Odrębności i specyfika opiniowania sądowo- psychiatrycznego nieletnich. Stan prawny i praktyczne implikacje kliniczne. MACIEJ KRASUCKI, MAREK IGNACZAK,

Prezentacja na temat: "Odrębności i specyfika opiniowania sądowo- psychiatrycznego nieletnich. Stan prawny i praktyczne implikacje kliniczne. MACIEJ KRASUCKI, MAREK IGNACZAK,"— Zapis prezentacji:

1 Odrębności i specyfika opiniowania sądowo- psychiatrycznego nieletnich. Stan prawny i praktyczne implikacje kliniczne. MACIEJ KRASUCKI, MAREK IGNACZAK, MARCIN WAŁECKI, ARKADIUSZ NIEDOBOREK Z Krajowego Ośrodka Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w Garwolinie

2 Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz. U. Nr 91, poz. 1010 z 28 października 2000 r.) Ustawa zawiera dwa zasadnicze cele: 1) „przeciwdziałanie demoralizacji i przestępczości nieletnich i stworzenie warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego” 1) „przeciwdziałanie demoralizacji i przestępczości nieletnich i stworzenie warunków powrotu do normalnego życia nieletnim, którzy popadli w konflikt z prawem bądź z zasadami współżycia społecznego” 2) „umacnianie funkcji opiekuńczo-wychowawczej i poczucia odpowiedzialności rodzin za wychowanie nieletnich na świadomych swych obowiązków członków społeczeństwa.”

3 Art. 1 § 1 ustawy określa zakres ustawy. Art. 1 § 1 ustawy określa zakres ustawy. (1) zapobieganie i zwalczanie demoralizacji w stosunku do osób, które nie ukończyły 18 r.ż (1) zapobieganie i zwalczanie demoralizacji w stosunku do osób, które nie ukończyły 18 r.ż (2) postępowanie w sprawach o czyn karalny, nieletnim jest osoba między 13 a 18 rokiem życia; (2) postępowanie w sprawach o czyn karalny, nieletnim jest osoba między 13 a 18 rokiem życia; (3) wykonywanie środków wychowawczych lub poprawczych – do ukończenia 21 roku życia (3) wykonywanie środków wychowawczych lub poprawczych – do ukończenia 21 roku życia „Nieletnim” jest osoba, o której mowa w § 1. „Nieletnim” jest osoba, o której mowa w § 1.

4 Art. 2 zawęża zakres stosowania przepisów u.p.n. tylko do tych nieletnich, którzy wykazują przejawy demoralizacji lub dopuścili się czynu karalnego. Art. 2 zawęża zakres stosowania przepisów u.p.n. tylko do tych nieletnich, którzy wykazują przejawy demoralizacji lub dopuścili się czynu karalnego. Art. 3 u.p.n wskazuje na konieczność kierowania się w sprawach nieletnich jego dobrem w pierwszym rzędzie, a także interesem społecznym (§ 1), mając na uwadze Art. 3 u.p.n wskazuje na konieczność kierowania się w sprawach nieletnich jego dobrem w pierwszym rzędzie, a także interesem społecznym (§ 1), mając na uwadze „ osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego” (§2). „ osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego” (§2).

5 Sprawami nieletnich zajmuje się Sąd Rodzinny, co zawarte jest w art. 15 u.p.n. „ Sprawy nieletnich należą do właściwości sądu rodzinnego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej”

6 Sprawami nieletnich zajmuje się sąd rodzinny, prócz wyjątków zawartych w artykułach : art.16 § 2 – w przypadkach szczególnie uzasadnionych art.16 § 2 – w przypadkach szczególnie uzasadnionych dobrem wymiaru sprawiedliwości, mających charakter wyjątkowy, w których sprawa nieletniego może być prowadzona łącznie ze sprawą dorosłego art.18 - gdy zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2 kk art.18 - gdy zachodzą podstawy do orzeczenia wobec nieletniego kary na podstawie art. 10 § 2 kk a także, gdy nieletni dopuścił się przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, a postępowanie wszczęto po ukończeniu przez niego 18 lat

7 Art. 10 § 2 k.k. przewiduje, że nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, 148, 156, 163, 166, 173, 197, 252, 280 przewiduje, że nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, 148, 156, 163, 166, 173, 197, 252, 280 „ może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli stosowane poprzednio środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne” W obecnie obowiązującym kodeksie karnym nieprzekraczalną granicą odpowiedzialności karnej nieletniego jest wiek 15 lat. W obecnie obowiązującym kodeksie karnym nieprzekraczalną granicą odpowiedzialności karnej nieletniego jest wiek 15 lat.

8 Zgodnie z art. 25a. § 1 u.p.n. „W razie potrzeby uzyskania opinii o stanie zdrowia psychicznego sąd rodzinny zarządza badanie nieletniego, przez co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów” „W razie potrzeby uzyskania opinii o stanie zdrowia psychicznego sąd rodzinny zarządza badanie nieletniego, przez co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów” Na wniosek biegłych psychiatrów do udziału w wydaniu opinii sąd powołuje biegłych innych specjalności Na wniosek biegłych psychiatrów do udziału w wydaniu opinii sąd powołuje biegłych innych specjalności

9 Zgodnie z art. 25a § 2 u.p.n. Opiniujący mają prawo wnioskować o zarządzeniu obserwacji nieletniego w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej, w wypadkach, w których istnieją wątpliwości, co do stanu psychicznego, które nie mogą być rozwiane podczas ambulatoryjnego badania lekarskiego i psychologicznego. Opiniujący mają prawo wnioskować o zarządzeniu obserwacji nieletniego w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej, w wypadkach, w których istnieją wątpliwości, co do stanu psychicznego, które nie mogą być rozwiane podczas ambulatoryjnego badania lekarskiego i psychologicznego.

10 Okolicznościami, które czynią zasadnym badanie stanu psychicznego nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, mogą być w szczególności: - poważny czyn przeciwko zdrowiu i życiu - poważny czyn przeciwko zdrowiu i życiu - wcześniejsze leczenie psychiatryczne i badania sądowo-psychiatryczne - wcześniejsze leczenie psychiatryczne i badania sądowo-psychiatryczne - znacznego stopnia trudności szkolne mogące sugerować występowanie u nieletniego upośledzenia umysłowego, lub stwierdzone wcześniej upośledzenie umysłowe - znacznego stopnia trudności szkolne mogące sugerować występowanie u nieletniego upośledzenia umysłowego, lub stwierdzone wcześniej upośledzenie umysłowe - popełnienie czynu dziwacznego, niezrozumiale motywowanego przez nieletniego, nieadekwatnego do wcześniejszego jego funkcjonowania. - popełnienie czynu dziwacznego, niezrozumiale motywowanego przez nieletniego, nieadekwatnego do wcześniejszego jego funkcjonowania.

11 Opiniowanie alternatywne Wiek pomiędzy 15 a 17 rokiem życia Wiek pomiędzy 15 a 17 rokiem życia Czyn zabroniony wymieniony w art. 10 § 2 k.k. Czyn zabroniony wymieniony w art. 10 § 2 k.k. Postępowanie na zasadzie : I) Kodeksu Karnego lub I) Kodeksu Karnego lub II) Ustawy o postępowaniu w sprawach II) Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. nieletnich.

12 I. Postępowanie na zasadzie Kodeksu Karnego » Opinia o poczytalności sprawcy (jak w przypadku dorosłych) » Opinia o poczytalności sprawcy (jak w przypadku dorosłych) 1) stan psychiczny nieletniego w czasie popełniania czynu karalnego 1) stan psychiczny nieletniego w czasie popełniania czynu karalnego 2) zdolność rozpoznania znaczenia zarzucanego 2) zdolność rozpoznania znaczenia zarzucanego nieletniemu czynu i zdolność kierowania swoim nieletniemu czynu i zdolność kierowania swoim postępowaniem postępowaniem 3) potrzebę zastosowania leczniczego środka 3) potrzebę zastosowania leczniczego środka zabezpieczającego zabezpieczającego 4) zdolność uczestnictwa w dalszym postępowaniu 4) zdolność uczestnictwa w dalszym postępowaniu karnym i odbywania kary pozbawienia wolności. karnym i odbywania kary pozbawienia wolności.

13 II. Postępowanie na zasadzie Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich a) brak odchyleń od normy psychicznej (i tym samym zachowaną poczytalność – w kategoriach kk) » brak uzasadnienia do stosowania środków » brak uzasadnienia do stosowania środków leczniczych leczniczych b) stwierdzenie odchyleń w stanie psychicznym (także takie, które nie ogranicza poczytalności w kategoriach kk ) » 1) środki w postaci postępowania » 1) środki w postaci postępowania leczniczego lub wychowawczego leczniczego lub wychowawczego » 2) wniesienie o wydanie opinii przez » 2) wniesienie o wydanie opinii przez biegłych innych specjalności biegłych innych specjalności (art.. 25a u.p.n. §1). (art.. 25a u.p.n. §1).

14 Poczytalność, poczytalność ograniczona, niepoczytalność Opiniowanie sądowo-psychiatryczne w sprawach nieletnich - brak określania przez biegłych oceny ich „rozeznania” - brak odniesienia do pojęcia „poczytalności” - biegli psychiatrzy i psycholodzy wydają opinię oceniającą stan zdrowia psychicznego nieletniego w chwili dokonywania czynu zabronionego i obecnie (!) i decydują o ewentualnej potrzebie zastosowania wobec niego odpowiednich środków leczniczo – wychowawczych.

15 Art. 12 u.p.n „ W razie stwierdzenia u nieletniego upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź upośledzenia umysłowego, choroby psychicznej lub innego zakłócenia czynności psychicznych bądź nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia nałogowego używania alkoholu albo innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia Sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub odpowiednim zakładzie leczniczym. … Sąd rodzinny może orzec umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub odpowiednim zakładzie leczniczym. …

16 Art. 12 u.p.n. … Jeżeli zachodzi potrzeba zapewnienia nieletniemu jedynie opieki wychowawczej Sąd może orzec umieszczenie go w odpowiedniej placówce opiekuńczo- wychowawczej, a w przypadku, gdy nieletni jest upośledzony umysłowo w stopniu głębokim i wymaga jedynie opieki – w domu pomocy społecznej ”.

17 Obserwacja sądowo-psychiatryczna Obserwacja nieletniego w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej ( art. 25a § 2 u.p.n) Obserwacja nieletniego w publicznym zakładzie opieki zdrowotnej ( art. 25a § 2 u.p.n) Okres obserwacji nie może przekraczać 6 tygodni, bez możliwości przedłużenia go Okres obserwacji nie może przekraczać 6 tygodni, bez możliwości przedłużenia go Biegli mogą wskazać w swoim wniosku typ szpitala w którym nieletni winien być poddany obserwacji: Biegli mogą wskazać w swoim wniosku typ szpitala w którym nieletni winien być poddany obserwacji: 1) oddziały psychiatryczne dla dzieci i młodzieży o zwykłym poziomie zabezpieczenia 1) oddziały psychiatryczne dla dzieci i młodzieży o zwykłym poziomie zabezpieczenia 2) zakłady (oddziały) psychiatryczne o wzmocnionym zabezpieczeniu 2) zakłady (oddziały) psychiatryczne o wzmocnionym zabezpieczeniu 3) zakład opieki zdrowotnej o maksymalnym stopniu zabezpieczenia 3) zakład opieki zdrowotnej o maksymalnym stopniu zabezpieczenia ( Krajowy Ośrodek Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w Garwolinie) ( Krajowy Ośrodek Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w Garwolinie)

18 Środki leczniczo-wychowawcze Biegli psychiatrzy opiniujący nieletniego sugerując konieczność zastosowania wobec niego środków leczniczo-wychowawczych mogą określić, jaki rodzaj zastosowanych środków byłby w danym przypadku wskazany Biegli psychiatrzy opiniujący nieletniego sugerując konieczność zastosowania wobec niego środków leczniczo-wychowawczych mogą określić, jaki rodzaj zastosowanych środków byłby w danym przypadku wskazany Wybór rodzaju ośrodka w którym realizowane będą środki leczniczo-wychowawcze pozostaje w gestii sądu Wybór rodzaju ośrodka w którym realizowane będą środki leczniczo-wychowawcze pozostaje w gestii sądu Wsparcie w postaci istniejącej przy dyrektorze Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie komisji kwalifikującej nieletnich do odpowiednich zakładów. Wsparcie w postaci istniejącej przy dyrektorze Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie komisji kwalifikującej nieletnich do odpowiednich zakładów.

19 Środki leczniczo-wychowawcze Sąd kieruje nieletnich do: 1) publicznych zakładów psychiatrycznej opieki zdrowotnej dysponujących warunkami: 1) publicznych zakładów psychiatrycznej opieki zdrowotnej dysponujących warunkami: maksymalnego zabezpieczenia( Krajowy Ośrodek Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w Garwolinie – utworzony na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 15.04.2004, obejmującym obszarem swojego działania cały kraj). maksymalnego zabezpieczenia( Krajowy Ośrodek Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w Garwolinie – utworzony na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 15.04.2004, obejmującym obszarem swojego działania cały kraj). wzmocnionego zabezpieczenia (Choroszcz, Zagórze, Lubiąż, Międzyrzecz, Starogard Gdański, Toszek, Branice, Gorzów Wielkopolski, Gostynin; nieletniego umieszcza się w zakładzie właściwym ze względu na jego miejsce zamieszkania - § 2 ust. 3 rozporządzenia) - System zakładów o wzmocnionym stopniu zabezpieczenia jest aktualnie w fazie tworzenia i powstanie nie wcześniej niż w 2008 roku wzmocnionego zabezpieczenia (Choroszcz, Zagórze, Lubiąż, Międzyrzecz, Starogard Gdański, Toszek, Branice, Gorzów Wielkopolski, Gostynin; nieletniego umieszcza się w zakładzie właściwym ze względu na jego miejsce zamieszkania - § 2 ust. 3 rozporządzenia) - System zakładów o wzmocnionym stopniu zabezpieczenia jest aktualnie w fazie tworzenia i powstanie nie wcześniej niż w 2008 roku

20 Środki leczniczo-wychowawcze 2) publicznych zakładów lecznictwa odwykowego dysponujących warunkami wzmocnionego zabezpieczenia ( w fazie tworzenia ) 2) publicznych zakładów lecznictwa odwykowego dysponujących warunkami wzmocnionego zabezpieczenia ( w fazie tworzenia ) 3) innych publicznych zakładów opieki zdrowotnej sprawujących opiekę medyczną nad osobami z upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną bądź innymi zakłóceniami czynności psychicznych, w tym uzależnionych od alkoholu albo substancji psychoaktywnych. 3) innych publicznych zakładów opieki zdrowotnej sprawujących opiekę medyczną nad osobami z upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną bądź innymi zakłóceniami czynności psychicznych, w tym uzależnionych od alkoholu albo substancji psychoaktywnych. 4) innych publicznych zakładów opieki zdrowotnej dla chorych przewlekle, zakaźnie albo na chorobę wymagających specjalistycznych zabiegów lub procedur 4) innych publicznych zakładów opieki zdrowotnej dla chorych przewlekle, zakaźnie albo na chorobę wymagających specjalistycznych zabiegów lub procedur

21 Obserwacja sądowo-psychiatryczna Biegli wskazują na dany typ zakładu w zależności od rodzajów czynów, których dopuścił się nieletni, rodzaju, skutków zachowań agresywnych lub ucieczkowych w przeszłości, związku pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a zachowaniami niebezpiecznymi Biegli wskazują na dany typ zakładu w zależności od rodzajów czynów, których dopuścił się nieletni, rodzaju, skutków zachowań agresywnych lub ucieczkowych w przeszłości, związku pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a zachowaniami niebezpiecznymi Istotnym jest aby nieletni szczególnie niebezpieczni, którzy dopuścili się ciężkich czynów karalnych obserwowani byli w zakładach zapewniających wysoki stopień bezpieczeństwa innym pacjentom, personelowi oraz im samym czyli o wzmocnionym i maksymalnym stopniu zabezpieczenia. Istotnym jest aby nieletni szczególnie niebezpieczni, którzy dopuścili się ciężkich czynów karalnych obserwowani byli w zakładach zapewniających wysoki stopień bezpieczeństwa innym pacjentom, personelowi oraz im samym czyli o wzmocnionym i maksymalnym stopniu zabezpieczenia.

22 Zakład o maksymalnym stopniu zabezpieczenia „ Do zakładu psychiatrycznej opieki zdrowotnej dysponującego warunkami maksymalnego zabezpieczenia kieruje się nieletniego z zaburzeniami psychicznymi, jeżeli: - powtarzające się zachowania zagrażające życiu lub - powtarzające się zachowania zagrażające życiu lub zdrowiu innych osób lub powodujące niszczenie zdrowiu innych osób lub powodujące niszczenie mienia nie będą mogły być opanowane w zakładzie mienia nie będą mogły być opanowane w zakładzie dysponującym warunkami wzmocnionego dysponującym warunkami wzmocnionego zabezpieczenia; zabezpieczenia; - niemożliwe jest zapobieżenie samowolnemu - niemożliwe jest zapobieżenie samowolnemu oddaleniu nieletniego z zakładu dysponującego oddaleniu nieletniego z zakładu dysponującego warunkami wzmocnionego zabezpieczenia, a nieletni warunkami wzmocnionego zabezpieczenia, a nieletni może stwarzać znaczne zagrożenie poza zakładem.” może stwarzać znaczne zagrożenie poza zakładem.”

23 Zakład o maksymalnym stopniu zabezpieczenia Do zadań ośrodka należą: 1) diagnostyka zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania 2) badania i porady lekarskie 3) leczenie 4) badania psychologiczne i terapia psychologiczna 5) rehabilitacja lecznicza 6) badania diagnostyczne, w tym analityka medyczna 7) pielęgnacja chorych 8) pielęgnacja niepełnosprawnych 9) orzekanie i opiniowanie o stanie zdrowia

24 Orzekanie i opiniowanie o stanie zdrowia pacjentów hospitalizowanych na mocy postanowienia Sądu Rodzinnego i Nieletnich Opinia lekarska o stanie zdrowia i o postępach w leczeniu nieletniego co 6 miesięcy Opinia lekarska o stanie zdrowia i o postępach w leczeniu nieletniego co 6 miesięcy Niezwłoczna informacja do sądu na podstawie opinii lekarskiej, gdy w związku ze zmianą stanu zdrowia nieletniego jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne Niezwłoczna informacja do sądu na podstawie opinii lekarskiej, gdy w związku ze zmianą stanu zdrowia nieletniego jego dalsze pozostawanie w zakładzie nie jest konieczne Nie jest to opinia sądowo-psychiatryczna w sensie prawnym Nie jest to opinia sądowo-psychiatryczna w sensie prawnym Opinia może mieć konstrukcję opinii sądowo- psychiatrycznej i być wydana zgodnie z zasadami sztuki opiniowania przez psychiatrów pracujących w zakładzie Opinia może mieć konstrukcję opinii sądowo- psychiatrycznej i być wydana zgodnie z zasadami sztuki opiniowania przez psychiatrów pracujących w zakładzie

25 Skuteczna kwalifikacja pacjentów opiniowanych do odpowiednich zakładów: Znajomość wskazań do umieszczenia nieletniego w zakładzie o maksymalnym stopniu zabezpieczenia, w zakładach o wzmocnionym stopniu zabezpieczenia Znajomość wskazań do umieszczenia nieletniego w zakładzie o maksymalnym stopniu zabezpieczenia, w zakładach o wzmocnionym stopniu zabezpieczenia Wiedza o możliwościach do oddziaływań leczniczo- terapeutycznych w danym zakładzie Wiedza o możliwościach do oddziaływań leczniczo- terapeutycznych w danym zakładzie Stworzenie kanonów tyczących kwalifikacji opiniowanych do odpowiednich ośrodków, zarówno jeśli chodzi o miejsce przeprowadzania obserwacji sądowo-psychiatrycznych jak i odbywania środków leczniczo-wychowawczych Stworzenie kanonów tyczących kwalifikacji opiniowanych do odpowiednich ośrodków, zarówno jeśli chodzi o miejsce przeprowadzania obserwacji sądowo-psychiatrycznych jak i odbywania środków leczniczo-wychowawczych Konieczność dokończenia procesu tworzenia systemu psychiatrii sądowej dla nieletnich w Polsce Konieczność dokończenia procesu tworzenia systemu psychiatrii sądowej dla nieletnich w Polsce

26 Piśmiennictwo Górecki P., Stachowiak S. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz. Zakamycze, Kraków 1998. Górecki P., Stachowiak S. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich. Komentarz. Zakamycze, Kraków 1998. Gromek K. Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wyd. Prawnicze, Warszawa 2001. Gromek K. Komentarz do ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wyd. Prawnicze, Warszawa 2001. Hajdukiewicz D. Unormowania prawne opiniowania sądowo-psychiatrycznego w sprawach karnych i w sprawach nieletnich. IPiN, Warszawa 2002. Hajdukiewicz D. Unormowania prawne opiniowania sądowo-psychiatrycznego w sprawach karnych i w sprawach nieletnich. IPiN, Warszawa 2002. Hajdukiewicz D. Podstawy prawne opiniowania sądowo-psychiatrycznego w postępowaniu karnym, w sprawach o wykroczenia oraz w sprawach nieletnich. IPiN, Warszawa 2001. Hajdukiewicz D. Podstawy prawne opiniowania sądowo-psychiatrycznego w postępowaniu karnym, w sprawach o wykroczenia oraz w sprawach nieletnich. IPiN, Warszawa 2001. Przybysz J. Psychiatria Sądowa. Podręcznik dla lekarzy i prawników. Fundacja Tumult. Toruń 2001. Przybysz J. Psychiatria Sądowa. Podręcznik dla lekarzy i prawników. Fundacja Tumult. Toruń 2001. Psychiatria t. 3. pod redakcją A. Bilikiewicza, S. Pużyńskiego, J. Rybakowskiego. J. Wiórki. Rozdział „Psychiatria Sądowa”– J. Gierowski, A. Szymusik. Psychiatria t. 3. pod redakcją A. Bilikiewicza, S. Pużyńskiego, J. Rybakowskiego. J. Wiórki. Rozdział „Psychiatria Sądowa”– J. Gierowski, A. Szymusik. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 roku w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w publicznych zakładach opieki zdrowotnej. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 roku w sprawie szczegółowych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w publicznych zakładach opieki zdrowotnej. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 kwietnia 2004 roku w sprawie utworzenia Krajowego Ośrodka Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w Garwolinie. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 kwietnia 2004 roku w sprawie utworzenia Krajowego Ośrodka Psychiatrii Sądowej dla Nieletnich w Garwolinie. Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich. Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich.