Witam Państwa na wykładzie z MAKROEKONOMII II, :)…

Prezentacja na temat: "Witam Państwa na wykładzie z MAKROEKONOMII II, :)…"— Zapis prezentacji:

1 Witam Państwa na wykładzie z MAKROEKONOMII II, :)…

2 (MIKROEKONOMICZNE PODSTAWY MAKROEKONOMII – ZACHOWANIA KONSUMENTÓW)
K O N S U M P C J A (MIKROEKONOMICZNE PODSTAWY MAKROEKONOMII – ZACHOWANIA KONSUMENTÓW)

3 Cpl = Ca+KSK•Yd, 1. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI
Studiując podstawy ekonomii, zakładalismy, że konsumpcja, Cpl, w sposób liniowy zależy od dochodu do dyspozycji, Yd: Cpl = Ca+KSK•Yd, gdzie: KSK – krańcowa skłonność do konsumpcji (0<KSK<1).

4 Otóż, obserwując zmiany dochodu do dyspozycji i wielkości wy-datków konsumpcyjnych w Stanach Zjednoczonych, z pomocą statystyki można oszacować parametry takiej KEYNESOWSKIEJ FUNKCJI KONSUMPCJI: Ca = -753, KSK = 0.94. Innymi słowy, dla Stanów Zjednoczonych Cpl = ,94•Yd*. * Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 337.

5 Dla Stanów Zjednoczonych:
Cpl = ,94•Yd. Analiza danych statystycznych ujawnia, że zwiększeniu się docho-du do dyspozycji o 1 $ towarzyszy wzrost konsumpcji o 0,94 $. Jednakże te WYNIKI OBSERWACJI NIE POTWIERDZA-JĄ TEORII W PEŁNI...

6 Zmiany dochodu do dyspozycji per capita i wydatków na konsumpcję per capita są PODOBNE, LECZ NIE TAKIE SAME. Poniższy rysunek dotyczy Stanów Zjednoczonych. Realne wydatki na konsumpcję per capita a dochód do dyspozycji (USA, ) Źródło: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336.

7 Realne wydatki na konsumpcję per capita a dochód do dyspozycji (USA, 1957-2002)
Źródło: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336. Mimo silnej zależności obu zmiennych wydatki na konsump-cję wahają się SŁABIEJ niż dochód do dyspozycji.

8 W szczególności, analiza danych statystycznych ujawnia, że:
PO PIERWSZE, zwykle konsumpcja słabo reaguje na CHWI-LOWE skrajne wychylenia dochodu.

9 W szczególności, analiza danych statystycznych ujawnia, że:
PO PIERWSZE, zwykle konsumpcja słabo reaguje na CHWI-LOWE skrajne wychylenia dochodu. PO DRUGIE, zmiany dochodu o charakterze TRWAŁYM powodują bardzo podobne zmiany wielkości konsumpcji.

10 PRZYKŁAD: Przejściowa (dotycząca jednego roku) podwyżka podatków z 1968 r., mająca wyhamować wzrost gospodarczy napędza-ny wydatkami na wojnę w Wietnamie i zapobiec inflacji - wbrew oczekiwaniom - NIE spowodowała istotnego zmniej-szenia wydatków konsumpcyjnych Amerykanów.

11 Dalej, obserwacja ujawnia również, że rozmiary wydatków na konsumpcję per capita w okresie „t-1” i w okresie „t” są PRAWIE IDENTYCZNE. Pywatne WYDATKI KONSUM-PCYJNE SĄ BARDZO STABILNE... Poziom wydatków konsumpcyjnych per capita w danym kwartale jest niemal równy konsumpcji w poprzed-nim kwartale skorygowanej o niewielką wartość, odpowia-dającą wzrostowi gospodarczemu. Dla Stanów Zjednoczo-nych: Ct=22,75$+1,004Ct-1*. * Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 336.

12 Te wyniki obserwacji były przyczyną powstania teorii kon-sumpcji alternatywnych w stosunku do teorii tradycyjnej. Chodzi o: 1. TEORIĘ CYKLU ŻYCIA KONSUMENTA (Franco Modi-gliani). Jej autorzy kładli nacisk na przewidywanie przez konsumen-ta poziomu dochodu w ciągu jego całego życia.

13 Te wyniki obserwacji były przyczyną powstania teorii kon-sumpcji alternatywnych w stosunku do teorii tradycyjnej. Chodzi o: 1. TEORIĘ CYKLU ŻYCIA KONSUMENTA (Franco Modi-gliani). Jej autorzy kładli nacisk na przewidywanie przez konsumen-ta poziomu dochodu w ciągu jego całego życia. 2. TEORIĘ DOCHODU PERMANENTNEGO (Milton Friedman). Jej autorzy podkreślali znaczenie decyzji konsumentów, chcących – mimo wahań dochodu - w ciągu całego życia utrzymać stały poziom dobrobytu.

14 W praktyce teorie te zostały SCALONE
W praktyce teorie te zostały SCALONE. Powstała w ten sposób „HIPOTEZA CYKLU ŻYCIA I DOCHODU PERMANENTNE-GO”, czyli tzw. NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI. Pozbawiona jest ona części słabości tradycyjnej teorii konsumpcji. Przekonamy się jednak, że prosta teoria keynesowska nadal wyjaśnia znaczną część zachowań konsumentów.

15 Zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI gospodarstwa domowe USIŁUJĄ PRZEWIDZIEĆ POZIOM SWOICH DOCHO-DÓW W DŁUGIM OKRESIE, a także DŁUGOOKRESOWO PLA-NUJĄ KONSUMPCJĘ I OSZCZĘDNOŚCI, chcąc znaleźć najlep-szą czasową strukturę konsumpcji w ciągu całego życia.

16 Zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI gospodarstwa domowe USIŁUJĄ PRZEWIDZIEĆ POZIOM SWOICH DOCHO-DÓW W DŁUGIM OKRESIE, a także DŁUGOOKRESOWO PLA-NUJĄ KONSUMPCJĘ I OSZCZĘDNOŚCI, chcąc znaleźć najlep-szą czasową strukturę konsumpcji w ciągu całego życia. Ludzie CENIĄ przy tym STABILNOŚĆ. Nie chcą konsumować bardzo dużo w jednych latach i bardzo mało w innych latach i sta-rają się utrzymywać wydatki konsumpcyjne na stałym poziomie. To się nazywa „WYGŁADZANIE KONSUMPCJI” (ang. consum-ption smoothing).

17 Dlaczego ludzie „WYGŁADZAJĄ KONSUMPCJĘ”?
Otóż przyczyną jest MALEJĄCA KRAŃCOWA UŻYTECZNOŚĆ KONSUMPCJI. Wzrost konsumpcji o daną wielkość mniej cieszy niż boli spadek konsumpcji o taką samą wielkość.

18 Kiedy krańcowa użyteczność konsumpcji maleje, dany przyrost konsumpcji (A) mniej cieszy (F), niż boli (G>F!) spadek konsump-cji o taką samą wielkość (B=A). C U(C) B A F G C* U*

19 Kiedy krańcowa użyteczność konsumpcji maleje, dany przyrost konsumpcji (A) mniej cieszy (F), niż boli (G>F!) spadek konsump-cji o taką samą wielkość (B=A). C U(C) B A F G C* U* W efekcie w długim okresie LUDZIE PRÓBUJĄ UTRZYMYWAĆ STABILNY POZIOM KONSUMPCJI.

20 Cpl = (WL/NL)•YL, PRZYKŁAD:
Oto przypadek dwudziestolatka, który zamierza pracować do 65 ro-ku życia, sądzi, że umrze w wieku ok. 80 lat, a przewidywany prze- zeń przeciętny roczny dochód z pracy (DOCHÓD PERMANENT-NY) (w okresie pracy) wynosi $. Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji planowane roczne wydatki konsumpcyjne kogoś takiego wyniosą: Cpl = (WL/NL)•YL, gdzie: Cpl – planowane roczne wydatki na konsumpcję. WL – liczba planowanych dalszych lat pracy. NL – liczba planowanych dalszych lat życia. YL – przewidywany przeciętny roczny dochód z pracy (DOCHÓD PERMANENTNY).

21 Cpl = (WL/NL)•YL, gdzie:
PRZYKŁAD: Oto przypadek dwudziestolatka, który zamierza pracować do 65 ro-ku życia, sądzi, że umrze w wieku ok. 80 lat, a przewidywany prze- zeń przeciętny roczny dochód z pracy (DOCHÓD PERMANENT-NY) (w okresie pracy) wynosi $. Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji planowane roczne wydatki konsumpcyjne kogoś takiego wyniosą: Cpl = (WL/NL)•YL, gdzie: Cpl – planowane roczne wydatki na konsumpcję. WL – liczba planowanych dalszych lat pracy. NL – liczba planowanych dalszych lat życia. YL – przewidywany przeciętny roczny dochód z pracy (DOCHÓD PERMANENTNY). A zatem: Cpl = (WL/NL)•YL = (65-20)/(80-20)•30 000$ = (45/60)•30 000$ = $.

22 Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji poziom wydatków na konsumpcję nie zmienia się w ciągu całego „dorosłego” życia kon-sumenta. W trakcie pracy zawodowej, która trwa WL lat, konsu-ment oszczędza, gromadząc aktywa. Po zaprzestaniu pracy wyko-rzystuje je przez (NL–WL) lat. Wartość jego aktywów spada do zera w momencie śmierci.

23 Dochód osiągany w ciągu całego życia, konsumpcja, oszczędności i wielkość majątku w modelu cyklu życia. Poziom wydatków na konsumpcję, C, nie zmienia się w ciągu całego „dorosłego” życia konsumenta. W trakcie pracy zawodo-wej, która trwa WL lat, konsument oszczędza, gromadząc akty-wa. Po zaprzestaniu pracy wykorzystuje je przez (NL–WL) lat. Wartość jego aktywów, WR, spa-da do zera w momencie śmier-ci. Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 340.

24 C=WL/NL•YL=(65-20)/(80-20)•30 000$=45/60•30 000$=22 500 $.
WNIOSKI (1): C=WL/NL•YL=(65-20)/(80-20)•30 000$=45/60•30 000$= $. Zauważmy, że KSK = WL/NL! Wynika stąd, że przeciętna dla całej gospodarki KSK, czyli WL/NL, zmienia się zależnie od struktury wiekowej społeczeńst-wa. Wszak WL i NL zależą od wieku konsumenta.

25 Popatrzmy: KSK z dochodu permanentnego naszego 20-latka wynosiła WL/NL = 45/60 = 0,75. Gdyby decyzję o wielkości rocznej konsumpcji tej samej osobie przyszło podejmować w wieku 50 lat, KSK tej osoby wyniosłaby WL/NL = 15/30 = 0,5.

26 WNIOSKI (2): Zauważmy, że zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMP-CJI KSK z dochodu permanentnego jest duża, a z dochodu „chwi-lowego” – mała. WSZAK PRZEJŚCIOWY WZROST DOCHODU ZWIĘK-SZA DOCHÓD „PERMANENTNY” W MAŁYM STOPNIU. W efekcie w roku, w którym doszło do przejściowego wzrostu dochodu, wydatki konsumpcyjne wzrastają w niewielkim stopniu.

27 Po chwilowym wzroście dochodu o A dochód permanentny wzrasta o A/WL, więc wydatki konsumpcyjne rosną o: (WL/NL)•A/WL=A/NL. (Wszak: Cpl=(WL/NL)•YL). ZATEM KSK Z DOCHODU CHWILOWEGO WYNOSI 1/NL.

28 PRZYKŁADY: 1. Nasz 20-latek odnotował wzrost DOCHODU PERMANENTNE-GO o 3000$ rocznie. KSK z dochodu permanentnego wynosi w jego przypadku WL/NL = KSKD = (65-20)/(80-20) = 45/60 = 0,75. W efekcie jego wydatki konsumpcyjne wzrosną o 0,75•3000$ = 2250 $.

29 PRZYKŁADY: 1. Nasz 20-latek odnotował wzrost DOCHODU PERMANENTNE-GO o 3000$ rocznie. KSK z dochodu permanentnego wynosi w jego przypadku WL/NL = KSKD = (65-20)/(80-20) = 45/60 = 0,75. W efekcie jego wydatki konsumpcyjne wzrosną o 0,75•3000$ = 2250 $. 2. Nasz 20-latek odnotował PRZEJŚCIOWY wzrost dochodu o 3000$. Jego dochód permanentny rośnie o 3000$/(65-20), a kon-sumpcja zwiększa się o (65-20)/(80-20)•[3000$/(65-20)]=3000$/(80-20)=50$. KSK z dochodu krótkookresowego (50$/3000$) jest za-tem równa: 50$/3000$ = 1/60 = 0,01(6). [1/NL = 0,01(6)].

30 Okazuje się zatem, że ZGODNIE Z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI KSKD Z DOCHODU PERMANENTNEGO JEST DUŻA, A KSKK Z DOCHODU KRÓTKOOKRESOWEGO – MA-ŁA.

31 Okazuje się zatem, że ZGODNIE Z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI KSKD Z DOCHODU PERMANENTNEGO JEST DUŻA, A KSKK Z DOCHODU KRÓTKOOKRESOWEGO – MA-ŁA. Nic dziwnego, że w krótkim okresie dochód do dyspozycji zachowuje się inaczej niż wydatki konsumpcyjne. Otóż TYLKO TRWAŁE ZMIANY DOCHODU POWODUJĄ ANALOGICZNE ZMIANY KONSUMPCJI, BO TYLKO ONE ZOSTAJĄ UZNANE ZA ZMIANY DOCHODU PERMANENTNEGO!

32 WNIOSKI: (3) Dalej, zgodnie z NOWOCZESNĄ TEORIĄ KONSUMPCJI także KSKW ze zmiany majątku (ang. wealth) jest równa KSKK z dochodu krótkookresowego, czyli – mała. WZROST WARTOŚCI MAJĄTKU MA przecież CHA-RAKTER JEDNORAZOWY i nie ma żadnej gwarancji, że będzie się powtarzał.

33 W celu ustalenia spowodowanej zmianą wartości majątku odpo-wiedniej zmiany KONSUMPCJI należy przyrost wartości posiada-nego przez konsumenta majątku podzielić przez pozostałą konsu-mentowi do przeżycia liczbę lat. Zmiana KONSUMPCJI okazuje się wtedy względnie niewielka. W efekcie w roku, w którym doszło do wzrostu majątku, wydatki konsumpcyjne wzrastają w niewielkim stopniu. KSK ZE ZMIANY MAJĄTKU OKAZUJE SIĘ MAŁA.

34 PRZYKŁAD: Nasz 20-latek odnotował wzrost wartości posiadanych akcji o 3000$. Oznacza to wzrost KONSUMPCJI o 3000$/(80- 20), czyli o 50$. Jego KSKW ze wzrostu wartości majątku wynosi zatem (zno-wu): 1/NL =0,01(6). Wniosek: hossa na giełdzie w niewielkim stopniu zwiększy wydatki obywateli na konsumpcję. Obserwacja potwierdza, że KSK z przyrostu majątku spowodowanego hossą na giełdzie jest niewielka...

35 UWAGA! Jest tak, że NOWOCZESNA TEORIA KONSUMPCJI wyjaśnia zmiany wydatków na dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku (np. strzyżenie męskie, chleb). Natomiast wydatki na dobra kon-sumpcyjne trwałego użytku (np. samochód, komputer, meble) wy-magają osobnego wytłumaczenia. Dlaczego?

36 Wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku są jak inwestycje
Wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku są jak inwestycje. Jak w przypadku inwestycji ich efektem jest długookresowy stru-mień usług dobra świadczonych na rzecz jego posiadacza.

37 Wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku są jak inwestycje
Wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku są jak inwestycje. Jak w przypadku inwestycji ich efektem jest długookresowy stru-mień usług dobra świadczonych na rzecz jego posiadacza. Nie ma sensu równomiernie rozkładać w czasie („wygła-dzać”) wydatków na zakup takich dóbr. „Wygładzenie” tych wydat-ków nie ustabilizuje poziomu użyteczności czerpanej przez właści-ciela z nabytych dóbr. Powodem jest ich RÓŻNA (czasem nieprze-widywalna) „długość życia” (różna długość czasu ich użytkowa-nia). Skoro tak, to wydatki te nie są równomiernie rozkładane w czasie.

38 W efekcie wydatki na dobra konsumpcyjne trwałego użytku zależą od podobnych czynników jak wydatki inwestycyjne. Na przykład, na ich wielkość silnie wpływają zmiany stopy procentowej. Dotyczy to zwłaszcza krajów, w których można łatwo zaciągnąć kredyt.

39 2. KONSUMPCJA I OSZCZĘDNOŚCI A NIE-PEWNOŚĆ.
Teraz rozbudujemy nowoczesną teorię konsumpcji, uwzględniając różne dodatkowe aspekty zachowania konsumentów, które mają związek z NIEPEWNOŚCIĄ...

40 2.1. Przyczyny stabilności wydatków konsumpcyjnych (rola niepewności).
Zauważmy , że – JEŚLI TYLKO DOCHÓD PERMANENTNY DA SIĘ USTALIĆ - zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji wydat-ki na konsumpcję nie zmieniają się w ciągu całego „dorosłego” ży-cia konsumenta. Zmiany poziomu wydatków konsumpcyjnych są powodo-wane wyłącznie przez NIEOCZEKIWANE zmiany dochodu per-manentnego.

41 Zmiany poziomu wydatków konsumpcyjnych są powodowane wyłącznie przez NIEOCZEKIWANE zmiany dochodu permanen-tnego. Innymi słowy: Clc-pih = , gdzie: Clc-pih - zmiana wydatków konsumpcyjnych wyjaśniana przez nowoczesną teorię (ang. life cycle and permanent income hypothe-sis). - losowa zmiana wielkości wydatków konsumpcyjnych. = Clc-pih jest losowa, bo powodująca ją zmiana dochodu perma-nentnego, ΔYL, też jest losowa (Clc-pih=KSKD•ΔYL).

42 Clc-pih = . Ostatecznie wyjaśniliśmy oto zaskakującą stabilność konsumpcji, opisaną wcześniej („poziom konsumpcji w poprzednim okresie, zmo-dyfikowany o skutki wzrostu, niemal dokładnie wyjaśnia bieżący po-ziom konsumpcji”).

43 Niemniej, obserwacja pokazuje, że wydatki konsumpcyjne reagują ZA MOCNO na przewidywalne zmiany dochodu (za mocno z punktu widzenia „nowoczesnej teorii konsumpcji”). To się nazywa „NADMIERNA WRAŻLIWOŚĆ” (ang. EXCESS SENSITIVITY) konsumpcji. Wszak zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji takie zmiany dochodów powinny zostać uwzględnione przy szacowaniu dochodu permanentnego…

44 Z drugiej strony wyniki obserwacji świadczą także o ZBYT SŁABEJ reakcji konsumpcji na nieoczekiwane zmiany dochodów (zbyt słabej z punktu widzenia tradycyjnej teorii konsumpcji). Tym razem chodzi o „NADMIERNE WYGŁADZENIE” (ang. EXCESS SMOOTH-NESS) konsumpcji. Wszak zgodnie z teorią tradycyjną takie zmiany powinny silniej wpłynąć na wielkość konsumpcji.

45 „Nadmierna wrażliwość” i „nadmierne wygładzenie” zdają się świadczyć, że:
ANI DOCHÓD PERMANENTNY ANI DOCHÓD BIEŻĄCY NIE JEST JEDYNYM CZYNNIKIEM WYJAŚNIAJĄCYM ZACHO-WANIE WYDATKÓW KONSUMPCYJNYCH.

46 C = Ctrad+Clc-pih = λ•KSK•YD + (1-λ)•,
ANI DOCHÓD PERMANENTNY ANI DOCHÓD BIEŻĄCY NIE JEST JEDYNYM CZYNNIKIEM WYJAŚNIAJĄCYM ZACHO-WANIE WYDATKÓW KONSUMPCYJNYCH. W rzeczywistości: C = Ctrad+Clc-pih = λ•KSK•YD + (1-λ)•, gdzie: C - cała zmiana konsumpcji w danym okresie. Ctrad - część tej zmiany wyjaśniana przez tradycyjną teorię kon-sumpcji. Clc-pih - część tej zmiany wyjaśniana przez nowoczesną teorię kon-sumpcji. YD - zmiana dochodu bieżącego. KSK - krańcowa skłonność do konsumpcji. λ - (lambda) odsetek populacji zachowujący się zgodnie z modelem tradycyjnym. (1-λ) - odsetek populacji zachowujący się zgodnie z modelem no-woczesnym.  - losowa zmiana wielkości wydatków konsumpcyjnych.

47 C = Ctrad + Clc-pih= λ•KSK•YD + (1-λ)•.
Po 2000 r. w Stanach Zjednoczonych OKOŁO POŁOWY zachowa-nia wydatków konsumpcyjnych da się wyjaśnić zmianami bieżące-go dochodu, a nie zmianami dochodu permanentnego*. *Zob. Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeconomics, McGrawHill 2003, s. 346.

48 A zatem w USA około połowy zachowania wydatków konsumpcyj-nych da się wyjaśnić zmianami bieżącego dochodu (a nie zmianami dochodu permanentnego!). Dlaczego tak jest? 1. „BARIERA PŁYNNOŚCI”, z którą mają do czynienia konsumenci (ang. liquidity constraint). „Bariera płynności” - chcący utrzymać bieżący poziom konsumpcji konsument nie jest w stanie zaciągnąć pożycz- ki, która ma zostać spłacona z wyższych dochodów przysz- łych.

49 „KRÓTKOWZROCZNOŚĆ KONSUMENTÓW” (ang. myopia).
A zatem w USA około połowy zachowania wydatków konsumpcyj-nych da się wyjaśnić zmianami bieżącego dochodu (a nie zmianami dochodu permanentnego!). Dlaczego tak jest? 1. „BARIERA PŁYNNOŚCI”, z którą mają do czynienia konsumenci (ang. liquidity constraint). „Bariera płynności” - chcący utrzymać bieżący poziom konsumpcji konsument nie jest w stanie zaciągnąć pożycz- ki, która ma zostać spłacona z wyższych dochodów przysz- łych. 2. „KRÓTKOWZROCZNOŚĆ KONSUMENTÓW” (ang. myopia). „Krótkowzroczność” konsumentów - konsumenci często nie interesują się zdarzeniami, które mogą wpłynąć na poziom ich przyszłego dochodu.

50 NIEPEWNOŚĆ, czyli np. już samo zagrożenie wystąpieniem „ba-riery płynności”, sprawia, że rośnie wpływ bieżącego dochodu na bieżącą konsumpcję. NIEPEWNOŚCIĄ dotyczącą przyszłych zdarzeń, od których zależy poziom dochodu, spowodowana jest także – między innymi - „krótkowzroczność” konsumentów.

51 2.2. Przyczyny oszczędzania
W jakim celu konsumenci gromadzą oszczędności? Żeby sfinanso-wać konsumpcję na emeryturze, odpowiada nowoczesna teoria kon-sumpcji... Obserwacja pokazuje jednak, że emeryci są bardziej oszczędni, niż się wydaje, i rzadko zużywają oszczędności nagromadzone w trak-cie lat pracy.

52 Wyjaśnieniem może być:
1. OSZCZĘDZANIE DLA DZIECI (CHĘĆ ZGROMADZENIA SPADKU).

53 Wyjaśnieniem może być:
1. Oszczędzanie dla dzieci (chęć zgromadzenia spadku). 2. NIEPEWNOŚĆ CO DO DŁUGOŚCI ŻYCIA.

54 Wyjaśnieniem może być:
1. Oszczędzanie dla dzieci (chęć zgromadzenia spadku). 2. Niepewność co do długości życia. 3. PRZEZORNOŚĆ i chęć zabezpieczenia się przed nieoczekiwanym spadkiem dochodów (młodzi Amerykanie zapobiegliwie gromadzą takie „BUFOROWE” OSZCZĘDNOŚCI, obawiając się np. przej-ściowej utraty pracy; podobnie, zatroskani o własne ZDROWIE emeryci obawiają się wysokich wydatków na drogie usługi medycz-ne).

55 Podsumujmy! Oto, uwzględniając NIEPEWNOŚĆ, na wiele rożnych sposobów (wyjaśniając: „wygładzanie” konsumpcji, ważność dochodu bieżące-go, oszczędzanie) ulepszyliśmy nowoczesną teorię konsumpcji, czy-niąc z niej lepsze narzędzie wyjaśniania i prognozowania zjawisk gospodarczych.

56 3. INNE ASPEKTY ZACHOWAŃ KONSUMEN-TÓW
3.1. STOPA PROCENTOWA, A POZIOM KONSUMPCJI I OSZ- CZĘDNOŚCI Obserwacja pokazuje, że OSZCZĘDNOŚCI (a skoro tak, to i kon-sumpcja) zaskakująco SŁABO REAGUJĄ NA ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ.

57 3. INNE ASPEKTY ZACHOWAŃ KONSUMEN-TÓW
3.1. STOPA PROCENTOWA, A POZIOM KONSUMPCJI I OSZ- CZĘDNOŚCI Obserwacja pokazuje, że OSZCZĘDNOŚCI (a skoro tak, to i kon-sumpcja) zaskakująco SŁABO REAGUJĄ NA ZMIANY STOPY PROCENTOWEJ. Wyjaśnienie tego stanu rzeczy jest następujące. Otóż kie-dy dochodzi do zmiany stopy procentowej, EFEKT DOCHODO-WY MNIEJ WIĘCEJ RÓWNOWAŻY EFEKT SUBSTYTUCYJ-NY.

58 EFEKT DOCHODOWY WZROSTU STOPY PROCENTO-WEJ: na skutek wzrostu stopy procentowej rośnie dochód oszczędzającego konsumenta (np. wyższe odsetki od banko-wych lokat), czyli jego zapotrzebowanie na bieżącą kosump-cję.

59 EFEKT DOCHODOWY WZROSTU STOPY PROCENTO-WEJ: na skutek wzrostu stopy procentowej rośnie dochód oszczędzającego konsumenta (np. wyższe odsetki od banko-wych lokat), czyli jego zapotrzebowanie na bieżącą kosump-cję. EFEKT SUBSTYTUCYJNY WZROSTU STOPY PROCEN-TOWEJ działa w przeciwnym kierunku: rośnie „cena” bieżą-cej konsumpcji, czyli jej koszt alternatywny (wszak za każdą jednostkę niedoszłej bieżącej konsumpcji można mieć więcej przyszłej konsumpcji). Powoduje to zastępowanie konsump-cji bieżącej konsumpcją przyszłą*. * UWAGA! Mamy tu do czynienia z analogią do zjawiska „zawraca-jącej krzywej podaży na rynku pracy”).

60 3. 2. SPORY WOKÓŁ tzw. „RÓWNOWAŻNOŚCI RICARDIAŃ-SKIEJ” (ang
3.2. SPORY WOKÓŁ tzw. „RÓWNOWAŻNOŚCI RICARDIAŃ-SKIEJ” (ang. Ricardian equvalence) Powiedzmy, że państwo zwiększa wydatki na zakup dóbr, G, finan-sując je pożyczką wewnętrzną. Co dzieje się wtedy w gospodarce?

61 3. 2. SPORY WOKÓŁ tzw. „RÓWNOWAŻNOŚCI RICARDIAŃ-SKIEJ” (ang
3.2. SPORY WOKÓŁ tzw. „RÓWNOWAŻNOŚCI RICARDIAŃ-SKIEJ” (ang. Ricardian equvalence) Powiedzmy, że państwo zwiększa wydatki na zakup dóbr, G, finan-sując je pożyczką wewnętrzną. Co dzieje się wtedy w gospodarce? ODPOWIEDŹ TRADYCYJNA: rosną zagregowane wydatki, AEpl (wszak zwiększają się wydatki państwa, G, a potem - pod wpływem procesów mnożnikowych - także wydatki konsumen- tów, C), podnosi się stopa procentowa, i, „wypierane” są pry- watne inwestycje, I. A ZATEM, EKSPANSJA FISKALNA POWODUJE, ŻE ROSNĄ WYDATKI KONSUMPCYJNE, C. ARGUMENTACJA W takiej sytuacji przyrost wydatków państwa, ΔG, NATYCH- MIAST zwiększa zagregowane wydatki, AEpl. Natomiast skutki ewentualnego spadku wkładów oszczędnościowych w bankach (powiedzmy, że ludzie oszczędzali, kupując państwowe papiery wartościowe ZAMIAST lokować w bankach), czyli zmniejszenie ilości udzielanych kredytów konsumpcyjnych i inwestycyjnych), pojawią się Z ODROCZENIEM.

62 KONSUMPCJA się nie zmienia (lub zmienia się w niewiel-kim stopniu)...
2. ODPOWIEDŹ „NOWYCH EKONOMISTÓW KLASYCZNYCH” (np. Robert Barro nawiązujący do Davida Ricarda): KONSUMPCJA się nie zmienia (lub zmienia się w niewiel-kim stopniu)... ARGUMENTACJA Na skutek wydatków państwa dochód do dyspozycji YD przeciętnej rodziny rośnie o – powiedzmy – 100*. Jednocześnie jej zasoby ma-leją jednak o pożyczone państwu 100. Finansowa sytuacja tej rodzi-ny nie ulega zatem zmianie, więc nie zmieniają się jej konsumpcja i oszczędności. * Załóżmy, że nie ma podatków.

63 CO SIĘ TYCZY WARTYCH 100 PAŃSTWOWYCH PAPIERÓW, POSIADANYCH TERAZ PRZEZ TĘ RODZINĘ, TO NIE WPŁY-WAJĄ ONE NA JEJ ZACHOWANIA. Wszak „przewidujący” konsumenci wiedzą, że kiedy nadej-dzie pora wykupu przez państwo wyemitowanych teraz obligacji, po-datki wzrosną o wartość tych papierów. Zatem obligacje te nie są przez konsumentów traktowane jak składnik majątku i nie wpływa-ją na ich zachowania. Innymi słowy, z punktu widzenia „przewidujących” (ang. forward looking) gospodarstw domowych wartość wyemitowanych przez państwo papierów wartościowych odpowiada wartości przysz-łych podwyżek podatków, więc – w ujęciu netto – wartość tych papierów wynosi zero!

64 KONTRARGUMENTACJA Jest możliwe, że podniesione PODATKI BĘDĄ PŁACIĆ PRZY-SZŁE POKOLENIA, a nie ci, którzy pożyczyli państwu pieniądze. W takiej sytuacji gospodarstwa domowe uznają państwowe papiery za pełnowartościowy składnik swojego majątku i – zwiększą wydatki na konsumpcję.

65 KONTRARGUMENTACJA Jest możliwe, że podniesione PODATKI BĘDĄ PŁACIĆ PRZY-SZŁE POKOLENIA, a nie ci, którzy pożyczyli państwu pieniądze. W takiej sytuacji gospodarstwa domowe uznają państwowe papiery za pełnowartościowy składnik swojego majątku i – zwiększą wydatki na konsumpcję. 2. Jest możliwe, że finansowana emisją długu publicznego ekspan-sywna polityka fiskalna przyjmie formę nie wzrostu wydatków pań-stwa, G, lecz obniżki podatków netto, NT. MOŻE TO OSŁABIĆ „BARIERĘ PŁYNNOŚCI”, z którą mają do czynienia gospodarstwa domowe, zachęcając konsumentów do zwiększenia wydatków.

66 KONTRARGUMENTACJA Jest możliwe, że podniesione PODATKI BĘDĄ PŁACIĆ PRZY-SZŁE POKOLENIA, a nie ci, którzy pożyczyli państwu pieniądze. W takiej sytuacji gospodarstwa domowe uznają państwowe papiery za pełnowartościowy składnik swojego majątku i – zwiększą wydatki na konsumpcję. 2. Jest możliwe, że finansowana emisją długu publicznego ekspan-sywna polityka fiskalna przyjmie formę nie wzrostu wydatków pań-stwa, G, lecz obniżki podatków netto, NT. MOŻE TO OSŁABIĆ „BARIERĘ PŁYNNOŚCI”, z którą mają do czynienia gospodarstwa domowe, zachęcając konsumentów do zwiększenia wydatków. * UWAGA! DANE STATYSTYCZNE RACZEJ NIE POTWIERDZA-JĄ TEZY O RÓWNOWAŻNOŚCI RICARDIAŃSKIEJ...

67 3.3. MIĘDZYNARODOWE ZRÓŻNICOWANIE SKŁONNOŚCI DO OSZCZĘDZANIA
Pamiętamy, że oszczędności NARODOWE, SN, składają się z osz-czędności PUBLICZNYCH, (NT-G), i PRYWATNYCH, S: SN = (NT-G) + S. Pamiętamy również, że wielkość narodowych oszczęd-ności, SN, jest ważna, ponieważ – w długim okresie - zależy od niej wielkość inwestycji, a więc również tempo wzrostu gospodarczego, czyli dobrobyt różnych narodów [SN=(X-Z)+I].

68 SN = (NT-G) + S. SN = (NT-G) + Sp + Sb.
3.3. MIĘDZYNARODOWE ZRÓŻNICOWANIE SKŁONNOŚCI DO OSZCZĘDZANIA SN = (NT-G) + S. Otóż oszczędności prywatne, S, składają się z oszczędności OSO-BISTYCH, Sp, i oszczędności PRZEDSIĘBIORSTW, Sb, czyli tej części zysku, której firmy nie wypłacają właścicielom, lecz którą bezpośrednio finansują swoje inwestycje. Ostatecznie zatem: SN = (NT-G) + Sp + Sb.

69 Tablica. Stopy brutto oszczędności publicznych i prywatnych
U schyłku XX w. np. Stany Zjednoczone nie należały do oszczęd-nych narodów... Tablica. Stopy brutto oszczędności publicznych i prywatnych w latach 90-tych (w % PKB). Źródło: OECD, Economic Outlook. (Za: Dornbusch, Fischer, Startz, Macroeco-nomics, McGrawHill 2003, s. 354).

70

71 Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów?
1. Przyczyną są czynniki demograficzne; AMERYKAŃSKIE SPOŁE-CZEŃSTWO STARZEJE SIĘ, a oszczędzają (z myślą o emerytu-rze) raczej ludzie młodzi. (MOŻNA BY UŻYĆ PODATKÓW I ZASIŁKÓW W CELU ZWIĘKSZENIA DZIETNOŚCI AMERYKAŃSKICH KOBIET…).

72 Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów? 2.
Ważny jest również AMERYKAŃSKI SYSTEM UBEZPIECZEŃ EMERYTALNYCH. Zasada pay-as-you-go (!) powoduje, że groma- dzone w nim środki są na bieżąco wypłacane, a nie oszczędzane. (MOŻNA BY ZLIKWIDOWAĆ TEN SYTEM lub ZREZYGNO-WAĆ Z ZASADY pay-as-you-go, na rzecz kont kapitałowych*). *Zasada pay-as-you-go oznacza, że składki na fundusz ubezpieczeń emery-talnych wpłacane przez osoby młode bez zwłoki są przeznaczane na wypłatę emerytur osobom starym. Alternatywą jest sytuacja, w której składki te są gromadzone na koncie i inwestowane w celu sfinansowania przyszłej emery-tury płatnika składek.

73 Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów?
3. AMERYKAŃSKI SYSTEM FINANSOWY JEST BARDZO DOBRZE ROZWINIĘTY, więc łatwo jest tu pożyczać pieniądze np. na zakup mieszkania lub dóbr konsumpcyjnych trwałego użyt-ku. Skoro tak, to Amerykanie nie muszą w tym celu oszczędzać. (MOŻNA BY PODNIEŚĆ PODATKI ZAPOŻYCZAJĄCYM SIĘ, A OBNIŻYĆ OSZCZĘDZAJĄCYM...).

74 Dlaczego Amerykanie oszczędzają mniej od innych narodów?
4. ISTOTNA JEST również - po prostu – „SKŁONNOŚĆ” RÓŻ-NYCH NARODÓW DO OSZCZĘDZANIA. Wygląda po prostu na to, że np. Japończycy są wiele bardziej oszczędni niż Amerykanie i Europejczycy. [LEKARSTWEM MOGŁOBY BYĆ ZWIĘKSZENIE OSZCZĘD-NOŚCI PAŃSTWA, (NT-G)...].

75 ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? 1. Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji gospodarstwa domowe długookresowo planują wielkość konsumpcji i „wygładzają konsumpcję”. Tak. 2. Nowoczesna teoria konsumpcji wyjaśnia zmiany wydatków konsumpcyjnych na dobra konsumpcyjne trwałego użytku (np. samochody, komputery, meble). Nie. Inaczej niż w przypadku dóbr konsumpcyjnych nietrwałego użytku w przypadku takich dóbr idea „wygładzania konsumpcji” nie ma sensu. Przecież dobra te mają różną (niekiedy trudną do przewidzenia, bo uzależnioną od postępu technicznego) „długość życia”. Efektem równomiernego rozłożenia ich zakupów w czasie nie byłby równomierny strumień usług tych dóbr, świadczonych na rzecz ich nabywcy. 3.  Przed przejściem na emeryturę w miarę upływu czasu relacja wydatków konsump-cyjnych do nagromadzonych oszczędności rośnie, a po przejsciu na emeryturę maleje. Nie. Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji wydatki konsumpcyjne są stałe. Natomiast zasób oszczędności konsumenta rośnie do momentu przejścia przezeń na emeryturę, potem zaś maleje. W efekcie relacja wydatków konsumpcyjnych do zasobu oszczędności najpierw maleje, potem zaś się zwiększa. 4. Z równania Cpl=(WL/NL)•YL wynika, że bardziej schorowany z dwóch równych wie-kiem pracowników, którzy mają takie same zarobki i przechodzą na emeryturę w tym samym momencie, będzie wydawał więcej na konsumpcję. Tak. W przypadku bardziej schorowanego pracownika NL (oczekiwana długość życia) jest mniejsze niż w przypadku jego kolegi, a WL i YL są takie same. Powoduje to, że planowane roczne wydatki na konsumpcję, Cpl, takiej osoby są większe. 5. W pracy nieoczekiwanie wypłacono „nagrody z zysku”! Zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji w nadchodzącym miesiącu wydatki konsumpcyjne pracowników wzrosną znacznie. Nie. Ta wypłata ma wyraźnie charakter jednorazowy ( «nieoczekiwanie wypłacono „nagrody z zysku”»). W nikłym stopniu wpłynie ona zatem na wysokość dochodu permanentnego, a więc także na poziom konsumpcji. 6. „Nadmierna wrażliwość” (ang. excess sensitivity) konsumpcji polega na nieoczekiwa-nie silnej reakcji konsumpcji na oczekiwane zmiany poziomu bieżącego dochodu. Tak. Rzeczywiście chodzi o zbyt silną (niż wynika to z nowoczesnej teorii konsumpcji) reakcję konsumentów na oczekiwane zmiany bieżącego dochodu. Nie powinny one przecież wpływać na poziom konsumpcji, lecz z wyprzedzeniem powinny zostać uwzględnione przy kalkulacji dochodu permanentnego.

76 ZRÓB TO SAM! Tak czy nie? 7. Kapitałowy system ubezpieczeń emerytalnych zmniejsza skłonność do oszczędzania na starość. Niekoniecznie. Jeśli składka jest gromadzona na indywidualnym koncie emerytalnym (system kapitałowy), a nie wypłacana obecnym emerytom (system pay as you go), istnieje silny związek między wysokością emerytury, a wielkością własnych oszczędności. Może to przyczynić się do wzrostu oszczędności społeczeństwa. (Zarówno w porównaniu z sytemem typu pay as you go, jak i w porównaniu ze stanem, kiedy nie ma obowiązku emerytalnego ubezpieczania się na starość).

77 ZRÓB TO SAM! Zadania. 1. a) Pewien konsument za permanentny uważa swój średni dochód z ostatnich 3 lat. Oto funkcja konsumpcji tego konsumenta: Cpl = 0,8•YP. Jego dochód przez ostatnie 5 lat wynosił a) Ile wynosi jego dochód permanentny? b) Po roku okazało sie, że dochód tego konsumenta wzrósł do Ile teraz wynosi jego dochód permanen-tny? c) O ile wzrosła jego roczna konsumpcja? d) Oblicz jego krótkookresową i dłu-gookresową krańcową skłonność do konsumpcji. 1. a) b) c) Roczne wydatki konsumpcyjne tego konsumenta zwiększyły się z do d) KSKK= 800/3000 = 0,2(6). KSKL= 0,8.

78 2. a) Załóż, że 80% obywateli zachowuje się zgodnie z tradycyjnym modelem konsumpcji, a ich KSK z dochodu bieżącego wynosi 0,6. Zachowanie pozostałych 20% obywateli opisuje nowoczesna teoria konsumpcji, a ich KSK z dochodu krótkookresowego równa się 0,1. a) Dlaczego nowoczesna teoria konsumpcji nie sprawdza się w tym kraju? Podaj możliwe powody. b) Dochód gospodarstw domowych nieoczekiwanie zwiększył się o 100 mln. O ile zmieni się konsumpcja w tym samym okresie? c) A teraz załóż, że 20% ludności zachowuje się zgodnie z tradycyjnym modelem konsumpcji, a zachowanie pozostałych 80% obywateli opisuje nowoczesna teoria konsumpcji. O ile tym razem zmieniłaby się konsumpcja? a) Powodem może być „bariera płynności” lub „krótkowzroczność”. b) Konsumpcja osób, których zachowania opisuje tradycyjny model konsumpcji, zwiększy się o 0,8•0,6•100=48 mln. Konsumpcja pozostałych 20% ludności wzrośnie o (1-0,8)•0,1•100=2 mln. Łączny wzrost konsumpcji wyniesie zatem 48+2 = 50 (mln). c) Tym razem konsumpcja osób, których zachowania opisuje tradycyjny model konsumpcji, zwiększy się o 0,2•0,6•100= 12 mln. Konsumpcja pozostałych 80% ludności wzrośnie o (1-0,2)•0,1•100=8 mln. Łączny wzrost konsumpcji wyniesie zatem = 20 (mln).

79 3. a) Co to znaczy: C=Ctrad+Clc-pih=λ•KSK•YD+(1-λ)•? b) Dlaczego „żywotność” tradycyjnej teorii konsumpcji wyjaśnia „nadmierną wrażliwość” konsumpcji? c) A dlaczego istnienie nowoczesnej teorii konsumpcji wyjaśnia „nadmierne wygładzenie” konsumpcji? [Odpowiadając na pytania b) i c) wykorzystaj wzór z pytania a)]. 3. a) To znaczy, że zmiana konsumpcji składa się z części wyjaśnianej przez tradycyjną teorię konsumpcji i z części wyjaśnianej przez nowoczesną teorię konsumpcji. b) Skoro we wzorze: C=λ•KSK•YD+(1-λ)• występuje składnik „λ•KSK•YD”, to nawet przewidywalna zmiana bieżącego dochodu, YD, może powodować znaczną zmianę konsumpcji, C, co oznacza właśnie jej „nadmierną wrażliwość”. c) Jeśli: C=λ•KSK•YD+(1-λ)•, a nie: C=KSK•YD, to nieoczekiwana zmiana bie-żącego dochodu, YD, powoduje względnie małą zmianę konsumpcji, C. Wszak w tej pierwszej sytuacji po wzroście bieżącego dochodu część konsumentów „wygładza konsumpcję”, finansując nim nie duży jednoroczny przyrost konsumpcji, lecz mały przyrost konsumpcji w ciągu wszystkich pozostałych im do przeżycia lat. Jeśliby było tak, jak opisuje to wzór: C=KSK•YD, konsumpcja silniej reagowałaby na zmiany bieżącego dochodu.

80 4. Pewien konsument żyje 3 lata
4. Pewien konsument żyje 3 lata. W 2 pierwszych latach zarabia – odpowiednio – 30 i 70. Następnie przechodzi na emeryturę i nie ma żadnego dochodu. (Stopa procentowa wynosi 0). a) Ile wyniosą roczne wydatki konsumpcyjne kogoś takiego w poszczególnych latach jego życia? (Załóż, że ten konsument zachowuje się zgodnie z nowoczesną teorią konsumpcji i że nie występuje „bariera płynności”). b) Istnieje „bariera płynności”. Jeszcze raz odpowiedz na pytanie (a). c) „Bariera płynności” ciagle istnieje; obniżono podatki, więc na początku pierwszego okresu (i tylko wtedy!) dochód naszego konsumenta wzrósł o 32. Jeszcze raz odpowiedz na pytanie (a). a) Cpl=(WL/NL) •YL=2/3 • 50 = 33,(3). C1=2/3•50=33,(3). C2= 33,(3). C3=33,(3). b) Tym razem C1 wynosi 30 [„bariera płynności” uniemożliwia zwiększenie konsumpcji w 1. okresie do 33,(3)]; C2 i C3 wynoszą po 35 („bariera płynności” przestaje być istotna; konsument „wygładza konsumpcję” w 2. i 3. okresie. C1=30. C2= 35. C3=35. c) To zwiększenie się dochodu naszego konsumenta powoduje wzrost dochodu permanentnego o 32/2=16. Cpl=(WL/NL)•YL=2/3•66=44. Co prawda „bariera konsumpcji” nadal istnieje, lecz obniżka podatków zwiększyła zasób płynnych środków w posiadaniu naszego konsumenta, co sprawiło, że „bariera płynności” przestała być istotna. W efekcie: C1=C2=C3=44. C1=2/3•66=44. C2= 44. C3=44.

81 5. Powiedzmy, że ekspansywna polityka fiskalna przyjęła formę finansowanej emisją długu dla sektora prywatnego obniżki podatków (|ΔNT| = |ΔDpr|). Podaj dwa argu-menty krytyczne w stosunku do poglądu o występowaniu w takiej sytuacji „ricardiań-skiej równoważności”. (i) Być może, ten dług spłacać będą potomkowie dzisiejszych konsumentów. Jeśli obecne pokolenia, które kupowały dług emitowany przez państwo, sądzą, że tak właśnie się stanie, ich wydatki konsumpcyjne wzrosną. (ii) Być może, ta obniżka podatków usunęła „barierę płynności”, przeszkadzającą konsumentom w zwiększeniu wydatków. Wszak obniżka podatków sprawia, że zasób płynnych środków płatniczych w posiadaniu konsumentów się zwiększa.

82 (Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi)
Test (Plusami i minusami zaznacz prawdziwe i fałszywe odpowiedzi) 1. Prawdą jest, że: A. KSK z dochodu permanetnego jest większa niż z dochodu krótkookresowego. B. KSK z dochodu permanetnego zwiększa się w przypadku pojawienia się „bariery płynności”. C. „Bariera płynności” nie wpływa na poziom KSK z dochodu krótkookresowego. D. KSK z dochodu permanetnego jest mniejsza niż z dochodu krótkookresowego. A. Tak. B. Nie. (Co z tego, że dochód pemanentny się zwiększa, jeśli trudno jest zaciągnąć pożyczkę „pod zastaw” przyszłych dochodów?). C. To zależy. Z jednej strony wydanie dochodu krótkookresowego nie wymaga zaciągnięcia pożyczki. Z drugiej strony, niemożność zaciagnięcia pożyczki zmusza do zwiększenia oszczędności w celu sfinansowania planowanych wydatków. D. Nie. 2. Z nowoczesnej teorii konsumpcji wynika, że: A. Wielkość konsumpcji zmienia się tylko na skutek zaskakujących zmian dochodu. B. Efekt majątkowy wywołany wzrostem cen nieruchomości spowoduje stosunkowo duży wzrost konsumpcji. C. KSK z dochodu permanentnego rośnie wraz z wiekiem konsumentów. D. KSK z dochodu krótkookresowego jest większa niż KSK z dochodu permanentnego. B. Nie. C. Nie. Jest odwrotnie. )W miarę starzenia się konsumenta malej, bo licznik WL/NL maleje wtedy szybciej niż maleje mianownik WL/NL. Pomyśl o kimś w wieku WL lat!). 3. Niepewność: A. Jest jedną z przyczyn „krótkowzroczności” konsumentów. B. Jest jedną z przyczyn „wygładzania konsumpcji”. C. Jest jedną z przyczyn istnienia „oszczędności buforowych”. D. Wzmacnia znaczenie „bariery płynności” jako wyjaśnienia zachowań konsumentów. C. Tak. D. Tak. 4. Przyczyną nieoczekiwanie dużej skłonności do oszczędzania osób w podeszłym wieku mogą być: A. Chęć posiadania oszczędności „buforowych”. B. Chęć pozostawienia spadku. C. „Bariera płynności”. D. „Krótkowzroczność” konsumentów. B. Tak. C. Tak (w niewielkim zakresie).

83 5. Realistyczność tradycyjnego modelu konsumpcji wzrasta m. in. na skutek: A. Zmniejszenia się niepewności towarzyszącej gospodarowaniu. B. „Krótkowzroczności” konsumentów. C. „Bariery płynności”. D. Starzenia się społeczeństwa. A. Nie. B. Tak. (Co z tego, że dochód pemanentny się zwiększa, jeśli „krótkowzroczni” konsumenci nie zaj-mują się tym, co zdarzy się za dwa lata?). C. Tak. (Co z tego, że dochód pemanentny się zwiększa, jeśli trudno jest zaciągnąć pożyczkę „pod zastaw” przyszłych dochodów). D. Tak. Starzenie się społeczeństwa powoduje, że WL, maleją, co sprawia, że zmiany dochodu krótkookresowego coraz silniej wpływaja na poziom dochodu permanentnego. W efekcie wnioski z modelu tradycyjnego okazują się coraz bliższe wnioskom z nowoczesnej teorii konsumpcji. 6. Zgodnie z tezą o równoważności ricardiańskiej: A. Finansowana emisją długu publicznego ekspansywna polityka budżetowa w zasadzie nie zmienia wielkości konsumpcji w gospodarce. B. Obniżka podatków osłabia wpływ „bariery płynności”. C. Państwo spłaca dług zaciągnięty u jednego pokolenia, podnosząc podatki następnemu pokoleniu. D. Finansowana emisją długu publicznego ekspansja fiskalna jest przyczyną silnego makroekono-micznego szoku popytowego. A. Tak. B. Nie. C. Nie. D. Nie. 7. Na wielkość oszczędności narodowych mogą wpływać m. in.: A. „Bariera płynności”. B. Charakter polityki budżetowej. C. Sposób działania systemu ubezpieczeń społecznych. D. Cechy charakteru obywateli . B. Tak. C. Tak. D. Tak.