SSP-Ćw.- 5 (2018) Źródła PRAWA PAŃSTWA NOWOŻYTNEGO

Prezentacja na temat: "SSP-Ćw.- 5 (2018) Źródła PRAWA PAŃSTWA NOWOŻYTNEGO"— Zapis prezentacji:

1 SSP-Ćw.- 5 (2018) Źródła PRAWA PAŃSTWA NOWOŻYTNEGO

2 TENDENCJE I KIERUNKI ROZWOJU ŹRÓDEŁ PRAWA
zwyczajowy charakter prawa pozostał w pierwszych wiekach nowożytnej epoki jego niezaprzeczalną cechą w dziedzinie źródeł prawa pojawiły się jednak w Europie nowe tendencje ich wyrazem stały się dążenia porządkujące, konsolidujące i unifikujące dotychczasowe systemy prawa zwyczajowego wyrazem tych dążeń były podejmowane coraz powszechniej działania zmierzające do spisywania istniejących już lokalnych praw zwyczajowych co raz większą rolę inicjatywną w ich realizacji zaczęłi pełnić monarchowie, niejednokrotnie współdziałając w tym (zwłaszcza w dobie monarchii stanowej) ze zgromadzeniami stanowymi fumcjonującymi w poszczególnych państwach stopniowo, wraz postępami w rozwoju struktur państwa absolutnego wzrastała coraz wyraźniej rola państwa i panujących w dziedzinie kreowania źródeł prawa w państwie wraz z rozwojem monarchii absolutnych u progu nowożytnej Europy, zaczęła także wzrastać rola umacniającego się i coraz bardziej omnipotentnego państwa w sferze prawodawstwa

3 FRANCJA Coutumes wyrazem tej potrzeby stało się w Francji wyraźne i formalne przejęcie inicjatywy państwa w dziedzinie prac nad zredagowaniem (spisaniem), a w konsekwencji stopniowym unifikowaniem zwyczajów prawnych początkiem takich działań był ordonans króla Karola VII z roku 1454nakazywał on sporządzanie oficjalnych spisów prawa zwyczajowego w poszczególnych baliwatach (tj. okręgach sądowo-administracyjnych) spisy miały być dokonywane przez baliwów przy udziale miejscowych prawników i notabli, a następnie przekazywane do oceny parlamentowi paryskiemu początkowo prace posuwały się dość opornie, dopiero, gdy u schyłku XV w. (w r. 1497) król Karol VIII specjalnym ordonansem zmodyfikował nieco procedurę dokonywania i zatwierdzania spisów proces nabrał bardziej dynamicznego charakteru, przynosząc bardziej wymierne efekty

4 FRANCJA Coutumes (2) powstały wówczas oficjalne spisy prawa zwyczajowego paryskiego, orleańskiego, normandzkiego i wielu innych; należały do nich m. in. spisy prawa zwyczajowego: dla okręgu Sens z roku 1507, dla okręgu Orlean z roku 1509, dla okręgu paryskiego z roku 1510, dla okręgu Bordeaux z roku 1520, dla okręgu Bretanii z roku 1539

5 FRANCJA Coutumes (3) spośród takich oficjalnych spisów prawa największą rolę odegrał zbiór o nazwie Coutume de Paris (Spis zwyczajów prawnych Paryża i okolic) pierwsza redakcja zbioru powstała już w roku 1510 wśród XVI - wiecznych spisów prawa zwyczajowego okazał się on być zbiorem najbardziej zupełnym i klarownym druga redakcja spisu paryskiego ukazała się w roku 1580, już jako źródło o ponadokręgowym autorytecie pozostałe okręgi w wypadku luki czerpały rozwiązania właśnie z tej redakcji stanowił wzorzec dla dalszych prac nad redakcją praw zwyczajowych spis zaczęto traktować jako zalążek zunifikowanego powszechnego francuskiego prawa zwyczajowego (droit commun)

6 FRANCJA Coutumes (4) zbiór służył także interpretacji i uzupełnianiu luk w innych systemach praw zwyczajowych we Francji w czym odegrał on istotną funkcje unifikacyjną znacząca większość dokonanych spisów obejmowała tylko prawo prywatne, gdyż zagadnienia publiczno-prawne stały się domeną ustawodawstwa królewskiego dzięki akcji spisywania zainicjowanej przez Karola VIII prawo francuskie nabrało pewności i stało się bardziej użyteczne, ograniczając jednocześnie zbędne partykularyzmy pomimo racjonalnych i dobrze przemyślanych działań prawodawczych, do czasów Wielkiej Rewolucji Francuskiej 1789 roku utrzymało się ponad 60 prowincjonalnych i ok. 300 lokalnych systemów prawa zwyczajowego

7 FRANCJA Ordonanse ordonanse Franciszka I i II
Ordonanse ordonanse Franciszka I i II w wieku XVI-tym, XVII-tym i w pierwszej połowie XVIII-tego stulecia coraz wyraźniej wzrastała we Francji rola ustawodawstwa królewskiego realizowanego drogą ordonansów z najważniejszych tego okresu, w XVI wieku powstały zwłaszcza dwa: ordonans Franciszka I z r. 1539 ordonans Franciszka II z r. 1560 wprowadzały one zmiany (w stosunku do lokalnych praw zwyczajowych) w dziedzinie procesu cywilnego i karnego ich wydanie wiązało się z dążeniem do ujednolicenia postępowania sądowego na obszarze całej monarchii

8 FRANCJA ordonanse Ludwika XIV:
ordonanse Ludwika XIV: w czasach Ludwika XIV, z inicjatywy Colberta wydano kilka ważnych, tzw. ”wielkich ordonansów”, stanowiących później podstawę wielkich kodyfikacji czasów napoleońskich Wielkie Ordonanse króla Ludwika XIV zostały sporządzone przez specjalna Radę Sprawiedliwości, której członkowie legitymowali się wiedzą uniwersytecką i wieloletnim doświadczeniem zawodowym każdy ordonans był redagowany przy zastosowaniu konsekwentnej systematyki i logicznego uporządkowania regulacje Ludwika XIV derogowały wszystkie dotychczas stosowane normy prawne do Wielkich Ordonansów Ludwika XIV zaliczane są: ord. „o p o s t ę p o w a n i u c y w i l n y m” (1667) ord. „o p o s t ę p o w a n i u k a r n y m” (1670) – zawierał także przepisy z dziedziny prawa karnego materialnego ord. „o h a n d l u” (zw. także „kodeksem Savary`ego”, od nazwiska jednego z twórców), (1673) ord. „o m a r y n a r c e” (zaw. gł. przepisy dot. handlu morskiego), (1681) ord. zw. „C z a r n y m. K o d e k s e m” (Code Noir) – regulujący stanowisko prawne ludności murzńyskiej we francuskich koloniach, (1685)

9 FRANCJA ordonanse Ludwika XV:
ordonanse Ludwika XV: w następnym stuleciu, w czasach Ludwika XV, z inicjatywy kanclerza Daguesseau wydano trzy szczególnie istotne ordonanse: ord. „o d a r o w i z n a c h” (1731) ord. „o t e s t a m. e n t a c h” (1735) ord. „o s u b s t y t u c j a c h f i d e i k o m. i s a r n y c h” (1747) wszystkie te ordonanse wykorzystano niemalże w całości w dobie prac kodyfikacyjnych w dobie rewolucji i w czasach napoleońskich

10 NIEMCY Landfrydy u schyłku średniowiecza i w początkach czasów nowożytnych istotną rolę wśród źródeł prawa w Niemczech odgrywały tzw. landfrydy (niem. Landfrieden) – pokoje ziemskie (ustawy o pokojach ziemskich) zawierały głównie przepisy karnoprawne, mające ograniczyć wojny feudalne obowiązywały nie - czasowo lecz terytorialnie w latach XIV w. powstawały zazwyczaj jako rezultat umów (układów) pomiędzy królem i partykularnym władcą terytorialnym uchwalano je na zgromadzeniach stanowych szlachty (landtagach) w XV w. wzrosła rola pokojów ziemskich, jako rezultatu ustawodawstwa ogólnopaństwowego na przełomie w. XV i XVI (w latach 1488 – 1521) landfrydy przekształciły się w jedną z podstawowych instytucji ustrojowych państwa niemieckiego za pomocą których monarcha regulował organizację instytucji publicznych w poszczególnych władztwach terytorialnych

11 Landrechty i reformacje
NIEMCY Landrechty i reformacje o ile jednak u progu czasów nowożytnych, w jednoczącej i centralizującej się nowożytnej Francji wzrastała rola ustawodawstwa ogólnopaństwowego monarchów francuskich, o tyle na obszarach niemieckich, w związku z postępującą decentralizacją Rzeszy i stopniowym zanikaniem realnych uprawnień władczych cesarza, realizowane były one w coraz bardziej suwerennych w poszczególnych państwach niemieckich wysiłki te przyjmowały najczęściej formę i nazwę landrechtów i reformacji stanowiły one próby skonsolidowania I uporządkowania miejscowych praw ziemskich I podejmowane były z inicjatywy lokalnych władców bądź też władz miejskich przykładami podobnych tendencji stały się np.: reformacja prawa krajowego Wirtembergii (1555) czy reformacja Wormacji (1498)

12 WIELKIE KSIĘSTWO MOSKIEWSKIE
I CESARSTWO ROSYJSKIE UWAGI OGÓLNE: zarysowane kierunki rozwojowe nie stanowiły specyfiki ewolucji źródeł prawa sądowego Europy Zachodniej analogiczne zjawiska dotyczyły w analogicznym czasie państw Europy Środkowo-Wschodniej jeszcze u progu epoki nowożytnej stosowano na Rusi głównie prawo zwyczajowe spisane zasadniczo jeszcze w Ruskiej Prawdzie, w X- i XI-wieku prawdziwy rozkwit prawa stanowionego nastąpi po uwolnieniu się od wpływów wschodnich (tatarskich) w jednoczącym się i rosnącym w siłę Wielkim Księstwie Moskiewskim (przekształcającym się następnie w Cesarstwo Rosyjskie) następowała ożywiona działalność prawodawcza i skuteczne próby unifikacji prawa władza ustawodawcza realizowana była przez suwerennego cara we współpracy (do połowy XVII w.) z Soborem Ziemskim, czyli zgromadzeniem stanowym

13 WIELKIE KSIĘSTWO MOSKIEWSKIE
I CESARSTWO ROSYJSKIE Sudiebnik Iwana III (1497) pierwszym, znaczącym aktem prawnym wyrażającym tendencje do pewnej konsolidacji zjednoczonego terytorium państwa moskiewskiego był powstały jeszcze w ostatnich latach XV w. (w r. 1497) tzw. Sudiebnik cara Iwana III został on sporządzony w oparciu o prawo zwyczajowe, przede wszystkim wybrane przepisy z Ruskiej Prawdy, ale większość przepisów była oryginalna i dostosowana do nowych potrzeb zbiór regulował głównie ustrój sądów i postępowanie sądowe, a także w niewielkim stopniu materialne prawo karne i prywatne wyraźnym mankamentem tego zbioru był brak wyraźnej systematyki i uporządkowania

14 WIELKIE KSIĘSTWO MOSKIEWSKIE
I CESARSTWO ROSYJSKIE Sudiebnik Iwana IV (1550) powstał (z założenia) jako uzupełnienie (rozwinięcie) poprzedniego Sudiebnika zbiór liczył ok. 100 przepisów zasadnicza część tej pracy to zaczerpnięte z kodeksu Iwana III instytucje prawa prywatnego ponadto dodano wiele nowych przepisów przede wszystkim z dziedziny prawa karnego przewidziano możliwości dalszego jego rozwoju i to w dość oryginalny sposób stwierdzone luki prawne mogły być rozstrzygane tylko w drodze wyroku Dumy Bojarskiej każde zaproponowane przez Bojarów wypełnienie luki musiało zyskać zatwierdzenie ze strony cara zaakceptowane rozwiązanie było wpisywane do "Sudiebnika" jako obowiązujący przepis prawny podobnie, jak jego poprzednik sprzed ponad pół wieku także i ten zbiór nie posiadał przejrzystej, konsekwentnej, przemyślanej, wewnętrznej systematyki

15 WIELKIE KSIĘSTWO MOSKIEWSKIE
I CESARSTWO ROSYJSKIE Sobornoje Ułożenie (1) niemal 100 lat później (po ogłoszeniu Sudiebnika Iwana IV) podjęto w Rosji zakrojone na szeroką skalę prace nad nowym zbiorem praw w 1648 r. powołano w tym celu 5-osobową komisję pod przewodnictwem księcia Nikity Odojewskiego, która w ciągu kilku miesięcy przygotowała projekt nowej, ogólnorosyjskiej legislacji na początku 1649 roku Sobór Ziemski, wprowadzając kilka poprawek, zatwierdził projekt kodyfikacji pod nazwą "Sobornoje Ułożenije" sporządzony zbiór, jako pierwszy został opublikowany w rosyjskim dzienniku ustaw

16 WIELKIE KSIĘSTWO MOSKIEWSKIE
I CESARSTWO ROSYJSKIE Sobornoje Ułożenie (2) rosyjska kodyfikacja z połowy XVII w. oparta była na dotychczas wydanych sudiebnikach i ukazach carskich oraz III Statucie Litewskim z roku 1588 zbiór liczył niespełna 1000 artykułów usystematyzowanych w 25 rozdziałach zawierał postanowienia z wszystkich, istniejących wówczas dziedziny prawa - prawo administracyjne, prawo państwowe, prawo karne, prawo cywilne i prawo procesowe kodyfikacja ta, choć nosiła znamiona powstającego ustroju absolutystycznego, zawierała wiele nowych koncepcji i zasad prawnych Sobornoje Ułożenie z roku 1649 cechuje konsekwentna systematyka i logiczny sposób uporządkowania zebranego materiału normatywnego

17 PROGRAM KODYFIKACJI PRAWA
PODSTAWOWE POJĘCIA Kodeks - usystematyzowany zbiór przepisów prawnych mający formę aktu normatywnego regulującego pewną dziedzinę stosunków społecznych (z założenia, winien obejmować całość regulacji prawnych dotyczących określonej dziedziny prawa) Kodyfikacja - proces – polegający na systematyzowaniu i łączeniu większego zespołu przepisów prawnych z określonej dziedziny prawa w jedną całość, tj. w jednolity, systematyczny zbiór, zwany kodeksem - twórcą pojęcia „kodyfikacji”, człowiekiem, który terminu tego użyć miał, jako pierwszy był (jak się najczęściej uznaje) wybitny angielski prawnik i filozof – Jeremy Bentham ( )

18 FILOZOFIA OŚWIECENIA I JEJ ZNACZENIE DLA ROZWOJU IDEOLOGICZNYCH PODSTAW PROGRAMU KODYFIKACJI
WIEK XVIII, JAKO „EPOKA ŚWIATEŁ” osiemnaste stulecie najczęściej określana jest, jako „wiek świateł”, wiek „Oświecenia” choć pod pojęciem tym skrywa się niejednokrotnie różne treści, to jednak przede wszystkim kojarzone jest ono z panowaniem Rozumu, i racjonalistycznym ujęciem wartości uniwersalnych: Prawdy, Cnoty, Szczęścia, Natury wiek świateł zrodził – na skalę niespotykaną dotąd w dziejach ludzkości - publiczną dyskusję na temat społeczeństwa, państwa i prawa dyskurs ten prowadził z reguły do konkluzji o konieczności gruntownej przebudowy istniejącej rzeczywistości społeczno-polityczno-prawnej w celu osiągnięcia powszechnej szczęśliwości

19 WIEK XVIII, JAKO „WIEK KODYFIKACJI”
szczególną rolę - podstawowego fundamentu przyszłego idealnego społeczeństwa powszechnej szczęśliwości – wyznaczyli filozofowie oświecenia nowemu prawu, dla osiągnięcia swych celów to nowe prawo musiało stać się prawem skodyfikowanym z tych to względów, jak również z faktu rozpoczęcia w tym czasie (z różnym skutkiem) w wielu krajach europejskich zabiegów kodyfikacyjnych, wiek XVIII wcale często (i pewnie przyjąć należy, że dość słusznie), nazywany jest także „wiekiem kodyfikacji” uproszczeniem byłoby jednak sądzić, że dopiero w XVIII wieku, niczym deux ex machine, powstała myśl generalnego uporządkowania obowiązującego dotąd prawa wraz z jego niezbędną modyfikacją determinowaną kierunkiem rozwoju stosunków ekonomicznych, społecznych i politycznych - otóż nie genezy tej idei należy upatrywać w okresie wcześniejszym, w wieku XVII, a nawet XVI już przedstawiciele XVI-wiecznej, francuskiej tzw. „szkoły w Bourges” sformułowali (wówczas jeszcze dość ogólnikowy) postulat kodyfikacji prawa powszechnego w języku narodowym podwaliny nowożytnej myśli kodyfikacyjnej stworzyli jednak przede wszystkim XVII- wieczni filozofowie, tacy jak Hugo Grocjusz w Holandii, Francis Bacon w Anglii, czy wreszcie Samuel von Pufendorf i Gottfried Wilhelm Leibniz w Niemczech

20 SZKOŁA PRAWA NATURY - IDEOLOGICZNE PODSTAWY PROGRAMU KODYFIKACJI
doktryna oświecenia określiła ideologiczne podstawy programu kodyfikacji prawa tych podstaw ideologicznych upatrywać należy przede wszystkim w myli prawnonaturalnej, czyli doktrynie prawa natury jej ISTOTA (najogólniej rzecz ujmując) sprowadza się do przekonania o istnieniu pewnych uniwersalnych, stałych, niezmiennych i bezwzględnych zasad, mających wymiar prawdy absolutnej

21 GENEZA IDEI PRANONATURALNEJ
za prekursora doktryny nowożytnego prawa natury dość powszechnie uznaje się XVII-wiecznego holenderskiego prawnika i filozofa – Hugona Grocjusza nie oznacza to bynajmniej, że sama idea, czy przekonanie o istnieniu pewnych uniwersalnych, absolutnych zasad zrodziła się dopiero w czasach nowożytnych przeciwnie – była ona znana już systemom filozoficznym czasów starożytnych i średniowiecznych STAROŻYTNA GRECJA szczególnie chętnie myśl tę podejmowali już starożytni Grecy przekonania o istnieniu pewnych prawd nadrzędnych, absolutnych dopatrzyć można się już u Homera bliska była ona sofistom na czele z Hippiaszem z Elidy (V–IV w. p.Chr. ) sporo miejsca (zwłaszcza w „Etyce nikomachejskiej”) poświęcił jej Arystoteles ŚREDNIOWIECZNA DOKTRYNA CHRZEŚCIJAŃSKA myśl prawnonaturalna stała się istotnym elementem średniowiecznej doktryny chrześcijańskiej: począwszy od Izydora z Sewilli z pierwszej połowy VII wieku po Tomasza z Akwinu (XIII w.), który doktrynę tę szczególnie szeroko rozbudował

22 NOWOŻYTNA SZKOŁA PRAWA NATURALNEGO
w czasach nowożytnych (w wieku XVII, kontynuowana w XVIII stuleciu) koncepcja prawnonaturalna odżyła ponownie w XVII wieku twórczo rozwinęli ją z powodzeniem przede wszystkim: wspomniany już Hugo Grocjusz ( ; Prawo mórz [Mare liberum], 1609, O prawie wojny i pokoju [De iure belli ac pacis], 1625), Samuel von Pufendorf ( , Prawo natury i narodów [De iure natura et gentium], 1672), Benedykt Spinoza ( ; Traktat teologiczno-polityczny [Tractatus Theologico- Politicus], 1670), Thomas Hobbes ( ; Podstawy prawa naturalnego i polityki [Elements of Law, Natural and Politic], 1642), czy wreszcie John Locke ( , Dwa traktaty o rządzie [Two Treatises of Government], 1690) w XVIII wieku do idei tej powracali filozofowie tego stulecia tacy, jak np. w Niemczech: Christian Wolff, Christian Thomassius we Francji: Wolter, a zwłaszcza Morelly (Kodeks natury, czyli prawdziwy duch jej praw, 1755)

23 NAJWYBITNIEJSI TWÓRCY NOWOCZESNEJ SZKOŁY PRAWA NATURALNEGO I ICH TRAKTATY:
HUGO GROTIUS ( ), znany również jako Huig de Groot, Hugo Grocio lub Hugo De Groot, były prawnik w Republice holenderskiego. Traktaty: "Wolność Mórz " (Mare Liberum, 1609), "De iure belli ac Pacis libri tres" ("o Prawie wojny i pokoju: Trzy Księgi"), 1625. SAMUEL VON PUFENDORF ( ) - niemiecki prawnik, filozof polityczny, ekonomista, polityk i historyk. Traktaty: "De iure naturae et gentium" ("Prawa natury i narodów", 1672), CHRISTIAN THOMASIUS ( ) - niemiecki filozof i prawnik. Był jednym z najbardziej szanowanych i wpływowych nauczycieli akademickich w swoich czasach. Odegrał on znaczącą rolę w popularyzacji Oświecenia w Niemczech. Traktaty: "Fundamenta iuris naturae ac Gentium" ("Podstawowy doktryny prawa naturalnego i międzynarodowego", 1705) CHRISTIAN WOLFF ( ) - Wolff urodził się w mieście Breslau. Niemiecki filozof. Reprezentuje szczytowy okres oświeceniowego racjonalizmu w Niemczech. Traktaty: "Theologia Naturalis" (1737), "Institutiones iuris naturae et gentium" ("Instytucje prawa przyrody i prawa międzynarodowego" (1745). CHARLES-LOUIS DE MONTESQUIEU ( ) - francuski myśliciel społeczny i komentator polityczny, który żył w okresie Oświecenia. Traktaty: "De l'Esprit des Lois" ("O Duchu Praw", 1748) FRANÇOIS-MARIE AROUET ( ), znany jako Wolter. Symbol francuskiego oświecenia: pisarz, historyk i filozof, znany z dowcipu, zagorzały krytyk Kościoła katolickiego. Traktaty (prace): "Dictionnaire philosophique" ("Słownik filozoficzny", 1764). BARUCH (BENEDYKT) SPINOZA (1632/77) - żydowsko-holenderski filozof. By położyć podwaliny dla 18 wieku Oświecenia. Traktaty: "Traktat teologiczno-polityczny", (1670). GOTTFRIED WILHELM VON LEIBNIZ ( ) - niemiecki matematyk i filozof. Zajmuje poczesne miejsce w historii matematyki i historii filozofii. Traktaty: "Discours de métaphysique" ("Rozprawa o Metafizyce", 1686), JOHN LOCKE ( ) - powszechnie znany jako Ojciec klasycznego liberalizmu. Angielski filozof i lekarz, uważany za jednego z najbardziej wpływowych myślicieli oświecenia. Traktaty: "Kwestie dotyczące prawa natury" (1664), "Dwa traktaty o Rządzie" (1690) GAETANO FILANGIERI ( ) - włoski prawnik i filozof. Traktaty: "La Scienza della legislazione" ("Nauka prawa", 1780) CESARE BECCARIA ( ) - włoski prawnik, filozof i polityk. Przeciwnik tortur i kary śmierci, Traktaty: "Dei delitti e delle pene" ("Przestępstwa i kary", 1764)

24 POCZĄTKI NOWOŻYTNEJ SZKOŁY PRAWA NATURY ZASADY GROCJUSZA
idea prawa natury rozpowszechniła się bowiem w ruchu intelektualnym narodów europejskich, jako wyraz dążeń opozycyjnych przeciwko pozostałościom feudalizmu, przeciwko przestarzałym i niedoskonałym porządkom prawnym, jako swoiste preludium do rodzenia się nowych ujęć prawnych za protoplastę nowożytnej doktryny uważany jest Hugo Grocjusz początki tej doktryny były jednak dość skromne Grocjusz ograniczył się do czterech podstawowych zasad (które z czasem rozwijano i uzupełniano, tworząc rozbudowaną doktrynę); zasady Grocjusza, to: • obowiązek nienaruszania cudzej własności • obowiązek wynagradzania szkód • obowiązek dotrzymywania umów • oraz obowiązek ponoszenia kary za popełnione przestępstwo

25 FUNDAMENTALNE PODSTAWY PROGRAMU
KODYFIKACJI PRAWA KODEKS, JAKO „PRAWO NOWE” jednym z podstawowych postulatów twórców oświeceniowej myśli kodyfikacyjnej, było stworzenie całkowicie nowego, od podstaw, porządku prawnego miał to być absolutnie nowy porządek prawny (stworzony całkowicie „od podstaw”, ex nihilo); pozbawiony jakichkolwiek związków zarówno z treścią, jak i formą dotychczasowego prawa, poddanego przez filozofów druzgocącej krytyce za jego: anachroniczną treść i charakter - zupełnie nieprzystające do nowych realiów społeczno-polityczno-ekonomicznych i niemniej anachroniczną formę całego dotychczasowego systemu prawnego - pełnego luk, niejasności, zbytecznych zawiłości, podatnego na wypaczenia i nadużycia najdobitniej bodaj myśl tę wyrazić miał w Encyklopedii Wolter , stwierdzając: „Jeśli chcecie mieć dobre prawa, spalcie istniejące i napiszcie nowe”

26 KODEKS, JAKO „PRAWO ŚWIECKIE” (LAICYZACJA PRAWA)
celem kodyfikatorów było stworzenie systemu prawa świeckiego (co było ściśle związane z wczesnowożytnymi koncepcjami prawnonaturalnymi opartymi na prawach przyrody i rozwoju nauk ścisłych) objawiło się to w odrzuceniu teokratycznego porządku prawnego, czego konsekwencją było: odrzucenie wpływów prawa kanonicznego i teologii wreszcie – stworzeniu wielu nowych, laickich już konstrukcji i instytucji prawnych skutki (w jaki sposób zrealizowano ten postulat): w prawie cywilnym - najwyraźniej bodaj wyrażało się to w laicyzacji osobowego prawa małżeńskiego, pozostającego dotąd (zwłaszcza od czasów kontrreformacji) pod przemożnym wpływem prawa kanoniczego w materialnym prawie karnym objawiło się to przede wszystkim w ograniczeniu rozbudowanego dotąd katalogu przestępstw przeciwko religii w procedurze karnej – wyrazem tego było powszechne odejście od wielu elementów sakralnych związanych dotąd z wymierzaniem kary, a zwłaszcza jego egzekwowaniem

27 ZASADA „DOBRA OGÓŁU” (UTYLITARYZM)
realizacja wszystkich tych postulatów: wyłączności zupełności, i jasności kodeksu, służyć miała celowi nadrzędnemu, za jaki powszechnie uważano „dobro ogółu” najpełniej zasadę tą rozwijał angielski prawnik i filozof – Jeremy Bentham ( ; Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, 1789): fundamentem jego filozofii była zasada utylitaryzmu (użyteczności) wyrażana formułą o konieczności działań, mających na celu osiągnięcie „(...) największego szczęścia największej liczby ludzi” podstawowym środkiem prowadzącym do urzeczywistnienia zasady użyteczności miało być właśnie racjonalne ustawodawstwo, zapewniające wolność równość, bezpieczeństwo i obfitość posiadania

28 ZAŁOŻENIA TECHNIKI KODYFIKACYJNEJ NOWOCZESNEGO KODEKSU PRAWA
zasada jednolitości kodeksu zasada wyłączności regulacji kodeksowych zasada zupełności aktu normatywnego zasada jasności (przejrzystości, zrozumiałości, czytelności) przepisów prawnych zasada pewności prawa zasada krótkości kodeksu

29 ZASADA JEDNOLITOŚCI KODEKSU
jednym z podstawowych warunków jakie spełnić miał nowoczesny kodeks prawny miała być jego jednolitość realizacja postulatu jednolitości kodeksu miała przede wszystkim oznaczać likwidację dotychczasowego partykularyzmu prawa, tj. zarówno: partykularyzmu terytorialnego (wyrażającego się w istnieniu wielu lokalnych systemów prawnych, obowiązujących często na niewielkich obszarach), jak i partykularyzmu personalnego (stanowego), wyrażającego się głównie istnieniem odrębnych praw i przywilejów stanowych jednolity zbiór przepisów, jaki powstać miał w wyniku działalności kodyfikacyjnej - zapobiec istnieniu luk prawnych, stając się jednocześnie istotnym czynnikiem integrującym państwo

30 REGULACJI KODEKSOWYCH
ZASADA WYŁĄCZNOŚCI REGULACJI KODEKSOWYCH z postulatem jednolitości kodeksu dość ściśle korespondował postulat jego wyłączności niedoskonałość dotychczasowego prawa wynikała również z wielości dotychczasowych jego źródeł, które niejednokrotnie zawierały normy ze sobą sprzeczne kodeks miał więc nabrać cechy wyłącznego! zbioru norm prawnych, co oznaczało, że: jego obowiązywanie miało uchylić wszystkie dotychczasowe źródła prawa objęte materią, którą regulował kodeks miało to zapewnić uregulowanie poszczególnych dziedzin prawa wyłącznie jednym aktem prawnym

31 ZASADA ZUPEŁNOŚCI AKTU NORMATYWNEGO
z postulatem wyłącznego obowiązywania kodeksu w sposób naturalny i logiczny wiąże się postulat zupełności jego realizacja polega on dążeniu do tego, by kodeks w sposób całkowicie wyczerpujący i kompletny (tj. zupełny właśnie) regulował zagadnienia dotyczące określonej dziedziny zupełność stanowiła więc warunek wyłączności - by kodeks mógł regulować określoną jakąś dziedzinę prawa na zasadzie wyłączności, musiał być pozbawiony jakichkolwiek luk i regulować daną materię w sposób całkowicie wyczerpujący

32 ZASADA JASNOŚCI (PRZEJRZYSTOŚCI, ZROZUMIAŁOŚCI, CZYTELNOŚCI) PRZEPISÓW PRAWNYCH
zapewnienie kodeksowi jasności i powszechnej zrozumiałości tekstu prawnego było jednym z ważniejszych postulatów teoretyków przyszłych kodyfikacji tą jasność i zrozumiałość miała zapewnić realizacja dwóch celów szczegółowych językowej strony kodeksu redakcyjnej strony kodeksu kodeks miał być napisany w języku narodowym (a więc powszechnie zrozumiałym) miał być to język prosty, zwięzły i konkretny zrozumiały dla ogółu obywateli, nie tylko zaś dla wąskiego grona fachowców-prawników Monteskiusz pisał (o tym) w ten sposób: „(...) sprawą największej wagi jest, aby słowa praw budziły u ludzi te same pojęcia” że „(...) prawa nie powinny być zawiłe, przeznaczone są bowiem dla ludzi miernego pojęcia (...)” i że winny być „(...) nie tyle kunsztem logiki”, ile „(...) prostym rozsądkiem ojca rodziny” dążeniem kodyfikatorów miało być to, by z kodeksem mógł zapoznać się każdy człowiek i by mógł zrozumieć go nie posiadając specjalistycznego wykształcenia prawniczego

33 REDAKCYJNA STRONA KODEKSU
postulat dotyczył redakcyjnej strony kodeksu; jego systematyki, struktury kodeks miał stanowić spójny, harmonijny system wzajemnie powiązanych ze sobą przepisów normy generalne i abstrakcyjne winny stanowić w pełni wystarczającą podstawę dla wywnioskowania rozwiązań szczegółowych

34 ZASADA PEWNOŚCI PRAWA (1)
realizacja zasady pewności kodeksu zapewnić miała rozstrzygnięcie możliwie wszystkich przypadków bezpośrednio literą ustawy po to, by pozostawić jak najmniej miejsca swobodnej wykładni prawa dokonywanej przez sądy postulat pewności kodeksu wynikał bowiem z braku poczucia bezpieczeństwa oraz z powszechnej niechęci wobec nadużyć i samowoli dotychczasowego wymiaru sprawiedliwości niechęć do wymiaru sprawiedliwości wyrażano przez akcentowanie konieczności zapewnienia kodyfikacji „pewności” wiązało się z brakiem zaufania do wymiaru sprawiedliwości, ławników, sędziów i adwokatów był w XVII- i XVIII-wiecznej Europie zjawiskiem powszechnym niechęć do prawników cechowała zarówno wielu monarchów inicjujących przedsięwzięcia kodyfikacyjne, oświeceniowych filozofów, jak i naturalnie ogół społeczeństw, doświadczających zbyt wielu nadużyć ze strony prawników, tak sędziów, ławników, jak i adwokatów

35 ZASADA PEWNOŚCI PRAWA (2)
Cesare Beccaria (O przestępstwach i karach [Dei delitti e delle pene], 1764) pisał: „(...) tam gdzie prawa są jasne i ścisłe obowiązek sędziego polega jedynie na ustaleniu zdarzenia” jeszcze dobitniej myśl tę wyrażał Charles Luis de Montesquie, który w dziele O duchu praw [De l'esprit des lois], 1748, pisał: „(...) władza sądu jest poniekąd żadna.” wyroki sądu zawsze winny być „(...) jedynie ścisłym brzmieniem prawa.” że „sędziowie narodu to jedynie usta, które wygłaszają brzmienie praw” to „(...) nieożywione istoty, które nie mogą złagodzić ani siły praw, ani ich surowości.” Fryderyk II, inicjując prace kodyfikacyjne w Prusach wśród ważniejszych celów, jakie osiągnąć miała projektowana kodyfikacja podkreślał ograniczenie liczby prawników, zwłaszcza adwokatów, których określał mianem bezużytecznych

36 ZASADA PEWNOŚCI PRAWA (3)
według koncepcji twórców programu kodyfikacji i monarchów inicjujących przedsięwzięcia kodyfikacyjne, rola sędziego winna być ograniczona jedynie do subsumcji, czyli podstawienia rola ta powinna sprowadzać się jedynie do podciągania danego stanu faktycznego pod odpowiedni paragraf stanowisko doktryny znalazło swój bezpośredni wyraz w regulacjach kodeksowych, np.: w Kodeksie Józefińskim (1786) zamieszczono klauzulę ogólną (§ 26) uznającą, że: „(...) rozstrzyganie wątpliwości, czy dany przypadek podpada pod przepisy ustawy, jak postąpić w przypadku niejasnego brzmienia ustawy lub w przypadku braku wyraźnego przepisu ustawy (...) stanowi niedopuszczalne wkroczenie sędziego w zakres prawodawczej władzy monarszej”

37 ZASADA KRÓTKOŚCI KODEKSU
postulat zupełności stwarzał pewne niebezpieczeństwo lub przynajmniej dylemat natury technicznej: czy by postulat ten zrealizować należy dążyć do drobiazgowego, kazuistycznego wyliczania wszystkich możliwych przypadków prawnych (by w ten sposób maksymalnie ograniczyć pole dla jakiejkolwiek interpretacji sędziowskiej) czy może jednak przeciwnie – mimo wszystko dążyć do tworzenia norm jak najbardziej ogólnych, z których następnie można by wydedukować rozwiązania szczegółowe (co jednak stworzyłoby szersze możliwości stosowania przez sędziego wykładni prawa kodeksowego) ostatecznie zwyciężyło przekonanie, że kodeks powinien być możliwie krótki i zwięzły nie zawsze jednak XVIII- i XIX-wieczne kodyfikacje skutecznie opierały się tendencjom kazuistycznym, czego przykładem zwłaszcza: Landrecht Pruski z roku 1794 i Ogólnoniemiecki kodeks cywilny (BGB) z roku 1896 przykładem odwrotnym, tj. kodyfikacji, której skutecznie udało się uniknąć zbytecznej kazuistyki jest Kodeks Napoleona