Źródła prawa w nowożytnej Europie NSP rok I

Źródła prawa w nowożytnej Europie NSP rok I
Tomasz Resler Zakład Historii Administracji

I. Źródła prawa we Francji:
Coutume (czyt. kutym): wraz z rozwojem monarchii absolutnych u progu nowożytnej Europy zaczęła państwa w sferze prawodawstwa, konsolidacja państwa ujawniła potrzebę ujednolicenia prawa, wyrazem tej potrzeby stało się w Francji wyraźne i formalne przejęcie inicjatywy państwa w dziedzinie prac nad zredagowaniem (spisaniem), a w konsekwencji stopniowym unifikowaniem zwyczajów prawnych, początkiem takich działań był ordonans króla Karola VII z roku 1454: nakazywał on sporządzanie oficjalnych spisów prawa zwyczajowego w poszczególnych baliwatach (okręgach administracyjnych), spisy miały być dokonywane przez baliwów przy udziale miejscowych prawników i notabli, a następnie przekazywane do oceny parlamentowi paryskiemu, początkowo prace posuwały się dość opornie, u schyłku XV w. (w r. 1497) król specjalnym ordonansem uprościł nieco procedurę dokonywania i zatwierdzania spisów a proces nabrał bardziej dynamicznego charakteru, powstały wówczas oficjalne spisy prawa zwyczajowego paryskiego, orleańskiego, normandzkiego i wielu innych, spośród takich oficjalnych spisów prawa największą rolę odegrał zbiór o nazwie Coutume de Paris z 1510 r.

stanowił wzorzec dla dalszych prac nad redakcją praw zwyczajowych, służył interpretacji i uzupełnianiu luk w innych systemach praw zwyczajowych we Francji - funkcja unifikacyjna, 2. Ordonasne: Ordonans Franciszka I i Franciszka II: w XVI I XVII w. coraz wyraźniej wzrastała rola ustawodawstwa królewskiego realizowanego drogą ordonansów, najważniejsze to: ordonans Franciszka I z r. 1539, ordonans Franciszka II z r. 1560, wprowadzały one (w stosunku do lokalnych praw zwyczajowych) w dziedzinie procesu cywilnego i karnego, ich wydanie wiązało się z dążeniem do ujednolicenia postępowania sądowego na obszarze całej monarchii, B. Ordonanse Ludwika IV i Ludwika XV: w czasach Ludwika XIV, z inicjatywy Colberta wydano kilka ważnych, tzw. „wielkich ordonansów”, stanowiących później podstawę wielkich kodyfikacji czasów napoleońskich: „o postępowaniu cywilnym” (1667), „o postępowaniu karnym” (1670) – zawierał także przepisy z dziedziny prawa karnego materialnego, „o handlu” (1673),

„o marynarce” (przepisy dot. handlu morskiego, 1681), „Czarny Kodeks”(code noir) – regulujący stanowisko prawne ludności murzyńskiej we francuskich koloniach (1685), w następnym stuleciu, w czasach Ludwika XV, z inicjatywy kanclerza Daguesseau wydano trzy szczególnie istotne ordonanse: „o darowiznach” (1731), „o testamentach” (1735), „o substytucjach fideokomisarnych” (1747), wszystkie te ordonanse wykorzystano niemalże w całości w dobie prac kodyfikacyjnych w okresie rewolucji francuskiej w czasach napoleońskich.

II. Źródła prawa w Niemczech:
Landrechty i reforamcje: na obszarach niemieckich, w związku z postępującą decentralizacją Rzeszy i stopniowym zanikaniem realnych uprawnień władczych cesarza, tendencje unifikacyjne prawa realizowane były one w coraz bardziej suwerennych, poszczególnych państwach niemieckich, wysiłki te przyjmowały najczęściej formę i nazwę landrechtów i reformacji, stanowiły one próby skonsolidowania I uporządkowania miejscowych praw ziemskich, podejmowane były z inicjatywy lokalnych władców bądź władz miejskich: reformacja prawa krajowego Wirtembergii (1555), reformacja Wormacji (1498), 2. Constitutio Criminalis Carolina z 1532 r. geneza: genezy późniejszej ustawy upatrywać należy w obradach Sejmu Rzeszy w Lindau, jakie toczyły się na przełomie roku 1496/97, wówczas to przedstawiciele świeżo utworzonego (bo zaledwie w 1495 roku) Sejmu Kameralnego Rzeszy wystąpili ze zdecydowaną krytyką sądownictwa karnego, domagając się zasadniczych zmian zarówno w zakresie prawa materialnego, jak i procedury, w 1500 r. Reichstag, obradujący wówczas w Augsburgu, powołał specjalną komisję, która miała przygotować ogólnoniemiecką ordynację kryminalną (działań komisji nie poparł jednak ówczesny cesarz, Maksymilian I, co na wiele lat zahamowało pracę nad ogólnoniemiecką ordynacją kryminalną),

prace na szczeblu lokalnym: w konsekwencji prace legislacyjne prowadzone były pierwotnie na szczeblu lokalnym, najwcześniej – w biskupstwie bamberskim, w pierwszych latach XVI wieku pracami nad głęboką reformą prawa karnego kierował rycerz – Jan Schwarzenberg, który skupił wokół siebie zarówno prawników-praktyków, obeznanych z prawem karnym dotąd stosowanym na obszarach niemieckich, jak i prawników obeznanych z nowoczesnymi, postępowymi założeniami ówczesnej włoskiej doktryny karnej, efektem prac bamberskiej komisji Schwarzenberga stało się wydanie w 1507 r. Bamberskiej Konstytucji Kryminalnej (Constitutio Criminalis Bambergensis): ordynacja ta (obejmująca zarówno prawo materialne, jak i procesowe) korzystając obficie założeń szkoły włoskiej, już po kilku latach jej stosowania w biskupstwie bamberskim, zdobyła sobie bardzo szeroki rozgłos i powszechne uznanie, wkrótce opracowanie podobnej ustawy karnej zlecił Schwarzenbergowi książę-elektor brandemburski: ostatecznie w roku 1516 wydano Constitutio Criminalis Brandenburgica (ściśle wzorowaną na ustawie bamberskiej), ustawę brandenburską z roku 1516 recypowano następnie w niektórych innych księstwach (Ansbach i Bayreuth),

prace na szczeblu centralnym: sukcesy ustawy bamberskiej i brandenburskiej spowodowały podjęcie bardziej intensywnych prac nad ordynacją ogólnoniemiecką, prac którymi kierował początkowo zasłużony Schwarzenberg, uznawany za głównego twórcę dwóch pierwszych projektów ogólnoniemieckiej ordynacji kryminalnej, pierwszy projekt ustawy karnej, która miała powszechnie obowiązywać na terenie całej Rzeszy, przedstawiono na Sejmie Rzeszy w Worms w roku 1521, następny zaś, po kilkuletniej dyskusji w roku 1524 (tzw. rewizja norymberska), po ustąpieniu Schwarzenberga powstały jeszcze dwa projekty, kolejno w latach 1529 (na sejmie w Speyer) i 1530 (w Augsburgu), ostatecznie ogólnoniemiecką ordynację karną przyjęto na Sejmie Rzeszy w Ratyzbonie w 1532 r., jeszcze w tym samym roku podpisana została i ogłoszona przez cesarza Karola V (27 czerwca 1532), przeszła do historii pod nazwą Constitutio Criminalis Carolina (lub po prostu: Carolina), oficjalna jej nazwa brzmiała: Kaiser Karls V. und des Heiligen Römischen Reiches peinliche Gerichtsordnung,

treść i systematyka: ustawa liczy 219 artykułów, których ok. 1/3 (76) to przepisy karnomaterialne, zaś ok. 2/3 (143) to regulacje karnoprocesowe, spora jednak część przepisów ustawy ma charakter mieszany, tj. materialnoprocesowy, obowiązywanie: początkowo (zgodnie z intencją twórców ustawy i cesarza) – ustawa miała obowiązywać na terytorium całej Rzeszy i to na zasadach wyłączności, na skutek sprzeciwu władców terytorialnych wyposażono ją w tak zwaną „klauzulę salwatoryjną”, która nadawała Carolinie charakter posiłkowy (subsydiarny) w stosunku do praw partykularnych obowiązujących w poszczególnych władztwach terytorialnych: oznaczało to, że formalnie przepisy Caroliny mogą być stosowano dopiero w przypadku niemożności rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o dotąd stosowane normy prawa partykularnego, w rzeczywistości jednak przyjęta „klauzula salwatoryjna” w bardzo niewielkim zakresie ograniczyła powszechną ekspansję Caroliny nie tylko w Niemczech, lecz także na obszarach pozaniemieckich,

ekspansja Caroliny: przepisy Caroliny recypowane były w różnych niemieckich i pozaniemieckich terytoriach w różnorodny sposób: np. w Księstwie Mediolanu oraz w niektórych kantonach szwajcarskich przeprowadzono tzw. „pełną” recepcję, polegającą na uznaniu na tych obszarach w pełnym zakresie mocy obowiązującej ustawy z 1532 r., najczęściej jednak upowszechnianie się przepisów Caroliny dokonywało się w drodze tzw. „recepcji praktycznej”, polegającej na wprowadzeniu przepisów zamieszczonych w Carolinie do własnego ustawodawstwa i praktyki sądowej, drogą: uznania Caroliny za prawo posiłkowe, stosowane subsydiarnie w określonym systemie prawnym, zjawiskiem powszechnym w XVI- i XVII-wiecznej Rzeszy stało się tworzenie w poszczególnych krajach-władztwach terytorialnych własnych kodyfikacji, przejmujących w większym lub mniejszym zakresie przepisy Caroliny, z reguły w dosłownym brzmieniu, do tego rodzaju ustaw karnych (ściśle wzorowanych na Carolinie) należą przede wszystkim: zreformowana ordynacja krajowa, wydana w Tyrolu w roku 1573,

ordynacja sądowa Krainy z roku 1577, ordynacja karna Styrii z roku 1574, ordynacja Austrii Dolnej (Ferdynanda III) z roku 1656, ordynacja Austrii Górnej (Leopolda I) z roku 1675, ordynacja karna Józefa I dla Czech, Moraw i Śląska (1707) obowiązująca w Czechach ordynacja Józefa I z roku 1740 czy wreszcie ostatnia ogłoszona już w czasach oświecenia Constitutio Criminalis Theresiana z 1768 r. postanowienia ustawy karnej cesarza Karola I powszechnie stosowane były w miastach polskich, czeskich i litewskich, czasami recepcja postanowień Caroliny ograniczała się do przejęcia jej podstawowych zasad teoretycznych, nie zaś szczegółowych regulacji, czego przykładem może być colbertowski ordonans o postępowaniu karnym z 1670 r.,

III. Program kodyfikacji prawa:
Podstawowe pojęcia: Kodeks - usystematyzowany zbiór przepisów prawnych mający formę aktu normatywnego regulującego pewną dziedzinę stosunków społecznych (z założenia, winien obejmować całość regulacji prawnych dotyczących określonej dziedziny prawa), Kodyfikacja - proces – polegający na systematyzowaniu i łączeniu większego zespołu przepisów prawnych z określonej dziedziny prawa w jedną całość, tj. w jednolity, systematyczny zbiór, zwany kodeksem: - twórcą pojęcia „kodyfikacji”, człowiekiem, który terminu tego użyć miał, jako pierwszy był (jak się najczęściej uznaje) wybitny angielski prawnik i filozof – Jeremy Bentham ( ),

2. Ideologiczne podstawy kodyfikacji: doktryna oświecenia określiła ideologiczne podstawy programu kodyfikacji prawa, podstaw ideologicznych upatrywać należy przede wszystkim w myśli prawno-naturalnej, czyli doktrynie prawa natury, jej istota (najogólniej rzecz ujmując) sprowadza się do przekonania o istnieniu pewnych uniwersalnych, stałych, niezmiennych i bezwzględnych zasad, mających wymiar prawdy absolutnej, 3. Fundemantelne podstawy kodyfikacji: Kodeks jako „prawo świeckie” (laicyzacja prawa): celem kodyfikatorów było stworzenie systemu prawa świeckiego (co było ściśle związane z wczesnowożytnymi koncepcjami prawnonaturalnymi opartymi na prawach przyrody i rozwoju nauk ścisłych), objawiło się to w odrzuceniu teokratycznego porządku prawnego, czego konsekwencją było:

odrzucenie wpływów prawa kanonicznego i teologii, stworzenie wielu nowych, laickich konstrukcji i instytucji prawnych, skutki (w jaki sposób zrealizowano ten postulat): w prawie cywilnym - najwyraźniej bodaj wyrażało się to w laicyzacji osobowego prawa małżeńskiego, pozostającego dotąd (zwłaszcza od czasów kontrreformacji) pod przemożnym wpływem prawa kanoniczego, w materialnym prawie karnym objawiło się to przede wszystkim w ograniczeniu rozbudowanego dotąd katalogu przestępstw przeciwko religii, w procedurze karnej – wyrazem tego było powszechne odejście od wielu elementów sakralnych związanych dotąd z wymierzaniem kary, a zwłaszcza jego egzekwowaniem, zasada „dobra ogółu”: realizacja wszystkich tych postulatów: wyłączności zupełności, i jasności kodeksu, służyć miała celowi nadrzędnemu, za jaki powszechnie uważano „dobro ogółu”, najpełniej zasadę tą rozwijał angielski prawnik i filozof – Jeremy Bentham ( ; Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa, 1789): fundamentem jego filozofii była zasada utylitaryzmu (użyteczności) wyrażana formułą o konieczności działań, mających na celu osiągnięcie „(...) największego szczęścia największej liczby ludzi”, podstawowym środkiem prowadzącym do urzeczywistnienia zasady użyteczności miało być właśnie racjonalne ustawodawstwo, zapewniające wolność równość, bezpieczeństwo i obfitość posiadania,

4. Założenia nowoczesnego kodeksu : jednolitość, wyłączność, zupełność, jasność (przejrzystość, zrozumiałość, czytelność), pewność, krótkość kodeksu, jednolitość: realizacja postulatu jednolitości kodeksu miała przede wszystkim oznaczać likwidację partykularyzmu prawa, tj. zarówno: partykularyzmu terytorialnego (wyrażającego się w istnieniu wielu lokalnych systemów prawnych, obowiązujących często na niewielkich obszarach), partykularyzmu personalnego (stanowego), wyrażającego się głównie istnieniem odrębnych praw i przywilejów stanowych, jednolity zbiór przepisów miał zapobiec istnieniu luk prawnych, stając się jednocześnie istotnym czynnikiem integrującym państwo, wyłączność: z postulatem jednolitości kodeksu dość ściśle korespondował postulat jego wyłączności, niedoskonałość dotychczasowego prawa wynikała również z wielości dotychczasowych jego źródeł, które niejednokrotnie zawierały normy ze sobą sprzeczne,

kodeks miał więc nabrać cechy wyłącznego! zbioru norm prawnych, co oznaczało, że: jego obowiązywanie miało uchylić wszystkie dotychczasowe źródła prawa objęte materią, którą regulował kodeks, miało to zapewnić uregulowanie poszczególnych dziedzin prawa wyłącznie jednym aktem prawnym, zupełność: z postulatem wyłącznego obowiązywania kodeksu w sposób naturalny wiąże się postulat zupełności: jego realizacja polega na dążeniu do tego, by kodeks w sposób całkowicie wyczerpujący i kompletny (tj. zupełny właśnie) regulował zagadnienia dotyczące określonej dziedziny, zupełność stanowiła więc warunek wyłączności - by kodeks mógł regulować określoną jakąś dziedzinę prawa na zasadzie wyłączności, musiał być pozbawiony jakichkolwiek luk i regulować daną materię w sposób całkowicie wyczerpujący, idea absolutnej zupełności i wyłączności kodeksu nie doczekała się nigdy i nigdzie pełnej realizacji, okazała się ideą abstrakcyjną,

w rzeczywistości kodeksy wymóg zupełności i wyłączności realizowały tylko w pewnym zakresie, już w dobie napoleońskiej stworzono odrębny kodeks cywilny i kodeks handlowy, w późniejszych kodeksach cywilnych, poza kodeksem regulowano z reguły postanowienia dotyczące prawa autorskiego, wynalazczego, patentowego, porzucenie idei doskonałej zupełności i wyłączności okazało się być konieczne, dla zachowania pewnej stabilności regulacji kodeksowych wobec coraz szybciej postępujących zmian stosunków ekonomicznych, społecznych i politycznych, jawność: zapewnienie kodeksowi jasności i powszechnej zrozumiałości tekstu prawnego było jednym z ważniejszych postulatów teoretyków przyszłych kodyfikacji, tą jasność i zrozumiałość miała zapewnić realizacja dwóch celów szczegółowych: a) językowa strona kodeksu: kodeks miał być napisany w języku narodowym, miał być to język prosty, zwięzły i konkretny, zrozumiały dla ogółu obywateli, nie tylko zaś dla wąskiego grona fachowców-prawników,

b) redakcyjna strona kodeksu: postulat dotyczył jego systematyki, struktury, kodeks miał stanowić spójny, harmonijny system wzajemnie powiązanych ze sobą przepisów, normy generalne i abstrakcyjne winny stanowić w pełni wystarczającą podstawę dla wywnioskowania rozwiązań szczegółowych, pewność: realizacja zasady pewności kodeksu zapewnić miała rozstrzygnięcie możliwie wszystkich przypadków bezpośrednio literą ustawy po to, by pozostawić jak najmniej miejsca swobodnej wykładni prawa dokonywanej przez sądy, postulat pewności kodeksu wynikał bowiem z braku poczucia bezpieczeństwa oraz z powszechnej niechęci wobec nadużyć i samowoli dotychczasowego wymiaru sprawiedliwości, niechęć do wymiaru sprawiedliwości wyrażano przez akcentowanie konieczności zapewnienia kodyfikacji „pewności”, wiązało się to z brakiem zaufania do wymiaru sprawiedliwości, ławników, sędziów i adwokatów był w XVII- i XVIII wiecznej Europie zjawiskiem powszechnym,

wg koncepcji twórców programu kodyfikacji i monarchów inicjujących przedsięwzięcia kodyfikacyjne, rola sędziego winna być ograniczona jedynie do subsumcji, czyli do podciągania danego stanu faktycznego pod odpowiedni paragraf, krótkość: postulat zupełności stwarzał pewne niebezpieczeństwo lub przynajmniej dylemat natury technicznej: czy by postulat ten zrealizować należy dążyć do drobiazgowego, kazuistycznego wyliczania wszystkich możliwych przypadków prawnych, czy może jednak przeciwnie – mimo wszystko dążyć do tworzenia norm jak najbardziej ogólnych, z których następnie można by wydedukować rozwiązania szczegółowe, ostatecznie zwyciężyło przekonanie, że kodeks powinien być możliwie krótki i zwięzły, nie zawsze jednak XVIII- i XIX-wieczne kodyfikacje skutecznie opierały się tendencjom kazuistycznym, czego przykładem zwłaszcza: Landrecht Pruski z 1794 r. i ogólnoniemiecki kodeks cywilny (BGB) z 1896 r., przykładem odwrotnym, tj. kodyfikacji, której skutecznie udało się uniknąć zbytecznej kazuistyki jest Kodeks Napoleona,

IV: Najważniejsze europejskie kodeksy:
Bawaria: pierwsze kodeksy (czy może jedynie quasi-kodeksy, bowiem te XVIII-wieczne akty legislacyjne często w bardzo ograniczonym tylko stopniu rzeczywiście realizowały postulaty szeroko pojętego, oświeceniowego programu kodyfikacji prawa) powstały w Bawarii już na początku II połowy XVIII wieku, prace nad reformą prawa bawarskiego w połowie tego stulecia zainicjował ówczesny bawarski monarcha – książę elektor Maksymilian Józef III, z jego rozkazu całością prac kierował wybitny niemiecki prawnik i mąż stanu – wicekanclerz Kreittmayr, KODEKSY: prace prowadzone były bardzo szybko i sprawnie i już w latach 50-tych XVIII wieku zaowocowały uchwaleniem 3 bawarskich kodeksów: 1751 – bawarski kodeks kryminalny (Codex Iuris Bavarici Criminalis) – zawierający przepisy karnomaterialne, bawarski kodeks procedury sądowej (Codex Iuris Bavarici Iudiciari), 1756 – bawarski kodeks cywilny (Codex Maximilianus Bavaricus Civilis), wśród tych trzech kodeksów największy rozgłos i uznanie zdobył sobie ostatni z nich, tj. kodeks cywilny z roku 1756, powszechnie ceniony za:

jasność i czytelność języka, unikanie kazuistyki na rzecz norm ogólnych, uznanie części postulatów nowożytnej myśli prawno-naturalnej, SYSTEMATYKA: kodeks podzielony został na 4 części: I część - określała źródła prawa, definiowała pojęcie stanów, zawierała przepisy z zakresu prawa: osobowego, rodzinnego i małżeńskiego, II część - grupowała normy z zakresu prawa rzeczowego, III część - zawierała przepisy dot. prawa spadkowego, IV część - to prawo zobowiązań i prawo lenne, 2. Landrecht pruski 1794 r.: opracowanie: jeszcze wcześniej, niż w Bawarii, bo już w II dekadzie XVIII stulecia, ideę kodyfikacji prawa podjęto w państwie pruskim, choć prace legislacyjne zapoczątkowano tam wyjątkowo wcześnie, to cały proces kodyfikacyjny trwał stosunkowo długo, ostatecznie zakończony został sukcesem dopiero u schyłku XVIII wieku,

I etap ( ): w 1713 (a więc świeżo po przejęciu tytułu królewskiego) „król w Prusiech” Fryderyk Wilhelm I ( ) zlecił wybitnemu XVIII-wiecznemu prawnikowi niemieckiemu – Christianowi Thomasiusowi (profesorowi uniwersytetu w Halle), istotą „pruskiej myśli kodyfikacyjnej” było dążenie do zebrania w jednym akcie normatywnym (w jednym kodeksie) całego materiału normatywnego, jaki miał obowiązywać w państwie, ostatecznie jednak (z różnych przyczyn) rzeczywistych działań kodyfikacyjnych wówczas w Prusach nie podjęto, II etap( ): ideę generalnej kodyfikacji pruskiego prawa ponownie podjął Fryderyk II ( ), Fryderyk II rozpoczął reformowanie prawa od zniesienia powszechnego dotąd zwyczaju przesyłania akt spraw wątpliwych (zawiłych) do uniwersyteckich fakultetów prawa – celem uzyskania opinii, jednocześnie wyłączył on całe terytorium swego państwa spod kompetencji (orzecznictwa) Sądu Kameralnego Rzeszy,

następnie (w roku 1746) Fryderyk II wydał specjalne „postanowienie gabinetowe”, w którym sprecyzował zarówno materialne, jak i formalne wymogi przyszłej kodyfikacji, pierwszym widocznym efektem podjętych prac było wydanie w latach aktu o nazwie Corpus Iuris Fryderyciani (cz. I [1749] – prawo osobowe; cz. II [1751] – prawo rzeczowe), nie uzyskał jednak ostatecznie mocy obowiązującej, burzliwe czasy dla Prus, przede wszystkim liczne wojny odsunęły jednak ideę kodyfikacji na plan dalszy, choć pewne prace legislacyjne prowadzono przez kolejne dziesiątki lat, III etap ( ): w swą zasadniczą, finalną fazę weszły one jednak dopiero od roku 1780 (po objęcia funkcji kanclerza przez F. Carmera), kiedy to prace nad przyszłym pruskim kodeksem powierzono dwóm wybitnym niemieckim prawnikom – Karolowi Svarezowi i Ernestowi Kleinowi, ostatecznie zbiór ogłoszono w 1794 r. pod nazwą Powszechne prawo krajowe dla państw pruskich (Allgemeines Landrecht für die preussichen Staaten), popularnie zaś zwany jest po prostu Landrechtem Pruskim

moc prawna: formalnie przyjęto zasadę, w myśl której Landrecht miał być prawem posiłkowym w stosunku do lokalnych praw prowincjonalnych, zapowiedziano jednocześnie skodyfikowanie prawa w poszczególnych prowincjach państwa pruskiego, z kolei w stosunku do Landrechtu prawem posiłkowym miało być prawo rzymskie, systematyka - kodeks składał się z dwóch podstawowych części: Cz. I: dotyczyła tzw. „praw indywidualnych” (zawierała przepisy dotyczące jednostki oraz stosunku jednostki do rzeczy) w księdze tej zamieszczono postanowienia dotyczące prawa: osobowego, rzeczowego, spadkowego, zobowiązań, Cz. II: dotyczyła tzw. „praw społecznych” (zawierała przepisy dotyczące stosunku jednostki do organizmów, instytucji społecznych) w księdze tej zamieszczono postanowienia dotyczące prawa: rodzinnego, karnego, administracyjnego, państwowego,

treść (uwagi ogólne): w swej treści Landrecht miał charakter dość archaiczny, próba uwzględnienia pewnych koncepcji prawnonaturalnych łączyła się jednak z pozostawieniem wielu feudalnych instytucji i konstrukcji prawnych, obowiązywanie: część przepisów Landrechtu, zwłaszcza w zakresie prawa administracyjnego, po części karnego była stopniowo uchylana lub zastępowana nowymi normami, wiele jednak postanowień Landrechtu Pruskiego (a były to w swej większości normy cywilnoprawne) przetrwało aż do końca, kiedy to ostatecznie zastąpiły je regulacje ogólnoniemieckiego kodeksu cywilnego, który wszedł w życie w r., na całokształcie ustawy zaważyła w znacznym stopniu pierwotna idea, Landrecht Pruski stanowił kodyfikację całego prawa materialnego (procedurę miano skodyfikować odrębnie), całość dzieła była bardzo obszerna, kodeks liczył bowiem blisko przepisów ( paragrafów), większość (ok. 3/4 całego zbioru) stanowiły przepisy dotyczące prawa prywatnego, kodeks cechowała jednak niejasność i nieprzejrzystość - wynikające już z samej objętości ustawy, rozwlekłość i obszerność zbioru pogłębiały dodatkowo liczne dygresje, „życiowe przykłady”, „dobre rady” i pouczenia (będące wyrazem paternalizmu oświeconych pruskich królów), w konsekwencji - terminologia ustawy była zawiła, ostatecznie styl i język kodeksu były dalekie od doskonałości,

4. Kodyfikacje karne Habsburgów: Theresiana (Constitutio Criminalis Theresiana) - od imienia cesarzowej Marii Teresy ( ), którą wydano w 1786 r., Leopoldina (Codice Leopoldina) – od imienia wielkiego księcia Toskanii Leopolda Habsburga (późniejszego cesarza Leopolda II [ ]), z 1786 r., Josephina (Allgemeines Gesetz über Verbrechen und derselben Bestrafung - Powszechny kodeks karny o zbrodniach i karach) – od imienia cesarza Józefa II ( ), z 1787 r., Franciszkana (Strafgesetz über Verbrechen und schwere Polizeiübertretungen) – Księga ustaw na zbrodnie i ciężkie przestępstwa policyjne) – od imienia cesarza Franciszka II ( ), z 1803 r., THERESIANA: składała się z dwóch części, z których każda zawierała zarówno przepisy karnomaterialne, jak karnoprocesowe, co systematykę czyniło mało przejrzystą i niezbyt konsekwentną, kodeks liczył stosunkowo niewiele, ok. 100 artykułów (104),

znaczna część, spośród tych około 100 przepisów były to przepisy często bardzo rozbudowane, niejednokrotnie wieloparagrafowe, w konsekwencji język ustawy był rozwlekły i ciężki, dodatkowo przepisy, dyspozycje i sankcje wzbogacano dodatkowo o wywody dotyczące intencji ustawodawcy i szczegółowe wskazówki dotyczące interpretacji przepisów szczegółowych, co potęgowało mętność, nieprzejrzystość tekstu ustawowego, z niedoskonałością formy korespondowała anachroniczność treści: Theresiana pozostawała pod bardzo silnym wpływem pochodzącej sprzed ponad dwóch wieków Caroliny, co więcej podobieństwo Theresiany do Caroliny nie ograniczało się do przejęcia ogólnych zasad ustawy Karola V, bo Theresiana niejednokrotnie w dosłownym niemal brzmieniu powtarzała wiele jej rozwiązań szczegółowych, i tak np.: wśród dóbr chronionych na pierwszym miejscu umieściła Theresiana interesy władcy i Kościoła, za Caroliną dopuszczała stosowanie analogii, czyli uznania za przestępstwo czynu nie opisanego w ustawie, za główny cel kary uznawała odstraszenie (a nie poprawę przestępcy), szafując w konsekwencji karą śmierci, i to nierzadko karą, której egzekucja połączona była ze szczególnym udręczeniem skazańca (tzw. kwalifikowana kara śmierci), spektakularnym przykładem okrucieństwa i antyhumanitaryzmu Theresiany, było to że przewidywała ona również stosowanie kar na trupie,

LEOPOLDINA obowiązywanie: w przeciwieństwie do trzech pozostałych kodeks karny nie był ustawą dla krajów austriackich, lecz był ustawą wydaną w Wielkim Księstwie Toskanii jego zasięg obowiązywania był więc ograniczony jedynie do terytorium tego księstwa, forma: kodeks nie był zbyt rozbudowany – 118 art., obok regulacji karnomaterialnych zawierał również przepisy proceduralne, jak również postanowienia dotyczące ustroju sądów, powodowało to małą przejrzystość ustawy oraz jej fragmentaryczność (wiele kwestii z dziedziny prawa karnego pozostało poza regulacją kodeksową), w przeciwieństwie do Theresiany – nie opierała się na Carolinie, lecz respektowała wiele postępowych postulatów tzw. humanitarnej szkoły włoskiej, której głównym przedstawicielem był Cesare Beccaria, autor głośnego traktatu O przestępstwach i karach, opublikowanego w 1764, głównym celem kary miała być nie represja, ale dążenie do poprawy przestępcy oraz do zadośćuczynienia szkód wyrządzonych społeczeństwu

w konsekwencji z katalogu kar skreślono większość tak popularnych i powszechnych dotąd okrutnych kar cielesnych i hańbiących, • UWAGA! przede wszystkim do historii prawa przeszła Leopoldina, jako pierwszy w Europie kodeks karny, który całkowicie zniósł karę śmierci, JÓZEFINA: oczywiste wady Theresiany spowodowały, że działania legislacyjne podjął w Austrii cesarz Józef II, powołana przez niego 1781 r. specjalna komisja zakończyła prace legislacyjne w 6 lat później, ostatecznie 1787 r. wydano w Austrii kodeks karny, który od imienia ówczesnego cesarza przeszedł do historii prawa pod nazwą Józefiny, nowy austriacki kodeks karny diametralnie różnił się od uchwalonego niespełna 20 lat wcześniej, zarówno pod względem formy, jak i treści, przede wszystkim ustawa zawierała wyłącznie postanowienia karnomaterialne (wyeliminowanie z ustawy przepisów proceduralnych niewątpliwie sprzyjało przejrzystości kodeksu); odrębną ustawę karnoprocesową wydano rok później, na całość składały się 264 przepisy,

pod względem treści Józefina stanowiła całkowite zaprzeczenie Theresiany, zasadę analogii zastąpiła zasada nullum crimen sine lege (przestępstwem jest tylko czyn uznany za taki i zdefiniowany w ustawie), zasadę arbitralności zastąpiła zasada nulla poena sine lege (sędzia może wymierzyć jedynie karę przewidzianą w ustawie), ustawa realizowała zasadę równości wobec prawa, co prawda nie zniosła kary śmierci całkowicie (jak czyniła to Leopoldina), to jednak przewidywała jej stosowanie wyjątkowo i to tylko w szczególnym postępowaniu doraźnym (w postępowaniu zwyczajnym Józefina nie przewidywała możliwości stosowania tej kary), nie tylko więc pod względem formy, lecz także z punktu widzenia treści kodeks karny stanowił osiągnięcie nowatorskie, realizując wiele postulatów oświeceniowych filozofów,

FRANCISZKANA: w I poł. lat 90-tych XVIII w. cesarz rzymsko-niemiecki – Franciszek II zainicjował prace nad opracowaniem nowej ustawy karnej, po kilku latach opracowano projekt nowego kodeksu, który w r., niejako „na próbę” wprowadzono w Galicji pod nazwą Ustawy karnej dla Galicji Zachodniej, po kilku lat doświadczeń galicyjskich i wprowadzeniu ostatnich poprawek, ostatecznie w r. wprowadzono w Austrii nowy kodeks karny, który do historii prawa przeszedł pod nazwą Franciszkany, choć był to formalnie nowy kodeks karny, to jednak zarówno pod względem formy, jak i treści ściśle nawiązywał do Józefiny, kodeks liczył niewiele ponad 210 paragrafów, składała się z dwóch ksiąg, rozszerzono nieco (w stosunku do poprzedniej ustawy) kategorię przestępstw przeciwko państwu, za zbrodnie (czyli najcięższe przestępstwa) uznano czyny zabronione skierowane przeciwko religii i obyczajności (czego nie czyniła Józefina), zwiększono również (w stosunku do Józefiny) liczbę przestępstw zagrożonych karą śmierci (zwłaszcza za przestępstwa przeciwko państwu i panującemu), przewidując jej stosowanie nie tylko w postępowaniu szczególnym (jak czyniła to Józefina), lecz również w postępowaniu zwyczajnym, Franciszkana obowiązywała w Austrii do roku 1852, kiedy to zastąpiono ją nową ustawą karną,

5. Kodyfikacje prawa we Francji: we Francji na przełomie XVIII/XIX wieku przeprowadzono największe w dziejach prawa przedsięwzięcie kodyfikacyjne, w ciągu niespełna 20 lat skodyfikowana niemalże całość francuskiego prawa, tj. zarówno prawo karne (tak materialne, jak i procesowe), prawo cywilne (tak materialne, jak i procesowe), wreszcie odrębnie prawo handlowe (w formie osobnego kodeksu handlowego), wszystkie te kodeksy (prawda, że niektóre z licznymi i poważnymi zmianami) obowiązują we Francji po dziś dzień, cały ten ogromny wysiłek kodyfikacyjny zwieńczono w okresie zaledwie kilkuletnim (wszystkie bowiem francuskie kodyfikacje – w sumie 5 kodeksów – uchwalono ostatecznie pomiędzy rokiem ), KODEKS NAPOLEONA 1804 R.: podstawowe założenia przyszłej, projektowanej kodyfikacji prawa sformułowano już w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z roku 1789, proklamując: zasady prawnonaturalne (równość, wolność, własność) oraz zasadę ograniczenia ingerencji państwa w życie obywatela,

decyzję w sprawie podjęcia prac nad kodyfikacją prawa prywatnego francuska Konstytuanta podjęła już w jesienią 1790 r., latem roku 1793 Konwent powołał w tej sprawie specjalną komisję, której pracami kierować miał Jean Jacques Cambacérès, 3 kolejne projekty przedstawione w latach 90-tych XVIII wieku, z różnych przyczyn, nie uzyskały jednak akceptacji, prace nad kodeksem cywilnym wznowiono w okresie Konsulatu, w 1800 r. Napoleon Bonaparte powołał w tym celu nową, 4-osobową komisję, składającą się z wybitnych prawników dawnego, przedrewolucyjnego reżimu, w pracach aktywny udział brał również sam Napoleon, który do dzieła tego przywiązywał szczególną wagę, ostatecznie ustawę uchwalono 21 marca 1804 r. jako „Kodeks Cywilny Francuzów” (Code civil des Français), SYSTEMATYKA: liczy artykułów , podstawą - przyjętej w kodeksie systematyki – jest stosunek człowieka do rzeczy i ochrona jego praw majątkowych,

SKŁADAŁ SIĘ z: Tytułu Wstępnego (7 artykułów), Księga I (art ): - „O osobach” - zawierała przepisy dotyczące: nabycia i utraty praw cywilnych, aktów stanu cywilnego, osobowego, prawa małżeńskiego, prawa rodzinnego i opiekuńczego (władzy ojcowskiej, adopcji, opieki, kurateli), Księga II (art ): - „O majątkach i różnych modyfikacjach własności” – zawiera przepisy z zakresu prawa rzeczowego, dot. głównie takich prawa, jak: własność, użytkowanie, służebności, Księga III (art ): - „O różnych sposobach nabycia własności”, zawierała przepisy o spadkach, testamentach, darowiznach, majątkowym prawie małżeńskim, zobowiązaniach, OCENA SYSTEMATYKI: sama systematyka kodeksu daleka jest o doskonałości (przestarzała, spotkała się z krytyką): brak wyodrębnienia części ogólnej, rozdział osobowego i majątkowego prawa małżeńskiego w dwóch odrębnych księgach, brak wyraźnie odrębnej części dotyczącej spadków, w układzie tym niewątpliwie centralną rolę odgrywała instytucja własności, anachroniczność systematyki nie zaważyła jednak na wielkim uznaniu i późniejszej karierze tej niewątpliwie największej napoleońskiej kodyfikacji,

w czasach swego powstawania uznawany był za arcydzieło techniki legislacyjnej, jego niezaprzeczalne walory dotyczyły zarówno treści, jak również stylu i litery ustawy, ZALETY FORMY: jasność, zwięzłość i prostota języka ustawy przy jednoczesnej bardzo wysokiej precyzji poszczególnych przepisów, twórcom udało się uniknąć: zarówno nadmiernej kazuistyki, jak również zbyt rozbudowanych i nadmiernie abstrakcyjnych konstrukcji teoretycznych, w kodeksie na szeroką skalę zastosowano normy generalne, które w dogodny sposób umożliwiają dedukowanie rozwiązań szczegółowych ta elastyczność sformułowań – ułatwiała dostosowanie kodeksu do warunków lokalnych i późniejszych przemian społeczno-ekonomicznych, będąc jedną z ważniejszych przyczyn późniejszej ekspansji kodeksu, ODDZIAŁYWANIE: Kodeks Napoleona jest dziełem ustawodawczym o zasięgu światowym początkowo jego rozpowszechnienie poza granicami Francji wynikało z racji prawa zwycięzcy, z „racji siły” (ratione imperii), jako symbol nowego porządku politycznego i prawnego, jako w Europie zaprowadzał Cesarz Francuzów, z czasem (po upadku Napoleona) o ekspansji Ustawy decydować zaczęła „siły jego racji” (imperio rationis),

Kodeks Napoleona stał się modelem dla większości kodeksów cywilnych, zarówno Europy, jak i innych kontynentów, był wzorem przede wszystkim dla: krajów romańskich (Hiszpania, Włochy, Portugalia, Rumunia), dla wszystkich niemal krajów Ameryki Łacińskiej (zwłaszcza w XIX wieku), dla amerykańskiego stanu Luizjana (1870), dla Persji (po przewrocie szacha Rezy Pahlawiego w roku 1925)i wielu innych krajów, na części ziem polskich niektóre jego przepisy obowiązywały nawet jeszcze w pierwszej połowie XX wieku, jest to niewątpliwie największa (swym znaczeniem) kodyfikacja w dziejach prawa, KODEKS POSTĘPOWANIA CYWILNEGO 1808 R.: procedura oparta została na zasadach coraz bardziej upowszechniających się w nowożytnym procesie cywilnym: ustności, jawności, kontradyktoryjności (tj. sporności – dwie równorzędne strony prowadziły spór przed sędzią pełniącym rolę arbitra), swobodnej oceny dowodów przez sędziego (sędzia ma swobodę w ocenie przedstawionych mu dowodów w sprawie, z wyjątkiem wiążących sędziego tzw. „dowodów ustawowych” (czyli takich, co do których już sama ustawa określała ich skutki prawne; grupa „dowodów ustawowych nie była jednak zbyt rozbudowana), dyspozycyjności (dowodów zasadniczo dostarczały same strony, nie mniej sędzia, jeśli chciał, mógł również z własnej inicjatywy dążyć do uzupełnienia przedstawionego mu przez strony materiału dowodowego), • głównym CELEM regulacji kodeksowych była skuteczna ochrona w procesie praw podmiotowych i interesów jednostki PODSUMOWANIE: □ obowiązujący we Francji do dziś kodeks procedury karnej w ciągu XIX głównie wieku podlegał licznym modyfikacjom

głównym ich celem było przede wszystkim wzmocnienie pozycji oskarżonego, zwłaszcza w postępowaniu wstępnym kodeks okazał się dziełem udanym, stając się wzorem dla bardzo wielu kodeksów z tej dziedziny prawa zarówno w drugiej połowie wieku XIX, jak również w wieku XX znaczenie francuskiego kodeksu postępowania karnego z roku 1808 dla rozwoju tej właśnie dziedziny prawa, po dziś dzień uważa się podstawowe i fundamentalne, KODEKS HANDLOWY 1807 R.: w XIX w. z prawa prywatnego wyodrębniło się prawo handlowe, z reguły prowadzić to miało to stworzenia odrębnego kodeksu handlowego, we Francji przyjęto kierunek prac legislacyjny, których celem miało być stworzenie odrębnego kodeksu handlowego, dawniej prawo handlowe było prawem osób zajmujących się handlem, czyli prawem kupców, regulującym pewne zasady obrotu, jak również przywileje kupieckie, w Kodeksie handlowym – przyjęto zasadę przedmiotową (obiektywną), zaliczając do prawa handlowego normy, które dotyczyły obrotu handlowego , punktem wyjścia było więc dla kodyfikatorów wyodrębnienie grupy czynności uznanych za handlowe, niezależnie od tego, kto je wykonywał,

kodeks składał się z 648 przepisów podzielonych na 4, luźno ze sobą związane księgi: Księga I (art ) – zawierała przepisy prawa handlowego i wekslowego, Księga II (art ) – zawierała prawo morskie, Księga III (art ) – prawo upadłościowe, Księga IV (art ) – przepisy o jurysdykcji i organizacji sądów handlowych, kodeks handlowy z roku 1807 obowiązuje we Francji formalnie po dziś dzień (wszedł w życie w roku 1808), KPDEKS POSTĘPOWANIA KARNEGO Z 1808 R.: pierwsze ustawy zawierające dość obszerne nawet regulacje karnoprocesowe uchwalono we Francji jeszcze w ostatnich latach XVIII stulecia – w roku 1791 i 1795, Podsumowaniem i finalnym efektem francuskich reform procedury karnej stał się jednak dopiero francuski kodeks postępowania karnego z roku 1808, kodeks był dość obszerny, bowiem składał się z blisko 650 artykułów (647) ustawa składała się z dwóch części: • część I – zawierała przepisy dotyczące tzw. postępowania wstępnego, • część II – zawierała postanowienia dotyczące tzw. postępowania głównego, kodeks dzielił postępowanie karne na dwie podstawowe fazy: postępowanie wstępne (faza pierwsza) oraz postępowanie główne (faza druga),

postępowanie wstępne: odbywało się według zasad tzw. procesu inkwizycyjnego tą fazę postępowania cechowały: tajność, pisemność, brak udziału obrońcy druga faza procesu (postępowanie główne): odbywało się według zasad tzw. procesu skargowego, tą fazę postępowania cechowały: jawność, ustność, kontradyktoryjność (sporność – dwie strony procesu: oskarżony i oskarżyciel prowadziły przed sądem spór (w którym sędzia pełnił rolę arbitra), wreszcie zasada swobodnej oceny dowodów przez sędziego, KODEKS KARNY 1810 R.: kodeks składał się w sumie z 4 ksiąg: dwie pierwsze O karach kryminalnych i poprawczych oraz O osobach karnych – zawierały przepisy, które dziś powszechnie zaliczamy do części ogólnej prawa karnego, księga trzecia – O zbrodniach i występkach oraz ich karalności oraz księga czwarta – O wykroczeniach i karach policyjnych – definiując czyny zagrożone i określając grożące za nie kary – zawierały przepisy tzw. części szczególnej prawa karnego, najważniejszą cechą systematyki kodeksu było wprowadzenie tzw. trójpodziału przestępstw na: zbrodnie, występki i wykroczenia, w oparciu o kryterium rodzaju kary i właściwości rzeczowej sądu,

w swej pierwotnej postaci kodeks był jednak bardzo surowy: zasadniczym celem kary miała być prewencja ogólna – kary miały służyć przede wszystkim odstraszaniu, ustawa stosunkowo szeroko określiła zakres stosowania kary śmierci, mimo, że własność uznano, za dobro szczególnie chronione, kodeks znał jednak karę konfiskaty majątku, o surowości kodeksu świadczy choćby kara piętnowania, kara obcięcia prawej dłoni, ciężkich robót publicznych, czy deportacji, najbardziej okrutne kary usunięto z kodeksu jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku, kodeks obowiązuje we Francji do dziś, lecz naturalnie z licznymi zmianami (do czasów współczesnych wprowadzono już około 200 zmian pierwotnego tekstu ustawy), francuski kodeks karny z roku 1810 odegrał znaczącą rolę w późniejszym kształtowaniu się treści prawa karnego, stał się wzorcem dla wielu późniejszych ustawodawstw karnych Europy,

6. Austriacki Kodeks Cywilny ABGB z 1810 r. Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch: prace nad kodyfikacją prawa cywilnego zainicjowano w Austrii w połowie XVIII stulecia (równolegle o prac podjętych nad reformą prawa karnego), w 1753 r. cesarzowa Maria Teresa powołała w tym celu specjalną komisję (kierował nią wówczas J. Azzoni), efektem prac tej komisji było ogłoszenie w roku 1766 projektu pod nazwą Codex Theresianus, kodeks spotkał się z głęboką krytyką, zwłaszcza kanclerza Wenzel Anton von Kaunitza, bowiem liczył ponad 8000 przepisów, co zdaniem kanclerza było rzeczą niedopuszczalną, prace prowadzono więc dalej za panowania kolejnych cesarzy wreszcie Leopold II postawił na czele komisji kodyfikacyjnej Karola Martiniego, który w 1797 przedstawił gotowy projekt kodeksu projekt ten wprowadzono jednak najpierw, już w roku 1797, niejako „na próbę” w Zachodniej Galicji (pod nazwą Kodeks cywilny zachodniogalicyjski), doświadczenia galicyjskie wykorzystano w ostatniej fazie prac nad ustawą, w I dekadzie XIX stulecia ( ) w tej ostatniej fazie pracami kierował Franciszek Zeiller (to jego z reguły uważa się za głównego twórcę tego kodeksu) ostatecznie projekt Zeillera przyjęto w roku 1811, zaś obowiązywać zaczął od roku 1812

MOC OBOWIĄZUJĄCA: zgodnie z przyjętymi założeniami (inaczej, niż to było w przypadku pruskiej kodyfikacji) - przyszły Austriacki Kodeks Cywilny – miał zastąpić obowiązujące dotąd w Austrii prawa prowincjonalne, wraz z jego wejściem w życie miały utracić moc obowiązującą wszystkie dotychczasowe ustawy i zwyczaje (dotyczyło to również prawa rzymskiego, SYSTEMATYKA: kodeks liczy około półtora tysiąca przepisów (1502 paragrafy) składa się z trzech części: cz. I – „O prawie osobowym”, cz. II – „O prawie rzeczowym”, cz. III – „O przepisach wspólnych dla prawa osobowego i rzeczowego”, FORMA: pod względem formy (języka i stylistyki) kodeks spełnia w stopniu właściwym większość formalnych wymogów stawianych kodyfikacjom: w znacznym stopniu spełniał wymóg zupełności, przede wszystkim jednak: operował sformułowaniami krótkimi, jasnymi i zwięzłymi, w sposób udany unikał kazuistyki na rzecz ujęć ogólnych,

TREŚĆ: w swej treści kodeks zawierał wiele postulatów myśli prawnonaturalnej, na czele z zasadą równości podmiotów wobec prawa, nieograniczonej własności oraz swobody umów, jak było to możliwe w państwie wciąż jeszcze feudalnym, w państwie w którym wciąż utrzymywał się system poddaństwa chłopów? otóż zastosowano w tym wypadku inteligentny zabieg , usuwając regulacje feudalne poza kodeks, jako tzw. „prawa polityczne”, te tzw. „prawa polityczne”, obejmować miały: stosunki dominialne (tj. między panem, a chłopem) pańskie monopole, przywileje, etc. miały one podlegać kompetencji władz administracyjnych austriacki kodeks cywilny uważano za rywala Kodeksu Napoleona, zasięg oddziaływania i obowiązywania austriackiego kodeksu cywilnego z roku 1811 ograniczał się w zasadzie wyłącznie do krajów austriackich (w tym szerokim rozumieniu także Galicji) oraz Węgier, w Austrii obowiązuje formalnie do dziś, aczkolwiek ze znacznymi już zmianami, pierwsze poważniejsze nowelizacje przeprowadzono dopiero w latach I wojny światowej, potem sukcesywnie już w okresie powojennym,

7. NIEMIECKI KODEKS CYWILNY - BGB (Bürgerliches Gesetzbuch, 1896): idea ogólnoniemieckiej kodyfikacji cywilnej pojawiła się po raz pierwszy po upadku Napoleona i utworzeniu na terytorium Rzeszy konfederacji wielu państw niemieckich o nazwie Związek Niemiecki, w 1814 A. F. Thibaut zaproponował stworzenie od podstaw ogólnoniemieckiej kodyfikacji prawa cywilnego, przeciwko kodyfikacji wystąpił jednak wówczas obdarzony ogromnym autorytetem profesor Friedrich Karl von Savigny, stanowisko Savigny’ego przesądziło o porzuceniu prac nad ustawą na okres kilkudziesięciu lat, kwestia kodyfikacji prawa niemieckiego nabrała aktualizacji po zjednoczeniu Niemiec, wraz z powstaniem II Rzeszy Niemieckiej na początku lat 70-tych XIX stulecia, w roku 1873 przegłosowano poprawkę do konstytucji, przewidującą wydanie ogólnoniemieckiej kodyfikacji prawa, w rok później powołano w tym celu pierwszą komisję (pod przewodnictwem Pappego),

pierwszy projekt opracowano w 1888 r., poddany on został jednak zdecydowanej krytyce, zarzucano mu głównie zbyt daleko idące uwzględnienie prawa rzymskiego, kosztem prawa rodzimego (niemieckiego, germańskiego), w 1890 r. powołano nową komisję, do której tym razem obok profesorów prawa powołano również przedstawicieli administracji i judykatury, komisja zakończyła prace gotowym kodeksem w 1895 r., w 1896 r. projekt został przegłosowany przez Reichstag, zaczął obowiązywać od 1 stycznia 1900 r., SYSTEMATYKA: kodeks składa się z 2385 paragrafów, całość tworzy 5 części (ksiąg): księga I – część ogólna, księga II – prawo zobowiązań, księga III – prawo rzeczowe, księga IV – prawo rodzinne, księga V – prawo zobowiązań, cechą szczególną tego kodeksu było wyodrębnienie części szczególnej (240 paragrafów),

FORMA: całość dzieła (uważanego na najbardziej zromanizowany kodeks prawny czasów nowożytnych) była materializacją, doskonałym wcieleniem w życie, postulatów tzw. pozytywizmu prawniczego: kierunek w rozwoju nauki prawa rozwinął się głównie w Niemczech w II połowie XIX wieku, pozytywiści głosili kult litery ustawy, sprowadzali rolę nauki prawa do systematycznej analizy jedynie norm prawa pozytywnego (istniejącego, stosowanego, realnie obowiązującego), normy prawa pozytywnego traktowali pozytywiści w całkowity, (programowym) oderwaniu od wszelkich czynników pozanormatywnych (historycznych, społecznych, politycznych), pozytywizm cechował skrajny formalizm i dogmatyzm, sprowadzali istotę nauki prawa do formalno-dogmatycznej metody badania prawa pozytywnego, metody opartej na szczegółowej egzegezie tekstu prawnego, podstawową metodą zastosowaną w pracach nad kodeksem była więc metoda formalno-dogmatyczna, opierała się ona zasadniczo na ogólnych i abstrakcyjnych pojęciach, z których wnioskowano o rozwiązaniach szczegółowych,

w konsekwencji język ustawy był bardzo precyzyjny (osiągnięto w tym zakresie najwyższy kunszt sztuki prawniczej), lecz zastosowana, bardzo rozbudowana, specjalistyczna terminologia powodowała, że kodeks był trudno pojmowalna dla laików, zrozumiała jedynie dla fachowców-prawników, pewnym odstępstwem od zasad pozytywizmu było zamieszczenie w ustawie szeregu klauzul generalnych, do których mógł się odwołać sędzia dokonując wykładni przepisów (takich jak „zasada dobrej wiary”, „zwyczaje uczciwego obrotu”, a nawet „ważne podstawy”), wkrótce okazało się to dobrą stroną ustawy, zapewniło jej elastyczność i umożliwiło rozwój orzecznictwa, ODDZIAŁYWANIE: niemiecki kodeks cywilny wydany po upływie prawie 100 lat od ogłoszenia kodeksu francuskiego, wkrótce w znacznym stopniu ograniczył jego przemożne dotąd wpływy, od początku XX wieku zaczął wywierać znaczny wpływ na cywilne ustawodawstwo europejskie i pozaeuropejskie, wzorowało się na nim zwłaszcza wiele kodeksów pochodzących z I połowy XX wieku: spośród europejskich np. grecki (1940), włoski (1942), spośród południowoamerykańskich np. brazylijski (1916) i peruwiański (1936) spośród azjatyckich np. chiński (1929), czy powojenny japoński (1948)

OCENA OGÓLNA: było to zapewne możliwe dzięki twórczemu wykorzystaniu przez twórców kodeksu – głównie uczonych niemieckich prawników – bogatego, XIX-wiecznego dorobku nauki oraz doświadczeń praktycznych całego XIX stulecia, największe wartości niemieckiego kodeksu polegają jednak na bardzo starannym i zazwyczaj trafnym rozwiązaniu wielu kwestii i konstrukcji teoretycznych.

Źródła prawa w nowożytnej Europie NSP rok I

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Źródła prawa w nowożytnej Europie NSP rok I"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres

Wejść

Zaloguj się poprzez sieć społeczną:

Źródła prawa w nowożytnej Europie NSP rok I

Podobne prezentacje

Prezentacja na temat: "Źródła prawa w nowożytnej Europie NSP rok I"— Zapis prezentacji:

Podobne prezentacje

О projekcie

Zwrotny adres