Bogusław Fiedor Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

Prezentacja na temat: "Bogusław Fiedor Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu"— Zapis prezentacji:

1 Bogusław Fiedor Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
EKONOMIA ZRÓWNOWAŻONEGO (TRWAŁEGO) ROZWOJU

2 Uwagi wstępne Wiemy, że nawet dobrze funkcjonujące rynki doskonale
konkurencyjne mogą być niesprawne, jeśli chodzi o właściwą alokację zasobów w czasie, gdyż przyszłość nie jest wynagradzana na żadnym rynku (Robert M. Solow, laureat Nagrody Nobla, 1987) Są tylko dwie rzeczy naprawdę nieograniczone: (1) ilość pokoleń za które musimy czuć się odpowiedzialni i (2) ramy naszych uzdolnień Intelektualnych (Jan Tinbergen, laureat nagrody Nobla, 1969) Wiek XXI będzie wiekiem środowiska, albo go w ogólne nie będzie (Ulrich von Weizsäcker, założyciel i dyrektor Umwelt und Energie Institut, Wuppertal, Niemcy)

3 I. Idea wzrostu zrównoważonego (trwałego, „sustensywnego”, ekorozowju) -geneza
Krytyka tradycyjnych (głównie neoklasycznych) teorii i modeli wzrostu gospodarczego Stopniowe uwzględnianie ograniczoności zasobów oraz zanieczyszczenia środowiska w modelach wzrostu i rozwoju gospodarczego Rozwój zupełnie nowych podstaw analizy współzależności gospodarki i środowiska (mass balance approach, ekologiczna analiza input-output, entropijno-energetyczna analiza wartości i wzrostu, modele gospodarki okrężnej, rozwój metod wartościowania środowiska, czy kapitału naturalnego (tak w obrębie ekonomii głównego nurtu, , jak i nurtów heterodoksyjnych: ekonomia ekologiczna , ekonomia trwałości, ekonomia ewolucyjna (i inne) Krytyka standardowych wzorców/ścieżek wzrostu i rozwoju społeczno-gospodarczego

4 I. Idea wzrostu zrównoważonego (trwałego, „sustensywnego”, ekorozowju) - geneza
Krytyka trakcyjnych modeli polityki gospodarczej (sektorowych, makroekonomicznych) i polityki środowiskowej: od reaktywnej przez prewentywną (zintegrowaną) politykę ochrony środowiska do polityki trwałego (zrównoważonego) rozwoju, czy koncepcji „zielonej gospodarki” Reakcja na współczesny kryzys surowcowo-energetyczny i ekologiczny (zwłaszcza wobec jego internalizacji i globalizacji) Reakcja na narastające rozwarstwienie współczesnego świata (nierówności dochodowe, majątkowo-kapitałowe i cywilizacyjne) i wynikające stąd zagrożenia

5 I. Idea wzrostu zrównoważonego, trwałego, „sustensywnego”, ekorozwoju) –geneza c.d.
Próba zintegrowanego a nie fragmentarycznego spojrzenia na rozwój gospodarki i społeczeństwa ludzkiego, integracja wymiarów: Ekologicznego (przyrodniczego) Ekonomicznego Technologiczno-naukowego Kulturowo-instytucjonalnego Etyczno-aksjologicznego i świadomościowego Próba nowego, holistycznego określenia relacji: człowiek (społeczeństwo) – środowisko (przyroda) w ekonomii, etyce, filozofii (ekonomia ekologiczna, etyka środowiskowa, ekofilozofia), zgodnie z powyższą ideą ładu zintegrowanego

6 II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele
Pojęcie Sustainability: Trwałość wzrostu oznacza, że potrzeby teraźniejsze nie są zaspakajane kosztem zmniejszania możliwości przyszłych generacji do zaspakajania swych potrzeb (Raport Komisji Brundtland, WCED, 1987) (sustainable – samopodtrzymujący się, zdolny do trwania) Pewna niejednoznaczność (umowność) pojęcia Polskie kontrowersje: rozwój trwały vs. rozwój zrównoważony

7 II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele – c.d.
Trwały rozwój – definicja Trwały rozwój oznacza maksymalizowanie korzyści netto z rozwoju ekonomicznego, przy jednoczesnym zachowaniu użyteczności i jakości zasobów naturalnych w długim okresie. Rozwój (wzrost) jest trwały, jeśli nie zmniejsza się żaden element składowy wektora celów społecznych i ekonomicznych związanego z procesem rozwoju ekonomicznego (trwały rozwój to nie ekorozwój) żeby rozwój był trwały, konsumpcja materialnych dóbr i usług musi być jednocześnie ograniczona do poziomu, który jest akceptowalny z ekologicznego punktu widzenia (międzypokoleniowa sprawiedliwość) Trwałość rozwoju jest kategorią jakościową a nie ilościową, opisująca relacje między ekonomicznym, społecznym i środowiskowym (ekologicznym) wymiarem rozwoju

8 II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele – c.d.
Trwały/zrównoważony rozwój – różnice w interpretacji między ekonomią neoklasyczną a ekonomią ekologiczną i ekonomią trwałości – sustainability economics W ekonomii neoklasycznej, konkretnie zaś neoklasycznej teorii zrównoważonego wzrostu trwałość i zrownoważenie wzrostu utożsamiane jest z jego równomiernością (steady-state gowth) – wzrost według niezmiennej w czasie, egzogenicznie względem gospodarki zdeterminowanej stopy wzrostu ludności i stopy postępu technicznego Dotyczy to również neoklasycznych modeli wzrostu ekologicznie zrównoważonego (uwzględnienie potrzeby zachowania równowagi ekologicznej we wzroście), jak i ekologicznie- ekonomicznie zrównoważonego (uwzględnienie inwestycji ochrony służących ochronie środowiska)

9 II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele – c.d.
po trzecie, neoklasyczną ekonomię środowiska cechuje tzw. optymizm wzrostowy (istnieją mechanizmy ekonomiczne przeciwdziałające nadmiernemu zanieczyszczeniu – ekologiczna wersja krzywej Kuznetsa – i zbyt szybkiemu wyczerpywaniu nieodnawialnych zasobów naturalnych – zasada Hottelinga i koncepcja technologii cienia – back stop technology - Nordhausa) Ekologiczna krytyka „mainstreamowej” (neoklasycznej) teorii wzrostu: kwestionowanie neoklasycznego „optymizmu wzrostowego”, że mechanizmy rynkowe są efektywnymi regulatorami ochrony środowiska (równowagi ekologicznej w procesie wzrostu) i stymulują działania przeciwdziałające nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych Neoklasyczna ekonomia środowiska, jak również neoklasyczna teoria ekologicznie i ekologicznie-ekonomicznie zrównoważonego wzrostu, koncentruje się nadmiernie na problemach efektywności i rynkowej równowagi, ignorując (niedostatecznie uwzględniając) kryteria bezpieczeństwa i międzypokoleniowej sprawiedliwości w procesie rozwoju społeczno-ekonomicznego

10 II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele – c.d.
Neoklasyczna ekonomia środowiska, jak również neoklasyczna teoria ekologicznie i ekologicznie-ekonomicznie zrównoważonego wzrostu, koncentruje się nadmiernie na problemach efektywności i rynkowej równowagi, ignorując (niedostatecznie uwzględniając) kryteria bezpieczeństwa i międzypokoleniowej sprawiedliwości w procesie rozwoju społeczno-ekonomicznego Mechanizm rynkowy, nieregulowany , charakteryzuje się licznymi błędami (niedoskonałościami) w sferze gospodarowania zasobami i zapewnienia pożądanej społecznie jakości środowiska Mechanizm rynkowy przeciwdziałania nadmiernej eksploatacji zasobów i ich substytucji nowymi zasobami i technlogiami (zgodnie z zasadą Hottelinga i koncepcją technologii cienia – back stop technology – Nordhausa) ma ograniczoną sprawność (podobne argumenty w ekonomii keynesowskiej) W ograniczonym stopniu potwierdza się tzw. ekologiczna wersja krzywej Kuznetsa (powstają ekologiczne kluby konwergencji w obrębie krajów wysoko rozwiniętych)

11 II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele – c.d.
Trwały rozwój – cele Nadrzędne cele społeczne: dobrobyt, bezpieczeństwo, sprawiedliwość (wewnątrz- i międzypokoleniowa) Cele o charakterze idealizacyjnym ·        wzrost realnego dochodu per capita ·        poprawę stanu zdrowotnego i poziomu wyżywienia ·  "uczciwy" (fair) dostęp do zasobów środowiska ·        poprawę poziomu wykształcenia, wzrost spójności społecznej Cele o charakterze operacyjnym

12 II. Zrównoważony/trwały rozwój (SD: definicja, cechy, cele – c.d.
Trwały (zrównoważony, samopotrzymujący się) rozwój społeczno-ekonomiczny jako ład zintegrowany, czyli harmonizujący główne porządki (łady), w których ma miejsce ludzkie życie i aktywności: ład ekologiczny ład społeczno-instytucjonalny ład ekonomiczny ład przestrzenny Każdy z tych porządków powinien przyczyniać się do powstawania trwałego w czasie strumienia dochodów, zapewniając pożądaną i/lub akceptowaną społeczną sprawiedliwość, zachowując zasób kapitału antropogenicznego i przyrodniczego oraz chroniąc procesy wspierające życie zachodzące w środowisku przyrodniczym.

13 Istota sprawiedliwości międzypokoleniowej w procesie rozwoju
III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy w ujęciu koncepcji gospodarki okrężnej (circular economny) Istota sprawiedliwości międzypokoleniowej w procesie rozwoju Maksymalizacja, w założonym horyzoncie gospodarowania (a nie w danym „punkcie czasowym”) społecznego dobrobytu (międzypokoleniowa, intertemporalna optymalizacja wykorzystania dostępnych zasobów)* Niepogarszanie (przynajmniej) dobrobytu żadnej generacji (zasada mini-max) Zachowanie nieumniejszonego zasobu kapitału dla przyszłych pokoleń *Pytanie ogólne: czy ludzkie zachowania (ekonomiczne, ale nie tylko) są zgodne w czasie, czyli czy jesteśmy racjonalni w sensie dynamicznym

14 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Trzy ogólne interpretacje trwałego rozwoju z punktu widzenia relacji: Środowisko - gospodarka Przyrodocentryczne – właściwe dla ekonomii ekologicznej i implikowanej nią koncepcji ekorozwoju umiarkowanie antropocentryczne: równowaga pomiędzy celami ekonomicznymi, społecznymi i jakością środowiska, w tym zachowanie zasobów przyrodniczych dla przyszłych generacji – właściwe dla ekonomii trwałości i na poziomie normatywnym, czyli polityki ekologicznej i polityki gospodarczej, polityki trwałego rozwoju (Sustainable Development policy), także koncepcji zielonej gospodarki skrajnie antropocentryczne (technokratyczne), właściwe dla ekonomii neoklasycznej, a w tym neoklasycznej ekonomii środowiska i zasobów naturalnych.(oparte na neoklasycznym optymizmie wzrostowym)

15 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy, funkcje ekologiczne środowiska Zasoby i energia zużyte w gospodarce tworzą w sferze konsumpcji użyteczność, będącą miarą dobrobytu. Z drugiej strony przekształcają się w odpady i zanieczyszczenia, czyli wysoką entropię. Środowisko przyrodnicze jest rezerwuarem przyjmującym odpady i zanieczyszczenia. Część tych odpadów można przywrócić za pomocą recyklingu gospodarce. W przypadku pozostałych odpadów i zanieczyszczeń ich oddziaływanie środowiskowe jest różne w zależności od pojemności asymilacyjnej środowiska. W sferze zasobów skutki procesów gospodarczych zależą od relacji między ich stopą odtworzenia i stopą eksploatacji. W przypadku zasobów nieodtwarzalnych ilość ich ulega stałemu zmniejszeniu, w przypadku zasobów odtwarzalnych jest zmienna. Związki między środowiskiem i gospodarką polegają również na bezpośrednim dodatnim lub ujemnym oddziaływaniu na poziom dobrobytu poprzez pozaekonomiczne funkcje środowiska przyrodniczego.

16

17 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy (funkcje ekologiczne w ujęciu schematu gospodarki okrężnej) Podsystem gospodarka P – produkcja dóbr konsumpcyjnych C – sfera konsumpcji U – użyteczność (miara dobrobytu) r - recykling Podsystem środowisko R – zasoby naturalne RR – odtwarzalne ER – wyczerpywalne W – odpady A - zdolność asymilacyjna środowiska y - stopa odtworzenia (regeneracji) zasobów h - stopa eksploatacji zasobów

18 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Sprawiedliwość międzygeneracyjna w zakresie kapitału naturalnego* Przynajmniej teoretycznie, możliwa w zakresie RR, EAC Bardzo trudna do osiągnięcia w zakresie ER i LSP Nieuniknioność zmniejszania się kapitału naturalnego w zakresie ER rodzi potrzebę międzypokoleniowej kompensacji Istota rozwiązania: przekazaniu przyszłym pokoleniom zwiększonej ilości kapitału rzeczowego (antropogenicznego) w zamian za uszczuplone zasoby kapitału naturalnego Dylemat podstawowy: dopuszczalny (możliwy, społecznie akceptowalny) zakres substytucji między kapitałem naturalnym* i antropogenicznym (rzeczowym, man-made) *zasoby nieodnawialne (ER) , zasoby odnawialne (RR), zdolność środowiska do asymilacji zanieczyszczeń (EAC) i do podtrzymywania procesów życiowych (LSP), z uwzględnieniem kategorii rezyliencji ekosystemów oraz ilości i jakości zasobów

19 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Substytucja między kapitałem naturalnym i antropogenicznym- zasady (kryteria) trwałości kapitału i wzrostu Słaba zasada trwałości kapitału – oznacza ona potrzebę zachowania zasobu kapitału jako całości, bez zwracania uwagi na jego strukturę: kapitał przyrodniczy, antropogeniczny, ludzki czy społeczny (pełna możliwość substytucji (jedna z podstaw optymizmu wzrostowego ENC) . Wrażliwa zasada trwałości kapitału - zgodnie z nią trwałość wzrostu wymaga nie tylko zachowania całego zasobu kapitału, ale również stałości jego struktury (substytucja możliwa tylko w obrębie danego kapitału).

20 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Mocna zasada trwałości kapitału - wymaga ona zachowania zasobów wszystkich rodzajów kapitału, zarówno co do ilości, jak i jakości (substytucja niemożliwa także w obrębie danego rodzaju kapitału). Restrykcyjna zasada trwałości kapitału - jest to skrajny przypadek poprzedniej zasady i sprowadza się do postulatu nie zmniejszania jakiegokolwiek zasobu kapitału. Potrzeba pragmatyzmu w podejściu do trwałości kapitału i wzrostu

21 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Słaba zasada trwałości wzrostu i kapitału – problemy szczegółowe (Weak Sustainability - WS) Zasada ta, łącznie z wrażliwą zasadą trwałości, dominuje w ekonomii neoklasycznej i jest jedną z podstaw ekologicznego optymizmu wzrostowego tej ekonomii Definicja WS w dniesieniu do zasobów nieodnawialnych: jeśli nieuniknione jest naruszanie zasobów nieodnawialnych, to przyszłe generacje - zgodnie z zasadą sprawiedliwości międzygeneracyjnej - muszą uzyskać pewną rekompensatę (intergenerational ecological bribe ) Ta rekompensata powinna przyjąć formę wzrostu zasobu kapitału produkcyjnego (rzeczowego, antropogenicznego)

22 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Słaba zasada trwałości wzrostu i kapitału – problemy szczegółowe …– c.d. Operacjonalizacja zasady WS ; relacja spadku wartości zasobów nieodnawialnych (ΔWER,t )do inwestycji netto w kapitał trwały w danym kraju i dla danego roku (It ) nie mniejsza od 1 lub ΔWER,t + It  0 Problemy dyskusyjne: Możliwość waloryzacji rynkowej zasobów Odzwierciedlanie przez ceny rynkowe pełnej wartości zasobów Wskaźnik słabej trwałości można też ująć jako relację : wartościowo ujęty spadek zasobów nieodnawialnych w roku (okresie) t do przyrostu wartości zasobów odnawialnych w roku (okresie) t. (podejście współcześnie „zyskujące na popularności w polityce ekologicznej i polityce wzrostu, zwłaszcza w ramach koncepcji green economy

23 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Krytyka zasady Weak Sustainability (czyli neoklasycznej EŚiZN) w ekonomii ekologicznej (EE) i ekonomii trwałości Problem trwałości wzrostu gospodarczego w kontekście możliwości i granic substytucji między kapitałem antropogenicznym (AC) i naturalnym (NC) : mocna vs. słaba trwałość wzrostu, fundamentalnie różni NEŚ i EE W EE wyraźnie dominuje pogląd, że między AC i NC zachodzi raczej relacja komplementarności, a nie substytucyjności samo odtwarzanie kapitału antropogenicznego też na ogół nie jest możliwe bez nakładu kapitału naturalnego, czy też bez użycia zasobów naturalnych (Constanza, Daly) W EE mamy do czynienia z jednoznaczną krytyką tak zwanego optymizmu wzrostowego neoklasycznej teorii wzrostu w kontekście wynikającej z niej małej istotności zasobowej bariery wzrostu, z drugiej zaś ujmowaniem zasobowych barier wzrostu jako barier fizykalnych czy przyrodniczych (tak jak czynili to już przedstawiciele klasycznej ekonomii: Malthus i Jevons) , a nie interpretacji ich w kategoriach względnej, czy ekonomicznej rzadkości

24 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Krytyka zasady Weak Sustainability (czyli neoklasycznej EŚiZN) w ekonomii ekologicznej (EE) i ekonomii trwałości W perspektywie sekularnej musimy przyjąć, że zasoby biosfery jako całości są bezwzględnie ograniczone, a zatem że istnieją przyrodnicze bariery wzrostu gospodarczego, przynajmniej w tej formie jaki dziś dominuje (Constanza, Arrow) W ujęciu EE, środowiskowa, długookresowa trwałość wzrostu (environmental sustainability) jest też – odnoszona do kategorii rezyliencji (odporności, sprężystości) ekosystemów. Charakteryzują się one na ogół występowaniem multiplikatywnych, lokalnych stanów równowagi. Rezyliencja to miara wielkości zakłóceń, które mogą być zaabsorbowane, zanim dany ekosystem nie przesunie się do innego punktu lokalnej równowagi. "Aktywności ekonomiczne charakteryzują się trwałością tylko wtedy, gdy ekosystemy wspierające procesy życiowe są odporne

25 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Słaba versus mocna trwałość wzrostu i kapitału, a potrzeba pragmatyzmu w gospodarowaniu kapitałem naturalnym W zarządzaniu zasobami odnawialnymi powinna być powszechnie stosowana mocna, a w przypadku niektórych zasobów ( np. różnorodność biologiczna) nawet restryktywna zasada trwałości W zarządzaniu zasobami nieodnawialnymi podstawą dla określania tempa ich eksploatacji powinna być słaba, a dla niektórych zasobów wrażliwa zasada trwałości

26 III. Problem sprawiedliwości międzypokoleniowej – aspekt przyrodniczy
Słaba versus mocna trwałość wzrostu i kapitału, a potrzeba pragmatyzmu w gospodarowaniu kapitałem naturalnym Podejście adaptacyjne i zasada przezorności jako ogólna podstawa polityki odnośnie zasobów: 1. Bezpośrednie określanie w ramach polityki ekologicznej, celów operacyjnych związanych z realizacją trwałego rozwoju Finansowe i logistyczne wspieranie przez państwo środowiskowo przyjaznego i zasobo-intensywnego postępu technicznego Wspieranie w polityce ekologicznej działań edukacyjnych upowszechniających systemy wartości i wzory zachowań które służą przechodzeniu od społeczeństwa nadmiernie eksploatujące zasoby środowiska do społeczeństwa konserwującego te zasoby

27 IV. mierzenie trwałości rozwoju – wskaźniki i indeksy trwałego rozwoju/ekorozwoju
Ogólne cele/zadania wskaźników SD Pomiar/diagnoza stanu środowiska i intensywności presji antropogennej ocena warunków i trendów środowiskowych w skali regionalno/lokalnej, narodowej, globalnej porównania regionalne i międzynarodowe  prognoza i szacowanie przyszłych trendów  dostarczenie informacji o wczesnych zagrożeniach  ocena warunków środowiskowych w relacji do celów i zadań polityki ekologicznej/ekorozwoju  integracje problemów środowiskowych do polityk sektorowych  integracja ogólnych problemów (zagrożeń, celów, warunków itp.) środowiskowych do polityk makroekonomicznych

28 IV. mierzenie trwałości rozwoju – wskaźniki i indeksy SD
Wskaźniki presji, stanu i reakcji  WSKAŹNIKI PRESJI ŚRODOWISKOWEJ: opisują one antropogenne obciążenia środowiska z uwzględnienie ilości i jakości odnawialnych i nieodnawialnych zasobów naturalnych. Można rozróżnić wskaźniki presji bezpośredniej, zwykle ujmowanej w kategoriach emisji lub konsumpcji zasobów naturalnych, oraz wskaźniki presji pośredniej.. WSKAŹNIKI STANU ŚRODOWISKA: odnoszą się one do jakości poszczególnych komponentów środowiska oraz jakości i ilości zasobów naturalnych. Wynika stąd, że odzwierciedlają one ostateczne cele polityki ekologicznej. Wskaźniki stanu środowiska powinny być tak zaprojektowane, aby dawać syntetyczny przegląd stanu środowiska i tendencji rozwoju tego stanu WSKAŹNIKI REAKCJI (ODPOWIEDZI SPOŁECZNEJ): Są to miary, które ukazują, czy i w jakim zakresie społeczeństwo reaguje na zmiany w środowisku i problemy z tym związane. Chodzi tutaj o działania indywidualne i zbiorowe, które łagodzą skutki antropogennych oddziaływań na środowisko, przeciwdziałają powstawaniu tych skutków, lub neutralizują szkody ekologiczne już powstałe. Wskaźniki reakcji opisują również działania nakierowane na zachowanie walorów i zasobów środowiska

29 IV. mierzenie trwałości rozwoju – wskaźniki i indeksy trwałego rozwoju/ekorozwoju
Podział przedmiotowy/funkcjonalny wskaźników ekorozwoju 1. Eksploatacja zasobów środowiska przyrodniczego 2. Emisja/opad zanieczyszczeń 3. Podtrzymywanie procesów życiowych (ang. life support); odnoszą się one do usług, jakie świadczą poszczególne, zwłaszcza nie kontrolowane przez człowieka lub nie poddawane presji antropogenicznej ekosystemy. 4. Wpływ na dobrobyt społeczny; dotyczą one tych rodzajów presji antropogenicznej, które wiążą się z bezpośrednim oddziaływaniem na zdrowie i życie.

30 IV. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu teorii trwałego rozwoju (SDT) i neoklasycznej teorii wzrostu (ENC EGT) Różnice generalne SDT wyrasta z krytyki tradycyjnych wzorców rozwoju gospodarczego oraz krytyki ENC EQT SDT odrzuca podstawowe założenia metodologiczne ENC: metodologiczny indywidualizm, idea doskonałej konkurencji, idea równowagi (statycznej i dynamicznej) TSD odwołuje się (głównie) do metodologicznego holizmu (pluralizmu)

31 IV. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT i ENC EGT – c.d.
TSD: odrzucenie liberalnego (neoliberalnego) podejścia do gospodarki rynkowej, zwłaszcza ze względu na niezdolność nie poddanego żadnej regulacji rynku do: Zapewnienia społecznie optymalnej skali eksploatacji zasobów Zapewnienia międzypokoleniowej sprawiedliwości i trwałości rozwoju Zapewnienia społecznie pożądanej jakości środowiska Brak rynkowego (mikroekonomicznego – przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe) mechanizmu gromadzenia środków na zachowanie i poprawę stanu środowiska

32 IV. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT i ENC EGT – c.d.
Różny sens konceptualny kategorii równowagi w ENC EGT i TSD ENC EGT : wzrost zrównoważony jako kategoria formalna (dedukowana w ramach rygorystycznego rozumowania modelowego) konwergencja rzeczywistych wielkości ekonomicznych do poziomu zapewniającego steady state wzrost gospodarczy egzogeniczny sposób determinacji stopy zrównoważonego wzrostu (zasadnicza różnica w stosunku do modelu EC i EK)

33 IV. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT i ENC EGT – c.d.
Teoria Sustainable Development Równowaga jako kategoria o charakterze jakościowym (równowaga między różnymi aspektami, celami, ładami w procesie rozwoju), Jako potrzeba zachowania właściwych proporcji między wzrostem dobrobytu materialnego i jakością środowiska, przy unikaniu społecznie negatywnych następstw procesu rozwoju

34 V. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT – Homo oeconomicus vs
V. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT – Homo oeconomicus vs. Homo sustinens Podstawy mikroekonomiczne ENC EQT: odwołanie do założenia o powszechnej racjonalności, (hipoteza maksymalizacji użyteczności (HMU), homo oeconomicus, zachowania strategiczne w rozumieniu teorii gier) i wynikający stąd „mechanizm” dochodzenia do równowagi makroekonomicznej Teoria trwałego rozwoju: trudności z jednoznaczną identyfikacją podstaw mikroekonomicznych (antropologicznych) Generalna krytyka koncepcji homo oeconomicus i HMU z punktu widzenia celów i zasad SD Czy homo oeconomicus może być także homo sustinens

35 V. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT – Homo oeconomicus vs
V. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT – Homo oeconomicus vs. Homo sustinens Teza wyjściowa: trwałość rozwoju i troska o sprawiedliwość międzypokoleniową może i powinna być odnoszona do elementarnych motywów i celów działania jednostek Fundamentalne pytanie:czy na poziomie mikropodmiotów gospodarczych (zwłaszcza gospodarstw domowych) istnieją wartości, motywy i cele działania, które mogą w skali mezo- i makroekonomicznej, a także w skali globalnej, prowadzić do skutków zgodnych z celami i zasadami rozwoju trwałego.

36 V. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT – Homo oeconomicus vs
V. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT – Homo oeconomicus vs. Homo sustinens utylitarystyczna hipoteza o maksymalizacji użyteczności (HMU) i koncepcja homo oeconomicus (HOE) są – generalnie rzecz biorąc – sprzeczne z koncepcją SD i kryterium MSE Czy homo oeconomicus może być jednocześnie homo sustinens – HMU vs. hipoteza o trwałości gatunku

37 V. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT – Homo oeconomicus vs
V. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT – Homo oeconomicus vs. Homo sustinens Homo sustinens – próby poszukiwania empirycznych podstaw koncepcji (ze szczególnym uwzględnieniem wymiaru ekologicznego) szerokie występowanie zachowań altruistycznych podmiotów, w tym zdeterminowanych normami społecznymi i środowiskowymi kształtowanie się w procesie rozwoju poczucia indywidualnej odpowiedzialności za środowisko i nie tylko ekonomicznie racjonalnego, ale i emocjonalnego stosunku jednostek do przyrody powszechność altruistycznie motywowanych środowiskowych zachowań kooperacyjnych

38 V. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT – Homo oeconomicus vs
V. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT – Homo oeconomicus vs. Homo sustinens Działania normatywne i inne czynniki sprzyjające upowszechnianiu się wzorców zachowań zgodnych z koncepcją Homo Sustinens Wychowanie i edukacja ekologiczna Bodźce fiskalne (w ramach tak polityki podatkowej, jak i polityki ekologicznej, energetycznej itp.) Właściwe rozwiązania organizacyjne w sferze zarządzania środowiskiem Efekt demonstracji (potrzeba wyróżniania i zdobywania akceptacji społecznej poprzez działania przyjazne dla środowiska Świadomość ekologiczna producentów i działania związane z CSR a przychody i zyski firm

39 VI. Zrównoważony rozwój/wzrost w ujęciu SDT a ENC EGT – podsumowanie
Wartość teoretyczno-poznawcza vs. wartość aplikacyjna (utylitaryzm poznawczy a utylitaryzm aplikacyjny) ENC EGT: jasne podstawy metodologiczne i antropologiczne kontra ograniczona wartość poznawcza (krytykowana także w endogenicznej teorii wzrostu) i aplikacyjna TSD: pewne słabości metodologiczne i brak jednoznacznie zdefiniowanej podstawy mikroekonomicznej kontra jej użyteczność aplikacyjna (identyfikacja celów i zasad trwałego rozwoju, rozwój metod pomiaru – wskaźniki i indeksy SD, formułowanie instrumentów i mechanizmów realizacyjnych)

40 VII. Mikroekonomiczny wymiar/aspekt kategorii SD – perspektywa przedsiębiorstwa
Punkt odniesienia : przedsiębiorstwo Pytanie generalne: co oznacza i czy jest możliwy zrównoważony/trwały rozwój przedsiębiorstwa Odpowiedź generalna: zrównoważony/trwały rozwój to kategoria makroekonomiczna/globalna, ale jego praktyczna realizacja musi się odbywać przede wszystkim na poziomie mikroekonomicznym: firmy i gospodarstwa domowe

41 VII. Mikroekonomiczny wymiar/aspekt kategorii SD – perspektywa przedsiębiorstwa
    Greening/zrównoważenie (w rozumieniu istoty i celów trwałego rozwoju) przedsiębiorstwa jest (może być) paralelnym i współzależnym skutkiem trzech przyczyn: 1.Rosnącej mikroekonomicznej opłacalności procesu „zazieleniania” firmy* 2. Zaostrzających się regulacji prawno-administracyjnych, a także ekonomicznych (w skali krajowej, międzynarodowej, czy transnarodowej – UE) 3.Wzrostu świadomości ekologicznej (konsumentów i producentów)   * Trawestując M. Friedmana: The green business is (may be) also a business

42 VIII. Trwały/zrównoważony rozwój: jak przejść od idei do realizacji (główne problemy)
SD a koncepcja zielonej gospodarki i zielonego wzrostu (green economy vs. brown economy) Wymiar globalny liczne sukcesy i porażki związane z realizacją MPE. Przykład sukcesu: Konwencja Bazylejska, częściowo Protokół Montrealski. Przykład porażki: RKoOK/Kyoto. Problemy zasadnicze: partykularyzmy narodowe, niedostatek myślenia w kategoriach przezorności i integralności środowiska. Problem sprawiedliwości/równości ekologicznej i społecznej w ujęciu międzynarodowym (międzykontynentalnym; potencjalny konflikt: bogata Północ – biedne Południe)

43 VIII. Trwały/zrównoważony rozwój: jak przejść od idei do realizacji (główne problemy)
Wymiar globalny – c.d. Mała wciąż gotowość płatnicza „bogatych” do wspierania działań krajów „biednych” na rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju Argumenty „amerykańskie” vs. zasada przezorności Występowanie globalnych środowiskowych pozytywnych efektów zewnętrznych (np. lasy deszczowe jako carbon sink box, bioróżnorodność) i brak gotowości płatniczej „bogatych” za korzystanie z nich Rola instrumentów ekonomicznych (pozytywny przykład Protokołu Montrealskiego vs. niepowodzenie Protokołu z Kioto w zakresie światowego handlu emisją gazów cieplarnianych)

44 VIII. Trwały/zrównoważony rozwój: jak przejść od idei do realizacji (główne problemy)
Wymiar globalny – c.d. Zrównoważony rozwój i środowisko a handel międzynarodowy Kluczowy obszar działań dla przyśpieszenia wzrostu i przejścia do rozwoju zrównoważonego k.s.r. Ważny również w kontekście wtórnego oddziaływania zacofania i biedy na stan środowiska Brak wciąż dostatecznych działań ze strony krajów rozwiniętych służących ograniczaniu środowiskowo intensywnego (surowcowego) eksportu k.s.r. Potencjalne i rzeczywiste zagrożenia związane z protekcjonizmem handlowym (zaostrzanie regulacji środowiskowych, rosnąca protekcja przy przechodzeniu do dóbr wyżej przetworzonych, problem protekcjonizmu w rolnictwie

45 VIII. Trwały/zrównoważony rozwój: jak przejść od idei do realizacji (główne problemy)
Wymiar europejski (generalna ocena) Polityka ekologiczna i energetyczna, a także większość polityk sektorowych UE, przyczyniły się w znacznym stopniu do zrównoważenia rozwoju krajów członkowskich w wymiarze ekologicznym Wysiłki Wspólnoty w zakresie rozwiązywania problemów globalnych, a zwłaszcza ochrony klimatu, rodzą wysokie koszty dla krajów członkowskich przy ograniczonym znaczeniu globalnym w kontekście „powściągliwości” innych głównych „graczy światowych” Polityka rolna Wspólnoty (przejście od CAP do CARP) może być oceniona pozytywnie w wymiarze wewnętrznym. Protekcjonizm w zakresie handlu produktami rolnymi może powodować negatywne skutki w wymiarze globalnym Trwały rozwój jako podstawa polityki rozwoju na szczeblu UE(traktaty założycielskie, Strategia Lizbońska, Europa 2020)

46 VI. Trwały/zrównoważony rozwój: jak przejść od idei do realizacji (główne problemy)
Najważniejsze kierunki działań sprzyjających przechodzeniu do rozwoju zrównoważonego/trwałego (Wymiar ekologiczno-ekonomiczny) Zmniejszenie tempa eksploatacji zasobów nieodnawialnych i surowcowo-oszczędny postęp techniczny Zapewnienie rzeczywistej odnawialności zasobów (zwłaszcza lasy i zasoby mórz światowych) im przeciwdziałanie utracie bioróżnorodności Środowiskowo-przyjazny postęp techniczny celem zmniejszenia presji na środowisko w postaci odpadów i zanieczyszczeń Wszelkie działania służące energooszczędności, wzrostowi energoefektywności i udziału OZE w produkcji energii finalnej

47 VI. Trwały/zrównoważony rozwój: jak przejść od idei do realizacji (główne problemy)
Decydujące znaczenie czynnika świadomościowego Edukacja ba rzecz zrównoważonego rozwoju: kształtowanie wiedzy i postaw bez zmian wewnętrznych (METANOIA) zmiany zewnętrzne (METAMORFOZA), w tym dotyczących pojmowania współzależności środowisko – społeczeństwo – gospodarka, będą zawsze niewystarczające problem międzypokoleniowej sprawiedliwości ekologicznej i społecznej: Zawsze aktualne pozostaje zdanie Tinbergena... Należy żyć i gospodarować wg przesłania, (trawestując Keynesa) : In the long run we’ll all be alive Gospodarowanie trzeba w rosnącym stopniu postrzegać w kategoriach Earth as a spaceship (J.K. Boulding)