wykład IV Po śmierci spadkodawcy

Prezentacja na temat: "wykład IV Po śmierci spadkodawcy"— Zapis prezentacji:

1 wykład IV Po śmierci spadkodawcy
SPadki wykład IV Po śmierci spadkodawcy

2 1. Dziedziczenie przeciwtestamentowe (contra tabulas)
formalne materialne querela inofficiosi testamenti officium pietatis testamentum inofficiosum

3 querela inofficiosi testamenti
1. skarga czasowa, którą należało wnieść w ciągu pięciu lat od śmierci spadkodawcy 2. legitymacja czynna: a) dzieci b) rodzice - dopiero od III wieku po Chr. c) bracia i siostry (Konstantyn pozwolił im występować tylko wówczas, gdy testator ustanowił dziedzicem osoby niegodne szacunku – persona turpis) 3. zachowek (pars legitima), inaczej część należna (portio debita) – nie otrzymali przynajmniej /4 beztestamentowego udziału spadkowego

4 Zmiany w prawie justyniańskim
w 528 roku Justynian stwarza skargę o uzupełnienie zachowku – actio ad supplendam legitimam Odtąd o unieważnienie testamentu w całości albo w części za pomocą querela inofficiosi testamenti można się ubiegać tylko wówczas, gdy uprawnieni nic ze spadku nie dostali. Gdy otrzymali mniej niż pars legitima, przysługiwało im jedynie prawo uzupełnienia zachowku. Nowela 18 z 536 roku - portio debita zwiększona do 1/3, a gdy dzieci jest więcej niż czworo – do 1/2

5 Ostateczne ukształtowanie powołania do spadku

6 Krąg podmiotowy Powołanie do spadku następowało testamentowo lub beztestamentowo. Dziedzice prawa cywilnego (heredes): 1) konieczni (necessarii) a) właśni i konieczni (sui et necessarii) - zstępni spadkodawcy, którzy w momencie jego śmierci przestają podlegać władzy ojcowskiej; Wszyscy pozostali to dziedzice postronni, którzy jeśli nie należą do familia zmarłego, nazywani są zewnętrznymi (extranei). b) tylko konieczni (necessarii tantum) - niewolnicy łącznie ustanowieni i wyzwoleni w testamencie właściciela 2) postronni (voluntarii) – dla przyjęcia spadku muszą wyrazić zgodę.

7 Sukcesja uniwersalna Na wzór cywilnego heres dzięki działaniom pretora bonorum possessor staje się sukcesorem uniwersalnym, choć prowadzono na temat trafności takiego stwierdzenia ożywioną dyskusję. W ius honorarium również fideikomisariusz uniwersalny jest sukcesorem uniwersalnym. W ius civile można się nim stać jeszcze osoba, której przed przyjęciem spadku przekaże go dziedzic beztestamentowy z kręgu sui et necessarii. Ponieważ hereditas to rzecz niematerialna, przenieść ją można tylko w in iure cessio. Otrzymujący in iure cessio hereditatis, staje się sukcesorem uniwersalnym spadkodawcy.

8 Śmierć spadkodawcy a nabycie spadku
dwie fikcje Retroaktywność: z chwilą nabycia uważano dziedzica za następcę zmarłego od momentu jego śmierci. W tej koncepcji spadek reprezentuje osobę spadkobiercy, zanim ten go nie obejmie w posiadanie. Julian zaproponował fikcję, że to hereditas zajmuje miejsce zmarłego. Ma ona swój własny byt i odzwierciedla niejako kontynuację de cuius, stanowiąc uosobienie podmiotu – z prawami i obowiązkami. Stawiana na równi z dziedzicem, jedyne czego nie może, to wyrażać woli. Spadek zapożycza więc niejako zdolność prawną nie od dziedzica, lecz od zmarłego – reprezentuje spadkodawcę, a nie spadkobiercę.

9 transmissio W ius honorarium powołany może przekazać swoją pozycję osobie trzeciej, aby to ona wypowiedziała się co do przyjęcia albo odrzucenia spadku Transmisja współcześnie: a) powołany umiera nie wypowiedziawszy się co do przyjęcia, a w jego miejsce wstępuje jego dziedzic, aby podjąć decyzję i nabyć spadek (np. art kc) b) przekazanie powołania czynnością inter vivos

10 Nabycie spadku

11 1. Nabycie spadku z mocy prawa
Wszyscy dziedzice konieczni z mocy prawa nabywają spadek po osobie, spod której potestas albo dominium wyszły. beneficium abstinendi Niewolnik wyzwolony i ustanowiony dziedzicem mógł ubiegać się o separatio. Przesłanką udzielenia jej przez pretora było, aby wyzwoleniec nie dokonał aktów, które w przypadku heredes voluntarii uznano by za przyjęcie spadku w sposób dorozumiany (immixtio). Dzięki separatio egzekucję prowadzono tylko z odziedziczonego majątku. Osobno zaś traktuje się dobra, jakie nabył po śmierci patrona. Infamia jednak na wyzwoleńca spaść musiała, bo egzekucję prowadzono na jego majątku.

12 2. Sposoby przyjęcia spadku
formalne oświadczenie zwane cretio „skoro Publiusz Maevius mnie w testamencie swoim ustanowił dziedzicem, spadek ten obejmuję i oświadczam” (G. 2,166) w sposób dorozumiany, zachowując się jak dziedzic – pro herede gestio: dochodzenie wierzytelności lub spłata długu spadkowego; zbycie dobra lub wyzwolenie niewolnika spadkodawcy; administracja majątkiem dla zapewnienia uprawy pól, zaopatrzenia dla niewolników i zwierząt; nawet używanie lub zbywanie dóbr, co do których powołany ma mylne przekonanie, że należą do spadku.

13 Kontrowersja dotyczyła znaczenia składanych przy tej okazji nieformalnych oświadczeń.
Labeo: należało dokonać rzeczywistych aktów zarządu. Prokulus: akty te są tylko wyrazem woli przyjęcia; trudno nie traktować za wystarczające samo oświadczenie, które tę wolę wyraża. Julian: pro herede gestio to wymóg okazania woli przyjęcia, choćby w sposób dorozumiany, bo gdy wierzyciel spadkodawcy pozwie powołanego, ten w fazie in iure uznając zasadność skargi (confessio) przyznaje, że uważa, iż sam jest odpowiedzialny za dług zmarłego; uważa się więc za jego dziedzica; powołany składał wobec świadków oświadczenie o odrzuceniu spadku; czemuż by nie mógł złożyć oświadczenia o przyjęciu? stąd podstawowe znaczenie ma animus heredis powołanego. Podchwycili to późniejsi juryści Gaius: istnieje trzeci sposób przyjęcia spadku – przez oświadczenie (nuda voluntate), co nie ma historycznego uzasadnienia, ale i nie jest błędem; od cretio takie oświadczenie miałoby się różnić brakiem obowiązku co do formy, od pro herede gestio brakiem wymogu podejmowania czynności dziedzica.

14 Pro herede gestio to wszelako nie każde działania powołanego, mające wpływ na wartość majątku spadkodawcy. Poczynione uwagi prowadzą do wniosku, że poszukiwanie woli bycia dziedzicem – animus heredis stanowi narzędzie wykładni dokonanych aktów: nie tylko które zakwalifikować, lecz i których nie można zakwalifikować jako czynności spadkobiercy. Nie są więc nimi działania konieczne dla pochówku ojca, gdyż wynikają z synowskich obowiązków – pietas. Nie stanowi ich utrzymywanie substancji materialnej dóbr spadkowych, przegląd ich, a także dokumentów, czy prowadzenie spraw dla kolejnego z powołanych. Oczywiście za pro herede gestio nie sposób uznać używania i dysponowania dobrami spadkowymi, co do których powołany jest błędnie przekonany, że są jego, jak również ukrywanie lub przywłaszczanie. Kto kradnie bowiem, nie uważa się za dziedzica.

15 Odrzucenie spadku Żadnej formy nie wymaga się od dziedzica postronnego, aby odrzucić spadek. Podobnie w przypadku bonorum possessor, tyle że z innych powodów. Nie dawało szansy na kontrowersję, bo o wprowadzenie w dobra spadkowe zawsze trzeba się ubiegać. Wystarczyło oczywiście poczekać i na upływ terminów – spatium deliberandi, pozostawianych przez pretora na podjęcie decyzji: rok dla rodziców i dzieci de cuius, sto dni dla pozostałych.

16 Przyjęcie spadku a odpowiedzialność za długi spadkowe
hereditas damnosa obciążenie ultra vires – ponad siły spadku

17 beneficium inventarii
Konstytucją z 27 listopada 531 roku Justynian wprowadził dobrodziejstwo inwentarza, pozwalając zostać dziedzicem i odpowiadać tylko intra vires – w ramach możliwości spadku. Spisu w Rzymie dokonywano w obecności notariusza i świadków. Nowela 1 dla zabezpieczenia zapisobierców, każe powołać trzech z nich na świadków. Dokument podpisywał dziedzic, deklarując zgodność inwentarza z prawdą. Ciężar dowodu przenoszono więc na wierzycieli i zapisobierców, którzy w razie wygranej uzyskiwali zasądzenie spadkobiercy na podwójną wartość rzeczy nie wymienionych w spisie. Natomiast po sposobie spłacania widać wyraźnie, że beneficium inventarii powstało w interesie dziedziców: zaspokajają po prostu kolejno zgłaszającym się wierzycieli i zapisobierców. Po wyczerpaniu aktywów spadku, problem przestaje dotyczyć spadkobierców. Wierzyciele zaś i legatariusze między sobą egzekwują pierwszeństwo: wierzyciele zastawni lub uprzywilejowani przed zwykłymi ze skryptów dłużnych; wśród tych ostatnich obowiązywała zasada prior tempore potior iure; zapisobiercy dopiero po wierzycielach spadkowych itd.

18 tzw. beneficium separationis bonorum
powstało w procedurze egzekucji majątkowej – venditio bonorum. wierzyciele zwracali się możliwie szybko do przewodniczącego postępowaniu pretora albo namiestnika prowincji o oddzielenie dóbr spadkowych od składników majątku dziedzica. jeśli wystąpił o separatio bonorum nawet tylko jeden z wierzycieli spadkowych, korzystali z tego pozostali.

19 Podatek od spadków Nabycie spadku miało od czasów Augusta również skutek publicznoprawny w postaci obowiązku podatkowego, ciążącego na dziedzicu: lex Iulia de vicesima hereditatum z 6 r. po Chr. - 5% podatek. Dziedzic miał prawo go potrącić, co pośrednio mogło wpłynąć na sytuację zapisobierców. Nie przewidywano kwoty wolnej od podatku. Zwolnieniem objęto spadki mniejsze niż 100’000 sesterców oraz niezależnie od wartości – dziedziczone między rodzicami i dziećmi: stworzono grupę podatkową według osobistego stosunku spadkobiercy do spadkodawcy. Karakalla podniósł podatek do 10%. Nie wiadomo kiedy ten ciężar publiczny zniesiono. Z pewnością nie doczekał czasów justyniańskich.