Opracował Sebastian Szram WBMiZ – ZiIP III – ZP4

Prezentacja na temat: "Opracował Sebastian Szram WBMiZ – ZiIP III – ZP4"— Zapis prezentacji:

1 Opracował Sebastian Szram WBMiZ – ZiIP III – ZP4
Epistemologia Plan Prezentacji: 1. Etymologia, definicja, zagadnienia 2. Omówienie zagadnień 3. Historia epistemologii 4. Czym zajmuje się Epistemologia? 5. Niespodzianka - Zagadkowe Iluzje Opracował Sebastian Szram WBMiZ – ZiIP III – ZP4

2 1. Etymologia, definicja, zagadnienia
Etymologia: od gr. episteme - "wiedza, umiejętność, zrozumienie” logos - "nauka; myśl„ Definicja: Epistemologia to dział filozofii zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością podmiot ↔ poznawanie ↔ przedmiot Epistemologia jako odrębny dział filozofii została zapoczątkowana przez Kartezjusza (ur. 1596, zm. 1650) , ale zagadnienia epistemologiczne były obecne właściwie już od początku refleksji filozoficznej. Główne zagadnienia epistemologii: Teoria wiedzy Teoria prawdy Problem psychofizyczny Problem percepcji Pojęcia: prawda, przekonanie, sąd, postrzeganie, wiedza, uzasadnienie

3 Problem psychofizyczny [edytuj]
2. Omówienie zagadnień Teoria wiedzy - Co to jest wiedza (poznanie), to problem definicji wiedzy, a co jest wiedzą, to problem kryterium wiedzy. Jak dotrzeć do wiedzy, czyli jaka jest właściwa droga poznawania, to problem sposobu poznania. Rozdzielając dwa główne nurty w tej kwestii rozróżnia się: empiryzm genetyczny mówiący, że źródłem poznania jest doświadczenie i racjonalizm genetyczny, który twierdzi, że jest nim rozum. Spór toczy się też o to, czy istnieje wiedza wrodzona, czy nabywamy ją wraz z doświadczeniem, czyli o pochodzenie poznania. I tu mamy też dwa główne stanowiska: empiryzm genetyczny (aposterioryzm) i racjonalizm genetyczny (aprioryzm, natywizm). Naturą poznania naukowego zajmuje się filozofia nauki. Czy wiedza jest w ogóle możliwa i jak bronić się przed zarzutami sceptycznymi to problem sceptycyzmu. Teoria prawdy - Poszukiwanie definicji prawdy jest problemem podstawowym dla epistemologii. Tak jak w przypadku teorii wiedzy, teoria prawdy poszukuje jej definicji i kryterium bycia prawdą. Czy prawda istnieje i czy jest poznawalna, to zagadnienia blisko spokrewnione z problemem sceptycyzmu. Wiedza wspiera się na pojęciu prawdy, stąd pojęcie to jest podstawowe dla całej filozofii. Problem psychofizyczny - jaka jest relacja między materią a duchem, rzeczą myślącą a rozciągłą czy używając współczesnej terminologii, umysłem a ciałem czy zjawiskami fizycznymi a psychicznymi to tak zwany problem psychofizyczny. Wyróżnia się tu między innymi materializm (wszystkie zjawiska mają charakter fizyczny) czy epifenomenalizm (zjawiska psychiczne są ubocznym dodatkiem do zjawisk fizycznych). Problem percepcji - Co tak właściwie spostrzegamy i jak bronić się przed zarzutami sceptycznymi mówiącymi, że tak naprawdę nic rzeczywistego nie postrzegamy z pewności i nie potrafimy odróżnić prawdziwych danych od złudzenia, to problemy filozofii percepcji. Jaka jest relacja między materią a duchem, rzeczą myślącą a rozciągłą czy używając współczesnej terminologii, umysłem a ciałem czy zjawiskami fizycznymi a psychicznymi to tak zwany problem psychofizyczny. Wyróżnia się tu między innymi materializm (wszystkie zjawiska mają charakter fizyczny) czy epifenomenalizm (zjawiska psychiczne są ubocznym dodatkiem do zjawisk fizycznych).

4 podmiot ↔ poznawanie ↔ przedmiot
Problem percepcji podmiot ↔ poznawanie ↔ przedmiot Przykład iluzji w spostrzeganiu. Na tych obrazkach linie są do siebie równoległe.

5 Klasyczny przykład złudzenia optycznego:
które z pól - A czy B - jest jaśniejsze? (autor ilustracji: E. H. Adelson)

6 3. Historia epistemologii
Już w pierwszym okresie filozofii starożytnej filozofowie przyrody i sofiści głosili pewne tezy na temat poznania, z których wiele antycypowało podstawowe zagadnienia epistemologii. Solon zalecał, żeby na podstawie rzeczy jasnych wnioskować o niejasnych, a Chilon był autorem zwrotu "poznaj samego siebie". Tezę Heraklita (zm. ok. 480 p.n.e.), że wszystko płynie można rozumieć jako zwrócenie uwagi na problem identyczności przedmiotów w czasie. Pitagorejczycy znali dedukcję (dowód istnienia liczb niewymiernych) i przekonani byli o tym, że świat można opisać za pomocą matematyki (Filolaos był zwolennikiem koncepcji poznania jako uchwycenia stosunków ilościowych). Parmenides stawiał równość między bytem a poznaniem i twierdził, że wadliwość mniemań jest nieusuwalna. Melissos krytykował poznanie zmysłowe, a Anaksagoras jako pierwszy pojmował rozum jako autonomiczną zdolność poznawczą. Demokryt był prekursorem Locke'a w twierdzeniu, że jakości są subiektywne i uważał, że rzeczy podobne poznajemy przez podobne (atomy emitują swoje podobieństwa, które docierają do naszych zmysłów). Słynną tezę Protagorasa, że człowiek jest miarą wszechrzeczy można rozumieć jako spostrzeżenie, że każdemu argumentowi da się przedstawić kontrargument, a rzeczywistość widzi się różnie w zależności od punktu obserwacji. Protagoras twierdził też, że nie można poznać bogów. Gorgiasz swojej tezy, że nic nie istnieje, a nawet jeśli istnieje, to nie jest poznawalne, próbował dowodzić nie wprost. Sokrates (zm. 399) rozumiał cnotę (etykę) jako rodzaj wiedzy i znał metody definiowania i analizy pojęć. Platon (ur. 427, zm. 347 p.n.e.) był twórcą klasycznej teorii wiedzy jako prawdziwego, dobrze uzasadnionego sądu (Teajtet). Rozróżnił wiedzę (episteme), której przedmiotem są idee i stosunki między nimi a jest ogólna i pewna oraz dzieli się jeszcze na: intuicyjną (noesis) prowadzącą do poznania Dobra i dyskursywną (dianoia), oraz mniemanie (doksa) pochodzące od zmysłów i szczegółowe, które może być tylko prawdopodobne, ale nie jest ignorancją (bezprzedmiotową opinią) (Państwo). Pochodzenie wiedzy tłumaczył koncepcją preegzystencji dusz i metempsychozą, a więc był twórcą koncepcji wiedzy wrodzonej.

7 Trójkąt platoński Kartezjusz – JA, podmiot Arystoteles
PLATON - Idea, Bóg Kartezjusz – JA, podmiot Arystoteles – Byt, Substancja Niemożliwe jest poznanie jedynie dzięki zmysłom. Również duch bierze w tym udział. Ducha tego nazwał Platon duszą. Dusza jest uwięziona w ciele i oddzielona od prawdziwego bytu. Między duszą, a prawdziwym bytem znajduje się pozorny, materialny świat zmysłowy. Jednak ta sfera zmysłowa nie może być pomostem pomiędzy duszą, a prawdziwym bytem. Nawet pomimo tego, że ludzie postrzegają i poznają zmysłami. Rozwiązując ten problem, można przeciwstawić duszy ludzkiej z jednej strony i prawdziwemu bytowi rzeczy z drugiej, który stanowi podstawę wszelkich zjawisk jeszcze coś trzeciego – idee. Ukoronowaniem wszystkich idei jest w systemie platońskim absolut, czyli bóstwo. W przypowieści o jaskini tę super ideę symbolizowało słońce, podczas gdy rzeczy naturalne w świetle słonecznym przedstawiają zwykłe idee. Mit anamnezy: Dusza jest podobna ideom. Przed wstąpieniem w czasową powłokę cielesną dusza oglądała czyste idee. Ta duchowo oglądana treść została jednak przysłonięta sferą zmysłową. Jest możliwe jednak oczyszczenie z uwikłania zmysłowego (katharsis = wyjście z jaskini), co prowadzi do przypominania (Anamnesis) sobie przez duszę uprzednio oglądanych idei. Mit metheksis: Kosmos powstał za sprawą demiurga. Ukształtował on rzeczy naturalne z pierwotnej materii na wzór ideii. Jako odbicie idei mają rzeczy naturalne uczestnictwo (methaksis) w ideach. Prawdziwe poznanie jest możliwe dzięki temu, że dusza i prawdziwy byt rzeczy spotykają się w idei. W rozumieniu anamnezy dusza jest połączona zwrotnie z ideami w których rzeczy naturalne uczestniczą w sensie methaksis. Postrzeganie zmysłowe jest wewnętrzną okazją do przypominania. „Jak w ogóle możemy poznawać skoro przedmioty są przestrzenne podczas gdy moje myśli nie? Musi istnieć coś co je łączy. Tym czymś jest rozum. Wówczas podmiot jest rozumowy, przedmiot też jest rozumowy, co pozwala na ich wzajemne zazębienie i kreuje proces poznania.” Platon twierdził, że poznawanie jest przypominaniem sobie. Ludzie wiedzą na przykład, co to jest dobre zdrowie post factum, gdy je tracą.

8 Arystoteles (ur. 384, zm. 322 p.n.e.) był autorem koncepcji
wiedzy jako systemu dedukcyjnego, w którym wychodzimy od przesłanek (aksjomatów) i wyprowadzamy kolejne twierdzenia za pomocą dedukcji. Wiedza według jego modelu miała być ogólna i pewna. Wiarę w episteme Stagiryta łączył z przekonaniem, że poznanie pochodzi z doświadczenia, choć rozum jest czymś w rodzaju jego moderatora. Jako pierwszy (przed Johnem Locke) użył pojęcia "tabula rasa" ("de Anima" 430A) na określenie umysłu, który wszelką wiedzę może zdobyć jedynie poprzez doświadczenie. Stanął w ten sposób w opozycji do platońskiej koncepcji wiedzy wrodzonej (natywizm). Podzielił nauki na teoretyczne (theoria), praktyczne (phronesis) i poetyczne (poetike). Stworzył podstawowe narzędzia logiczne dla nauki, teorię retoryki i ugruntował pojęcia takie jak spostrzeżenie, pamięć, doświadczenie i poznanie naukowe.

9 Kartezjusz (ur. 1596, zm. 1650) dokonał epistemologicznej
reorientacji filozofii. Stworzył geometrię matematyczną, co skłoniło go do stwierdzenia, że filozofia powinna stosować podobną metodę. Wiedza powinna więc być systemem prawd pewnych, koniecznych, powiązanych logicznie i niezależnych od doświadczenia. Stwierdzenie cogito ergo sum ("myślę, więc jestem") oznacza spostrzeżenie, że nie może istnieć akt myślenia bez podmiotu myślenia. Uznał to za przezwyciężenie sceptycyzmu, który wątpi we wszystko i stworzenie aksjomatycznej podstawy dla absolutnego systemu. Wychodząc od tej podstawy, w umyśle odnalazł Kartezjusz idee wrodzone Boga, duszy (res cogitans) i ciała (res extentia) i rozłożył akcenty tak, że położył nacisk na problem psychofizyczny. W Rozprawie o metodzie zawarł podstawowe zasady metodologiczne: Nie uznawaj niczego za prawdę bez oczywistych powodów. Dziel większe problemy na maksymalnie dużą liczbę mniejszych. Zaczynaj od rzeczy prostych a potem przechodź do złożonych. Bądź pewien, że znasz wszystkie problemy związane z zagadnieniem. Działaj krok po kroku. Sprawdzaj sądy zaczynając od najprostszych. Kartezjusza krytykował Thoma Hobbes, który dowodził, że z cogito nie wynika w żaden sposób twierdzenia o niezależności umysłu.

10 4. Czym zajmuje się Epistemologia?
Epistemologia – dział gnoseologii (teorii poznania) zajmujący się poznaniem naukowym Teoria poznania zajmuje się ukazywaniem rożnych twórczych wizji ludzkich i poglądów na ten sam temat. Bada istotę i strukturę ludzkiego poznania. Docieka jakie są jego źródła i wyodrębnia różne rodzaje poznania. Ocenia wartość poznania. Zajmuje się granicami poznawalności świata. Bada Uwarunkowania działalności poznawczej, a także szuka naukowych metod uzasadniania wiedzy i kryteriów prawdziwości poznania. Analizując charakter i przebieg procesu poznawczego gnoseologia wyróżnia: poznający podmiot przedmiot poznania treść poznania Klasyczne zagadnienia teorii poznania Episteme – wiedza pewna Prawda klasyczna definicja prawdy – Arystoteles /relacja korespondencji – zgodność myśli z rzeczywistością/ zarzuty i ostateczne kryteria, def. koherencyjna, powszechnej zgody Co zakłada definicja prawdziwości? że poznanie jest możliwe ze mamy prawdziwą def. rzeczywistości i myśli

11 Krytycy klasycznej definicji Prawdy
Czym jest ta zgodność myśli z rzeczywistością? – tożsamością?, podobieństwem? I. Pojęcie prawdy Klasyczna definicja jest formalna, nie zawiera kryterium, za pomocą którego mozemy orzekać co jest prawdziwe. Dlatego Krytycy przyjmują kryteria: 1. Koherencyjna definicja prawdy – to spójność tego co teoria głosi z tym co dotychczas było uznane za prawdziwe. 2. Kryterium powszechnej zgody – prawdziwość twierdzeń polega na powszechnej zgodzie na to co głosi teoria /pradygmaty/ 3. Kryterium oczywistości (Kartezjusz) 4. Pragmatyzm. Kryterium utylitarne – o jego prawdzie decyduje pożytek danego twierdzenia w działaniu - refleksja filozoficzna, nauka nie jest odkrywaniem prawd i faktów, jest AKTEM - podmiot poznający jest aktywny - fakt jest konstruktem, w jego poznaniu bierze udział doświadczenie poznającego -Umysł/Jaźń/„Self” – poznanie a świadomość; Ja przedmiotowe buduje samoświadomość, Ja podmiotowe tworzy indywiduum - to co weryfikuje teorię – jest możliwość zastosowania w praktyce jej hipotez II. Źródła poznania (prawomocnego) -rozum -> racjonaliści (Kartezjusz) - empiria -> empiryści (Hume, Durkheim/ III. Granice poznania - fakty poznania cechuje taka natura, że możliwe jest poznanie obiektywnie istniejącej rzeczywistości - Kant /sądy syntetyczne a’priori/

12 Obok ontologii i aksjologii gnoseologia jest jedną z trzech najważniejszych dziedzin filozofii.
- Analizując poznanie można skoncentrować się na procesach psychicznych podmiotu poznającego (związek gnoseologii z psychologią), albo badać poznanie jako gotowy efekt procesów poznawczych – czyli badać zespół tez sformułowanych w wyniku działalności poznawczej. - Związki gnoseologii z ontologią: Rozważania nad kwestią związku gnoseologii z ontologią można rozpocząć od postawienia pytania – „Co jest pierwotne: gnoseologia czy ontologia?” - Kartezjusz, John Locke i Immanuel Kant twierdzili, że teoria poznania jest pierwotna w stosunku do innych dziedzin filozofii. Uważali oni, że dociekania metafizyczne muszą być poprzedzone dociekaniami teoriopoznawczymi. - Według Szkoły Jońskiej natomiast ontologia jest pierwotna w stosunku do innych dziedzin filozofii . Rozważania teoriopoznawcze są wtórne w stosunku do określonych tez ontologicznych. - Zagadnienia teorii poznania: a) Zagadnienie przedmiotu poznania – czyli: czy przedmiotem poznania może być świat niezależny (np. niezależne od świata zewnętrznego „Ja”), czy tylko świat ludzkich przeżyć zewnętrznych?

13 5) Zagadnienia teorii poznania:
a) Zagadnienie przedmiotu poznania – czyli: czy przedmiotem poznania może być świat niezależny (np. niezależne od świata zewnętrznego „Ja”), czy tylko świat ludzkich przeżyć zewnętrznych? Z zagadnieniem tym wiążą się dwa pojęcia: Realizm epistemologiczny: twierdzący, że przedmiot naszego poznania istnieje niezależnie od podmiotu, a między treścią wiedzy i własnościami przedmiotu zachodzi pewnego rodzaju odpowiedniość (tzn. rozważa, czy postrzegamy świat zewnętrzny adekwatnie do tego jakim on jest). Fenomenalizm: twierdzący, że przedmiotem naszego poznania nie mogą być obiekty poznania zewnętrznego, lecz jedynie nasze wrażenia i przeżycia psychiczne. Z tezy, że tym co dane doświadczalnie są nasze wrażenia niektóre z tych fenomenalistycznych kierunków wyprowadzają różne wnioski, np.: o nieistnieniu świata zewnętrznego; o nie rozstrzygalności sporu o to, czy poza naszymi wrażeniami coś istnieje czy nie; o ograniczeniu zakresu poznania wyłącznie do świata zjawisk. b) Zagadnienie granicy poznania. Poznawalności świata przeczył skrajny sceptycyzm utrzymując, ze nie ma takich kryteriów, które pozwalałyby rozstrzygnąć o prawdzie lub fałszu sądów dotyczących rzeczywistości. c) Zagadnienie sporu o źródła poznania. Dotyczy on roli zmysłów i rozumu w procesie poznawania świata (problem pewności wiedzy i jej wartości poznawczej).

14 Z zagadnieniem tym wiążą się dwa pojęcia:
Racjonalizm: przyznawał wartość tylko poznaniu intersubiektywnie komunikowalnemu i kontrolowalnemu (czyli takiemu, gdzie wiedza racjonalna może być zrozumiana przez każdego człowieka odpowiednich kwalifikacjach, a jej kontrolowalność zakłada możliwość poddania wiedzy racjonalnej kontroli przez osobę z odpowiednimi kwalifikacjami i środkami. Irracjonalizm: poszukiwał wartości i uzasadnienia wiedzy poza poznaniem racjonalnym (np. Henri Bergson – w intuicji). Zagadnienie źródeł poznania stanowiło przedmiot kontrowersji miedzy racjonalizmem (Kartezjusz, Spinoza, Leibniz) przyznającym priorytet rozumowi, a empiryzmem (Locke, Hume) przypisującym główną rolę doświadczeniu. W sporze tym chodziło o: genezę, czyli pochodzenie ludzkiego poznania (racjonalizm genetyczny i empiryzm genetyczny); sposoby dochodzenia do faktycznego poznania świata (racjonalizm metodologiczny i empiryzm metodologiczny). d) Zagadnienie wartosci poznawczej wiedzy - jej oceny z punktu widzenia prawdy i fałszu, oraz metod jej uzasadniania. Problem ten – zwany też zagadnieniem istoty prawdy i kryterium prawdy – koncentrował uwagę filozofów od czasów starożytnych i wyrażał się w sporach miedzy zwolennikami tzw. definicji klasycznej prawdy („prawda to zgodność myśli z rzeczywistością”), a zwolennikami nieklasycznej definicji prawdy („prawda jako zgodność z pewnymi ostatecznymi kryteriami”)

15 5. Niespodzianka - Zagadkowe Iluzje
Znajdź 9 osób (lub samych twarzy) ukrytych w tym obrazku

16 Gdzie jest góra, a gdzie dół?

17 Czy obrazek się porusza ?

18 Dziękuję za Uwagę!!!