Jerzy Wilde Katedra Pszczelnictwa, Wydział Bioinżynierii Zwierząt,

Prezentacja na temat: "Jerzy Wilde Katedra Pszczelnictwa, Wydział Bioinżynierii Zwierząt,"— Zapis prezentacji:

1 Przyszłość polskiego pszczelarstwa zależy od skutecznego pokonywania jego zagrożeń
Jerzy Wilde Katedra Pszczelnictwa, Wydział Bioinżynierii Zwierząt, UWM Olsztyn Konferencja pszczelarska Narodowy Uniwersytet Medycyny  Weterynarii i Biotechnologii Lwów,

2 jerzy. wilde@uwm. edu. pl http://www. uwm. edu

3 Najważniejsze zagrożenia
Warroza Nosemozy – Nosema apis i Nosema ceranae Zgnilce - zgnilec złośliwy (amerykański) i zgnilec łagodny (europejski) Neonikotynoidy? i ‘klasyczne’ pestycydy Choroby wirusowe Środowisko zewnętrzne

4 Najważniejsze zagrożenia
CCD? (Colony Collapse Disorder), zespół masowego ginięcia pszczół miodnych BCM – Bad Colony Management, niewłaściwa opieka rodzin pszczelich, nieodpowiednia gospodarka pasieczna Zabiegi hodowlane

5 Pszczelarstwo ważnym element rozwoju gospodarczego Polski:
1. Bezpośrednia produkcja (miód, wosk, obnóża pyłkowe, pierzga, mleczko i jad pszczeli). 2. Zapylanie upraw entomofilnych (1/3 produkcji wytwarzanej w rolnictwie jest zasługą zapylającej roli pszczół i dziko żyjących owadów zapylających). 3. Zwiększają plon owoców i nasion roślin owadopylnych średnio o 30%. 4. Ogniwo równowagi ekologicznej.

6 5. Dodatkowy zarobek dla pracujących w innych zawodach.
6. Zatrudnienie bezrobotnym. 7. Działanie inspiracyjne i kulturotwórcze pszczelarstwa. 8. Obcowanie z pszczołami – bezpośredni kontakt z przyrodą. 9. Rozładowanie emocji i stresu. 10. Satysfakcja i zwykła przyjemność.

7 Warroza – poważną chorobą
Warroza jest najbardziej rozpowszechnioną i poważną chorobą zakaźną czerwiu i owadów dorosłych. Choroba ta została umieszczona przez Międzynarodowy Urząd do spraw Epizootii (OIE) na liście B chorób zakaźnych zwierząt. UE walkę z warrozą uznaje za sprawę priorytetową W Polsce na mocy ustawy z 24 kwietnia 1997 r. o zwalczaniu chorób zakaźych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej (z późn. zm.) choroba podlega obowiązkowi rejestracji.

8 Skutki inwazji V. destructor
1-3 roztocza żerujace na poczwarce robotnicy powodują u niej spadek objętości hemolimfy o 24%, natomiast poczwarka trutnia traci średnio w wyniku takiej inwazji 18% hemolimfy - zaburzenia rozwojowe i skrócenie długości życia robotnic nawet o 50% >6 żerujacych na poczwarce samic – śmierć czerwiu

9

10 Mechaniczne uszkodzenia powłok ciała pszczół i czerwiu (wrota zakażenia)
Przenoszenie chorób grzybiczych, bakteryjnych, wirusowych (ABPV, KBV, SBV, DWV, CWV, BQCV) Obniżenie odporności W wyniku podwyższonej śmiertelnośći pszczół i zamierania czerwiu matka zmuszona jest do intensywniejszego czerwienia, co powoduje jej szybszą eksploatację Zwiększona skłonność pszczół do rojenia się

11 Reinwazja W warunkach terenowych populacja Varroa w rodzinach pszczelich jest wzmacniana poprzez pasożyty przybywające z pasiek sąsiednich na rabujących lub błądzących pszczołach. Sprzyja temu fakt nie leczenia warrozy lub źle prowadzonej terapii przez sąsiednich pszczelarzy → podczas rabunków i błądzenia pszczół. W Szwajcarii w 2012 roku stwierdzono, że wpływ reinwazji na ponowne porażenie wyleczonych rodzin jest znacznie większy niż dotychczas przypuszczano. Dowiedziono, że późną jesienią jednego dnia może wniknąć do jednej rodziny pszczelej nawet 300 samic Varroa, z pni sąsiadujących z pasieką nawet w odległości 2 km. Gospodarka wędrowna → nasze pasieki są jeszcze bardziej podatne na atak pasożytów Varroa z zewnątrz

12

13 Monitorowanie poziomu inwazji Varroa destructor
Wykonuje się tuż przed i tuż po zasadniczym leczeniu Badanie porażenia pszczół słoik z wodą, dwa sita (3,5-4mm, 0,8mm) słoik z alkoholem, sita metoda flotacji – woda + detergent bezpośrednie oglądanie wytrząsarka St. por = (liczba V. destructor/liczba pszczół w próbie) x 100 St. por. < 2% - niskie

14

15

16 Można polecać 1. Bardzo prosta 2. Bardziej przyjazna 3. Bezpośrednio na pasiece 4. Wystarczająco dokładna

17 Badanie naturalnego osypu V. destructor
Określenie wielkości porażenia: średni dobowy osyp pasożyta z dwóch ostatnich tygodni lipca < 1 samica na dobę – małe porażenie Przewidywanie porażenia jesienią: VI/VII – 6 i więcej, VII – 8 i więcej, VII/VIII – 10 i więcej – porażenie krytyczne (3-4 tys. pasożytów na rodzinę)

18 Letnie zabiegi Wymiana gniazda = zabranie czerwiu i pozostawienie rodzin na samej węzie

19

20 Przebieg porażenia pszczół przez V.destructor w pasiekach (%)
XLIX Naukowa Konferencja Pszczelarska Puławy marca 2012

21 Straty rodzin w pasiekach doświadczalnych w Polsce (%)
Chi2 współczynnik kontyngencji = 0,597, p=0,0000 XLIX Naukowa Konferencja Pszczelarska Puławy marca 2012

22 Nosemozy Wiele lat temu w pasiekach zarodowych i reprodukcyjnych w Polsce hodowcy mieli obowiązek eliminowania z hodowli rodzin porażonych Nosema apis Program eliminacji rodzin reprodukcyjnych porażonych Nosemą apis w pasiekach hodowlanych w Danii w latach dał bardzo dobre efekty: Z 80% rodzin porażonych już po 5 latach było już tylko 20%, a po 8 latch mniej niż 5%. Zamiast pszczół do prób należy pobierać 60 osobników. Badanie tych pszczół w ostatnich latach = odporne na Nosemę

23 Zgnilec złośliwy Można by zastosować ten sam schemat selekcji, polegający na eliminowaniu rodzin nie tylko z objawami klinicznymi, ale nade wszystko tych, u których stwierdza się przetrwalniki Paenibacillus larvae, jeszcze przed wystąpieniem widocznych objawów klinicznych

24 Neonikotynoidy 1. Nie ma sensu próba zbiorcza jak to jest obecnie w warunkach programu Wsparcie rynku produktów pszczelich. 2. Należałoby badać wszystkie, a nie 5% liczby rodzin w pasiece. 3. Jest to jednak niemożliwe z powodu kosztów..

25 Jerzy Wilde1, Artur Miszczak2, Piotr Sikorski2, Katarzyna Zagibajło2
WPŁYW SUBLETALNYCH DAWEK IMIDACHLOPRYDU ZAWARTEGO W POKARMIE NA PRZEŻYWALNOŚĆ PSZCZÓŁ Jerzy Wilde1, Artur Miszczak2, Piotr Sikorski2, Katarzyna Zagibajło2 1 Katedra Pszczelnictwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski 2 Zakład Badania Bezpieczeństwa Żywności, Instytut Ogrodnictwa NKP 2012

26 12 (4 x 3) uliki weselne Mini-Plus
WPŁYW SUBLETALNYCH DAWEK IMIDACHLOPRYDU ZAWARTEGO W POKARMIE NA PRZEŻYWALNOŚĆ PSZCZÓŁ 12 (4 x 3) uliki weselne Mini-Plus 3 karmione syropem bez IMD (kontrola) 3 karmione syropem z 0,1 ppb IMD 3 karmione syropem z 1 ppb IMD 3 karmione syropem z 10 ppb IMD

27 Zmierzony poziom IMD (ppb = ng/g)
Poziom IMD w zapasie Pokarm (traktowanie) Zmierzony poziom IMD (ppb = ng/g) Apistar (0ppb IMD – kontrola) >0,2* >0,2 Apistar (0,1 ppb IMD) Apistar (1 ppb IMD) 0,47 0,50 0,53 Apistar (10 ppb IMD) 5,10 5,52 5,50 Uwaga: Pomiary wykonano w 3 powtórzeniach (n=3) * >0,2 – limit detekcji metody analitycznej

28 Wpływ imidachloprydu na poziom białek
i aktywność proteinaz 36 rodzin pszczelich 12 rodzin 12 rodzin 12 rodzin Grupa I kontrola Grupa III Imidachlopryd 200 ppb Grupa II imidachlopryd 5ppb

29 Wnioski Nie wykazano objawów zatrucia pestycydem rodzin pszczelich w warunkach pasiecznych Nie obserwowano różnic w aktywności lotnej zbieraczek, jak i w zimowaniu pszczół, a zazimowane rodziny we wszystkich grupach przezimowały Stwierdzono zmniejszenie stężenia białka w ekstrakcie z A. mellifera wraz ze zwiększeniem dawki imidachloprydu i czasem jaki upłynął od kontaktu Wykazano obniżenie aktywności proteinaz i redukcję biosyntezy białek pod wpływem użytych dawek pestycydu.

30 Wnioski Stwierdzono zależność pomiędzy stężeniem białka w ekstrakcie z A. mellifera, a wysokością podawanej dawki imidachloprydu i czasem jaki upłynął od kontaktu Na redukcję biosyntezy białek w badanych próbach wskazuje zmniejszenie się ilości frakcji białek i ich zawartości we frakcjach w odniesieniu do kontroli Wykazano obniżenie aktywności proteinaz pod wpływem użytych dawek pestycydu.

31 M. SŁOWIŃSKA1, J. NYNCA1, J. WILDE2, B. BĄK2, M. SIUDA2, A. CIERESZKO1
Całkowita pojemność antyoksydacyjna hemolimfy pszczoły w zależności od wieku, ekspozycji na pestycydy oraz porównanie do całkowitej pojemności antyoksydacyjnej plazmy nasienia trutni* M. SŁOWIŃSKA1, J. NYNCA1, J. WILDE2, B. BĄK2, M. SIUDA2, A. CIERESZKO1 1 Zakład Biologii Gamet i Zarodka, Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności Polskiej Akademii Nauk, Olsztyn, Tuwima 10, Olsztyn 2 Katedra Pszczelarstwa, Wydział Bioinżynierii Zwierząt, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Słoneczna 48, Olsztyn NKP 2015

32 Całkowita pojemność antyoksydacyjna hemolimfy pszczoły w zależności od wieku, ekspozycji
na pestycydy oraz porównanie do całkowitej pojemności antyoksydacyjnej plazmy nasienia trutni* Wykazano wpływ IMD na TAC hemolimfy pszczół 1 dniowych, natomiast w przypadku pszczół 30 dniowych nie wykazano wpływu IMD. W wyniku działania IMD w dawkach 5 oraz 200 ppb TAC hemolimfy 1 dniowych pszczół ulegał obniżeniu z 2,37 do 1,46 mM Troloxu (P≤0,05). Tables 1. TAC of hemolymph in relation to age and exposure to pesticide Figure 5. TAC of hemolymph in relation to the age and IMD exposure. Data represent mean values ± SD. Different letters indicate statistical significance at P ≤ N –15 samples of hemolymph from individual bees.

33 Sperm parameters of honeybee drones exposed to imidacloprid
Andrzej CIERESZKO1, Jerzy WILDE2, Grzegorz J. DIETRICH1, Maciej SIUDA2, Beata BĄK2, Sylwia JUDYCKA1, Halina KAROL1 1Instytut Rozrodu Zwierzat i Badan Zywnosci Polska Akademia Nauk 2Katedra Pszczelnictwa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Our results strongly suggest that neonicotinoids can negatively affect honeybee drone sperm quality. Consequently, exposure of honeybees to neonicotinoids can seriously disturb the reproductive potential of drones and potentially lead to a failure of colonies. It is important to emphasize that IMD actions can be strongly affected by colonies.

34 CCD czy BCM Colony Collapse Disorder czy Bad Colony Management czyli
Masowe ginięcie rodzin pszczelich czy zaniedbania pszczelarzy?

35 Czynniki środowiskowe
W mieście coraz łatwiejsze dla utrzymania pszczół – intensywnie rozwijające się pszczelarstwo na dachach wielkich miast Coraz trudniejsze na obszarach rolniczo intensywnie użytkowanych: pestycydy, monokultury. Nadzieja w programach rolno-środowiskowych i konieczności ugorowania części ziemi rolnej

36 Zabiegi hodowlane Poprawienie jakości matek hodowlanych może nastąpić także poprzez wprowadzenie do programów hodowlanych elementów selekcji pszczół na odporność na choroby

37 Wędrówka w 2011 roku 64 pniowej pasieki na wrzosy (tam i z powrotem), oddalonej 150 km od miejsca wcześniejszego postoju pasieki, samochodem własnym i przyczepką kosztowała tylko 4,65 zł/1 pień. Realnie było to mniej niż 0,2 kg miodu wrzosowego z rodziny, którego odwirowano po 8,5 kg z pnia, a sprzedawany był po 28 zł/1kg.

38 Niestety zaledwie 25-28% pszczelarzy w Polsce przewozi pszczoły w trakcie sezonu.
system używanego w ula ich stan techniczny (stopień zużycia), 90-95% korzysta zaledwie z 1-2 pożytków nowy system uli to wędrówki nawet do km i wykorzystywanie nawet 5-6 pożytków w sezonie (i tak dwukrotnie mniej niż w Niemczech).

39 2. Wprowadzanie intensywnej gospodarki wędrownej, polegającej na podwożeniu rodzin w sezonie pasiecznym na co najmniej 6-8 pożytków oraz na pożytki oddalone nawet do km

40 Brak możliwości w Polsce znalezienia więcej niż 3-4 pożytków
Już w 1987 roku Pidek na podstawie analizy 256 pasiek z terenu całego kraju określa 14 następujących, wykorzystywanych przez pszczelarzy pożytków: rzepak ozimy, lipa, sady, akacja, mniszek, malina, spadź, łąki, roślinność leśna, koniczyna, kruszyna, ognicha, gorczyca, facelia.

41 Dodatkowo: rzepak jary, bobik, gryka, wyka ozima, fasola nasienna, kapusta nasienna, cebula, ogórecznik lekarski, nawłoć i wrzosy. Łącznie dysponujemy 24 pożytkami.

42 Kontrola właściwego rozwoju rodzin wymaga systematycznego przeglądu pasieki. Przy produkcji miodu powinien być on wykonywany co 7-10 dni. Nie zaleca się wykonywania przeglądów częściej niż 1 raz w tygodniu, gdyż przeszkadza to w rozwoju rodziny, powodując spadek produkcyjności.

43 8. Pozyskiwanie pyłku i pierzgi

44 Wprowadzenie na szerszą skalę pozyskiwania pyłku:
duża wydajność nawet w lata niekorzystne pod względem produkcji miodu, produkcja mniej zależna od warunków klimatycznych, nie wymagająca siły fizycznej.

45 Reżim technologiczny Rodziny zbyt słabe - zbyt mało pszczół lotnych, które mogłyby wykorzystać intensywnie pożytek. Rodziny zbyt silne - pszczoły najczęściej wchodzą w nastrój rojowy, który nie sprzyja intensywnej pracy. Farrar (1973) 4 krotny wzrost siły rodziny spowodował 6 krotny wzrost wydajności.

46 Siła rodziny (liczba pszczół) Wielokrotność wzrostu
W praktyce można uzyskać znacznie większe wydajności, co w dużej mierze zależy od siły rodzin (Farrar 1973) Siła rodziny (liczba pszczół) Zbiór miodu (kg) Wielokrotność wzrostu Pszczół miodu 15 000 7 1 1,0 30 000 19 2 2,7 45 000 30 3 4,3 60 000 42 4 6,0

47

48 IV grupa (K) – grupa kontrolna, która nie była leczona
Najbardziej narażona na upadki rodzin, odnawiana poprzez tworzone odkłady z rodzin, które przetrwały

49 Wiele innych chorób (zgnilec amerykański, Nosema apis, ale także Nosema ceranae) nasilają swoją inwazyjność w przypadku, gdy liczba roztoczy w rodzinie jest duża. 5% roztoczy na pszczołach dorosłych stanowi już poważne zagrożenie dla istnienia rodziny pszczelej. Jest to w silnej, przygotowanej do zimowli rodzinie liczącej 15 tys. osobników, zaledwie 750 samic Varroa. Przyjmuje się, że kiedy rozwój warrozy przekroczy 1500 roztoczy w rodzinie liczącej 15 tys. osobników szanse na skuteczne wyleczenie rodziny i jej przezimowanie są małe → rozwój ww. chorób

50 Wirusy Może obowiązywać ta sama strategia eliminowania rodzin chorych co w przypadku nosemoz czy zgnilców Jest to tylko kwestia kosztów badań, choć one często diagnozują: Bezobjawowe zakażenia wirusowe pszczół - stan rodziny pszczelej, w którym mimo istnienia zakażenia wirusowego objawy nie są obserwowane.

51 DZIĘKUJĘ PAŃSTWU ZA UWAGĘ