rozpoznaje niezwłocznie, z tym że zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami. Wniosek o zmianę lub uchylenie środka zapobiegawczego (art. 254) – szerzej na następnym slajdzie § 1. Oskarżony może składać w każdym czasie wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego; w przedmiocie wniosku rozstrzyga, najpóźniej w ciągu 3 dni, prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu - sąd, przed którym sprawa się toczy. § 2. Na postanowienie w przedmiocie wniosku oskarżonemu zażalenie przysługuje tylko wtedy, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie środka zapobiegawczego. § 3. Zażalenie na postanowienie sądu rozpoznaje ten sam sąd w składzie trzech sędziów.

Tymczasowe aresztowanie – pojęcie
Tymczasowe aresztowanie to prowizoryczne pozbawienie wolności oskarżonego, celem zabezpieczenia warunków prawidłowego toku postępowania. Może nastąpić gdy – zgodnie z art. 249 § 1 k.p.k. zachodzi duże prawdopodobieństwo popełnienia przez niego czynu zabronionego. Oprócz przesłanki ogólnej, muszą zostać spełnione dodatkowe warunki: zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu; zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne – obawa matactwa oskarżonemu zarzucono popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo którego sąd pierwszej instancji skazał na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata; wyjątkowo, można stosować tymczasowe aresztowanie, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził tzw. areszt prewencyjny

Cele stosowania i podstawa dowodowa orzeczenia o tymczasowym aresztowaniu
Cele stosowania tymczasowego aresztowania - środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa. Podstawą ogólną stosowania tymczasowego aresztowania art. 249 § 1 k.p.k. - jest wykazanie, że zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. Podstawę orzeczenia o zastosowaniu albo przedłużeniu tymczasowego aresztowania powinny stanowić jedynie ustalenia poczynione na podstawie dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy. Sąd uwzględnia z urzędu także okoliczności, których prokurator nie ujawnił, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, jeżeli są one korzystne dla oskarżonego. Stopień prawdopodobieństwa oceniany jest przez organ procesowy w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w chwili stosowania środka zapobiegawczego, który to daje podstawę do uznania, że oskarżony popełnił przestępstwo. Musi to być prawdopodobieństwo graniczące z pewnością.

Funkcje tymczasowego aresztowania
Zasadniczą (prewencyjna, procesowa) – wyraźnie ją wymienia art. 249 § 1 KPK, stwierdzając, że środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, zarówno etapu postępowania przygotowawczego, jak i jurysdykcyjnego; również postępowania dowodowego oraz etapu realizowanego w związku z przystąpieniem do wykonania kary. Zabezpieczenie to polega na tym, że: „zabezpiecza” się osobę oskarżonego do dyspozycji organów procesowych, gwarantując jego uczestnictwo w czynnościach, w których jest ono obowiązkowe pozbawia się oskarżonego, bądź utrudnia się mu naruszenie prawidłowego toku procesu, np. poprzez wpływanie na zeznania świadków, ukrywanie lub niszczenie dowodów. Zastosowanie tymczasowego aresztowania jako najostrzejszego środka zapobiegawczego, nie obala zasady domniemania niewinności, choć niewątpliwie jest wskazówką, że obalenie jej jest wysoce prawdopodobne. Powołanie się na zasadę domniemania niewinności nie udaremnia stosowania środków zapobiegawczych. akcesoryjną (ochronna, pozaprocesowa) - polega na zapobieganiu popełnieniu nowego, ciężkiego przestępstwa przez oskarżonego. Kodeks podkreśla, że z tego powodu środki zapobiegawcze wolno stosować jedynie wyjątkowo + pamiętać o problemie funkcji represynej środków zapobiegawczych

Zasady stosowania tymczasowego aresztowania
subsydiarności (nazywanej również zasadą proporcjonalności) - zasada ta wynika z art. 257 k.p.k.; według tej zasady, tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy; stosowanie tymczasowego aresztowania oparte jest za klauzuli ultima ratio. Dodatkowo, zgodnie z art. 257 § 2 sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego; na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy sąd może przedłużyć termin złożenia poręczenia - tzw. aresztowanie warunkowe fakultatywności – musi wystąpić przesłanki z art. 249 § 1 (konieczność zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub zapobieżenie nowemu, ciężkiemu przestępstwu + duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo) oraz co najmniej jedna z art. 258 § 1 – 3 (obawa ucieczki lub ukrywania się oskarżonego, obawa matactwa, możliwość wymierzenia surowej kary (co najmniej 8 lat pozbawienia wolności) lub zapobieżenie popełnieniu przez oskarżonego, któremu zarzucono zbrodnię lub umyślny występek, nowego przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu) a także nie występuje żadna z przesłanek negatywnych z art. 259 humanitaryzmu – art. 259 § 1

Tymczasowe aresztowanie – organ stosujący
Stosowanie tymczasowego aresztowania należy do wyłącznej kompetencji sądu oraz może nastąpić tylko na mocy jego postanowienia. W postępowaniu przygotowawczym, tymczasowe aresztowanie stosuje, na wniosek prokuratora, sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypadkach niecierpiących zwłoki również inny sąd rejonowy. Prokurator, przesyłając wraz z aktami sprawy wniosek, zarządza jednocześnie doprowadzenie podejrzanego do sądu. Wniosek prokuratora nie jest dla sądu wiążący. W sytuacji podjęcia decyzji o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, sąd rejonowy stosuje tymczasowe aresztowanie bez względu na właściwość rzeczową sądu, przed którym będzie się później toczyć sprawa. Czyli w postępowaniu przygotowawczym w sprawie o zbrodnię, tymczasowe aresztowanie stosuje się na mocy postanowienia sądu rejonowego Po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym toczy się proces. Prawo do zastosowania tymczasowego aresztowania ma również sąd odwoławczy, na skutek wniesionego zażalenia - art. 252 § 1 KPK. Prawo do zastosowania tymczasowego aresztowania będzie miał również Sąd Najwyższy w postępowaniu kasacyjnym oraz w przypadku wznowienia postępowania.

Pozytywne przesłanki stosowania tymczasowego aresztowania
Pozytywne (muszą wystąpić łącznie żeby można było stosować tymczasowe aresztowanie) Ogólne – art. 249 § 1 Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. Szczególne – art. 258 § 1 – 3: Tymczasowe aresztowanie i pozostałe środki zapobiegawcze można stosować, jeżeli zachodzi: uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne. Oskarżonemu zarzucono popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo którego sąd pierwszej instancji skazał na karę pozbawienia wolności wyższą niż 3 lata, obawy utrudniania prawidłowego toku postępowania , o których mowa w § 1, uzasadniające stosowanie środka zapobiegawczego, mogą wynikać także z surowości grożącej oskarżonemu kary Środek zapobiegawczy można wyjątkowo zastosować także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził

Uchwała SN (7) z dnia 19 stycznia 2012 r., I KZP 18/11
Problem art. 258 § 2 kpk Domniemanie bezprawnego utrudniania postępowania wynikające z surowości kary grożącej oskarżonemu. Problem – czy jest to samoistna przesłanka stosowania tymczasowego aresztowania Uchwała SN (7) z dnia 19 stycznia 2012 r., I KZP 18/11 Podstawy stosowania tymczasowego aresztowania, określone w art. 258 § 2 k.p.k., przy spełnieniu przesłanek wskazanych w art. 249 § 1 i art. 257 § 1 k.p.k. i przy braku przesłanek negatywnych określonych w art. 259 § 1 i 2 k.p.k., stanowią samodzielne przesłanki szczególne stosowania tego środka zapobiegawczego Por. glosę krytyczną prof. Skorupki: OSP 2012, nr 7 – 8.

Problem art. 258 § 2 kpk Postanowienie SA w Krakowie z r., II AKz 389/17, Postanowienie SA w Krakowie z r., II AKz 168/16 Zgodnie z poglądem dominującym w orzecznictwie, przesłanka szczególna z art. 258 § 2 k.p.k. może stanowić samodzielną podstawę stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego. Podkreśla się przy tym, że to nie sama możliwość skazania na surową karę uzasadnia tymczasowe aresztowanie oskarżonego, ale wynikająca stąd obawa, że przewidując, iż zostanie mu wymierzona taka kara, oskarżony może podjąć działania w celu zdestabilizowania prawidłowego toku postępowania. Temu zapobiec może wyłącznie stosowanie tymczasowego aresztowania. Nie sama możliwość skazania na surową karę uzasadnia tymczasowe aresztowanie oskarżonego, ale wynikająca stąd obawa, że przewidując, iż zostanie mu wymierzona taka kara, oskarżony może podjąć działania w celu zdestabilizowania prawidłowego toku postępowania, czemu zapobiec może wyłącznie stosowanie tymczasowego aresztowania.

Zakazy stosowania tymczasowego aresztowania
I grupa ograniczeń – oparta na zasadzie humanitaryzmu II grupa ograniczeń –zagrożenie łagodną karą lub przewidywany jest łagodny wymiar kary jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności: spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo, pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny. W sytuacjach, gdy zastosowanie tymczasowego aresztowania jest konieczne, a stan zdrowia oskarżonego tego wymaga, na podstawie art k.p.k. tymczasowe aresztowanie może być wykonywane tylko w postaci umieszczenia oskarżonego w odpowiednim zakładzie leczniczym. tymczasowego aresztowania nie stosuje się gdy: na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia, (art. 259 § 2) przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat (art. 259 § 3) Ograniczenia przewidziane w § 2 i 3 nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości. Ograniczenie przewidziane w § 2 nie ma również zastosowania, gdy zachodzi wysokie prawdopodobieństwo orzeczenia środka zabezpieczającego polegającego na umieszczeniu sprawcy w zakładzie zamkniętym.

Obowiązki sądu w przypadku stosowania tymczasowego aresztowania
Obowiązki sądu w przypadku zastosowania tymczasowego aresztowania - art. 261 i 262 KPK: obligatoryjnie sąd musi bezzwłocznie zawiadomić: osobę najbliższą dla oskarżonego lub osobę przez niego wskazaną, pracodawcę, szkołę lub uczelnię, w stosunku do żołnierza - jego dowódcę, a w przypadku, gdy oskarżonym jest przedsiębiorca lub niebędący pracownikiem członek organu zarządzającego przedsiębiorcy, na jego wniosek - zarządzającego przedsiębiorstwem, sąd opiekuńczy, jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia opieki nad dziećmi aresztowanego, organ opieki społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba roztoczenia opieki nad osobą niedołężną lub chorą, którą aresztowany się opiekował; sąd obowiązany jest przedsięwziąć czynności niezbędne do ochrony mienia i mieszkania aresztowanego. O poczynionych wystąpieniach i wydanych zarządzeniach należy powiadomić tymczasowo aresztowanego.

Tymczasowe aresztowanie – czas trwania
Trzy podstawowe reguły stosowania tymczasowego aresztowania: każde postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania musi wskazywać czas jego trwania i jego termin końcowy (dokładna data), po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu, a przed upływem uprzednio oznaczonego okresu tymczasowego aresztowania, sąd ma obowiązek rozważenia potrzeby dalszego stosowania tymczasowego aresztowania i wydania stosownej decyzji w tej materii (por. art. 339 § 3 pkt. 6), niedopuszczalne jest stosowanie tymczasowego aresztowania poza granicami maksymalnych terminów zakreślonych przez kodeks. Okres tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania. Sąd zarządza niezwłoczne zwolnienie aresztowanego, jeżeli nie jest on pozbawiony wolności w innej sprawie następuje w przypadku: uniewinnienia oskarżonego, umorzenia lub warunkowego umorzenia postępowania, warunkowego zawieszenia wykonania kary, wymierzenia kary pozbawienia wolności odpowiadającej co najwyżej okresowi tymczasowego aresztowania, skazania na karę łagodniejszą niż pozbawienie wolności, odstąpienia od wymierzenia kary. W razie skazania oskarżonego tymczasowo aresztowanego na karę inną, sąd, po wysłuchaniu obecnych stron, wydaje postanowienie co do dalszego stosowania aresztu. Jeżeli umorzenie postępowania następuje z powodu niepoczytalności oskarżonego, można utrzymać tymczasowe aresztowanie do czasu rozpoczęcia wykonywania środka zabezpieczającego.

w postępowaniu przygotowawczym sąd rejonowy miejsca prowadzenia postępowania lub w wypadkach niecierpiących zwłoki inny sąd rejonowy może zastosować tymczasowe aresztowanie na okres nie dłuższy niż 3 miesiące - art. 263 § 1 k.p.k., w przypadku zastosowania tymczasowego aresztowania na okres krótszy, sąd ten jest uprawniony do przedłużenia czasu trwania tymczasowego aresztowania na kolejne okresy w granicach 3 miesięcy Przedłużenie okresu stosowania tymczasowego aresztowania: łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd I instancji nie może przekroczyć 2 lat - art. 263 § 3 k.p.k., w toku postępowania przygotowawczego uprawnienie do przedłużania tymczasowego aresztowania na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy, przysługuje, na wniosek prokuratora, sądowi właściwemu do rozpoznania sprawy - art. 263 § 2 k.p.k., w sytuacji gdy oskarżony jest skazany w innej sprawie i odbywa karę pozbawienia wolności w zakładzie penitencjarnym i równolegle zastosowane jest tymczasowe aresztowanie, to na poczet 12 miesięcy w postępowaniu przygotowawczym oraz na poczet 2 lat w postępowaniu sądowym zalicza się okres odbywania przez tymczasowo aresztowanego kary pozbawienia wolności - art. 263 § 3a k.p.k, jeżeli zachodzi potrzeba stosowania tymczasowego aresztowania po wydaniu pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji, każdorazowe jego przedłużenie może następować na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy art. 263 § 7 k.p.k.

Przedłużenie czasu trwania tymczasowego aresztowania ponad okresy wskazane w art. 263 § 2 i 3 k.p.k. (uregulowane w art. 263 § 4 KPK): decyzję o przedłużeniu czasu tymczasowego aresztowania może podjąć wyłącznie sąd apelacyjny, w okręgu którego prowadzi się postępowanie, przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania może nastąpić na czas oznaczony: w postępowaniu przygotowawczym - przekraczający 12 miesięcy, w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji - przekraczający 2 lata, Przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania, o którym mowa w § 4, nie stosuje się w odniesieniu do terminu określonego w § 2 ( 12 miesięcy), gdy kara realnie grożąca oskarżonemu za zarzucane mu przestępstwo nie przekroczy 3 lat pozbawienia wolności, a w stosunku do terminu wskazanego w § 3 ( 2 lata), gdy nie przekroczy ona 5 lat pozbawienia wolności, chyba że konieczność takiego przedłużenia jest spowodowana celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.” Sąd apelacyjny może przedłużyć stosowanie tymczasowego aresztowania: na wniosek sądu, przed którym sprawa się toczy, w postępowaniu przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo, Podstawy przedłużenia stanowią obecnie zamknięty katalog i są to: zawieszenie postępowania karnego, czynności zmierzającego do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego, wykonywanie czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawisłości lub poza granicami kraju, celowe przewlekanie postępowania przez oskarżonego. Z wnioskiem o przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania należy wystąpić, z jednoczesnym przesłaniem właściwemu sądowi akt sprawy, nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka - art. 263 § 6 k.p.k., Na postanowienie sądu apelacyjnego w przedmiocie przedłużenia tymczasowego aresztowania, przysługuje zażalenie do sądu apelacyjnego orzekającego w składzie trzech sędziów, w ramach tzw. instancji poziomej - art. 263 § 5 k.p.k.,

Czas trwania tymczasowego aresztowania
3 miesiące (zastosowanie TA przez SR) miesięcy (przedłuża TA sąd właściwy do rozpoznania sprawy w I instancji) Ponad 12 miesięcy w postępowaniu przygotowawczym – przedłuża SA Do 2 lat w postępowaniu sądowym przedłuża TA sąd, który rozpoznaje sprawę w I instancji Ponad 2 lata w postępowaniu sądowym – TA przedłuża SA W postępowaniu przygotowawczym W postępowaniu sądowym

Czas trwania tymczasowego aresztowania w statystkach PG

Najdłuższe tymczasowe aresztowania
Rekordzista – 12 lat i 3 miesiące: tymczasowe/ar/ Interwencja HFPC: aresztowanie-moze-trwac-prawie-8-lat-opinia-hfpc/  tymczasowe aresztowanie trwa już 8 lat Opinia HFPC: content/uploads/2016/08/HFPC_raport_tymczasowe- aresztowanie_2016.pdf

Posiedzenie aresztowe
Postępowanie w przedmiocie zastosowania/przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania musi odpowiadać standardom ukształtowanym na gruncie art. 6 EKPC. Fundamentalne znaczenie ma zasada równości broni i jawność wewnętrzna, zwłaszcza dostęp do dowodów stanowiących podstawę orzekania o tymczasowym aresztowaniu. Równość broni – żadna ze stron nie może być w pozycji znacząco gorszej w porównaniu ze stroną przeciwną. art. 249a § 1.Podstawę orzeczenia o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania mogą stanowić ustalenia poczynione na podstawie: 1)dowodów jawnych dla oskarżonego i jego obrońcy, 2)dowodów z zeznań świadków, o których mowa w art. 250 § 2b. § 2.Sąd, uprzedzając o tym prokuratora, uwzględnia z urzędu także okoliczności, których prokurator nie ujawnił, po ich ujawnieniu na posiedzeniu, jeżeli są one korzystne dla oskarżonego. Problematyczna kwestia odmowy dostępu do dowodów w związku ze stosowaniem tymczasowego aresztowania (por. prezentacja o czynnościach procesowych i dostępie do akt postępowania przygotowawczego) .

Tymczasowe aresztowanie – tryb stosowania
wydanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów przesłuchanie podejrzanego przez prokuratora (art. 249 § 3) skierowanie wniosku o zastosowanie środka zapobiegawczego w postaci tymczasowego aresztowania do właściwego sądu wraz z dowodami na poparcie tego wniosku (art. 250 § 2 i 2a) Prokurator jednocześnie z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania wydaje zarządzenie o doprowadzeniu podejrzanego do sądu i poucza go o jego prawach i obowiązkach (art. 250 § 3 i 3a) posiedzenie sądu w przedmiocie tymczasowego aresztowania – sąd przesłuchuje podejrzanego Wydanie postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania

Wymogi formalne postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania
Należy wymienić osobę, zarzucany jej czyn wraz z kwalifikacją prawną oraz podstawę prawną zastosowania środka zapobiegawczego W postanowieniu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania należy określić czas jego trwania, a ponadto oznaczyć termin, do którego aresztowanie ma trwać. Uzasadnienie postanowienia o zastosowaniu środka zapobiegawczego powinno zawierać przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa wykazanie okoliczności wskazujących na istnienie zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania lub możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa w razie niezastosowania środka zapobiegawczego wykazanie podstawy zastosowania i potrzeby zastosowania danego środka. wyjaśnienie, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego

Statystki dotyczące stosowania tymczasow
Liczba wniosków o tymczasowe aresztowanie – 9412 Sąd uwzględnił wniosek o TA – 8525 Czyli skuteczność wniosku o TA to 90,6% Liczba zażaleń na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania – 3136 Sądy przychyliły się do zażalenia – 198 Skuteczność zażalenia – 6% Prokurator uchylił/zmienił tymczasowe aresztowanie na inny środek zapobiegawczy – 2267 content/uploads/2017/08/0f5ed2eeffdd eb454b8d3a67.pdf

Tymczasowe aresztowanie – zaskarżalność postanowień
Zażalenie na postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym PODMIOT KTÓRY ROZPOZNAJE ZAŻALENIE Sąd wyższego rzędu nad sądem, który zastosował tymczasowe aresztowanie lub na podstawie art. 426 § 2 inny równorzędny skład sądu odwoławczego PODMIOTY UPRAWNIONE DO WNIESIENIA ZAŻALENIA Strony PRZYMUS ADWOKACKO-RADCOWSKI Nie FORUM Posiedzenie SKŁAD SĄDU Trzech sędziów FORMA ORZECZENIA Postanowienie MOŻLIWE ROZSTRZYGNIĘCIA Utrzymanie w mocy, zmiana, uchylenie postanowienia sądu pierwszej instancji. W wypadku zmiany możliwe jest zastosowanie innego środka zapobiegawczego w miejsce tymczasowego aresztowania P. Hofmański, S. Zabłocki, Elementy metodyki pracy sędziego w sprawach karnych, Kraków 2006

Tymczasowe aresztowanie – zaskarżalność postanowień
Zażalenie przysługuje na zasadach ogólnych Termin – 7 dni od daty doręczenia postanowienia konsekwencje jego wniesienia i możliwości uwzględnienia przez sąd (art. 462 i 463) tryb rozpoznania art. 464 warunki formalne i tryb wnoszenia środka odwoławczego, zagadnienia zakresu kontroli, problem podstaw i rodzajów decyzji podejmowanych przez sąd drugiej instancji – art. 425 – 443 Jakie postanowienia mogą być przedmiotem zaskarżenia w drodze zażalenia? Te, które z uwagi na treść rozstrzygnięcia wywierają bezpośredni, w momencie jego wydania, wpływ na stosowanie środka zapobiegawczego lub na czas jego trwania. Zażalenie przysługuje zatem na postanowienie o: Zastosowaniu; przez zastosowanie tymczasowego aresztowania należy rozumieć także jego przedłużenie oraz ponowne stosowanie po uprzednim uchyleniu. przedłużeniu stosowania tymczasowego aresztowania, odmowie zastosowania lub przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania, zmiany na łagodniejszy środek lub uchylenia tymczasowego aresztowania

Zaskarżalność postanowienia o tymczasowym aresztowaniu wydanego na skutek wniesienia zażalenia
426 § 2 Od postanowienia o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydanego na skutek zażalenia, a także od wydanego w toku postępowania odwoławczego postanowienia o przeprowadzeniu obserwacji, o zastosowaniu środka zapobiegawczego lub nałożeniu kary porządkowej przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego. Zaskarżalność postanowień sądu odwoławczego o zastosowaniu tymczasowego aresztowania na skutek zażalenia będzie dotyczyć następujących sytuacji procesowych: w postępowaniu przygotowawczym, gdy sąd nie uwzględnił wniosku prokuratora o zastosowanie lub przedłużenie tymczasowego aresztowania; w postępowaniu sądowym, gdy sąd pierwszej instancji uchylił tymczasowe aresztowanie albo nie uwzględnił wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania lub nie przedłużył stosowania tego środka zapobiegawczego W § 2 ustawodawca, dopuszczając zaskarżalność postanowienia sądu odwoławczego o zastosowaniu tymczasowego aresztowania wydanego na skutek zażalenia, wprowadził de facto trzecią instancję mającą charakter tzw. instancji poziomej. Natomiast omawiana nowelizacja nie wprowadziła zmian odnośnie do zaskarżalności postanowień sądu odwoławczego wydawanych w toku postępowania odwoławczego, gdyż nadal, zgodnie z § 2, zażalenie przysługuje na postanowienie o przeprowadzeniu obserwacji, o zastosowaniu środka zapobiegawczego lub o nałożeniu kary porządkowej. Nie ma zastosowania w wypadku wydania przez sąd odwoławczy postanowienia o zmianie postanowienia sądu pierwszej instancji w przedmiocie tzw. warunkowego tymczasowego aresztowania, o którym mowa w art. 257 § 2. Na to postanowienie sądu odwoławczego zażalenie nie przysługuje (postanowienie SA we Wrocławiu z 1 czerwca 2011 r., II AKZ 214/11).

Warunkowe tymczasowe aresztowanie
art. 257 § 2 Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego; na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy, złożony najpóźniej w ostatnim dniu wyznaczonego terminu, sąd może przedłużyć termin złożenia poręczenia. Sąd orzeka o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, ale jednocześnie daje oskarżonemu szansę w postaci zastosowania nie izolacyjnego środka zapobiegawczego, jeżeli w wyznaczonym przez sąd okresie wpłaci przez niego określoną sumę poręczenia majątkowego. Jeżeli poręczenie nie zostanie wpłacone – areszt zmienia się w bezwarunkowy.

Nieizolacyjne środki zapobiegawcze – katalog
poręczenie majątkowe poręczenie społeczne poręczenie osoby godnej zaufania dozór policji dozór warunkowy policji nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym zawieszenie w wykonywaniu czynności służbowych lub wykonywaniu zawodu, zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne na czas trwania postępowania zakaz opuszczania kraju

Nieizolacyjne środki zapobiegawcze
Do nieizolacyjnych środków zapobiegawczych – szczegółowo por. uwagi na slajdach 2 – 21 – co do celów, zasad i funkcji stosowania Przesłanki stosowania – art. 249 § 1 oraz 258 k.p.k. Art. 249 § 1 Środki zapobiegawcze można stosować w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, a wyjątkowo także w celu zapobiegnięcia popełnieniu przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa; można je stosować tylko wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo. Art. 258 § 1 – 3 Tymczasowe aresztowanie i pozostałe środki zapobiegawcze można stosować jeżeli: zachodzi: uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu, uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne. Wobec oskarżonego, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo którego sąd pierwszej instancji skazał na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, obawy utrudniania prawidłowego toku postępowania , o których mowa w § 1, uzasadniające stosowanie środka zapobiegawczego, mogą wynikać także z surowości grożącej oskarżonemu kary. Środek zapobiegawczy można wyjątkowo zastosować także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Nieizolacyjne środki zapobiegawcze
Kontrola stosowania środków zapobiegawczych - z urzędu, w trybie zażalenia, wniosek o zmianę lub uchylenie środka zapobiegawczego Nieizolacyjne środki zapobiegawcze można łączyć tzn. jednocześnie może być stosowane przykładowo poręczenie majątkowe i dozór policji, jeżeli tylko łączne stosowanie zabezpieczy prawidłowy tok postępowania. W toku postępowania przygotowawczego stosowanie nieizolacyjnych środków zapobiegawczych znajduje się w gestii prokuratora.

Poręczenie majątkowe Poręczenie majątkowe polega na zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania przez zapewnienie udziału oskarżonego w procesie za pomocą wartości majątkowych złożonych przez oskarżonego lub inną osobę oraz groźby ich przepadku w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego albo utrudniania postępowania w inny sposób. J. Skorupka [w:] J. Skorupka (red.), Proces karny, Warszawa 2016, s. 510 Przedmiot poręczenia majątkowego: pieniądze (polskie lub obce) papiery wartościowe (np. akcje, obligacje, bankowe papiery wartościowe); zastaw hipoteka Poręczenie może wystąpić jako: złożenie pieniędzy lub papierów wartościowych do depozytu albo ustanowienie zastawu bądź hipoteki lub też jako zadeklarowanie poręczenia w powyższych postaciach w określonym czasie. W związku z poręczeniem majątkowym należy pamiętać o: areszcie warunkowym (art. 257 § 2) i liście żelaznym (art. 283 § 1).

Poręczenie majątkowe Poręczenie majątkowe to samodzielny, nieizolacyjny środek zapobiegawczy. Stosuje go sąd a w postępowaniu przygotowawczym – także prokurator. Celem jego stosowania jest przede wszystkim zapewnienie prawidłowego toku postępowania. Nie można zatem poręczenia majątkowego utożsamiać z kaucją tzn. zwolnieniem oskarżonego z aresztu w zamian za uiszczenie określonej sumy pieniężnej. Poręczenia może udzielić oskarżony lub inna osoba. Nie jest wykluczone przyjęcie poręczenia od kilku osób. Poręczycielem może być też współoskarżony. Sporne zagadnienie – czy poręczającym może być tylko osoba fizyczna czy także osoba prawna? Prof. Grzegorczyk – tylko osoba fizyczna, chociaż przydatna byłaby możliwość udzielenia poręczenia przez osobę prawną. Niemniej dopuszczenie takiej możliwości wymagałoby zmiany w k.p.k.

Poręczenie majątkowe Art. 266. § 1. Poręczenie majątkowe w postaci pieniędzy, papierów wartościowych, zastawu lub hipoteki może złożyć oskarżony albo inna osoba. § 2. Wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego, a w szczególności termin złożenia przedmiotu poręczenia, należy określić w postanowieniu, mając na względzie sytuację materialną oskarżonego i składającego poręczenie majątkowe, wysokość wyrządzonej szkody oraz charakter popełnionego czynu. Art. 267. Osobę składającą poręczenie majątkowe zawiadamia się o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa; do osoby składającej poręczenie majątkowe za oskarżonego stosuje się odpowiednio art. 138 i 139 § 1. (wskazanie pełnomocnika do doręczeń w kraju jeżeli poręczający przebywa za granicą Organy procesowe muszą zawiadamiać poręczającego, gdy jest nim osoba inna niż sam oskarżony, o wszelkich wezwaniach kierowanych do oskarżonego, aby mógł on dopilnować, by wezwany stawił się na żądanie organu i nie utrudniał postępowania. Art. 268 § 1. Stanowiące przedmiot poręczenia wartości majątkowe lub zobowiązania ulegają przepadkowi albo ściągnięciu w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego. W wypadku utrudniania w inny sposób postępowania karnego można orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości. § 1a. Orzekając w przedmiocie przepadku lub ściągnięcia wartości majątkowych stanowiących przedmiot poręczenia, sąd może orzec częściowy przepadek lub ściągnięcie tych wartości, stosując wówczas wobec oskarżonego ponadto inny jeszcze środek zapobiegawczy, z uwzględnieniem wymogów art. 258 § 4, z wyjątkiem tymczasowego aresztowania. § 2. O treści § 1 oraz art. 269 należy uprzedzić osobę składającą poręczenie majątkowe.

Poręczenie majątkowe Art. 269. Art. 270.
§ 1. Ulegające przepadkowi przedmioty poręczenia lub ściągnięte sumy poręczenia majątkowego przekazuje się lub przelewa na rzecz Skarbu Państwa; pokrzywdzony ma wówczas pierwszeństwo zaspokojenia na nich swoich roszczeń wynikających z przestępstwa, jeżeli w inny sposób nie można uzyskać naprawienia szkody. § 2. Z chwilą ustania poręczenia majątkowego przedmiot poręczenia zwraca się, a sumę poręczenia zwalnia się, pod tym jednak warunkiem, że w razie prawomocnego skazania oskarżonego na karę pozbawienia wolności następuje to z chwilą rozpoczęcia odbywania przez niego kary. W razie niezgłoszenia się na wezwanie do odbycia kary stosuje się art. 268 § 1. Przepadek przedmiotu poręczenia § 3. Cofnięcie poręczenia majątkowego staje się skuteczne dopiero z chwilą przyjęcia nowego poręczenia majątkowego, zastosowania innego środka zapobiegawczego lub odstąpienia od stosowania tego środka. § 4. Przepisy § 2 i 3 nie dotyczą cofnięcia poręczenia majątkowego i zwrotu przedmiotów, jeżeli już zapadło postanowienie o jego przepadku lub o ściągnięciu sumy poręczenia. Art. 270. § 1. O przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia orzeka z urzędu sąd, przed którym postępowanie się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora - sąd właściwy do rozpoznania sprawy. § 2. Oskarżony, poręczający i prokurator mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądowym lub złożyć wyjaśnienia na piśmie. Oskarżonego pozbawionego wolności sprowadza się na posiedzenie, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna to za potrzebne. § 3. Na postanowienie określone w § 1 przysługuje zażalenie.

Poręczenie majątkowe Poręczeniem poręczyciel gwarantuje, że oskarżony (podejrzany) nie będzie uchylał się od postępowania ani utrudniał go. Jeżeli poręczenie składa sam oskarżony, gwarancją ma być suma poręczenia, którą zapewnia on podporządkowanie się rygorom procesowym. Poręczenie jest zatem swoistą umową między organem stosującym ten środek a poręczycielem z możliwością negocjacji zarówno co do przedmiotu poręczenia, jak i co do jego wartości. Przedmiot poręczenia pozostaje własnością poręczającego, a ograniczeniu podlega jedynie jego władztwo nad nim. Wysokość, rodzaj, warunki termin złożenia poręczenia określa organ procesowy przy uwzględnieniu sytuacji majątkowej oskarżonego lub składającego poręczenie oraz charakteru zarzucanego czynu oraz wysokość wyrządzonej szkody. Prof. Grzegorczyk – szczególne znaczenie powinno się przypisać temu, jaki charakter miało przestępstwo popełnione przez oskarżonego. Im poważniejsze tym wyższa powinna być suma poręczenia. Jednocześnie nie chodzi jednak o to, poręczenie majątkowe było środkiem zapobiegawczym jedynie dla zamożnych, ale żeby jego rozmiar był z jednej strony realny do uiszczenia, ale z drugiej miał tak istotny wpływ na sytuację materialną danej osoby, że stworzona zostanie potencjalna gwarancja powstrzymania się oskarżonego od bezprawnego utrudniania postępowania, zaś w przypadku poręczyciela, gdy jest nim osoba trzecia, czuwania przez niego nad tym, aby oskarżony, za którego poręczył, nie podejmował bezprawnych działań godzących w prawidłowy tok procesu

przepadek przedmiotu poręczenia
Jeżeli oskarżony utrudnia postępowanie organ procesowy wydaje postanowienie o przepadku przedmiotu poręczenia: Obligatoryjnie – w razie ucieczki lub ukrycia się oskarżonego Fakultatywnie – jeżeli w inny sposób niż ucieczka czy ukrycie się utrudnia on postępowanie. Całego przedmiotu poręczenia Częściowy przepadek poręczenia (lub ściągnięcie jego sum) – jednocześnie stosuje się wobec oskarżonego dodatkowy nieizolacyjny środek zapobiegawczy, z uwzględnieniem potrzeby zabezpieczenia prawidłowego toku procesu. Celem tej regulacji jest uniknięcie zbyt częstego stosowania tymczasowego aresztowania w związku z przepadkiem poręczenia, przy jednoczesnym utrzymaniu tego środka zapobiegawczego i wymuszeniu albo na poręczającym lepszego wywiązywania się ze swoich obowiązków albo na oskarżonym – poprzez zastosowanie dodatkowego nieizolacyjnego środka – zaniechania utrudniania postępowania.

Przepadek przedmiotu poręczenia
Organ procesowy ma obowiązek uprzedzić składającego poręczenie (czyli oskarżonego lub inną osobę o możliwości przepadku tego poręczenia i warunkach jego orzeczenia, a także o uregulowanym w art. 269 postępowaniu z jego przedmiotami i sumami w razie przepadku oraz postępowaniu w razie ustania poręczenia, a także o zasadach jego cofania. Brak uprzedzenia o treści art. 268 § 1 i art. 269 nie pozwala na orzeczenie przepadku poręczenia lub ściągnięcie sumy poręczenia nawet wówczas, gdy istnieje podstawa do przyjęcia, że poręczyciel znał treść odnośnych przepisów (por. art. 16 § 1 oraz uchwałę SN z dnia 20 maja 1992, I KZP 17/92) W razie orzeczenia przepadku poręczenia lub ściągnięciu jego sum przekazywane są na rzecz Skarbu Państwa. Na skutek prawomocnego orzeczenia przepadku Skarb Państwa staje się więc właścicielem pieniędzy lub papierów wartościowych, gdy to one były przedmiotem poręczenia, albo podmiotem uprawnionym do uzyskania sum zabezpieczonych zastawem lub hipoteką, które powinny być teraz ściągnięte i przekazane na jego rachunek. Pokrzywdzonemu gwarantuje się, że na przedmiotach lub sumach poręczenia, które uległy przepadkowi, będzie miał pierwszeństwo zaspokojenia swoich roszczeń majątkowych, jeżeli w inny sposób nie może uzyskać naprawienia wyrządzonej mu szkody. Procedowanie w przedmiocie przepadku poręczenia - orzeka z urzędu sąd, przed którym toczy się postępowanie. W postępowaniu przygotowawczym, na wniosek prokuratora, orzeka sąd właściwy do rozpoznania sprawy. Prawo do udziału posiedzeniu mają oskarżony (oraz obrońca), poręczyciel i prokurator.

Ustanie i cofnięcie poręczenia
Ustanie poręczenia Z momentem rozpoczęcia wykonywania kary, chyba że w postanowienie o przyjęciu poręczenia ustalono inaczej - gdy proces zakończono prawomocnie w sposób nieprzewidujący wykonywania kary (uniewinnienie, warunkowe umorzenie, skazanie z warunkowym zawieszeniem wykonania kary, odstąpienie od wymierzenia kary), poręczenie ustaje z momentem uprawomocnienia się wyroku. W razie skazania na karę pozbawienia wolności bezwarunkowo wykonywaną poręczenie ustaje dopiero z chwilą rozpoczęcia odbywania kary przez skazanego, czyli stawienia się go do jej odbycia. W razie niezgłoszenia się skazanego do odbycia kary wchodzi – przepadek poręczenia Uchwala SN (7) z 22 stycznia 2003 r., I KZP 36/02 – w razie zastosowania wobec oskarżonego, względem którego jest już stosowane poręczenie majątkowe, tymczasowego aresztowania bez zawarcia w postanowieniu o zastosowaniu tego środka wzmianki o uchyleniu poręczenia albo o jego zamianie na tymczasowe aresztowanie, poręczenie to ustaje z chwilą rozpoczęcia efektywnego wykonywania tymczasowego aresztowania, czyli z momentem osadzenia oskarżonego, a nie z chwilą wydania czy uprawomocnienia się postanowienia o zastosowaniu tego środka zapobiegawczego. Cofnięcie poręczenia Ustawodawca dopuszcza możliwość cofnięcia poręczenia majątkowego, ale tylko wtedy, gdy nie został jeszcze orzeczony przepadek przedmiotu poręczenia, czyli do momentu wydania postanowienia o przepadku przedmiotu poręczenia (ściągnięciu sum poręczenia. Cofnięcie wywołuje skutek dopiero z chwilą przyjęcia nowego poręczenia lub zastosowania innego środka zapobiegawczego albo odstąpienia od stosowania takiego środka Zwrot przedmiotu poręczenia W wyniku jego ustania lub skutecznego cofnięcia.

Poręczenie społeczne i osoby godnej zaufania
Poręczenie społeczne – art. 271 Poręczenie osoby godnej zaufania – art. 272 § 1. Od pracodawcy, u którego oskarżony jest zatrudniony, od kierownictwa szkoły lub uczelni, których oskarżony jest uczniem lub studentem, od zespołu, w którym oskarżony pracuje lub uczy się, albo od organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem, można, na ich wniosek, przyjąć poręczenie, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania; jeżeli oskarżony jest żołnierzem, można przyjąć poręczenie od zespołu żołnierskiego, zgłoszone za pośrednictwem właściwego dowódcy. § 2. Do wniosku o przyjęcie poręczenia zespół lub organizacja społeczna dołącza wyciąg z protokołu zawierającego uchwałę o podjęciu się poręczenia. § 3. We wniosku o przyjęcie poręczenia należy wskazać osobę, która ma wykonywać obowiązki poręczającego; osoba ta składa oświadczenie o przyjęciu tych obowiązków. Poręczenie, że oskarżony stawi się na każde wezwanie i nie będzie w sposób bezprawny utrudniał postępowania, można także przyjąć od osoby godnej zaufania. Przepis art. 275 § 2 stosuje się odpowiednio - art. 275 § 2 to obowiązki nakładane na oskarżonego przy dozorze zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub z innymi osobami, zakazie zbliżania się do określonych osób na wskazaną odległość, zakazie przebywania w określonych miejscach, a także na innych ograniczeniach swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonywania dozoru

Art. 273. § 1. Przy odbieraniu poręczenia zawiadamia się udzielającego poręczenia lub wykonującego obowiązki poręczającego o treści zarzutu stawianego oskarżonemu oraz o obowiązkach wynikających z poręczenia i skutkach ich niedotrzymania. § 2. Poręczający jest obowiązany niezwłocznie powiadomić sąd lub prokuratora o wiadomych mu poczynaniach oskarżonego, zmierzających do uchylenia się od obowiązku stawienia się na wezwanie lub do utrudniania w inny bezprawny sposób postępowania. Art. 274. Jeżeli mimo poręczenia oskarżony nie stawi się na wezwanie lub w inny bezprawny sposób będzie utrudniał postępowanie, organ stosujący środek zapobiegawczy zawiadomi o tym udzielającego poręczenia, a ponadto może zawiadomić bezpośredniego przełożonego osoby, która złożyła poręczenie, i organizację społeczną, do której należy, a także statutowy organ nadrzędny nad poręczającą organizacją społeczną, jeżeli zostanie stwierdzone zaniedbanie obowiązków wynikających z poręczenia. Przed zawiadomieniem należy osobę, która złożyła poręczenie, wezwać w celu złożenia wyjaśnień.

Na organie przyjmującym poręczenie – w obu przypadkach – ciąży obowiązek poinformowania poręczającego o: treści zarzutu stawianego oskarżonemu; obowiązkach, jakie ciążą na poręczycielu w związku z poręczeniem: zapewnienie, że oskarżony będzie stawiał się na każde wezwanie i nie będzie bezprawnie utrudniał postępowania Zapewnienie, że oskarżony będzie w należyty sposób wywiązywał się z nałożonych na niego obowiązków Niezwłocznego powiadomienia sądu lub prokuratora o wiadomych mu poczynaniach oskarżonego, zmierzających do uchylenia się od obowiązku stawienia się na wezwanie lub do utrudniania w inny bezprawny sposób postępowania skutkach ich niedotrzymania obowiązków związanych z poręczaniem tj. konsekwencjach określonych w art. 274 oraz 287 § 1 (kary pieniężne); niepouczenie o obowiązkach i konsekwencjach ich niedopełnienia nie może wywoływać wobec poręczającego negatywnych skutków (por. art. 16 § 1) Na poręczającym i osobie wykonującej obowiązki poręczyciela przy poręczeniu zbiorowym ciąży obowiązek oddziaływania na oskarżonego, tak aby stawiał się on na każde wezwanie organu i nie utrudniał w bezprawny sposób oraz niezwłocznego powiadomienia sądu lub prokuratora o wiadomych mu poczynaniach oskarżonego zmierzających do uchylenia się od stawiennictwa lub bezprawnego utrudniania postępowania. Wymóg powiadomienia odnosi się jedynie do działań oskarżonego zmierzających "do uchylenia się" od stawiennictwa, a więc tylko takich, które nie usprawiedliwiają jego niestawienia się na wezwanie.

Dozór Policji Dozór zwykły – ograniczenie wolności (osobistej, komunikowania się, poruszania się) oskarżonego w sposób określony w postanowieniu organu procesowego. ważne – dozór zwykły nie jest ograniczony temporalnie! Dozór warunkowy - opuszczenie w wyznaczonym terminie przez oskarżonego lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym oraz określenie miejsca swojego pobytu, dzięki czemu można odstąpić od tymczasowego aresztowania. stosowany zamiast tymczasowego aresztowania występują przesłanki pozwalające na zastosowanie tymczasowego aresztowania, ale organ odstępuje od stosowania tego środka zapobiegawczego (podkreślenie klauzuli ultima ratio tymczasowego aresztowania)

katalog obowiązków przy dozorze
Dozór policji – art. 275 § 1 Tytułem środka zapobiegawczego można oddać oskarżonego pod dozór Policji, a oskarżonego żołnierza - pod dozór przełożonego wojskowego. § 2 Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obowiązek ten może polegać na: zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub z innymi osobami, zakazie zbliżania się do określonych osób na wskazaną odległość, zakazie przebywania w określonych miejscach, a także na innych ograniczeniach swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonywania dozoru. § 4. Oddany pod dozór Policji ma obowiązek stawiania się we wskazanej jednostce organizacyjnej Policji z dokumentem stwierdzającym tożsamość, wykonywania poleceń mających na celu dokumentowanie przebiegu dozoru oraz udzielania informacji koniecznych dla ustalenia, czy stosuje się on do wymagań nałożonych w postanowieniu sądu lub prokuratora. W celu uzyskania takich informacji można wzywać oskarżonego do stawiennictwa w wyznaczonym terminie. § 5. W wypadku niestosowania się przez oddanego pod dozór do wymagań określonych w postanowieniu organ dozorujący niezwłocznie zawiadamia o tym sąd lub prokuratora, który wydał postanowienie. katalog obowiązków przy dozorze

Dozór policji – art. 275 Dozór może być połączony z innym nieizolacyjnym środkiem zapobiegawczym, np. poręczeniem. Może być stosowany zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i sądowym. Nie jest ograniczony terminami, trwa zatem do jego odwołania lub do prawomocnego zakończenia postępowania. Na oskarżonego należy nałożyć co najmniej jeden z obowiązków wskazanych w art. 275 § , ale możliwa jest ich kumulacja tzn. można orzec zakaz przebywania w określonych miejscach wraz z obowiązkiem zgłaszania się jednostce Policji w określonych odstępach czasu. Konieczne jest nałożenie co najmniej jednego z takich obowiązków, ale możliwa i zasadna jest ich kumulacja. Możliwe jest też dokonywanie zmian tych obowiązków w trakcie wykonywania dozoru, co wymaga stosownego nowego postanowienia. Katalog obowiązków wskazany w art. 275 § 2 nie jest zamknięty z uwagi na stwierdzenie, że możliwe są "inne ograniczenia swobody oskarżonego, niezbędne do wykonywania dozoru".

Dozór warunkowy policji – art. 275 § 3
Jeżeli zachodzą przesłanki zastosowania tymczasowego aresztowania wobec oskarżonego o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej na szkodę osoby najbliższej albo innej osoby zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, zamiast tymczasowego aresztowania można zastosować dozór, pod warunkiem że oskarżony w wyznaczonym terminie opuści lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym oraz określi miejsce swojego pobytu. Dozór warunkowy Policji tzn. zamiast tymczasowego aresztowania stosujemy dozór Policji pod warunkiem, że oskarżony zachowa się w określony sposób. Prokurator - przy istnieniu obaw uzasadniających wystąpienie do sądu z wnioskiem o zastosowania środka izolacyjnego - musi i może wstępnie rozważyć, czy obawy te (wskazane w art. 258 § 1-3), w razie opuszczenia przez podejrzanego lokalu, w którym miało miejsce zarzucane mu przestępstwo z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec współmieszkańca i wskazanie przez niego nowego swego miejsca pobytu, zmniejszy wagę tych obaw na tyle, że wystarczające będzie - dla zapewnienia prawidłowego toku procesu, jak i zapobiegnięcia ponownemu popełnieniu przez podejrzanego przestępstwa - zastosowanie jedynie dozoru ze stosownymi obowiązkami wskazanymi w art. 275 § 2. Należy mieć na uwadze, czy opuszczenie przez podejrzanego dotychczasowego i znalezienie nowego miejsca pobytu jest in concreto realne i w jakim czasie może do tego. W razie niedostosowania się oskarżonego do wymogów dozoru warunkowego Policji możliwe jest sięgnięcie po tymczasowe aresztowanie, ale jedynie wówczas, gdy niedostosowanie się jest istotne (a więc już nie np. wtedy, gdy podejrzany wyprowadził się wprawdzie z lokalu, ale z naruszeniem terminu) i nie uległy w tym czasie zmianie wymogi oraz potrzeba stosowania środków zapobiegawczych (nadal istnieją duże prawdopodobieństwo popełnienia przez niego zarzuconego mu czynu oraz obawy uzasadniające stosowanie środków zapobiegawczych, w tym tymczasowego aresztowania, które mogą odpaść w wyniku kolejnych czynności dowodowych przeprowadzonych po orzeczeniu warunkowego dozoru).

Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego
Środek ten może być stosowany w związku z podejrzeniem popełnienia przestępstwa na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej. Nie musi być to członek rodziny. Zakres nakazu opuszczenia lokalu mieszkalnego częściowo pokrywa się z innym środkiem zapobiegawczym – dozorem warunkowym Policji. Krytycznie o unormowaniu środków zapobiegawczych: J. Kosonoga, System nie izolacyjnych środków zapobiegawczych, Ius Novum (numer specjalny). Przesłanki stosowania: zarzut popełnienia przestępstwa z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej uzasadniona obawa ponownego popełnienia przestępstwa Organ stosujący – w postępowaniu przygotowawczym przez pierwsze 3 miesiące – prokurator, na dalsze okresy oraz w postępowaniu sądowym – sąd.

Nakaz opuszczenia lokalu mieszkalnego
Art. 275a. § 1. Tytułem środka zapobiegawczego można nakazać oskarżonemu o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej okresowe opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził. § 2. W postępowaniu przygotowawczym środek przewidziany w § 1 stosuje się na wniosek Policji albo z urzędu. § 3. Jeżeli wobec oskarżonego, zatrzymanego na podstawie art. 244 § 1a lub 1b, zachodzą podstawy do zastosowania środka zapobiegawczego przewidzianego w § 1, Policja niezwłocznie, nie później niż przed upływem 24 godzin od chwili zatrzymania, występuje z wnioskiem do prokuratora o zastosowanie tego środka zapobiegawczego; wniosek powinien być rozpoznany przed upływem 48 godzin od chwili zatrzymania oskarżonego. § 4. Środek przewidziany w § 1 stosuje się na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Jeżeli nie ustały przesłanki jego stosowania sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, na wniosek prokuratora, może przedłużyć jego stosowanie na dalsze okresy, nie dłuższe niż 3 miesiące. § 5. Wydając postanowienie o nakazie okresowego opuszczenia przez oskarżonego lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym, można, na wniosek oskarżonego, wskazać mu miejsce pobytu w placówkach zapewniających miejsca noclegowe. Placówkami wskazanymi do umieszczenia oskarżonego nie mogą być placówki pobytu ofiar przemocy w rodzinie.

Art. 276 – zawieszenie w czynnościach
Tytułem środka zapobiegawczego można zawiesić oskarżonego w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazać powstrzymanie się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów. Art. 276 to w zasadzie 4 środki zapobiegawcze: Zawieszenie w czynnościach służbowych Zawieszenie w wykonywaniu zawodu Nakaz powstrzymywania się od określonej działalności Nakaz powstrzymania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów Zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne na czas trwania postępowania. Ciekawe zagadnienie – czy środki zapobiegawcze z art. 276 realizują funkcje procesowe (służą zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania) czy pozaprocesowe (w szczególności funkcję represyjną). W jaki sposób nakaz powstrzymania się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów będzie chronił prawidłowy tok postępowania? Środki zapobiegawcze wskazane w art. 276 zalicza się następnie na poczet orzeczonych środków karnych określonych w art. 39 pkt 2 i 3 k.k.

Zakaz opuszczania kraju
Art. 277. § 1. W razie uzasadnionej obawy ucieczki można zastosować w charakterze środka zapobiegawczego zakaz opuszczania przez oskarżonego kraju, który może być połączony z zatrzymaniem mu paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy albo z zakazem wydania takiego dokumentu. § 2. Do czasu wydania postanowienia w przedmiocie, o którym mowa w § 1, organ prowadzący postępowanie może zatrzymać dokument, jednakże na czas nie dłuższy niż 7 dni. Do odebrania dokumentów stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 25. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2 kwietnia r., II AKz 238/08 Brak kontroli granicznej nie jest równoznaczny z wolnością opuszczenia przez oskarżonego wbrew ciążącemu na nim zakazowi opuszczania kraju. Naruszenie tego zakazu zawsze może zrodzić dla oskarżonego ujemne skutki i to zarówno w postaci zamiany stosowanego środka na surowszy, jak i poprzez konieczność zastosowania i poszukiwania go za pośrednictwem ENA połączonego z zastosowaniem tymczasowego aresztowania.

Zakaz opuszczania kraju
Skoro zastosowano wobec oskarżonego taki zakaz, to powinien uzyskać zezwolenie na opuszczenie kraju. . W razie ustalenia, że doszło do naruszenia przez oskarżonego nałożonego na niego zakazu, możliwe jest tym samym sięgnięcie po surowsze reakcje zapobiegawcze i - w zależności od sytuacji - np. podniesienie wysokości poręczenia majątkowego, jakie towarzyszyło temu zakazowi, lub orzeczenie przepadku takiego poręczenia i zastosowanie tymczasowego aresztowania. Od zakazu opuszczania kraju należy odróżnić tymczasowe zatrzymanie paszportu. Zakaz opuszczania kraju stosuje jedynie sąd lub prokurator, natomiast tymczasowe zatrzymanie paszportu może zastosować organ prowadzący postępowanie w tym Policja, z tym że jedynie: gdy zachodzą warunki do zastosowania zakazu opuszczania kraju, do czasu wydania w tym zakresie postanowienia i nie dłużej niż na 7 dni. Gdyby w tym czasie nie zapadła decyzja o zastosowaniu zakazu opuszczania kraju, zatrzymany dokument powinien być niezwłocznie zwrócony

Czynności związane z zakończeniem postępowania przygotowawczego
Końcowe zaznajomienie z materiałami postępowania przygotowawczego, zamknięcie śledztwa, wydanie postanowienia o umorzeniu postępowania lub skierowanie sprawy do sądu.

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo podejrzanego lub obrońcy w wyznaczonym terminie mimo prawidłowego doręczenia im zawiadomienia nie tamuje dalszego postępowania. Usprawiedliwiona nieobecność – art. 117 Zasady doręczania pism procesowych – 129 – 142. niestawiennictwo nie będzie np. tamowało czynności w postaci wydania postanowienia o zamknięciu śledztwa Termin zapoznania się podejrzanego i obrońcy z materiałami śledztwa (dochodzenia) powinien być tak wyznaczony, aby od dnia doręczenia zawiadomienia upłynęło co najmniej 7 dni.

Art. 321 § 5  Jeżeli nie zachodzi potrzeba uzupełnienia śledztwa, wydaje się postanowienie o jego zamknięciu. Postanowienie o zamknięciu śledztwa wydaje prokurator. Od tej daty liczony jest termin do sporządzenia aktu oskarżenia. Wydanie tego postanowienia nie jest konieczne, jeżeli: Postępowanie jest umarzane – art. 322 § 1 W dochodzeniu – chyba że podejrzany jest tymczasowo aresztowany O wydaniu postanowienia o zamknięciu śledztwa zawiadamia się podejrzanego i jego obrońcę.

Sposoby zakończenia postępowania przygotowawczego
UMORZENIE SKIEROWANIE SPRAWY DO SĄDU Umorzenie z art. 322 („zwykłe”) umorzenie z powodu negatywnej przesłanki procesowej umorzenie absorpcyjne (art.11) niewykrycie sprawcy Umorzenie rejestrowe – art. 325f . Akt oskarżenia Wniosek z 335 § 1 Wniosek o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania W trybie przyspieszonym – wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym Umorzenie postępowania przez prokuratora Uprawomocnienie się postanowienia o umorzeniu Skierowanie wniosku do sądu o orzeczenie przepadku Rozwiązanie pośrednie

Sprawy zakończone w 2016 r.

Umorzenie postępowania przygotowawczego – „zwykłe” (art. 322)
jeżeli postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i nie zachodzą warunki określone w art (skierowanie do sądu wniosku o umorzenie postępowania wobec sprawcy, który popełnił przestępstwo w stanie niepoczytalności i orzeczenie środków zabezpieczających) umarza się śledztwo (lub dochodzenie) bez konieczności uprzedniego zapoznania z materiałami postępowania i jego zamknięcia. Postanowienie o umorzeniu musi zawierać: określenie czynu, którego postępowanie dotyczyło, określenie kwalifikacji prawnej czynu, określenie podstawy i przyczyny umorzenia, a więc wskazanie przepisu prawnego, na podstawie którego dochodzi do umorzenia, a jeżeli następuje w postępowaniu, w którym występuje już podejrzany, także imię i nazwisko podejrzanego oraz - w razie potrzeby - inne dane o jego osobie o charakterze indentyfikacyjnym.

Umorzenie postępowania przygotowawczego – „zwykłe” (art. 322)
Prokurator Inny organ prowadzący postępowanie Postanowienie wymaga wtedy zatwierdzenia przez prokuratora Postanowienie wraz z uzasadnieniem śledztwo Można odstąpić od sporządzania uzasadnienia, ale na żądanie strony należy podać ustnie motywy rozstrzygnięcia Dochodzenie Prokurator – jeżeli prowadzi dochodzenie Policja (inny uprawniony organ) Wymagane zatwierdzenie przez prokuratora

Umorzenie postępowania przygotowawczego – „zwykłe”
Przesłanki umorzenia: Postępowanie nie dostarczyło podstaw do wniesienia aktu oskarżenia i nie istnieją podstawy do zastosowania środków zabezpieczających. Zachodzi negatywna przesłanka procesowa – art. 17 § 1 Art. 11 § 1 – tzw. umorzenie absorpcyjne (38 w 2017 roku w skali kraju) Inna podstawa np. abolicja, art. 9 ustawy o świadku koronnym Umorzenie postępowania może nastąpić zarówno w fazie in rem jak i in personam Istotne konsekwencje prawne w zależności od stadium postępowania, w którym doszło do umorzenia Por. art. 327 § 1 i 2 oraz 328

Umorzenie postępowania
W razie umorzenia śledztwa prokurator wydaje postanowienie co do dowodów rzeczowych Por. art. 230 – 233 Na postanowienie co do dowodów rzeczowych przysługuje zażalenie podejrzanemu, pokrzywdzonemu i osobie, której określone przedmioty odebrano lub która zgłosiła do nich roszczenie Po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu, w razie istnienia podstaw określonych w art. 45a k.k. lub art. 43 § 1 i 2 oraz art. 47 § 4 k.k.s. występuje do sądu z wnioskiem o orzeczenie przepadku. Jeżeli umorzenie następuje z powodu niewykrycia sprawcy wniosek o orzeczenie przepadku może być skierowany tylko wtedy, gdy przepis szczególny dopuszcza taką możliwość.

Tzw. umorzenie rejestrowe
Szczególny sposób zakończenia dochodzenia  niedopuszczalny w śledztwie Art. 325f Jeżeli dane uzyskane w toku czynności w niezbędnym zakresie (art. 308 § 1) lub dochodzenia prowadzonego przez okres co najmniej 5 dni nie stwarzają dostatecznych podstaw do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych, można wydać postanowienie o umorzeniu dochodzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Postanowienie nie wymaga zatwierdzenia prokuratora Po wydaniu postanowienia o umorzeniu rejestrowym Policja prowadzi dalsze czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów Czynności pozaprocesowe, prowadzone na podstawie odrębnych przepisów (m.in. ustawy o Policji) Jeżeli zostaną ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy, Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia. Zawiadamia się osoby, instytucje państwowe, samorządowe lub społeczne, które złożyły zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa oraz ujawnionego pokrzywdzonego. Nie trzeba zawiadamiać prokuratora o podjęciu na nowo „rejestrowo” umorzonego dochodzenia Art. 325f § 3  nie stosuje się art. 327 § 1 Podjęcie na nowo rejestrowo umorzonego dochodzenia to wyjątek od zasad dotyczących podejmowania na nowo postępowania przygotowawczego określonych w art. 327 § 1

Umorzenie postępowania – uprawnienia stron (i innych osób)
O umorzeniu zawiadamia się osobę lub instytucję państwową, samorządową lub społeczną, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie, ujawnionego pokrzywdzonego oraz podejrzanego Na postanowienie o umorzeniu śledztwa (dochodzenia) przysługuje zażalenie: Stronom Instytucji państwowej lub samorządowej, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie Osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie określonym w art. 228 – 231, 233, 235, 236, 245, 270 – 277, 278 – 294 k.k. lub art. 296 – 306 k.k. jeżeli postępowanie karne wszczęto w wyniku jej zawiadomienia a wskutek przestępstwa doszło do naruszenia jej praw M.in. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów, składanie fałszywych zeznań, przestępstwa korupcyjne „pośrednio pokrzywdzony” Osobom uprawnionym do wniesienia zażalenia przysługuje prawo przejrzenia akt postępowania (art. 306 § 1b  nie ma ograniczeń z art. 156 § 5)

Umorzenie postępowania – uprawnienia stron (innych osób)
Zażalenie wnosi się w terminie 7 dni od dnia otrzymania postanowienia o umorzeniu do sądu powołanego do rozpoznania sprawy w I instancji za pośrednictwem prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo (dochodzenie). Jeżeli nie uwzględni zażalenia – kieruje je do sądu. Sąd może: Utrzymać w mocy postanowienie Uchylić postanowienie o umorzeniu i przekazać sprawę do dalszego prowadzenia Uchylając postanowienie o umorzeniu sąd wskazuje powody uchylenia a w miarę możliwości także okoliczności, które należy wyjaśnić lub czynności, które należy przeprowadzić. Wskazania sądu są wiążące dla organu postępowania przygotowawczego Taka sama procedura przy zaskarżaniu postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania! Jeżeli organ nadal nie znajduje postaw do wniesienia aktu oskarżenia, wydaje ponownie postanowienie o umorzeniu postępowania lub odmowie jego wszczęcia, pokrzywdzony, który wcześniej zaskarżył postanowienie (wykorzystał uprawnienia z art. 306 § 1 i 1a może wnieść do sądu subsydiarny akt oskarżenia. Należy pokrzywdzonego pouczyć o prawie wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia.

Subsydiarny akt oskarżenia
Art. 55 § 1 W razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Termin prekluzyjny ma charakter gwarancyjny dla domniemanego sprawcy przestępstwa Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez pełnomocnika. Warunki formalne subsydiarnego aktu oskarżenia – art. 332 i 333 § 1 Pokrzywdzony może złożyć wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu, który sporządzi akt oskarżenia Miesięczny termin z art. 55 § 1 ulega zawieszeniu na czas rozpoznania wniosku o przyznanie pomocy prawnej z urzędu. W przypadku wyznaczenia pełnomocnika z urzędu termin do dokonania czynności procesowej przez wyznaczonego przedstawiciela procesowego rozpoczyna bieg od daty doręczenia mu postanowienia lub zarządzenia o tym wyznaczeniu Bardzo ważna zmiana! Ciekawe orzeczenie TK  wyrok z dnia 8 stycznia 2013 r., K 18/10

Subsydiarny akt oskarżenia
Subsydiarny akt oskarżenia wnosi się w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego To nadal publiczny akt oskarżenia (skarga publiczna) tylko, że wnoszony przez inny podmiot „Przyznanie uprawnienia pokrzywdzonemu do działania zamiast oskarżyciela publicznego na podstawie art. 55 § 1 k.p.k. ma na celu przeciwdziałanie prokuratorskiemu oportunizmowi i zapewnienie pokrzywdzonemu możliwości realizacji jego uprawnień wynikających z faktu bezpośredniego naruszenia lub zagrożenia jego dobra prawnego przez przestępstwo w sytuacji, w której oskarżyciel publiczny nie działa, a istnieje uzasadnione podejrzenie, że do takiego naruszenia doszło. Prawo pokrzywdzonego do złożenia zażalenia na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia postępowania lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego i rozpoznanie tego zażalenia przez sąd prowadzi do „wymuszenia” dodatkowych czynności na prokuraturze, co skutkować może zmianą stanowiska prokuratury i wniesieniem aktu oskarżenia” Wyrok TK z dnia 2 kwietnia 2001 r., sygn. SK 10/00

Subsydiarny akt oskarżenia – procedura wnoszenia
Postanowienie o umorzeniu/odmowie wszczęcia Zażalenie  zaskarżenie postanowienia przez pokrzywdzonego Sąd uchyla postanowienie o umorzeniu/odmowie wszczęcia Prokurator nadal nie widzi podstaw do wniesienia aktu oskarżenia Pokrzywdzony może w terminie 1 miesiąca od doręczenia powtórnego postanowienia o umorzeniu/odmowie wszczęcia wnieść akt oskarżenia

Skierowanie sprawy do sądu
Skarga oskarżyciela Zasada skargowości – art. 14 § 1  wszczęcie postępowania sądowego następuje na żądanie uprawnionego oskarżyciela publicznego lub innego uprawnionego podmiotu Obowiązek oskarżyciela publicznego – art. 10 § 1 k.k. (zasada legalizmu) Oskarżycielem przed wszystkimi sądami jest prokurator Inny organ może być uprawniony do pełnienia funkcji oskarżyciela publicznego na mocy przepisów szczególnych – konieczne dokładne określenie zakresu uprawnień nieprokuratorskich organów upoważnionych do wniesienia aktu oskarżenia M.in. Inspekcja Handlowa, Państwowa Inspekcja Sanitarna, urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej, Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej Inne uprawnione podmioty to m.in. pokrzywdzony, który wnosi subsydiarny akt oskarżenia subsydiarny akt oskarżenia  wcześniejsze slajdy

Skierowanie sprawy do sądu
Podstawową formą jest wniesienie przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia Inne skargi to: Wniesienie wniosku z art. 335 § 1 (samoistny wniosek o skazanie bez rozprawy) Wniesienie wniosku o warunkowe umorzenie postępowania Wniesienie wniosku o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających Wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym

Akt oskarżenia W ciągu 14 dni od daty zamknięcia śledztwa lub od dnia otrzymania aktu oskarżenia sporządzonego przez Policję w dochodzeniu, prokurator sporządza akt oskarżenia lub zatwierdza akt oskarżenia sporządzony przez Policję i wnosi go do sądu Chyba że podejmuje inną decyzję i sam wydaje postanowienie o umorzeniu, zawieszeniu albo uzupełnieniu śledztwa lub dochodzenia Organy z art. 325d mogą wnieść akt oskarżenia bezpośrednio do sądu Gdy podejrzany jest tymczasowo aresztowany  akt oskarżenia wnosi się w terminie 7 dni Terminy instrukcyjne, ale powinny zostać zachowane ze względu na sprawny tok postępowania.

Akt oskarżenia Warunki formalne  119 + 332 + 333
Oprócz ogólnych warunków pisma procesowego (art. 119) akt oskarżenia powinien zawierać (art. 332): Imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie, dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz zabezpieczenia majątkowego Dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody Wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 lub 65 k.k. albo 37 § 1 k.k.s. (recydywa) Wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada Wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania Do aktu oskarżenia należy dołączyć uzasadnienie, gdzie wskazuje się fakty i dowody, na których opiera się oskarżenie oraz podstawę prawną oskarżenia a także – okoliczności, na które powołuje się oskarżony w swojej obronie. W dochodzeniu – uzasadnienie aktu oskarżenia fakultatywne

Akt oskarżenia Akt oskarżenia powinien także zawierać:
1) listę osób, których wezwania oskarżyciel żąda; 2) wykaz innych dowodów, których przeprowadzenia na rozprawie głównej domaga się oskarżyciel. § 2. Prokurator może wnieść o zaniechanie wezwania i odczytanie na rozprawie zeznań świadków przebywających za granicą lub mających stwierdzić okoliczności, którym oskarżony w wyjaśnieniach swych nie zaprzeczył, a okoliczności te nie są tak doniosłe, aby konieczne było bezpośrednie przesłuchanie świadków na rozprawie. Nie dotyczy to osób wymienionych w art. 182

Akt oskarżenia Wraz z aktem oskarżenia do sądu przesyła się materiały zebrane w postępowaniu przygotowawczym wraz z załącznikami – całość akt 1) załącznik adresowy do akt sprawy; 2) po jednym odpisie tego aktu dla każdego oskarżonego, a w przypadku określonym w art. 335 § 2 także dla każdego pokrzywdzonego. art. 334 § 3. O przesłaniu aktu oskarżenia do sądu oraz o treści przepisów art. 343 i art. 343a oskarżyciel publiczny zawiadamia oskarżonego i ujawnionego pokrzywdzonego, a także osobę lub instytucję, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie. Pokrzywdzonego należy pouczyć o treści przepisu art. 49a, a także o prawie do złożenia oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego.

Akt oskarżenia Do aktu oskarżenia można dołączyć wniosek z art. 335 § 2 – wniosek o skazanie bez rozprawy. Prokurator może dołączyć do aktu oskarżenia wniosek o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających też prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Przesłanki: okoliczności popełnienia przestępstwa i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości, oświadczenia dowodowe złożone przez oskarżonego nie są sprzeczne z dokonanymi ustaleniami, postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte. Do wniosku stosuje się odpowiednio przepisy § 1 zdanie piąte i § 3 zdanie drugie. Do aktu oskarżenia nie stosuje się przepisów art. 333 § 1 i 2.

Art. 335 § 1 – samoistny wniosek o skazanie bez rozprawy
oskarżony przyznaje się do winy w świetle jego wyjaśnień okoliczności popełnienia przestępstwa i wina nie budzą wątpliwości, jego postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte, można zaniechać przeprowadzenia dalszych czynności. Jeżeli zachodzi potrzeba oceny wiarygodności złożonych wyjaśnień, czynności dowodowych dokonuje się jedynie w niezbędnym do tego zakresie. W każdym jednak wypadku, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, należy przeprowadzić w niezbędnym zakresie czynności procesowe, a zwłaszcza dokonać oględzin, w razie potrzeby z udziałem biegłego, przeszukania lub czynności wymienionych w art. 74 § 2 pkt 1 w stosunku do osoby podejrzanej, a także przedsięwziąć wobec niej inne niezbędne czynności, nie wyłączając pobrania krwi, włosów i wydzielin organizmu. Prokurator, zamiast z aktem oskarżenia, występuje do sądu z wnioskiem o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek, uwzględniających również prawnie chronione interesy pokrzywdzonego. Uzgodnienie może obejmować także wydanie określonego rozstrzygnięcia w przedmiocie poniesienia kosztów procesu. pamiętać o trybie rozpoznaniu wniosku – art. 343!

Skierowanie wniosku z art
Skierowanie wniosku z art. 335 § 1 zamiast aktu oskarżenia – skazanie bez rozprawy Nowa instytucja wprowadzona ustawą z dnia 20 lutego r. Interesujące rozwiązanie jeżeli porówna się treść § 1 i 2 Przesłanki: Przyznanie się Oświadczenia w świetle ustalonych okoliczności sprawy nie budzą wątpliwości Postawa oskarżonego wskazuje, że cele postępowania zostaną osiągnięte

Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania
Art. 336 k.p.k. Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania zastępuje akt oskarżenia Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania – art. 66 k.k. Warunki formalne wniosku – § 1 pkt. 1, 2 i 4 -6. Imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie, dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz zabezpieczenia majątkowego Dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody Wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada Wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy i trybu postępowania Uzasadnienie można ograniczyć do wskazania dowodów świadczących o tym, że wina oskarżonego nie budzi wątpliwości oraz wskazać na okoliczności, które przemawiają za warunkowym umorzeniem. Prokurator może wskazać proponowany okres próby, obowiązki, które należy nałożyć na oskarżonego i stosownie do okoliczności wnioski co do dozoru Dołącza się listę ujawnionych osób pokrzywdzonych Wniosek o warunkowe umorzenie można złożyć bez wiedzy oskarżonego. Z perspektywy ekonomii postępowania zasadne byłoby jednak poinformować go o chęci warunkowego umorzenia postępowania. Oskarżony może nie zgodzić się na warunkowe umorzenie, wtedy prokurator musi uzupełnić wniosek o warunkowe umorzenie m.in. o listę dowodów, których przeprowadzenia domaga się na rozprawie.

Wniesienie wniosku o umorzenie postępowania i orzeczenie środków zabezpieczających
Jeżeli zostanie ustalony, że podejrzany dopuścił się czynu w stanie niepoczytalności, a istnieją podstawy do zastosowanie środków zabezpieczających, prokurator po zamknięciu śledztwa kieruje sprawę do sądu z wnioskiem o umorzenie postępowania i zastosowanie środków zabezpieczających. O przekazaniu wniosku do sądu informuje się ujawnionego pokrzywdzonego Sąd rozstrzyga o umorzeniu postępowania ewentualnie – jeżeli nie widzi podstaw – przekazuje sprawę prokuratorowi do dalszego prowadzenia

Postępowanie przygotowawcze in personam

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Postępowanie przygotowawcze in personam"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

Postępowanie przygotowawcze in personam

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Postępowanie przygotowawcze in personam"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres