ROMANTYZM.

Prezentacja na temat: "ROMANTYZM."— Zapis prezentacji:

1 ROMANTYZM

2 Periodyzacja romantyzmu
W Europie trwał od lat 80. XVIII wieku do 40. XIX wieku. Caspar David Friedrich Podróżnik po morzu chmur-1818

3 Okres burzy i naporu Sturm und Drang
Sturm und Drang (z niemieckiego - "burza i napór"), preromantyczny nurt literacki w Niemczech w latach Nazwa zapożyczona z tytułu dramatu F.M. Klingera (1776). Kierunek ten pozostawał w opozycji do oświeceniowego racjonalizmu i klasycyzmu, głosząc wyższość nie skrępowanej regułami wyobraźni, zwrócenie się do źródeł ludowych i narodowych. Najwybitniejsze dzieła napisali: J.W. Goethe (Cierpienia młodego Wertera 1774, wydanie polskie 1822), F. Schiller (Zbójcy 1781, Intryga i miłość 1784, wydanie polskie w Dziełach dramatycznych 1844). Sturm und Drang odegrał wielką rolę w kształtowaniu się romantyzmu (zwłaszcza tzw. werteryzmu) w Niemczech i in. krajach Europy, także w Polsce.

4 Choroba wieku (weltchmertz)
postawa, związana z romantyzmem, charakteryzująca się melancholią, smutkiem, niechęcią do świata, rozpaczą a niejednokrotnie pragnieniem popełnienia samobójstwa. Choroba wieku określała zachowania młodych ludzi pierwszej połowy XIX wieku, znalazła także swój wyraz w literaturze, głównie w powieści J. W. Goethego Cierpienia młodego Wertera, której bohater, wyobcowany ze świata, owładnięty nieszczęśliwą miłością i niewidzący sensu życia cierpiał na tzw. ból istnienia (Weltschmerz). W literaturze polskiej bohaterami, doświadczającymi "choroby wieku", są m. in. Gustaw z Dziadów A. Mickiewicza i tytułowy bohater Kordiana J.Słowackiego.

5 Johann Wolfgang von Goethe, ur. 28
Johann Wolfgang von Goethe, ur. 28.VIII 1749 we Frankfurcie nad Menem, zm. 22.III 1832 w Weimarze, największy pisarz i wybitny myśliciel niemiecki.

6 Johan Wolfgang Goethe Cierpienia młodego Wertera (Die Leiden des jungen Werther, 1774, wyd. pol. 1877) Motto utworu Goethego: Takiej miłości każdy młodzian czeka, Tak być kochana chce każda dziewczyna; Czemuż w najświętszym z popędów człowieka Tkwi tak straszliwego cierpienia przyczyna? W pierwszym wydaniu powieści zamiast motta we wstępie była krótka inskrypcja: Nie idź moim śladem.

7 Werteryzm – to model postawy bohatera literackiego.
Bohater werteryczny to: człowiek o wybujałej wyobraźni oraz nadwrażliwej uczuciowości; samotnik, doświadczający silnego zranienia z reguły na tle miłosnym; człowiek cierpiący na cierpiący na chorobę wieku - weltschmerz (rozterki filozoficzne, emocjonalne i etyczne, nazywane bólem świata; buntownik przeciwko niesprawiedliwym prawom, konwencjom, obyczajom i normom moralnym; zagubiony i zraniony bohater nie umiejący poradzić sobie ze sobą i odkrywanymi sprzecznościami, który ostatecznie kończy życie samobójstwem.

8 „Cierpienia…” jako powieść epistolarna
„Cierpienia młodego Wertera” są powieścią w formie listów. Zawiera ona listy pisane wyłącznie przez Wertera do przyjaciela Wilhelma, jedynie trzy listy pisane są do Lotty i jeden do Alberta. Wśród listów znajduje się też fragment pamiętnika Wertera. Zbiór listów jest ujęty w ramy krótka notą „wydawcy” na początku utworu, informującą, że zebrał on w miarę możliwości wszelkie wiadomości o Werterze, i długą narracją tego samego „wydawcy” opisującą ostatnie dni bohatera, w którą wplecione są dokumenty w postaci jego listów i notatek. Również przypisy „wydawcy” uzupełniają często epicką partię powieści. Listy są datowane. Księga pierwsza obejmuje listy od 4 maja 1771 roku, do 10 września 1771 roku. Księga druga – listy od 20 października 1771 roku do 9 grudnia 1772 roku. Oprócz tego w części zatytułowanej „Wydawca do czytelnika” znajdują się jeszcze listy z 12, 14 i 20 grudnia 1772 oraz list do Lotty pisany przez Wertera w ostatnich dniach życia. Księga druga zawiera też fragmenty „Pieśni Osjana”, czytane przez Wertera Lotcie podczas ich ostatniego spotkania.

9 Goethe Johann Wolfgang Król Olch Noc padła na las, las w mroku spał,
Ktoś nocą lasem na koniu gnał. Tętniło echo wśród olch i brzóz, Gdy ojciec syna do domu wiózł. - Cóż tobie, synku, że w las patrzysz tak? Tam ojcze, on, król olch, daje znak, Ma płaszcz, koronę i biały tren. - To mgła, mój synku, albo sen. "Pójdź chłopcze w las, w ten głuchy las! Wesoło będzie płynąć czas. Przedziwne czary roztoczę w krąg, Złotolitą chustkę dam ci do rąk". - Czy słyszysz, mój ojcze, ten głos w gęstwinie drzew? To król mnie wabi, to jego śpiew. - To wiatr, mój synku, to wiatru głos, Szeleści olcha i szumi wrzos. "Gdy wejdziesz, chłopcze w ten głuchy las, Ujrzysz me córki przy blasku gwiazd. Moje córki nucąc pląsają na mchu, A każda z mych córek piękniejsza od snu". - Czy widzisz, mój ojcze, tam tańczą wśród drzew Srebrne królewny, czy słyszysz ich śpiew? - O, synku mój, to księżyc tak lśni, To księżyc tańczy wśród czarnych pni. "Pójdź do mnie, mój chłopcze, w głęboki las! Ach, strzeż się, bo wołam już ostatni raz!" - Czy widzisz, mój ojcze, król zbliża się tu, Już w oczach mi ciemno i brak mi tchu. - Więc ojciec syna w ramionach swych skrył I konia ostrogą popędził co sił. Nie wiedział, że syn skonał mu już W tym głuchym lesie wśród olch i brzóz. Przekład swobodny Wisławy Szymborskiej

10 J.W.Goethe Faust - mit faustyczny
Zasadniczym tematem Fausta jest nie mające kresu zmaganie się człowieka-geniusza (wybitnej jednostki) ze "skończonością", ludzkimi ograniczeniami. Ów człowiek zdobywa coraz większą wiedzę, staje się coraz mądrzejszy i podczas tego "wznoszenia się ducha" coraz silniej odczuwa ludzką nieudolność. Stąd niekończąca się huśtawka nastrojów tytułowego bohatera: od euforii do przygnębienia.

11 Faustyzm Nazwa pojęcia pochodzi od imienia tytułowego bohatera Fausta, arcydzielnego dramatu Johanna Wolfganga Goethego. Bohater faustowski to człowiek, dążący do pełni poznania, pragnący odkryć tajemnice istnienia świata i człowieka, buntujący się przeciwko wszelkim ograniczeniom stającym na drodze do odkrycia zagadek wszechświata. Bohater faustowski, by spełnić swoje ambicje poznawcze, jest gotowy nawet na zawarcie paktu ze złem i jego reprezentantami. W literaturze polskiej motywy faustowskie pojawiają się np. w Dziadach cz. III.

12 Fazy polskiego romantyzmu
Faza wczesnego romantyzmu przypada na lata Jest to czas kształtowania się nowego, romantycznego światopoglądu; Faza szczytowa romantyzmu przypada na lata (Wielka Emigracja); Faza schyłkowa romantyzmu przypada na lata

13 Walka klasyków z romantykami
dotyczący literatury i estetyki spór pomiędzy klasykami (J. Śniadecki, K. Koźmian, F. S. Dmochowski) a przedstawicielami preromantyzmu (K. Brodziński) i romantyzmu (M. Mochnacki, A. Mickiewicz), toczący się głównie na łamach prasy w latach W swoim programowych tekście O klasyczności i romantyczności tudzież o duchu poezji polskiej K. Brodziński odrzucił zasady sztuki opartej na regułach klasycznych, przeciwstawiając jej literaturę oryginalną, odwołującą się do uczucia i wyrosłą z romantycznego ducha narodu. Odpowiedzią na tekst Brodzińskiego była wypowiedź J. Śniadeckiego. Pretekstem do dalszej polemiki stało się ogłoszenie romantycznych utworów A. Mickiewicza. Klasycy zarzucili poezji romantycznej niezrozumiałość, prostactwo językowe, łamanie wszelkich zasad estetycznych. Kolejny etap sporu został zainicjowany publicystycznymi wypowiedziami M. Mochnackiego. Walka klasyków z romantykami doprowadziła do ustalenia ideowych założeń romantyzmu i zapoznała literackich odbiorców z procesem formowania się nowego nurtu w sztuce.

14

15 Adam Mickiewicz ur. 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu, zm
Adam Mickiewicz ur. 24 grudnia 1798 r. w Zaosiu, zm. 26 listopada 1855 r. w Stambule Polały się łzy me czyste, rzęsiste, Na me dzieciństwo sielskie, anielskie, Na moją młodość górną i durną, Na mój wiek męski, wiek klęski; Polały się łzy me czyste, rzęsiste. [ ]

16 Adam Mickiewicz Romantyczność
Methinks, I see... Where? - In my mind's eyes. Shakespeare Zdaje mi się, że widzę... gdzie? Przed oczyma duszy mojej.

17 Słuchaj, dzieweczko! Ona nie słucha – To dzień biały! to miasteczko! Przy tobie nie ma żywego ducha. Co tam wkoło siebie chwytasz? Kogo wołasz, z kim się witasz? Ona nie słucha. – To jak martwa opoka Nie zwróci w stronę oka, To strzela wkoło oczyma, To się łzami zaleje; Coś niby chwyta, coś niby trzyma; Rozpłacze się i zaśmieje. „Tyżeś to w nocy? to ty, Jasieńku! Ach! i po śmierci kocha! […] Tak się dziewczyna z kochankiem pieści, Bieży za nim, krzyczy, pada; Na ten upadek, na głos boleści Skupia się ludzi gromada. "Mówcie pacierze! - krzyczy prostota – Tu jego dusza być musi. Jasio być musi przy swej Karusi, On ją kochał za żywota!" "Słuchaj, dzieweczko!" - krzyknie śród zgiełku Starzec, i na lud zawoła: "Ufajcie memu oku i szkiełku, Nic tu nie widzę dokoła. Duchy karczemnej tworem gawiedzi, W głupstwa wywarzone kuźni. Dziewczyna duby smalone bredzi, A gmin rozumowi bluźni". "Dziewczyna czuje, - odpowiadam skromnie – A gawiedź wierzy głęboko; Czucie i wiara silniej mówi do mnie Niż mędrca szkiełko i oko. Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu, Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce. Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu! Miej serce i patrzaj w serce!”

18 Ballada romantyczna Ballada romantyczna to jeden z gatunków literackich. Czerpie tematy z kultury ludowej. Ballady ukazują świat rzeczywisty z elementami fantastycznymi i zagadkową fabułą. Cechą jest także synkretyzm rodzajowy. Ballada romantyczna wykazuje pewne związki z sielanką, poprzez typowe dla tego gatunku rekwizyty, scenerię oraz temat, jednak w przeciwieństwie do niej, ballada zawiera element grozy. Związek ten jest uzasadniony, romantyzm we wczesnej fazie rozwoju nawiązywał do sentymentalnej koncepcji świata.

19 Ludowość Ludowość w literaturze, program estetyczny głoszący potrzebę nawiązania w kulturze do literatury ludowej, źródło narodowej odrębności; w szerokim rozumieniu ludowość ma charakter słowiański, pogański, rodzimy, swojski. Romantycy nadali ludowości rangę ogólnonarodowej kultury: przyjęli w utworach ludową koncepcję świata opartego na “wiedzy tajemnej”, zapewniającą żywą łączność człowieka z naturą, światem ducha, siłami nadprzyrodzonymi, na ludowym rozumieniu świata: wiarę, “czucie”, zaklęcia przeciwstawiając “martwemu” racjonalistycznemu pojmowaniu świata, poezję oparli na motywach ludowych, tworząc ją wg zasad poetyki folkloru w opozycji do poezji dworskiej, “uczonej”.

20 Synkretyzm Synkretyzm w literaturze (greckie synkre-tismós = tożsamość), proces i rezultat zmian systemowych; zjawisko harmonijnego współistnienia, przenikania i wzajemnego oddziaływania na siebie rodzajów i gatunków literackich, kategorii estetycznych, funkcji języka, symboliki, idei, rytuałów, filozofii życia, tworzące nową jakość artystyczną dzieła literackiego, typowe zwłaszcza dla tradycji romantycznej: liryczność, epickość i dramatyczność stały się wówczas jednolitą strukturalną całością. Np. w Balladach i romansach A. Mickiewicza, w poemacie W Szwajcarii J. Słowackiego, dygresje liryczne w Beniowskim J. Słowackiego i w Panu Tadeuszu A. Mickiewicza. Z. Krasińskiego Nie-Boską komedię poprzedza proza rytmiczna każdej z 4 części dramatu.

21 ŚWITEŹ. BALLADA Do Michała Wereszczaki
Ktokolwiek będzisz w nowogródzkiej stronie, Do Płużyn ciemnego boru Wjechawszy, pomnij zatrzymać twe konie, Byś się przypatrzył jezioru. Świteź tam jasne rozprzestrzenia łona, W wielkiego ksztalcie obwodu, Gęstą po bokach puszczą oczerniona, A gładka jak szyba lodu. Pan na Płużynach, którego pradziady Były Świtezi dziedzice, Z dawna przemyślał i zasięgał rady, Jak te zbadać tajemnice. […] „Jeśli nie możem ujść nieprzyjaciela, O śmierć błagamy u ciebie, Niechaj nas lepiej twój piorun wystrzela Lub żywych ziemia pogrzebie.„ Wtem jakaś białość nagle mię otoczy, Dzień zda się spędzać noc ciemna, Spuszczam ku ziemi przerażone oczy, Już ziemi nie ma pode mną. Takeśmy uszły zhańbienia i rzezi; Widzisz to ziele dokoła, To są małżonki i córki Świtezi, Które Bóg przemienił w zioła. […] ŚWITEŹ. BALLADA Do Michała Wereszczaki Józef Chełmoński "Zachód słońca. Jezioro Świteź", 1898

22 Lilie. BALLADA (z pieśni gminnej)
Zbrodnia to niesłychana, Pani zabija pana; Zabiwszy grzebie w gaju, Na łączce przy ruczaju, Grób liliją zasiewa, Zasiewając tak śpiewa: "Rośnij kwiecie wysoko, Jak pan leży głęboko; Jak pan leży głęboko, Tak ty rośnij wysoko." Potem cała skrwawiona, Męża zbójczyni żona, Bieży przez łąki, przez knieje, I górą, i dołem, i górą; Zmrok pada, wietrzyk wieje; Ciemno, wietrzno, ponuro. Wrona gdzieniegdzie kracze I puchają puchacze.[…] "Córko, - rzecze jej stary - Nie masz zbrodni bez kary. Lecz jeśli szczera skrucha, Zbrodniarzów Pan Bóg słucha. Znam ja tajnie wyroku, Miłą ci rzecz obwieszczę; Choć mąż zginął od roku, Ja go wskrzeszę dziś jeszcze.„   - "Co, co? jak, jak? mój ojcze! Nie czas już, ach, nie czas! To żelazo zabojcze Na wieki dzieli nas! Ach, znam, żem warta kary, I zniosę wszelkie kary, Byle się pozbyć mary. […] Wstrzęsła się cerkwi posada, Z zrębu wysuwa się zrąb, Sklep trzeszczy, głąb zapada, Cerkiew zapada w głąb. Ziemia ją z wierzchu kryje, Na niej rosną lilije, A rosną tak wysoko, Jak pan leżał głęboko. Lilie. BALLADA (z pieśni gminnej)

23 Gotycyzm Gotycyzm, kierunek w literaturze preromantycznej, zapoczątkowany przez angielską powieść gotycką i powieść grozy z 2. połowy XVIII w. Nazwa “gothic tale” wywodzi się od podtytułu powieści H. Walpole'a Zamek Otranto. Gotycyzm posługuje się chętnie: tajemniczością, krwawymi intrygami, fatalnymi tajemnicami, złowróżbnymi przepowiedniami, klątwami rodowymi oraz sadystycznymi osobnikami, gnębiącymi szlachetnych bohaterów i kochanków - nierzadko psychopatami cierpiącymi na rozdwojenie jaźni.

24 Sonety krymskie to cykl 18 utworów wydanych w 1826 roku w Moskwie, w tomie pod tytułem Sonety. Stanowią one owoc podróży Mickiewicza na Krym w roku 1825.

25 STEPY AKERMAŃSKIE Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, Wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi, Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powodzi, Omijam koralowe ostrowy burzanu. Już mrok zapada, nigdzie drogi ni kurhanu; Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi; Tam z dala błyszczy obłok - tam jutrzenka wschodzi; To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu. Stójmy! - jak cicho! - słyszę ciągnące żurawie, Których by nie dościgły źrenice sokoła; Słyszę, kędy się motyl kołysa na trawie, Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła. W takiej ciszy - tak ucho natężam ciekawie, Że słyszałbym głos z Litwy. - Jedźmy, nikt nie woła. Sytuacja liryczna – bohater znajduje się na stepie. Trudno określić, kto mu towarzyszy, jaka to pora roku, a nawet dnia. Z jednej strony podmiot mówi:  Już mrok zapada, a zaraz potem pyta: tam jutrzenka wschodzi?  Biorąc jednak pod uwagę romantyczne widzenie świata, frenetyczność, tajemniczość, można chyba założyć, że wszystko dzieje się w nocy lub wieczorem. Taka pora sprzyja kontemplacji, mistycyzmowi, refleksji, nostalgii.  Obraz pielgrzyma i tęsknota za ojczyzną – ów pielgrzym nie jest sam, ale z całą pewnością jest samotny. Cechuje go typowa dla romantyków tęsknota i pewien smutek. Wędrówka po stepie ukraińskim jest okazją do kontemplacji przyrody, chwilą refleksji, zadumy. To człowiek znajdujący się w dość trudnym momencie życia. Wskazują na to słowa ostatniej strofy: Że słyszałbym głos z Litwy. – Jedźmy, nikt nie woła. Mamy więc do czynienia z nostalgią romantyczną, ponieważ dramaturgia wypowiadanych tu słów wskazuje, iż bohater nie tylko tęskni za ojczyzną, ale ma również pełną świadomość, że do niej nie powróci. Jest to też bohater poszukujący nadziei:  Patrzę w niebo, gwiazd szukam, przewodniczek łodzi.   Wyobraźnia akwatyczna – należy zwrócić szczególną uwagę na obrazowanie. Mickiewicz łączy tu elementy pejzażu stepu z elementami „wodnymi”, czyli akwatycznymi. Prawdopodobnie jest to efektem kojarzenia falujących krzewów, krzaków, traw stepowych z oceanem:  fal łąk szumiących, kwiatów powodzi, Wóz nurza się w zieloność.  Warto także podkreślić, iż mamy tu bardzo wysoki stopień metaforyzacji tekstu, co niewątpliwie stanowi odzwierciedlenie wyobraźni romantycznej.  Romantyczna przyroda – ta odgrywa w romantyzmie szczególną rolę. Podmiot liryczny widzi zielone, szumiące krzaki i krzewy, kwiaty, odlatujące żurawie, motyla, który kołysze się w trawie, węża, ślizgającego się po ziemi. Pejzaż romantyczny dopełniają gwiazdy, błyszczące obłoki, mieniący się Dniestr, księżyc. Typ liryki Wiersz jest przykładem liryki bezpośredniej, w której podmiot liryczny wyraża swoje odczucia, marzenia, pragnienia, ale również tęsknoty w pierwszej osobie liczby pojedynczej: wpłynąłem, omijam, patrzę.  Podmiot liryczny i jego kreacja Podmiotem lirycznym jest pielgrzym, wędrowiec, tułacz. Jest on jednocześnie głównym bohaterem lirycznym tekstu. Znajduje się, jak sam tytuł wskazuje, na stepie, otwartej przestrzeni, która romantykom kojarzyła się ze swobodą i wolnością. Prawdopodobnie bohater ten nie jest sam. Wskazuje na to użyty w trzeciej strofie wykrzyknik: Stójmy!

26 DROGA NAD PRZEPAŚCIA W CZUFUT-KALE MIRZA I PIELGRZYM
Typ liryki Utwór Mickiewicza jest przykładem dialogu lirycznego prowadzonego między Mirzą a Pielgrzymem. Podmiot liryczny i jego kreacja Trzy pierwsze strofy o charakterze opisowym są monologiem Mirzy, ostatnia strofa, refleksyjna, to słowa Pielgrzyma. Sytuacja liryczna – Mirza jest najprawdopodobniej przewodnikiem Pielgrzyma, który w otoczeniu natury krymskiej jest obcy, inny. Mirza jednakże jest nie tylko przewodnikiem w podróży w czasie i przestrzeni, ale również jawi się jako mędrzec, pokazujący tajemnice natury, uświadamiający mu siłę i potęgę przyrody. Jak sam tytuł wskazuje, znajdują się na drodze prowadzącej do miasteczka Czufut-Kale. Przypis autora mówi, że miasto to jest dość specyficzne – usytuowane w górach, prowadzi do niego niebezpieczna, wąska ścieżka wisząca nad przepaścią. Mirza zwraca uwagę na to, iż człowiek powinien poddać się instynktowi konia, by móc przebyć tę drogę. Przepaść bowiem nęci człowieka, kusi, wabi swym niebezpieczeństwem. Sama myśl o niej jest jak kotwica, ściąga człowieka na samo dno, powodując śmierć. W ten sposób Mirza stara się uzmysłowić człowiekowi wychowanemu w innej kulturze i cywilizacji, że należy mieć respekt przed siłami natury. Pielgrzym jednak jest typowym romantycznym buntownikiem i mimo ostrzeżeń spogląda w dół. Doświadczenie to ma na zawsze zmienić jego świadomość, to odkrycie pewnej tajemnicy, która powinna być człowiekowi niedostępna. Zresztą sam przyznaje, że owo doświadczenie nie jest wyrażalne w żadnym z ludzkich języków. Trudno zrozumieć, co zobaczył Pielgrzym „przez szczelinę świata”. Warto jednak zwrócić uwagę, że znów mamy tu do czynienia z kierunkiem wertykalnym. Dno, dół, przepaść kojarzone są w literaturze z siłami zła, mroku i ciemności. Orientalizm – Droga nad przepaścią w Czufut-Kale to kolejny sonet, w którym widoczna jest fascynacja kulturą orientalną. Sama postać Mirzy, który pojawia się w kilku tekstach Mickiewicza, jest tego dowodem. To człowiek, który zna ten świat, jest wychowany w tej kulturze, zna jej prawa. Romantyczna przyroda – ogrom gór, ich potęga i niebezpieczeństwo, jakie niosą wyprawy górskie skontrastowane zostało tu z przepaścią, która również stanowi dla człowieka zagrożenie. Jednocześnie Mickiewicz pokazuje różnorodność krajobrazu krymskiego, zaskoczenie, jakie wywołuje w człowieku kultury europejskiej. Wszystko to oczywiście wpisuje się w typową dla romantyzmu poetykę tajemnicy, grozy, frenezji, niebezpieczeństwa, irracjonalności. Mirza Zmów pacierz, opuść wodze, odwróć na bok lica, Tu jeździec końskim nogom swój rozum powierza; Dzielny koń! patrz, jak staje, głąb okiem rozmierza, Uklęka, brzeg wiszaru kopytem pochwyca, I zawisnął - Tam nie patrz, tam spadła źrenica, Jak w studni Al-Kairu, o dno nie uderza. I ręką tam nie wskazuj - nie masz u rąk pierza; I myśli tam nie puszczaj, bo myśl jak kotwica, Z łodzi drobnej ciśniona w nieźmierność głębiny, Piorunem spadnie, morza do dna nie przewierci, I łódź z sobą przechyli w otchłanie chaosu. Pielgrzym Mirzo, a ja spojrzałem! Przez świata szczeliny Tam widziałem - com widział, opowiem - po śmierci, Bo w żyjących języku nie ma na to głosu.

27 Interpretacje znajdziecie tu:
Burza Pielgrzym Ajudah Bakczysaraj

28 Sonet Sonet to utwór liryczny składający się z czternastu wersów zgrupowanych w dwóch strofach czterowersowych (kwadryna, tetrastych) i w dwóch trzywersowych (tercyna, tercet). Dwie pierwsze strofy mają zazwyczaj charakter opisowy, a dwie ostatnie refleksyjny lub refleksyjno – filozoficzny. Gatunek ten rozwinął się we Włoszech w XIII wieku, a uprawiali go m. in. Dante i Petrarka. Sonet włoski składa się z dwóch strof czterowersowych o okalającym układzie rymów: abba; abba i dwóch trójwersów o rymach: cdc; cdc lub cde cde. Na gruncie francuskim sonet uległ modyfikacji i miejsce strof trójwersowych zajął czterowers i dystych (strofa dwuwersowa) o układzie rymów: abba; abba; cdcd i w dystychu: ee. Pierwsze sonety w poezji polskiej miały wzorzec głównie francuski (Kochanowski, Szarzyński). Forma włoska przyjęła się ostatecznie w XVII wieku i taki sonet uprawiał Jan Andrzej Morsztyn, jeden z czołowych przedstawicieli baroku. Później, na jakiś czas sonet zanika, a jego rozkwit nastąpił w okresie romantyzmu. Uprawiano go we wszystkich następnych epokach, aż po dzień dzisiejszy, chociaż jest uznawany za jedną z trudniejszych form wiersza. AJUDAH Lubię poglądać wsparty na Judahu skale, Jak spienione bałwany to w czarne szeregi Ścisnąwszy się buchają, to jak srebrne śniegi W milijonowych tęczach kołują wspaniale. Trącą się o mieliznę, rozbiją na fale, Jak wojsko wielorybów zalegając brzegi, Zdobędą ląd w tryumfie i, na powrót zbiegi, Miecą za sobą muszle, perły i korale. Podobnie na twe serce, o poeto młody! Namiętność często groźne wzburza niepogody; Lecz gdy podniesiesz bardon, ona bez twej szkody Ucieka w zapomnienia pogrążyć się toni I nieśmiertelne pieśni za sobą uroni, Z których wieki uplotą ozdobę twych skroni.

29 Dziady (części: II,IV) W roku 1823 ukazał się drugi tomik Poezji Adama Mickiewicza, w którym znalazła się II i IV część Dziadów. Ze względu na to, że tom drugi Poezji ukazał się w Wilnie, a powstawał również w Kownie, obie części Dziadów nazywa się wileńsko – kowieńskimi (w odróżnieniu od III części, Dziadów drezdeńskich). Inspiracją do powstania II części Dziadów była twórczość ludowa, jej tajemniczość i fantastyka tkwiąca w folklorze. Mickiewicz odwołał się także do wierzeń religijnych. Utwór zrodził się na podstawie wyobraźni i wiary poety w istnienie innej, niż tylko ziemska, rzeczywistości. Inspiracją bezpośrednią do napisania dramatu było obchodzenie w Prusach, na Litwie i w Kurlandii (dzisiejsza Łotwa) obrzędu mającego swój rodowód jeszcze w czasach pogańskich, kontynuowanego przez prosty lud. Wyobraźnia poety przetworzyła ten stary zwyczaj w formę dramatu o realistyczno-fantastycznej treści, który miał wniknąć w niezbadane pokłady życia duchowego człowieka i spróbować odsłonić prawdę o przyczynach jego wewnętrznych niepokojów.

30 IV część Dziadów Szczegóły: http://dziady.klp.pl/ser-67.html
Akcja tej części dzieje się w dzień zaduszny, wieczorem – pomiędzy 21 a północą. Jest to ten sam dzień, w którym autor umiejscowił akcję II części dramatu. Nie wiemy jednak, czy Mickiewiczowi chodziło o ten sam rok. Akcja toczy się zaś w domu grekokatolickiego księdza, dawnego nauczyciela bohatera. Trzy godziny: rozpaczy, miłości i przestrogi. Szczegóły:

31 Dziady drezdeńskie Ostatnia, III już cześć Dziadów, powstała 10 lat później niż dwie pozostałe, tj. w 1832 roku. Są to tzw. Dziady drezdeńskie. W założeniu miał to być utwór rehabilitujący pisarza za to, iż nie brał on udziału w walkach powstańczych (powstanie listopadowe). Ponadto Mickiewicz korzystał z wydarzeń, które wiązały się z procesem filomatów, jaki toczył się w latach 1823 – Sam został wtedy oskarżony i uznany za spiskowca. Można powiedzieć, iż Dziady są literacką metaforą powstania, ukazującą atmosferę tamtych dni i działań. Źródłem natchnienia było bowiem dla poety z pewnością wydarzenie powstania listopadowego i poczucie odpowiedzialności za Polskę.

32 Główne wątki w III części Dziadów
Wątek patriotyczny – martyrologia Polaków, prześladowania przez zaborców, opór i walka o wolność; Mesjanizm narodowy – wątek ten da się zamknąć w haśle: „Polska Chrystusem narodów”; Wątek buntu bohatera przeciw Bogu – zawarty w Wielkiej Improwizacji, Konrad stał się w niej reprezentantem mesjanizmu indywidualnego – oraz prometeizmu; Wątek oceny polskiego społeczeństwa – zawiera porównanie Polaków do „lawy”; Wątek oceny społeczeństwa rosyjskiego – zawarta w kilku scenach, m.in. scenie snu Senatora oraz w Ustępie. Szczegóły:

33 Teodycea koncepcja teologiczna powstała w ramach teizmu, usiłująca wytłumaczyć, dlaczego w świecie stworzonym przez doskonałego i dobrego Boga istnieje zło. Do najbardziej znanych należy teodycea świętego Augustyna, zgodnie z którą zło ma przyczynę w wolnej woli człowieka, oraz teodycea G.W. Leibniza, uzasadniającego, że mimo iż ten świat nie jest doskonały, jest jednak najlepszy z wszystkich możliwych.

34 dramat romantyczny to dramat odrzucający klasyczne wzorce tworzenia, nawiązujący do form dramatu średniowiecznego i teatru szekspirowskiego oraz do opery i melodramatu. Za twórców gatunku uznaje się Victora Hugo (Hernani), Alfreda de Musseta (Lorenzaccio), Adama Mickiewicza (Dziady) i Zygmunta Krasińskiego (Nie-Boska komedia). Dramat romantyczny swobodnie łączy elementy dramatyczne z epickimi i poetyckimi, realizm z fantastyką, monumentalne sceny zbiorowe z fragmentami lirycznymi, tragizm z komizmem, wzniosłość z groteską. Liczne utwory z założenia są niesceniczne.

35 Makiawelizm (wallenrodyzm) zespół działań politycznych i społecznych opierający się na podstępie, surowości, przebiegłości i oszustwie. Synonim bezwzględnego postępowania w myśl hasła “cel uświęca środki”. Prometeizm, pogląd filozoficzno-etyczny nawiązujący do mitu postaci Prometeusza. Głosił moralny ideał postępowania, którego celem powinno być dobro grupy społecznej, narodu czy też ludzkości, gotowość do walki o prawa ogółu, wolność itp., choćby przyszło taką postawę okupić największym cierpieniem. Mesjanizm, kierunek w wielu religiach świata, głównie w judaizmie, a także nurt w polskiej filozofii romantycznej i literaturze, związany z oczekiwaniem na zbawcę Mesjasza. Wiara w męczeńską śmierć, spełniającą funkcję odkupieńczą, i zmartwychwstanie. Winkelriedyzm, termin pochodzi od nazwiska Arnolda Winkelrieda ze Stans, szwajcarskiego bohatera walki o niepodległość (w bitwie pod Sempach, 1386), który z okrzykiem “Droga dla Wolności!” skierował w swoją pierś nieprzyjacielskie kopie, tworząc w ten sposób wyłom w szeregach wroga, co dało zwycięstwo Szwajcarom, czyn ten inspirował pisarzy szwajcarskich i europejskich różnych epok, m.in. J. Słowackiego w Kordianie (1828): idea Polski – Winkelrieda narodów w wygłoszonym na szczycie Mont Blanc monologu przez tytułowego bohatera dramatu.

36 Poezja tyrtejska Nurt poezji patriotycznej, żywotny w polskim romantyzmie nazwany tak od Tyrteusza (Tyrtajosa), greckiego poety (VII w. p.n.e.), autora elegii wzywających Spartan w czasie II wojny messeńskiej do nieustępliwej walki w obronie zagrożonej ojczyzny, ze słynnym dystychem: “Rzecz to piękna zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu / Ginie człowiek odważny, walcząc w obronie ojczyzny… / Walczmy mężnie w obronie naszej ziemi i dzieci, choć byśmy zginąć musieli…” Legenda uczyniła z Tyrteusza symbol patrioty bojowego, prowadzącego naród do walki, kultywującego cnoty wojenne, niepodległość ojczyzny stawiającego na najwyższym miejscu w hierarchii wartości. Najpełniejszym przejawem tyrteizmu w romantyzmie jest Mickiewiczowski Konrad Wallenrod (1828), głoszący potęgę poezji i jej moc oddziaływania na życie (bez Halbana-poety nie byłoby czynu Wallenroda).

37 Z.Krasiński Nie-Boska komedia
powstała prawdopodobnie w 1833 roku (Krasiński miał wtedy 21 lat), a wydana została anonimowo w Paryżu w drukarni Pinarda w1835 roku. Początkowy tytuł brzmiał „Mąż”. Zygmunt Krasiński zmienił go jednak, nawiązując jednocześnie do „Boskiej Komedii” Dantego. Tytuł „Nie-Boskiej komedii” interpretowany na wiele sposobów. Jednym z nich jest założenie, że poeta chciał pokazać działania ludzi jako nieboski czynnik dziejów, ewentualnie zasugerować, że wydarzenia przedstawione w utworze toczą się przeciwko Bogu, wbrew jego woli. Szczegóły:

38 rewolucjonizm (p.łc. revolutio, onis ‘przewrót, obrót’) polit. dążenie do gwałtownych, zasadniczych zmian systemu politycznego, rządów lub panującego ustroju; rewolucyjność.

39 Lucyferyzm - wiara w Lucyfera jako prawdziwego boga, który ma posiadać zdolność pokonania Boga chrześcijan. Jest to jedyna spośród sekt satanicznych, gdzie jest mowa o Bogu jako Bycie osobowym. Pozostałe kulty w różnym stopniu skłaniają się ku ateizmowi, a swój bunt odnoszą nie tyle do Stwórcy, co do Dekalogu, zasad moralnych i religii chrześcijańskiej. Lucyferianizm jest najstarszą z odmian satanizmu, ma swoje korzenie w średniowiecznych nurtach antychrześcijańskich. Jego członkowie organizują czarne msze i inne obrzędy, będące karykaturą katolickich praktyk religijnych. W czasie takich "antynabożeństw" profanuje się świętości (skradzione Hostie, przedmioty liturgiczne), podpisywane są cyrografy, dochodzi do rytualnych gwałtów i składania ofiar ze zwierząt, a nawet z ludzi. Ten odłam satanizmu ma charakter hermetyczny, istnieje określona hierarchia, a kandydaci są weryfikowani w długotrwałym procesie wtajemniczania.

40 Metafizyka (ś.łc. Metaphysica z gr. Ta metá physiká ‘te, które następują po przyrodniczych’ – tytuł prac Arystotelesa nadany przez Andronikosa z Rodos, który je skatalogował). 1. filoz. dział filozofii, który początkowo zajmował się teorią bytu (ontologią), materii pierwotnej, później również nauką o Bogu, duszy, wyjaśnianiem zjawisk wykraczających poza możliwość poznania za pomocą zmysłów, pozadoświadczalnych, próbą dotarcia do istoty bytu. 2. pot. prowadzenie wywodów niejasnych, mętnych, pseudonaukowych, oderwanych od zagadnień rzeczywistych.

41 Juliusz Słowacki (1809-1849), polski poeta, dramatopisarz.

42 Juliusz Słowacki Kordian
Praca Słowackiego nad Kordianem, pisanym w Genewie, trwała od lata do listopada 1833 roku. Dramat został wydany po raz pierwszy w 1834 r. w Paryżu, a jego prapremiera odbyła się dopiero w 1899 roku w Krakowie. Utwór powstał w czasie ostrego sporu Słowackiego z Mickiewiczem. Szczegóły:

43 Testament mój - Juliusz Słowacki http://slowacki.klp.pl/a-5814.html
Żyłem z wami, cierpiałem i płakałem z wami, Nigdy mi, kto szlachetny, nie był obojętny, Dziś was rzucam i dalej idę w cień - z duchami - A jak gdyby tu szczęście było - idę smętny. Nie zostawiłem tutaj żadnego dziedzica Ani dla mojej lutni - ani dla imienia; - Imię moje tak przeszło jako błyskawica I będzie jak dźwięk pusty trwać przez pokolenia. Lecz wy, coście mnie znali, w podaniach przekażcie, Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode; A póki okręt walczył - siedziałem na maszcie, A gdy tonął - z okrętem poszedłem pod wodę [...] Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei I przed narodem niosą oświaty kaganiec; A kiedy trzeba - na śmierć idą po kolei, Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!... Co do mnie - ja zostawiam maleńką tu drużbę Tych, co mogli pokochać serce moje dumne; Znać, że srogą spełniłem, twardą bożą służbę I zgodziłem się mieć tu - niepłakaną trumnę. Kto drugi tak bez świata oklasków się zgodzi Iść... taką obojętność, jak ja, mieć dla świata? Być sternikiem duchami napełnionej łodzi, I tak cicho odlecieć - jak duch, gdy odlata? Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna, Co mnie żywemu na nic... tylko czoło zdobi; Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna, Aż was, zjadacze chleba - w aniołów przerobi. Poetycki testament zawiera: stosunek poety do przyjaciół i narodu; Prośby poety; Nakazy dla narodu; Podkreślenie spełnienia przez poetę patriotycznego obowiązku wobec ojczyzny; Nastrój smutku i osamotnienia poety; Określenie roli swojej poezji w życiu narodu w przyszłości.

44 Grób Agamemnona Druga część to bolesny rozrachunek z własnym narodem, któremu poeta pragnie uświadomić zarówno przyczyny klęski powstania listopadowego, jak i utraty niepodległości. Słowacki w poetyckiej wizji ukazuje siebie mknącego na koniu przez Grecję. Żaden Polak nie ma prawa zatrzymać się pod Termopilami, gdzie Grecy bohatersko walcząc z Persami zginęli (wszyscy), nikt nie oddał się do niewoli, a czyn ich na zawsze pozostał symbolem patriotyzmu i poświęcenia dla ojczyzny. Niestety, Polacy nie wykazali się taką odwagą i gotowością poświęcenia życia dla ojczyzny. O! Polsko! póki ty duszę anielską Będziesz więziła w czerepie rubasznym, Poty kat będzie rąbał twoje cielsko, Poty nie będzie twój miecz zemsty strasznym, Poty mieć będziesz hyjenę na sobie, I grób - i oczy otworzone w grobie. Zrzuć do ostatka te płachty ohydne, Tę - Dejaniry palącą koszulę: A wstań jak wielkie posągi bezwstydne, Naga - w styksowym wykąpana mule, Nowa - nagością żelazną bezczelna - Nie zawstydzona niczém - nieśmiertelna. Utwór powstał w 1839r. jako fragment pieśni VIII „Podróży do Ziemi Świętej z Neapolu” Inspiracją do jego napisania stał się pobyt Juliusza Słowackiego w budowli, którą wówczas uważano za grobowiec króla Agamemnona (króla Argos i Myken, naczelnego wodza wojsk greckich pod Troją), a która po późniejszych badaniach okazała się być skarbcem Arteusza. Wiersz wyraźnie dzieli się na dwie części. Część pierwsza ma charakter luźnych refleksji, dotyczących własnej poezji, które poeta snuje w trakcie zwiedzania grobu Agamemnona. Niech fantastycznie lutnia nastrojona Wtóruje myśli posępnej i ciemnej, Bom oto wstąpił w grób Agamemnona I siedzę cichy w kopule podziemnej...

45 Hymn Gatunek literacki Tytuł liryku Słowackiego wskazuje na gatunek, jakim jest hymn. Tak sklasyfikowane dzieło powinno mieć uroczysty ton i być napisane tzw. stylem wysokim. Omawiany wiersz charakteryzuje się współwystępowaniem dwóch stylów (tzw. prosty w odniesieniu do stanu uczuć podmiotu – por. epitety, tzw. wzniosły w opisie dzieła Stwórcy – por. peryfrazy). J est napisany w tonie osobistego wyznania. Hymn, powinien być modlitwą pewnej zbiorowości. W omawianym tekście mamy do czynienia z prywatnym wezwaniem jednego człowieka do Boga (romantyczny kult jednostki). Zgodnie z konwencją gatunku, tekst powinien być wyrazem czci dla Stwórcy (hymn in. pieśń pochwalna, por. regularną budowę tekstu i apostrofy użyte w funkcji refrenu).Wprawdzie tekst eksponuje uczucia podmiotu, jednak możemy, na podstawie ostatniej strofy, wysnuć wniosek, że świadomość kruchości życia człowieka, w kontekście wieczności dzieł Boga, stanowi swoisty akt uznania i podziwu dla potężnego Stwórcy. Tekst Słowackiego jest zatem stylizowany na hymn, choć modyfikuje (zgodnie z konwencją romantyzmu) wyznaczniki tego gatunku. Ponieważ na pierwszy plan utworu wysuwa się postać podmiotu i jego wewnętrzny świat przeżyć (a nie religijne uwielbienie dla Stwórcy), zatem możemy wskazać na elegijny ton dzieła. Wiersz ten powstał w czasie podróży morskiej poety do Aleksandrii w roku Słowacki był emigrantem, skazanym na życie z dala od ojczyzny. W czasie swoich podróży odwiedził m.in. Włochy, Grecję, Egipt, Palestynę. Jednak w ich trakcie wzrastało w nim poczucie oddalenia od kraju rodzinnego, poczucie samotności i opuszczenia. Utwór ten ukazuje obraz poety - tułacza oraz poety - pielgrzyma.

46 A.Mickiewicz Pan Tadeusz http://pan-tadeusz.klp.pl/

47 Pan Tadeusz jest epopeją.
Gatunek ten wywodzi się ze starożytności. Epos homerycki charakteryzował się: dużymi rozmiarami, wielowątkowością, był napisany wierszem, prezentował losy wybitnej jednostki na tle ważnych, przełomowych dziejów. występował bohater zbiorowy, wszechwiedzący narrator ujawniał się w inwokacji oraz w częstych bezpośrednich wypowiedziach kierowanych do odbiorców, dominujący, obok opowiadania, opis był bardzo realistyczny i szczegółowy, utwór napisany był stylem podniosłym, współistniały i przenikały się dwa światy – ludzi i bogów, często występowały stałe epitety oraz rozbudowane porównania (tzw. homeryckie) stosowano także retardację (fragmenty tekstu, które zatrzymywały akcję).

48 Mała ojczyzna to miejsce szczególne istotne, z którym wiążą się najważniejsze życiowe wspomnienia. Może być to kraina lat dziecinnych, kiedy to następowały pierwsze wtajemniczenia, kiedy następowało zdobywanie wiedzy i dojrzałości. Mała ojczyzna to niewielka przestrzeń, posiadająca jednak niezwykle doniosłe znaczenie dla dalszych ludzkich losów, głęboko zapadająca w pamięć. Termin ten nie zakłada ściśle pojętych granic, może oznaczać kilka domów (lub nawet jeden) albo rozciągać się na niemal bezkresne przestrzenie. Tworzą ją bowiem nie tylko miejsca, ale i ludzie ze swoją kulturą, historią, tradycjami, wierzeniami. Mała ojczyzna sprzyja powstawaniu silnych lokalnych więzi, jakie łączą daną mikrospołeczność. Owe miejsca (lub miejsce) bliskie sercu człowieka pełnią także funkcję mitotwórczą, sprzyjają idealizacji wspomnień i budzą nostalgię. Stanowią także wspaniałą inspirację dla twórców kultury i sztuki. Są na koniec pewnym punktem oderwania się od zmiennej i niepewnej codzienności, sprzyjają poszukiwaniu dawnego szczęścia, prostoty, moralności i tożsamości – narodowej, etnicznej, regionalnej, obywatelskiej.

49 Cyprian Norwid ( ) Utalentowany malarsko od najmłodszych lat musiał starać się o zapewnienie sobie materialnego bytu (rodzice bardzo wcześnie osierocili go). Poeta kształcił się w Warszawie. W 1842 roku wyjechał za granicę (Drezno, Monachium i Florencja). Nieszczęśliwie zakochał się w Marii Kalegris. W 1846 roku został osadzony w więzieniu berlińskim (podejrzenia o udział w antycarskich ruchach). W latach mieszkał w Ameryce. Twórca borykał się z problemami finansowymi, samotnością oraz postępującą chorobą (dotknięty głuchotą). Liczne utwory Norwida nie zostały opublikowane za życia poety. Autor był nie tylko poetą, ale także prozaikiem (Czarne kwiaty) czy dramaturgiem (Pierścień wielkiej damy). Dopiero w epoce Młodej Polski twórca zyskuje pośmiertne uznanie wśród odbiorców. Więcej:

50 Źródła (główne, grafiki… różne inne strony):