Zasada demokratycznego państwa prawnego

Prezentacja na temat: "Zasada demokratycznego państwa prawnego"— Zapis prezentacji:

1 Zasada demokratycznego państwa prawnego
Elementy materialne i formalne

2 Geneza idei państwa prawnego
niemiecki rodowód współczesnej koncepcji państwa prawnego XIX-wieczna koncepcja Rechtsstaat bezpośredni wpływu na praktykę stosowania prawa dopiero wraz z uchwaleniem ustawy zasadniczej RFN z 1949 r.

3 Geneza idei państwa prawnego
Koncepcja państwa prawnego u Kanta (choć tego pojęcia wprost nie używał) koncepcja państwa prawnego ujmowanego materialnie – Robert von Mohl (w pracy z 1832 r.) - zasada wolności człowieka jako zasada naczelna

4 Założenia koncepcji Rechtsstaat
Odrzucenie państwa opartego na dowolności i arbitralności władzy Wykluczenie omnipotencji państwa  kontrola sądów nad rządem i decentralizacja administracji prymat ustawy i zastrzeżenie pewnych materii wyłącznie dla ustawy odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy oddzielenie wymiaru sprawiedliwości od administracji niezawisłość i nieusuwalność sędziów

5 Koncepcja Hansa Kelsena
identyczność państwa i prawa tzw. czysta teoria prawa zakładająca, iż istnienie państwa nieprawnego oznaczałoby wyjście poza logikę nauki prawa w dziedzinę ideologii czysto formalne podejście do państwa prawa

6 Koncepcja rule of law Na kontynencie europejskim koncepcja p.p. rozwijała się pod wpływem koncepcji Rechtsstaat. w kulturze anglosaskiej koncepcja rule of law

7 Koncepcja rule of law Oparta na 2 zasadach:
zasada zwierzchnictwa parlamentu wykluczająca kontrolę konstytucyjności ustaw; parlament nie może wiązać siebie oraz swojego następcy, bezwzględne obowiązywanie chronologicznej reguły kolizyjnej - każdy następny akt parlamentu deroguje sprzeczny z nim akt wcześniejszy – Wlk. Brytania zasada suwerenności prawa

8 Rule of constitution W USA z końcem XVIII w. rule of law rozumiana jako supremacja konstytucji.

9 Zasada państwa prawnego w RP
po raz pierwszy wprowadzona do polskiego porządku ustrojowego na podstawie noweli do Konstytucji z 29 XII 1989 r. (wówczas art. 1), zasadę tę w niezmienionym kształcie przejęła Mała Konstytucja z 1992 r. polska koncepcja państwa prawnego ukształtowała się pod wpływem koncepcji Rechtsstaat recepcja tej koncepcji do polskiego prawa konstytucyjnego – rola TK

10 Zasada państwa prawnego w RP
Przepis art. 2 Konstytucji RP z 1997 r. zawiera w istocie trzy zasady: zasadę państwa demokratycznego, zasadę państwa prawnego zasadę sprawiedliwości społecznej

11 - Znaczenie zdpp w okresie transformacji ustrojowej w Polsce – rola TK
Tzw. dynamiczna, twórcza wykładnia tej zasady przez TK po 1989r., TK określił katalog niezbędnych przesłanek formalnych i materialnych składających się na standard państwa prawnego, TK uznał zdpp jako zbiorcze wyrażenie szeregu zasad, z których każda może stanowić samoistną podstawę oceny konstytucyjności ustaw lub innych aktów normatywnych.

12 Znaczenie zdpp w okresie transformacji ustrojowej w Polsce – rola TK
zdpp jako odpowiedź na deficyt regulacji konstytucyjnej w okresie 1989 r r.: prawo do sądu, prawo do życia (ochrona życia poczętego), prawo do prywatności, tzw. zasady prawidłowej legislacji.

13 Formalne i materialne elementy państwa prawa
Współcześnie istota państwa prawnego spełnia się przez połączenie elementów formalnych z elementami materialnymi (państwo demokratyczne). Elementy formalne akcentują związek prawa z państwem i rolę prawa w państwie.

14 Elementy formalne koncepcji państwa prawnego
prawo w państwie prawnym – prawo powszechnie obowiązujące, ze szczególną rolą ustawy w krajowym systemie źródeł prawa – zasada prymatu ustawy oraz zasada wyłączności ustawy w określonych sprawach (tzw. materie ustawowe) wymóg ustanowienia czytelnej hierarchii źródeł prawa - norma niższego rzędu ma moc wiążącą jedynie gdy jest zgodna z normą wyższego rzędu sfera regulacji stosunków społecznych powinna być zawężona do stosunków, które niezbędnie tego wymagają ze względu na ochronę fundamentalnych praw jednostki – wymóg niezbędności regulacji prawnej

15 Elementy formalne koncepcji państwa prawnego
państwo prawne jest państwem konstytucyjnym – zasada konstytucjonalizmu zasada podziału władz - element zmniejszający ryzyko nadużywania władzy, zwiększa gwarancje ochrony praw i wolności

16 Elementy formalne koncepcji państwa prawnego
dopuszczalność ingerencji w sferę wolności i praw jednostki wyłącznie na podstawie ustawy lub z upoważnienia ustawowego sądowa kontrola władzy wykonawczej

17 Zasada państwa prawnego a zasada praworządności formalnej
Dwa nakazy: nakaz legalizmu nakaz przestrzegania prawa

18 Zasada legalizmu zasada legalizmu wyrażona została dodatkowo w art. 7 Konstytucji RP „Organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa” nakaz przestrzegania prawa wyrażony w art. 7 odnosi się zarówno do tworzenia, jak i stosowania

19 Elementy formalne koncepcji państwa prawnego
W państwie prawa istnieje rozbudowany system strukturalnych (materialnych) i formalnych (procesowych) gwarancji przestrzegania prawa, zarówno w sferze stanowienia prawa oraz stosowania.

20 Elementy formalne koncepcji państwa prawnego
Do elementów formalnych państwa prawnego zarówno TK, jak i doktryna zalicza zasady prawidłowej legislacji.

21 Elementy materialne państwa prawnego
Ujęcie materialne akcentuje charakter prawa i sposób jego tworzenia oraz funkcje prawa, a także społecznie akceptowane wartości, które prawo ma urzeczywistniać.

22 Elementy materialne państwa prawnego
D. p. p. to takie, które odzwierciedla społecznie akceptowany system wartości oparty na prawie naturalnym i prawie międzynarodowym gwarancja praw i wolności człowieka i obywatela, zasady przewodnie statusu jednostki, zasada wolności i godności człowieka

23 Elementy materialne państwa prawnego
demokratyczny sposób stanowienia prawa: prawo stanowione przez organ przedstawicielski narodu w drodze demokratycznej procedurze, opartej na jawności dyskusji i niezbędnej złożoności czynności ustawodawczych (zasada trzech czytań)

24 Elementy materialne państwa prawnego
demokratyzm prawa zapewniają także: instytucje demokracji bezpośredniej, głównie referendum, w węższym zakresie metodą zapewnienia zgodności prawa z systemem wartości społecznie akceptowanych jest wykładnia prawa, w tym wykładnia prawa w zgodzie z konstytucją

25 Elementy materialne państwa prawnego
zasada suwerenności narodu zasada pluralizmu politycznego demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych (zasada społeczeństwa obywatelskiego) idea państwa socjalnego oparta na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości

26 większość zasad państwa prawnego ma charakter postulatywny
Charakter zdpp większość zasad państwa prawnego ma charakter postulatywny zasada państwa prawnego jako tzw. norma optymalizacyjna – wymóg dążenia do urzeczywistniania wymogów państwa prawnego w możliwie najwyższym stopniu