Przesłanki procesowe.

Prezentacja na temat: "Przesłanki procesowe."— Zapis prezentacji:

1 Przesłanki procesowe

2 Pojęcie Przesłanki procesowe – warunki dopuszczalności wszczęcia i kontynuacji postępowania karnego. Przesądzają o tym, w jakich sytuacjach prowadzenie postępowania jest dopuszczalne. Okoliczności te dotyczą stanu prawnego i faktycznego. Warunkują dopuszczalność wszczęcia i kontynuowania postępowania karnego na wszystkich jego etapach. Organ procesowy ma obowiązek badania w toku całego postępowania, czy spełnione są wszystkie warunki, od których uzależniona jest dopuszczalność proces

3 Przesłanki procesowe Przesłanki procesowe zostały wskazane w art. 17 § 1 k.p.k. Przepis ten nie wymienia jednak w sposób wyczerpujący wszystkich przesłanek procesowych. Art. 17 § 1 pkt. 1 k.p.k. stanowi, że „postępowania nie wszczyna się a wszczęte umarza gdy (…) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie”. Dodatkowo art. 17 k.p.k. wymienia jedynie przesłanki ogólne (dopuszczalność procesu w ogóle, w każdym trybie postępowania), a obok przesłanek ogólnych wyróżniamy przesłanki szczególne, warunkujące dopuszczalność określonego trybu postępowania (np. przesłanką szczególną pozwalającą na rozpoznanie sprawy w trybie nakazowym to prowadzenie postępowania przygotowawczego w formie dochodzenia)

4 Przesłanki procesowe a warunki dopuszczalności procesu
pojęcie szerokie obejmujące swoim zakresem przesłanki procesowe wszystkie okoliczności wskazane w art. 17 § 1 k.p.k. Okoliczności procesowe, które uniemożliwiają dalsze prowadzenie postępowania. art. 17 § 1 pkt 5-10

5 Przesłanki procesowe a przesłanki czynności procesowych
Stan prawny warunkujący dopuszczalność procesu S. Waltoś wyróżnia przesłanki warunkujące: postępowanie przygotowawcze, główne, apelacyjne i wykonawcze (np. śmierć oskarżonego jest przesłanką negatywną dla wszystkich stadiów procesu) postępowanie przygotowawcze, główne i apelacyjne (np. złożenie wniosku o ściganie) postępowanie główne i apelacyjne (np. akt oskarżenia tylko postępowanie apelacyjne (wniesienie apelacji) postępowanie wykonawcze (np. uprawomocnienie się wyroku) Stany prawne, które warunkują dopuszczalnych czynności procesowych np. dopuszczalność stosowania tymczasowego aresztowania jest uzależniona od spełnienia przesłanek z art § 1 i art. 258 § 1 – 3

6 Art. 17 § 1 k.p.k. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia, czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa, społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze, oskarżony zmarł, nastąpiło przedawnienie karalności, postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się, sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych, brak skargi uprawnionego oskarżyciela, brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej, zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie (np. abolicja).

7 Europejskie ne bis in idem
Art. 54. Osoba, której proces zakończył się wydaniem prawomocnego wyroku na obszarze jednej Umawiającej się Strony, nie może być ścigana na obszarze innej Umawiającej się Strony za ten sam czyn, pod warunkiem że została nałożona i wykonana kara lub jest ona w trakcie wykonywania, lub nie może być już wykonana na mocy przepisów prawnych skazującej Umawiającej się Strony. Konwencja wykonawcza do Układu z Schengen z dnia 14 czerwca 1985 r. między Rządami Państw Unii Gospodarczej Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na wspólnych granicach Prawomocny wyrok – pojęcie autonomiczne w prawie UE. Nie tylko prawomocny wyrok, ale również prawomocne umorzenie postępowania (gdy ustalono potencjalnego sprawcę przestępstwa, a następnie umorzono postępowanie ze względu na okoliczności skazane w art. 17 § 1 pkt 1-2), warunkowe umorzenie postępowania.

8 Postanowienie SA w Katowicach z 14.08.2013 r., II AKz 484/13
W zakresie interpretacji pojęcia tożsamości czynów w przypadku przestępstw o charakterze transgranicznym, celowym pozostaje posiłkowe odwołanie się do bogatego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dotyczącego wykładni art. 54 Konwencji Wykonawczej do Układu w Schengen z dnia 19 czerwca 1990 roku konstytuującego zasadę ne bis in idem. Decydujące kryterium dla stosowania zasady ne bis in idem z art. 54 konwencji wykonawczej z Schengen stanowi kryterium tożsamości zdarzenia, rozumianego jako istnienie całości, na którą składają się nierozdzielnie związane ze sobą zachowania, niezależnie od przyjętej kwalifikacji prawnej tych zachowań lub rodzaju chronionego interesu prawnego. Treść art. 54 konwencji używa pojęcia "ten sam czyn", a nie pojęcia "to samo przestępstwo", a zatem może się odnosić jedynie do spornego czynu jako pewnego zdarzenia w czasie i w przestrzeni, wyłączając spod rozważań jego kwalifikację prawną. Z tych samych przyczyn Trybunał nie uwzględnił kryterium tożsamości chronionego interesu prawnego, gdyż może on się różnić w zależności od przepisów karnych danego państwa-strony konwencji.

9 Rodzaje przesłanek procesowych
pozytywne i negatywne bezwzględne i względne materialne, formalne i mieszane ogólne i szczególne umorzenia i uniewinnienia

10 Przesłanki pozytywne i negatywne
Podział ze względu na sposób sformułowania przesłanek procesowych Pozytywne – muszą zaistnieć by proces był dopuszczalny np. oskarżony musi żyć, czyn musi być szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy, oskarżony popełnił zarzucone mu przestępstwo Negatywne – w przypadku ich zaistnienia proces jest niedopuszczalny np. czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia, oskarżony zmarł, społeczna szkodliwość czynu jest znikoma Przeszkodą procesową jest istnienie przesłanki ujemnej lub brak przesłanki dodatniej. Podział jest umowny i dokonywany ze względu na funkcje, jakie spełniają przesłanki w procesie, a nie ze względu na formy ich ujęcia. Każdą przesłankę pozytywną można przez zastosowanie negacji przetransponować na przesłankę negatywną i odwrotnie.

11 Przesłanki bezwzględne i względne
Podział ze względu na zasięg oddziaływania przesłanek procesowych warunkują dopuszczalność postępowania przeciwko określonej osobie o określony czyn w każdym układzie procesowym brak przestępności czynu, niepodleganie karze, znikoma społeczna szkodliwość, powaga rzeczy osądzonej Bezwzględne (absolutne) warunkują dopuszczalność postępowania tylko w określonym układzie procesowym, co nie przesądza prowadzenia postępowania o ten sam czyn przeciwko temu samemu oskarżonemu w innym układzie podsądność sądom powszechnym, skarga uprawnionego oskarżyciela, brak wniosku o ściganie Względne (relatywne)

12 Przesłanki materialne, formalne i mieszane
Podział ze względu na znaczenie danej okoliczności także w sferze prawa karnego materialnego decydują nie tylko o dopuszczalności procesy, ale równocześnie stanowią warunki odpowiedzialności z punktu widzenia prawa materialnego: brak dostatecznych podstaw faktycznych do ścigania karnego (czynu nie popełniono albo brak danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia); brak przestępczości czynu; znikomy stopień społecznej szkodliwości czynu; brak karalności czynu Materialne mają znaczenie tylko z perspektywy prawa karnego procesowego. Warunkują proces karny, ale same w sobie nie przesądzają o braku odpowiedzialności karnej w razie ich niezaistnienia, ale wykluczają możliwość prowadzenia postępowania zawisłość sprawy, wniosek o ściganie, podsądność sądom powszechnym, istnienie stron procesowych Formalne warunkują dopuszczalność procesu i mają zabarwienie materialne (są zakotwiczone w prawie materialnym), ale wpływ na odpowiedzialność karną wywierają jedynie na drodze procesowej przedawnienie, immunitety materialne, karalność w państwie obcym Mieszane

13 Przesłanki ogólne i szczególne Przesłanki umorzenia i uniewinnienia
Ogólne – warunkują każdy proces., bez względu na tryb rozpoznawania sprawy Zostały wskazane w art. 17 § 1 k.p.k. Szczególne - wyłącznie dany tryb szczególny. Np. przesłanki dopuszczalności postępowania przyspieszonego, postępowania nakazowego Można wyróżnić przesłanki ogólne dodatnie i ujemne oraz szczególne dodatnie i ujemne. Podział ten ma znaczenie dopiero po rozpoczęciu przewodu sądowego! Uniewinnienia – art. 17 § 1 pkt. 1 i 2; jeżeli na rozprawie okaże się, że czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia albo czyn nie stanowi czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa sąd ma obwiązek wydać wyrok uniewinniający Umorzenia – pozostałe przesłanki z art. 17 § 1 pkt. 3 – 11

14 Skutki prowadzenia postępowania z naruszeniem art. 17 k.p.k.
Przesłanki procesu są weryfikowane na bieżąco w toku prowadzonego postępowania z urzędu przez organ je prowadzący Jeżeli organ stwierdzi brak przesłanki pozytywnej (albo zaistnienie przesłanki negatywnej) – odmawia wszczęcia postępowania Jeżeli postępowanie zostało wszczęte mimo zaistnienia negatywnej przesłanki procesowej albo negatywna przesłanka procesowa ujawniła się na dalszym etapie procesu, postępowanie należy umorzyć. Wyjątek – przesłanki uniewinnienia!

15 Zbieg negatywnych przesłanek procesowych
Zbieg dwóch lub więcej przesłanek materialnych lub mieszanych – podstawę decyzji będą stanowiły wszystkie zbiegające się przesłanki bardzo trudno taką sytuację i zbieg ma często charakter pozorny Trudno przyjąć by możliwe było, że zdarzenie, które nie jest czynem człowieka, jednocześnie stanowiło czyn społecznie szkodliwy w stopniu choćby znikomym Zbieg przesłanek formalnych – podstawą umorzenia/odmowy wszczęcia postępowania powinny być wszystkie zbiegające się podstawy (np. brak wniosku o ściganie i niepodleganie orzecznictwu sądów polskich) Zbieg przesłanek powodujących różne skutki procesowe np. bezwzględnej ze względną, ogólnej ze szczególną – postępowanie trzeba umorzyć na podstawie tej przesłanki, która wywołuje silniejsze skutki procesowe (zasada najsilniejszego skutku prawnego) Zbieg przesłanki materialnej z formalną (lub mieszaną) – należy postępowanie umorzyć, ponieważ proces może się toczyć tylko wtedy, gdy proces jest prawnie dopuszczalny

16 Postanowienie SN z dnia 27 stycznia 2011 r., I KZP 27/10
Uwaga – ważny wyrok! Zbieg przesłanki uniewinnienia z przesłanką mieszaną (przedawnienia) Postanowienie SN z dnia 27 stycznia 2011 r., I KZP 27/10 „W wypadku stwierdzenia zbiegu negatywnych przesłanek procesowych, określonych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k. oraz art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k., sąd powinien umorzyć postępowanie z uwagi na niedopuszczalność jego dalszego prowadzenia. Zasada ta nie ma jednak zastosowania wówczas, gdy zbieg tych przesłanek zostanie stwierdzony dopiero po przeprowadzeniu dowodów i wyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych. Doszło bowiem wówczas do zbadania podstaw odpowiedzialności oskarżonego i w takiej sytuacji sąd powinien podjąć decyzję odnoszącą się do braku tych podstaw, a więc wydać wyrok uniewinniający, a nie umarzający postępowanie z powodu przedawnienia. (…) postępowanie należy umorzyć w sytuacji, gdy nastąpiło przedawnienie karalności, ale tylko wtedy, gdy nie ma od razu podstaw do uniewinnienia oskarżonego z braku czynu lub braku znamion czynu jako wykroczenia (przestępstwa) albo braku winy. Umorzenie z racji przedawnienia wchodzi też zawsze w rachubę, gdyby kwestie istnienia czynu, jego znamion i odpowiedzialności wymagały dalszego dowodzenia, gdyż postępowaniu w tej materii stoi już na przeszkodzie przedawnienie karalności”.

17 Śmierć oskarżonego w czasie trwania postępowania
Wyrok SN z r., V KK 41/17 Fakt, że sąd nie wiedział o śmierci oskarżonego, nie ma znaczenia i nie może uchronić orzeczenia skazującego przed wyeliminowaniem z obrotu prawnego. Przepis art. 17 § 1 pkt 5 k.p.k. jest w swej treści jednoznaczny i bezwzględny, zatem powinien być stosowany niezależnie od powodów zaistnienia tego uchybienia oraz w każdym stadium procesu, w którym określona w tym przepisie przesłanka zaistnieje. Wyrok SA w Warszawie z r., II AKa 31/17 W przypadku śmierci oskarżonego proces umarza się w każdym jego stadium, w którym przesłanka ta zaistnieje, a zatem także po wydaniu wyroku, przed jego uprawomocnieniem i to bez względu na to, czy mogła wywrzeć lub wywarła wpływ na treść wyroku. Uwzględnia się ją niezależnie od granic zaskarżenia i niezależnie od podniesionych zarzutów, zatem także wtedy, gdy dostrzeżono ją przy środku odwoławczym niezaskarżającym całości orzeczenia i niezależnie od tego, czy strona podniosła taki zarzut, a więc i z urzędu. W razie śmierci oskarżonego po wniesieniu środka odwoławczego przez którąkolwiek ze stron lub już w toku postępowania przed sądem odwoławczym umorzenie leży w gestii sądu odwoławczego.

18 Brak wniosku o ściganie a stanie się osobą najbliższą w trakcie trwania postępowania
W przypadku przestępstw wnioskowych istotną chwilą dla ustalenia, czy sprawca przestępstwa jest dla pokrzywdzonego osobą najbliższą, jest nie tylko chwila popełnienia przestępstwa lub stwierdzenia kto jest jego sprawcą, ale także chwila ewentualnego powstania stosunku rodzinnego związanego z pojęciem osoby najbliższej także po popełnieniu przestępstwa, również już w toku dalszego postępowania, byle by przed jego prawomocnym zakończeniem. Wyrok SN z dnia 3 marca 2015 r., KO 1/15

19 Brak wniosku o ściganie
Postanowienie SN z r., IV KK 171/17 Rzecz jednak w tym, że brzmienie tego przepisu jest jednoznacznie interpretowane w orzecznictwie i doktrynie. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie konsekwentnie przyjmował, że wniosek o ściganie może być złożony na każdym etapie postępowania karnego, w tym również w postępowaniu odwoławczym toczącym się w związku z umorzeniem postępowania z powodu braku wniosku o ściganie (zob. uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia r., VI KZP 43/68, OSNKW 1971, Nr 7 - 8, poz. 101; uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 21 lutego r., VI KZP 51/73, OSNPG 1974, Nr 5, poz. 59; z dnia 4 marca 1968 r., VI KZP 30/67, OSNKW , Nr 5, poz. 52; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2000 r., V KKN 29/00, Lex Nr 45430; postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 20 kwietnia 2016 r., III KK 452/15, Lex Nr ; z dnia 16 marca 2011 r., IV KK 426/10, OSNwSK 2011/1/539). Jak każdy czyn przestępny, także przestępstwo wnioskowe może być ścigane do czasu przedawnienia jego karalności. Znaczenie ma także fakt, że brak wniosku o ściganie nie jest podstawą tzw. spoczywania biegu przedawnienia, co wyraźnie statuuje art. 104 § 1 k.k. Również w doktrynie przyjmuje się, że sam fakt, iż wniosek nie został złożony do rozpoczęcia przewodu sądowego, nie zwalnia sądu z obowiązku ustalenia woli pokrzywdzonego co do ścigania karnego. W art. 12 § 1 k.p.k. nie zastrzeżono kompetencji wyłącznie dla oskarżyciela do możliwości uzyskania wniosku o ściganie od uprawnionej osoby. Jeżeli wniosek taki nie został złożony do rozpoczęcia przewodu sądowego lub okoliczności sprawy wskazujące na możliwość prowadzenia postępowania o przestępstwo "wnioskowe" ujawnione zostały w trakcie postępowania, sąd jest zobligowany ustalić w tym zakresie wolę uprawnionego. Jedynym więc czasowym ograniczeniem pozostaje wymóg złożenia wniosku o ściganie do czasu przedawnienia ścigania danego przestępstwa

20 Wniesienie środka zaskarżenia przez podmiot nieuprawniony a „brak skargi uprawnionego oskarżyciela”
(…) Skutek wniesienia aktu oskarżenia przez prokuratora rozciąga się na całe postępowanie sądowe, to do prawomocnego zakończenia toczy się ono jako wszczęte ze skargi uprawnionego oskarżyciela, niezależnie od tego, czy prokurator skorzysta z uprawnienia do wniesienia środka odwoławczego od orzeczenia kończącego postępowanie przed sądem pierwszej instancji. Skarga oskarżyciela publicznego jest konieczna do wszczęcia postępowania sądowego, ale nie do jego kontynuowania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2006 r., V KK 385/05, OSNKW 2006, z. 7- 8, poz. 73). Kodeks postępowania karnego w art. 17 § 1 pkt 9 posługuje się bowiem pojęciem "skarga uprawnionego oskarżyciela", a więc skargi sensu stricto, która warunkuje - jako przesłanka procesowa - dopuszczalność procesu karnego w stadium sądowym niezależnie od instancji, ale w jego nurcie głównym, dotyczącym istoty sprawy, tj. kwestii odpowiedzialności oskarżonego w związku z zarzuconym mu czynem zabronionym przez ustawę karną. W rozumieniu ustawy procesowej nie jest skargą zarówno wniosek o ściganie (art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.), żądanie (art. 14 § 1 k.p.k.), jak też skarga odwoławcza. Ujawnienie zatem okoliczności powodujących formalną niedopuszczalność apelacji, jako środka odwoławczego, nie powinno prowadzić do umorzenia postępowania odwoławczego, lecz do pozostawienia apelacji bez rozpoznania. Postanowienie SN z r., I KZP 2/09

21 Przesłanki procesowe a postępowania incydentalne
Jak już wspomniano, jeżeli zaskarżone orzeczenie w wyniku rozpoznania odwołania nie zostanie uchylone staje się prawomocne. Zostaje wyczerpany tok instancji, a w konsekwencji pojawia się negatywna przesłanka procesowa w postaci zakazu ne bis in idem (nie dwa razy o to samo). Stosownie bowiem do treści art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone. Wspomniana przesłanka dotyczy nie tylko orzeczeń, którymi rozstrzygnięto o głównym przedmiocie postępowania karnego (kwestie winy i kary), ale także zaskarżalnych decyzji incydentalnych. Konsekwencją prawomocności orzeczenia jest zakaz kolejnego orzekania w tej samej kwestii prawnej niezależnie od tego, czy przyczyną braku równoczesnego rozpoznania środków odwoławczych była konieczność niezwłocznego rozpoznania zażalenia (art. 252 § 3 k.p.k.), zaniedbania organizacyjne w pracy administracji zakładu karnego, poczty, prokuratury, bądź sądu, czy też przywrócenie terminu do złożenia środka odwoławczego. Niedopuszczalne jest zatem rozpoznanie zażalenia, prawidłowo wniesionego przez jednego z obrońców oskarżonego (podejrzanego) na postanowienie sądu pierwszej instancji, które już się uprawomocniło na skutek rozpoznania zażalenia innego obrońcy tej samej osoby. Przyjęcie poglądu odmiennego prowadziłoby do funkcjonowania w obrocie prawnym dwóch lub więcej orzeczeń sądu odwoławczego w tej samej kwestii, a mogłoby prowadzić do sytuacji absurdalnej, w której funkcjonowałyby dwa sprzeczne ze sobą orzeczenia. Uchwała SN z r., I KZP 31/03