W czym człowiekowi wierzącemu może pomóc filozofia?

Podobne prezentacje


Prezentacja na temat: "W czym człowiekowi wierzącemu może pomóc filozofia?"— Zapis prezentacji:

1 W czym człowiekowi wierzącemu może pomóc filozofia?

2 Dlaczego Tomasz? Sobór Trydencki: Summa na ołtarzu.
Leon XIII Aeterni Patris 1879: Najwyżej pośród wszystkich doktorów scholastycznych wzniósł się ich książę i nauczyciel, Tomasz z Akwinu, który - jak to zauważył Kajetan - starożytnych doktorów "miał w wielkiej czci i dlatego dane mu było posiąść w jakiś sposób zrozumienie ich wszystkich" . Zebrał on, jak rozproszone części jakiegoś ciała, teorie Ojców Kościoła w jedną całość, usystematyzował w godnym podziwu porządku i tak znakomicie dopracował, że zdobył tym sobie, zasłużenie i sprawiedliwie mu przysługujące, miano znakomitego obrońcy i ozdoby Kościoła Katolickiego. Odznaczając się genialnym, niesłychanie przenikliwym umysłem, świetną pamięcią, nieskalaną czystością obyczajów, umiłowaniem prawdy i wielkim bogactwem wiedzy ludzkiej i boskiej, porównywany do słońca, Tomasz ogrzał ziemię żarem swych cnót i napełnił ją blaskiem swej nauki. Nie ma takiej dyscypliny filozoficznej, której by solidnie i przenikliwie nie przebadał: o prawach rozumowania, o Bogu, o substancjach niecielesnych, o człowieku i bytach cielesnych…

3 Św. Jan Paweł II Fides et Ratio: Głęboko przekonany, że «omne verum a quocumque dicatur a Spiritu Sancto est», św. Tomasz ukochał prawdę bezinteresowną miłością. Szukał jej wszędzie, gdziekolwiek się objawiała, starając się jak najmocniej uwypuklić jej uniwersalność. Magisterium Kościoła dostrzega i wysoko ceni to jego umiłowanie prawdy; jego myśl właśnie dlatego że nie traciła nigdy z oczu prawdy uniwersalnej, obiektywnej i transcendentnej osiągnęłl «szczyty, których ludzki rozum nigdy nie zdołałby sobie wyobrazić». Słusznie zatem można go nazywać «apostołem prawdy». Właśnie dlatego, że zmierzał ku prawdzie bez wahania, potrafił w swoim realizmie uznać jej obiektywność. Jego filozofia jest rzeczywiście filozofią bytu, nie zaś filozofią prostego zjawiska. Benedykt XVI, Audiencja generalna 23 czerwca 2010: Skorzystajmy więc z lekcji św. Tomasza i z jego arcydzieła, którym jest Summa Theologiae. Jest to dzieło niedokończone, a mimo to monumentalne: zawiera 512 kwestii i 2669 artykułów. W ścisłym wywodzie, w którym w jasny i głęboki sposób ludzki umysł przygląda się tajemnicom wiary, św. Tomasz, przeplatając pytania i odpowiedzi, pogłębił nauczanie pochodzące z Piśma Świętego i ojców Kościoła, zwłaszcza św. Augustyna. W tej refleksji, w zetknięciu z prawdziwymi pytaniami swojej epoki, które często są również naszymi pytaniami, św. Tomasz, wykorzystując także metody i myśl filozofów starożytności, a szczególnie Arystotelesa, w sposób dokładny, przejrzysty i trafny formułuje prawdy wiary, w których prawda jest darem wiary, jaśnieje i staje się dostępna dla nas, dla naszej refleksji. Jednakże ten wysiłek ludzkiego umysłu — przypomina Akwinata swoim życiem — zawsze będzie oświecany przez modlitwę, przez światło, które pochodzi z Góry. Tylko ten, kto żyje z Bogiem i tajemnicami, może również zrozumieć, co one mówią.

4 Filozofia a teologia 3 1. Czy są rozdzielone?
2. Czy mogą sobie przeczyć? 3. Czy filozofia pomaga w poznawaniu Boga? 4. Czy istnieje filozofia chrześcijańska? 1 2 TEOLOGIA FILOZOFIA 4

5 Czy teologia mówi o świecie? Czy filozofia mówi o Bogu?
1. Czy są rozdzielone? Czy teologia mówi o świecie? Czy filozofia mówi o Bogu?

6 Czym jest filozofia? Żadna nauka, która swoje zasady przyjmuje skądinąd, nie jest godna nazwy mądrości, „ ponieważ rzeczą mędrca jest porządkowanie, a nie podleganie porządkowaniu”, jak czytamy w I księdze Metafizyki. ST I,1,6

7 Czym jest filozofia? Ten nazywany jest mędrcem, w pewnej dziedzinie, kto rozważa jej najwyższą przyczynę. Na przykład w budownictwie mądrym i architektem nazywany jest mistrz, który tworzy plan d0mu, a przeciwieństwie do niższych rzemieślników, którzy ciosają belki i obrabiają kamienie. Toteż czytamy w 1 Kor 3,10 „jak mądry budowniczy założyłem fundament”. Znowu w dziedzinie w dziedzinie ludzkiego życia mądrym nazywany jest roztropny, ponieważ podporządkowuje ludzkie działania właściwemu celowi. Czytamy więc w Księdze Przypowieści: „mądrością męża jest roztropność”. Ten zatem, kto rozważa w sposób prostu najwyższą przyczynę całego wszechświata, którą jest Bóg, jest w najwyższym stopniu mądry. ST I,1,6

8 Czym jest filozofia? COŚ Przyczyna Formalna Przyczyna Przyczyna Celowa
Sprawcza COŚ Przyczyna Materialna

9 Arystoteles: Filozofia pierwsza/ teologia
Fizyka (psychologia), Matematyka Nauki praktyczne (etyka, ekonomia, Polityka), Nauki wytwórcze (poezja)

10 Filozofia pierwsza/ teologia
Andronikos z Rodos Filozofia pierwsza/ teologia Metafizyka

11 Arystoteles: Filozofia pierwsza/ teologia zajmuje się:
Przyczynami i pierwszymi zasadami Bytem jako bytem Substancją Bogiem i substancją ponadzmysłową

12 Czym jest filozofia? COŚ Kim jestem? Przyczyna Dokąd zmierzam?
Formalna Dokąd zmierzam? Skąd jestem? Przyczyna Celowa Przyczyna Sprawcza COŚ Przyczyna Materialna ETYKA!

13 Czym jest filozofia? COŚ Bóg Przyczyna Bóg Formalna Bóg Przyczyna
Celowa Przyczyna Sprawcza COŚ Przyczyna Materialna TEOLOGIA Bóg

14 Metoda: logiczne rozumowanie, przechodzenie z przesłanek do wniosków
Tematy : Bóg i świat Metoda: logiczne rozumowanie, przechodzenie z przesłanek do wniosków Więc po co teologia?

15 Tomasz: Sacra Doctrina
Podstawowe dwa znaczenia: 1. Jako przedmiot nauczania odnosi się do prawdy chrześcijańskiej jako pewnej doktryny, od Pisma Świętego, do systematycznego zgłębiania tej doktryny. 2. Jako czynność nauczania, doctrina „oznacza wszystkie akty, poprzez które prawda chrześcijańska do nas dociera: nauczanie Boga, które można poznać na podstawie objawienia, Tradycji, nauczania Kościoła (w tym katechezy), i oczywiście, nauczanie teologii” . Tomasz nie czuł się mniej teologiem na ambonie, niż na katedrze profesorskiej.

16 Wydaje się, że…. (Videtur qoud)
Zarzuty 1 2 3 Lecz jednak (Sed contra) Odpowiadam…… (Respondeo) Ad 1 Ad2 Ad3

17 Czy reforma sądownictwa jest potrzebna?
Wydaje się, że reforma sądownictwa nie jest potrzebna. Konstytucja pilnuje, by judykatywa była oddzielona od legislatwy i egzekutyw. Jednak gdy legilatywa bierze się za reformę, narusza trójpodział władzy. Wiadomo, że PIS jest w konflikcie ze środowiskiem sędziowskim. A nie można uczciwie wydawać sądów w sprawie, w której jest się zaangażowanym. LECZ JEDNAK: Społeczeństwo się domaga. Odpowiadam, że potrzeba reformy wynika z trzech rzeczy. Po pierwsze, im dłużej wydawane są wyroki przez środowisko, które….. Ad 1. Każda konstytucja jest tworzona przez władzę ustawodawczą. Dlatego nie ma problemu, by władza ustawodawcza stworzyła prawo regulujące działanie judykatywy. Ad 2. Politycy naszej partii potrafią oddzielić swoje emocje od rozumnego namysłu nad sytuacją społeczną. Dlatego nie grozi wpływ stosunku emocjonalnego na podejmowane decyzje.

18 CZY POZA FILOZOFIĄ KONIECZNA JEST JESZCZE INNA NAUKA?
Zdaje się, że poza filozofią żadna inna nauka nie jest konieczna, bo: 1. W myśl słów Syracha: "Nie szukaj tego, co jest za wysokie dla ciebie", człowiek nie powinien porywać się na to, co jest poza zasięgiem rozumu. Tym zaś, co jest w zasięgu rozumu, zupełnie wystarczająco zajmuje się filozofia - jej gałęzie. A więc - jak się zdaje - poza filozofią istnienie innej jeszcze nauki jest zbędne. 2. Nauka może mieć tylko jeden przedmiot: byt. Wszak poznajemy tylko prawdę, ta zaś i byt, to pojęcia zamienne. Otóż filozofia zajmuje się każdym bytem, także i Bogiem; stąd to - świadkiem tego Filozof - nawet jedna część filozofii nosi nazwę: teologia, czyli nauka o Bogu. A więc poza filozofią żadna już inna nauka nie jest potrzebna.

19 Wbrew temu czytamy u św. Pawła: "Wszelkie Pismo od Boga natchnione i pożyteczne do nauki, do przekonywania, do poprawiania, do kształcenia w sprawiedliwości". Aliści Pismo św., jako że jest od Boga natchnione, nie należy do żadnej gałęzi filozofii, które przecież są dziełem rozumu. A więc oprócz filozofii, trzeba uznać za pożyteczne istnienie innej nauki - nauki od Boga natchnionej.

20 Odpowiedź: Oprócz nauk filozoficznych, które stanowią przedmiot dociekań rozumu, zbawienie człowieka koniecznie domaga się istnienia jakiejś nauki pochodzącej z objawienia Bożego. Dlaczego? Bo: Pierwsze. Człowiek jest skierowany do Boga jako do swego celu; prawda ta jednak przekracza zdolności poznawcze rozumu; mówi o tym wyraźnie prorok Izajasz: "Oko nie widziało, Boże, poza Tobą, coś nagotował miłującym Ciebie"4; a przecież człowiek, który ma obowiązek wszystkie swoje pobudki i postępki kierować do celu, winien wpierw znać ten cel. Samo więc zbawienie człowieka koniecznie wymaga, by o niektórych prawdach, przekraczających rozum ludzki, powiadomiony został przez objawienie Boże. Drugie. Ale także i o tych prawdach - Boga dotyczących - do których rozum ludzki może dojść, objawienie Boże musiało pouczyć człowieka. Dlaczego? Bo: prawdą o Bogu, zdobytą wysiłkiem rozumu, cieszyłaby się tylko garstka ludzi, po długim czasie szukania i to z domieszką wielu błędów; gdy tymczasem od znajomości tej prawdy zależy całe zbawienie człowieka. Aby więc zbawienie, które na Bogu polega, stało otworem dla wszystkich ludzii to w sposób bardziej dostępny i pewny, trzeba było koniecznie objawienia Bożego; ono to właśnie ma na celu pouczyć ludzi o sprawach Bożych. Tak więc oprócz nauk filozoficznych, które stanowią owoc i przedmiot dociekań rozumu, koniecznie musi istnieć jeszcze i nauka święta, wywodząca się z objawienia Bożego.

21 Na 1. Owszem, człowiek swoim rozumem nie powinien porywać się na to, co jest poza zasięgiem jego poznania; skoro jednak zostało mu coś objawione, ma obowiązek przyjąć to wiarą. Stąd też w cytowanym tekście dodano niżej: "Wiele rzeczy pokazano ci, które przewyższają rozum ludzki". One to właśnie stanowią sedno nauki świętej. Na 2. W dziedzinie poznania odmienny punkt wyjścia prowadzi do powstania odmiennej gałęzi wiedzy; do tego bowiem samego wniosku - np. że ziemia jest okrągła - naukowo dochodzi astronom i przyrodnik; lecz astronom czyni to w oparciu o zasady matematyki, a więc w oderwaniu od materii; przyrodnik zaś czyni to w oparciu o zasady stosowane przy badaniu materii: Przyrody. Stąd też nic nie przeszkadza, by tymi samymi rzeczami, którymi zajmuje się naukowo filozof, poznając je za pomocą światła przyrodzonego rozumu, zajmowała się także jeszcze inna nauka, poznając je za pomocą światła Objawienia Bożego. Tak więc ta teologia, która należy do świętej nauki, różni się rodzajowo od tej teologii, która jest częścią filozofii

22 Super Boec. De Trin. Proll:
Jak więc punktem wyjścia dla poznania naturalnego jest przyjęta ze zmysłów znajomość stworzeń, tak dla poznani danego z wysoka jest nim poznanie pierwszej prawdy, właśnie dzięki wierze. Z tego powodu w obu przypadkach różny jest porządek postępowania. Filozofowie bowiem , którzy podążają za naturalnym porządkiem poznania, umieszczają naukę o stworzeniach przed nauką boską, to znaczy fizykę przed metafizyką. Lecz teologowie postępują na odwrót, poprzedzając rozważanie o stworzeniach rozważaniem o Stwórcy.

23 Metoda: logiczne rozumowanie, przechodzenie z przesłanek do wniosków
Tematy : Bóg i świat Metoda: logiczne rozumowanie, przechodzenie z przesłanek do wniosków Przesłanki: rozum – objawienie Przedmiot formalny świat - Bóg

24 2. Czy mogą sobie przeczyć?
Świat jest wieczny Ludzie mają wspólną duszę Stworzenie świata Indywidualne stwarzanie dusz ludzkich

25 Chociaż prawda wiary chrześcijańskiej przewyższa siły
rozumu, to jednak prawdy, które rozum posiada z natury, nie mogą być sprzeczne z tą prawdą. Wiadomo bowiem, że to, co jest rozumowi wszczepione z natury, jest najprawdziwsze – do tego stopnia, że nie można nawet pomyśleć, by było to fałszywe. Również praw wiary nie godzi się uważać za fałszywe, skoro Bóg w tak widoczny sposób je potwierdził. Ponieważ więc tylko fałsz jest sprzeczny z prawdą, jak to widać jasno przy badaniu ich definicji, jest niemożliwe, by zasady, które rozum poznaje z natury, były sprzeczne z prawdami wiary. SCG, I, c. 7. OBRONA PRAWD WIARY

26 To samo, co nauczyciel wprowadza do duszy ucznia, zawiera wiedza nauczającego, chyba że uczy nieprawdziwie; tego zas nie godzi się mówić o Bogu. Poznanie zaś zasad znanych z natury wszczepił w nas Bóg, On bowiem jest stwórcą naszej natury. Te zasady zawiera więc także sama Mądrość Boża. Cokolwiek zatem jest sprzeczne z tego rodzaju zasadami, jest sprzeczne z Mądrością Bożą i nie może pochodzić od Boga. Prawdy w więc, które posiadamy z Objawienia Bożego, nie mogą być sprzeczne z poznaniem naturalnym. SCG, I, c. 7. OBRONA PRAWD FILOZOFI

27 Widać z tego w sposób oczywisty, że jakiekolwiek argumenty poda się przeciw prawdom wiary, nie można ich prawidłowo wyprowadzić z pierwszych zasad wlanych w naturę i znanych przez się. Stąd też nie mają one siły dowodowej, lecz albo są argumentami prawdopodobnymi, albo sofistycznymi. I tylko do takich można je sprowadzić. SCG, I, c. 7. ROZWIĄZANIE

28 2. Czy mogą sobie przeczyć?
Dowód prawdopodobny Świat jest wieczny Ludzie mają wspólną duszę Stworzenie świata Indywidualne stwarzanie dusz ludzkich Niezrozumienie Arystotelesa

29 Sprzeczne argumenty tak obezwładniają nasz umysł, że nie jest on zdolny zbliżyć się do poznania prawdy. Gdyby więc Bóg udzielił nam poznania sprzecznych ze sobą tez, przeszkodziłoby to naszemu intelektowi w poznaniu prawdy. A tego Bóg nie może uczynić. SCG, I, c. 7.

30 3. Czy filozofia pomaga w poznawaniu Boga?
Preambula fidei

31 Jako że doskonałość człowieka polega na zjednoczeniu z Bogiem, trzeba, aby człowiek przybliżał się do Bozych rzeczywistości wszelkimi dostępnymi mu środkami, na ile tylko to jest możliwe; tak by intelekt oddawał się kontemplacji, a rozum dociekaniu spraw Bożych – według słów Księgi Psalmów: „Dla mnie szczęściem jest przylgnąć do Boga”. Dlatego Filozof w X księdze Etyki odrzuca stanowisko niektórych, według którego człowiek nie powinien zajmować się Bozymi rzeczywistościami, ale tylko ludzkimi. Mowi on: „Nie trzeba jednak słuchać tych, co doradzają, by będąc ludźmi, troszczyć się o sprawy ludzkie i, będąc śmiertelnymi – o sprawy śmiertelników. Należy natomiast, o ile to tylko możliwe, dbać o nieśmiertelność i czynić tak, by żyć zgodnie z tym, co w człowieku najlepsze”. Super Boec. De Tryn. Int q.2 a.1

32 Można tu jednak trojako zbłądzić.
Po pierwsze, przez zarozumiałość, gdy mianowicie ktoś tak roztrząsa Boże tajemnice, jakby je doskonale pojmował. Taka zarozumiałość jest zganiona w XII rozdziale Księgi Hioba: „Czy może rozumiesz ślady Boga i Wszechobecnego do końca odkryłeś?” a Hilary mówi „Nie zagłębiaj się w tę tajemnicę i sekret niezwykłego narodzenia, nie pogrążaj się, (…) ale rozumiej to, co nie poznawalne”. Po drugie, gdy w sprawach związanych z wiarą będzie się dawać pierwszeństw orozumowi. Dzieje się tak, gdy ktoś chce wierzyć tylko w to, co można odkryć rozumem, podczas gdy powinno być na odwrót. (…) Po trzecie, porywając się na takie dociekanie Bożych rzeczywistości. Które przekracza własne zdolności. Super Boec. De Tryn. Int q.2 a.1

33 Naturalne wejrzenie ludzkiego umysłu, obciążone podległym zniszczeniu ciałem, nie może zanurzyć się w świetle pierwszej prawdy, dzięki której wszystko jest łatwo poznawalne. Toteż trzeba, alby rozum, zgodnie zbiegiem naturalnego poznania, dochodził od rzeczy wtórych do pierwszych i od stworzeń do Boga. Tak czytamy w I rozdziale Listu do Rzymian: „Niewidzialne Jego przymioty stają się widzialne dla umysłu przez Jego dzieła”, jak też w XIII rozdziale Księgi Mądrości: „Z wielkości i piękna stworzeń poznaje się przez podobieństwo ich Stwórcę”. Również w XXXVI rozdziale Księgi Hioba: „Wszyscy ludzie go widzą”, mianowicie Boga, „każdy przygląda się z oddali”. Stworzenia bowiem, przez które poznaje się Boga w sposób naturalny, są od Niego nieskończenie oddalone. Super Boec. De Tryn. Proll.

34 Lecz ponieważ wzrok może łatwo zawodzić w przypadku przedmiotów widzianych z oddali, dlatego ci, którzy dążą do poznania Boga ze stworze, popadli w wielorakie błędy. Stąd powiedziane jest w XIV rozdziale Księgi Mądrości: „Stworzenia Boże są potrzaskiem dla nóg ludzi głupich” i w Księdze Psalmów: „Zawiedli w ich zgłębianiu”. I dlatego Bóg zatroszczył się dla rodzaju ludzkiego o inną niezawodna drogę poznania, wlewając przez wiarę w umysły ludzi swoje poznanie. […] Super Boec. De Tryn. Proll.

35 Revelabilia Revelata Non revelata
„Niektóre prawdy dotyczące Boga przewyższają zdolności ludzkiego rozumu, jak ta, że Bóg jest troisty i zarazem jeden. Do innych zaś prawd można dojść także rozumem przyrodzonym, jak na przykład do tej, ze Bóg istnieje, że jest jeden itd. Te prawdy o Bogu udowodnili również filozofowie, kierując się światłem rozumu przyrodzonego.” SCG, I, c3. Revelabilia Revelata Szereg prawd niedostępnych rozumowi podanych do Wierzenia. Szereg prawd dostępnych rozumowi podanych do wierzenia, aby były dostępne ludziom niezdolnym do uprawiania filozofii. Prawdy zasadniczo dostępne intelektowi człowieka, objawione jednak przez Boga dla dobra wszystkich – jako konieczne do zbawienia Non revelata Prawdy dostępne rozumowi ludzkiemu.

36 Ta sama święta Matka Kościół utrzymuje i naucza, że Boga, początek i cel wszystkich rzeczy, na pewno można poznać z rzeczy stworzonych naturalnym światłem rozumu ludzkiego, „albowiem od stworzenia świata niewidzialne Jego przymioty stają się widzialne dla umysłu przez Jego dzieła”. Jednakże spodobało się Jego mądrości i dobroci inną, nadprzyrodzoną drogą objawić rodzajowi ludzkiemu siebie i odwieczne postanowienia swej woli, zgodnie ze słowami Apostoła: „Wielokrotnie i na różne sposoby przemawiał niegdyś Bóg do ojców przez proroków, a w tych ostatecznych dniach przemówił do nas przez Syna”. Temu objawieniu Bożemu należy wprawdzie przyznać, że to, co w sprawach Bożych samo przez się nie jest niedostępne dla rozumu ludzkiego, także w obecnym położeniu rodzaju ludzkiego może być poznane przez wszystkich bez trudności, z niezachwianą pewnością i bez domieszki jakiegokolwiek błędu. Nie z tego powodu jednak należy uznawać objawienie Boże za absolutnie konieczne, ale dlatego, że Bóg z nieskończonej swej dobroci skierował człowieka do celu nadprzyrodzonego (…) Dei Filius, Sobór Watykański I

37 Preambula fidei Wiara jest aktem rozumu przekonanego o prawdzie Bożej z nakazu woli, poruszonej łaską przez Boga ST II-II, 2, a.9. Akt rozumu przekonanego o prawdzie Bożej.

38 3. Czy filozofia pomaga w poznawaniu Boga?
Filozofia dowodzi prawdziwości tego, co stanowi wstęp do wiary (praeambula fidei). Na przykład filozoficznie można dowieść istnienia Boga, Jego jedności, itp . Jest to jednak nadal myślenie filozoficzne w ramach teologii . Przez podobieństwa/analogie ujawnia to, co jest właściwe dla wiary. Filozofia pomaga zrozumieć w ten sposób te prawdy wiary, które przekraczają rozum naturalny. Akwinata widzi konieczność udziału filozofii na przykład w traktacie o Trójcy Świętej, jednak jej rola w żadnym wypadku nie polega na dowodzeniu prawd wiary, ale na uwidocznieniu, czyli uczynieniu bardziej widocznym dla naszego umysłu tego, co przyjmuje się w wierze. Ten sposób rozumienia udziału filozofii przejął św. Tomasz od św. Augustyna. Jest to program i ambitny i skromny zarazem . Filozofia służy do odpierania zarzutów, które próbują dowodzić, że prawdy wiary są sprzeczne z rozumem i niespójne ze sobą. Filozofia ma wtedy za zadanie wykazać fałsz, lub niekonieczność twierdzeń przeciwnych wierze. Powinna bezwzględnie powstrzymać się przed „dowodzeniem” prawd wiary, które przekraczają rozum naturalny

39 5. Czy istnieje filozofia chrześcijańska?
Stanowisko św. Tomasza prowokuje do pełnej separacji teologii i filozofii. Ta druga, prawidłowo uprawiana, powinna doprowadzić do uznania Boga, ale jest to Bóg wciąż mało poznany w stosunku do tego, co może dać teologia Gilson, Maritain: Filozofia w swych rzeczywistych przejawach u konkretnego filozfa może być chrześcijańska. Życie łaską prowadzi do uniknięcia poważnych błędów i pozwala na gruntowniejsze uniknięcie poważnych błędów. John A. Wisppel: Porządek odkrycia, a nie porządek uzasadnienia. Sugestie pewnych kwestii, hipotez badawczych i eliminacja pewnych stanowisk. Niektórzy chcą iść dalej i uzasadniać rzeczy, których, wedle Tomasza, uzasadniać na płaszczyźnie filozofii się nie da.


Pobierz ppt "W czym człowiekowi wierzącemu może pomóc filozofia?"
Reklamy Google