OCENA RYZYKA ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH DLA ORGANIZMÓW LĄDOWYCH Obliczanie i ocena ryzyka dla roślin lądowych, ptaków i ssaków. Ćwiczenie nr 4 Mgr Małgorzata.

Prezentacja na temat: "OCENA RYZYKA ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH DLA ORGANIZMÓW LĄDOWYCH Obliczanie i ocena ryzyka dla roślin lądowych, ptaków i ssaków. Ćwiczenie nr 4 Mgr Małgorzata."— Zapis prezentacji:

1 OCENA RYZYKA ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH DLA ORGANIZMÓW LĄDOWYCH Obliczanie i ocena ryzyka dla roślin lądowych, ptaków i ssaków. Ćwiczenie nr 4 Mgr Małgorzata Semik Politechnika Rzeszowska

2 EKOSYSTEM LĄDOWY Ekosystem lądowy obejmuje organizmy żyjące na powierzchni i ponad powierzchnią gruntu, w glebie oraz w wodach gruntowych. Ekosystem lądowy obejmuje organizmy żyjące na powierzchni i ponad powierzchnią gruntu, w glebie oraz w wodach gruntowych. Działania niepożądane dla środowiska lądowego obejmują: Działania niepożądane dla środowiska lądowego obejmują: działanie na funkcje gleby a zwłaszcza na glebę jako substrat dla roślin włączając w to wpływ na kiełkowanie nasion, działanie na funkcje gleby a zwłaszcza na glebę jako substrat dla roślin włączając w to wpływ na kiełkowanie nasion, działanie na biomasę roślinną, działanie na biomasę roślinną, działanie na zwierzęta lądowe narażone na kontakt z zanieczyszczoną żywnością, glebą, wodą, i powietrzem. działanie na zwierzęta lądowe narażone na kontakt z zanieczyszczoną żywnością, glebą, wodą, i powietrzem. Wydano stosowne rozporządzenia o konieczności prowadzania badań ekotoksykologicznych dla gatunków lądowych. Wydano stosowne rozporządzenia o konieczności prowadzania badań ekotoksykologicznych dla gatunków lądowych.

3 WYTYCZNE 1. DYREKTYWA 91/414/EWG 2. SANCO/10329/2002 - wytyczne dotyczące ekotoksykologii lądowej, wersja końcowa 2 poprawiona z 17 października 2002. 3. SANCO/4145/2000 – wytyczne dotyczące oceny ryzyka dla ptaków i ssaków, zgodne z dyrektywą 91/414/EWG. 4. Wytyczne opublikowane przez EFSA – dostarczają informacji o ocenie ryzyka dla ptaków i ssaków. 5. OECD/EPA – wytyczne do badań ekotoksykologicznych i ich analizy statystycznej. * EFSA - (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności) * EFSA - The European Food Safety Authority (Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności)

4 EKOTOKSYKOLOGIA LĄDOWA W ostatnich dziesięcioleciach ekotoksykologia zaczęła analizować wpływ skażeń na gatunki lądowe. W ostatnich dziesięcioleciach ekotoksykologia zaczęła analizować wpływ skażeń na gatunki lądowe. Najłatwiej zbadać wpływ chemikaliów na osiadłe rośliny lądowe. Najłatwiej zbadać wpływ chemikaliów na osiadłe rośliny lądowe. Wpływ ekspozycji na chemikalia organizmów bytujących na lądzie jest trudny do zbadania. Wpływ ekspozycji na chemikalia organizmów bytujących na lądzie jest trudny do zbadania.

5 SZACOWANIE SKUTKÓW DLA ROŚLIN LĄDOWYCH Kluczowy element przy ocenie ryzyka dla roślin lądowych to definicja roślin nie-docelowych: Kluczowy element przy ocenie ryzyka dla roślin lądowych to definicja roślin nie-docelowych: Rośliny nie-docelowe - to rośliny nieuprawne, mieszczące się poza obszarem poddanym działaniu substancji. Drogi narażenia: Unoszenie się oprysków. Unoszenie się oprysków. Zanieczyszczenie metalami. Zanieczyszczenie metalami. Stosowanie herbicydów. Stosowanie herbicydów.

6 SZACOWANIE SKUTKÓW DLA ROŚLIN LĄDOWYCH Wpływ toksykantów na rośliny lądowe ocenia się na podstawie 3 poziomów: Wpływ toksykantów na rośliny lądowe ocenia się na podstawie 3 poziomów:  Danych skriningowych  Badania wzrostu siewek i zdolności wegetatywnej roślin, wzrostu pędu i korzenia  Badań pół-polowych i polowych WYTYCZNE WYTYCZNE  Odpowiednie metody badawcze opisane są w projekcie OECD 208, OECD 227 oraz wskazówkach OPPTS.

7 SZACOWANIE SKUTKÓW DLA ROŚLIN LĄDOWYCH POZIOM I – WSTĘPNE DANE SKRININGOWE Obejmują co najmniej 6 gatunków z różnych grup taksonomicznych. Obejmują co najmniej 6 gatunków z różnych grup taksonomicznych. Badania obejmują 1x stosowanie. Badania obejmują 1x stosowanie. Badania I-go poziomu są niekorzystne dla herbicydów oraz regulatorów wzrostu – wymagają badań II poziomu. Badania I-go poziomu są niekorzystne dla herbicydów oraz regulatorów wzrostu – wymagają badań II poziomu.

8 SZACOWANIE SKUTKÓW DLA ROŚLIN LĄDOWYCH POZIOM II – BADANIA LABORATORYJNE Obejmują badania odpowiedzi na dawkę na min. 10 gatunkach roślin, reprezentujących tyle grup taksonomicznych ile jest to możliwe. Obejmują badania odpowiedzi na dawkę na min. 10 gatunkach roślin, reprezentujących tyle grup taksonomicznych ile jest to możliwe. Badania umożliwiają wybranie najbardziej odpowiedniego gatunku do dalszych badań. Badania umożliwiają wybranie najbardziej odpowiedniego gatunku do dalszych badań. Najpopularniejsze badania toksyczności dotyczą wpływu metali na rośliny lądowe. Najpopularniejsze badania toksyczności dotyczą wpływu metali na rośliny lądowe.

9 SZACOWANIE SKUTKÓW DLA ROŚLIN LĄDOWYCH Badania polegają na ocenie tolerancji roślin na metale, poprzez porównanie sprawności życiowej roślin nie wykazujących tolerancji na metale z reakcjami roślin odpornych. Podstawowymi parametrami w takich pomiarach są: Badania polegają na ocenie tolerancji roślin na metale, poprzez porównanie sprawności życiowej roślin nie wykazujących tolerancji na metale z reakcjami roślin odpornych. Podstawowymi parametrami w takich pomiarach są: przeżywalność siewek, przeżywalność siewek, przyrost biomasy, przyrost biomasy, wzrost pędu i korzenia. wzrost pędu i korzenia. Badania skutków działania zanieczyszczeń gazowych, oprysków - CHLOROZA Badania skutków działania zanieczyszczeń gazowych, oprysków - CHLOROZA

10 SZACOWANIE SKUTKÓW DLA ROŚLIN LĄDOWYCH POZIOM III – BADANIA POLOWE LUB PÓŁ-POLOWE Obejmują badania roślin nie-docelowych w trakcie realnego stosowania. Obejmują badania roślin nie-docelowych w trakcie realnego stosowania. Polegają na analizie bujności roślin oraz produkcji biomasy w różnych odległościach od upraw. Polegają na analizie bujności roślin oraz produkcji biomasy w różnych odległościach od upraw. Badania nie są wymagane, zależnie od tego czy ryzyko oparte na badaniach poziomu II może zostać złagodzone. Badania nie są wymagane, zależnie od tego czy ryzyko oparte na badaniach poziomu II może zostać złagodzone. Są bardzo czasochłonne i kosztowne. Są bardzo czasochłonne i kosztowne.

11 OCENA NARAŻENIA I OCENA RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH OCENA NARAŻENIA OCENA NARAŻENIA Opracowane są specjalne modele służące do oceny narażenia roślin lądowych, zawierające dane głównie odnośnie oprysków tzw.: modele unoszenia. Opracowane są specjalne modele służące do oceny narażenia roślin lądowych, zawierające dane głównie odnośnie oprysków tzw.: modele unoszenia. Ocena standardowa powinna być przeprowadzona w odległości 1 m od krawędzi pola do uprawy owoców, chmielu lub warzyw, (takiego jak w przypadku herbicydów), oraz 3 m od innych upraw. Ocena standardowa powinna być przeprowadzona w odległości 1 m od krawędzi pola do uprawy owoców, chmielu lub warzyw, (takiego jak w przypadku herbicydów), oraz 3 m od innych upraw.

12 OCENA NARAŻENIA I OCENA RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH OCENA RYZYKA – OCENA WSTĘPNYCH DANYCH OCENA RYZYKA – OCENA WSTĘPNYCH DANYCH Punkty końcowe we wstępnych danych skriningowych takie jak FITOTOKSYCZNOŚĆ, CHLOROZA, interpretowane są jako kontrola wzrokowa. Punkty końcowe we wstępnych danych skriningowych takie jak FITOTOKSYCZNOŚĆ, CHLOROZA, interpretowane są jako kontrola wzrokowa. Ogólna zasada Ogólna zasada RYZYKO JEST DOPUSZCZALNE - jeżeli nie istnieją dane wskazujące na działania fitotoksyczne, większe niż 50% przy maksymalnym tempie stosowania. RYZYKO JEST NIEDOPUSZCZALNE – jeżeli wyniki wskazują na działanie wyższe niż 50% na jeden lub więcej gatunków.

13 OCENA NARAŻENIA I OCENA RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH OCENA RYZYKA – ILOŚCIOWA OCENA RYZYKA OCENA RYZYKA – ILOŚCIOWA OCENA RYZYKA Poziom obejmuję ilościową ocenę ryzyka uwzględniając współczynnik TER. Poziom obejmuję ilościową ocenę ryzyka uwzględniając współczynnik TER. TER = DZIAŁANIE/ NARAŻENIE (g/ha) działanie i narażenie wyrażone są w kategoriach tempa stosowania (g/ha) działanie i narażenie wyrażone są w kategoriach tempa stosowania (g/ha) Działanie = TD 50 (g/ha) – tempo działań z badań na poziomie II Działanie = TD 50 (g/ha) – tempo działań z badań na poziomie II Podejście deterministyczne Podejście deterministyczne Podejście probabilistyczne Podejście probabilistyczne

14 OCENA NARAŻENIA I OCENA RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH OCENA RYZYKA – ILOŚCIOWA OCENA RYZYKA OCENA RYZYKA – ILOŚCIOWA OCENA RYZYKA  Podejście deterministyczne – TER > 5 RYZYKO JEST DOPUSZCZALNE  Podejście probabilistyczne – jeżeli stężenie efektywne znajduje się poniżej przewidywanego poziomu narażenia dla mniej niż 5% gatunków zakłada się że ryzyko dla roślin lądowych nie-docelowych JEST DOPUSZCZALNE

15 OCENA NARAŻENIA I OCENA RYZYKA DLA ROŚLIN LĄDOWYCH OCENA RYZYKA – OCENA RYZYKA WYŻSZEGO POZIOMU OCENA RYZYKA – OCENA RYZYKA WYŻSZEGO POZIOMU Poziom obejmuje 3 kluczowe elementy tej oceny: Poziom obejmuje 3 kluczowe elementy tej oceny: Ekologiczne obserwacje działań, Ekologiczne obserwacje działań, Wpływ na funkcje gleby, Wpływ na funkcje gleby, Potencjał wyzdrowienia Potencjał wyzdrowienia

16 OPCJE ŁAGODZENIA RYZYKA W celu zmniejszenia narażenia na rośliny nie-docelowe należy: W celu zmniejszenia narażenia na rośliny nie-docelowe należy: stosowanie stref buforowych we wrażliwych obszarach (wewnątrz obszaru upraw) stosowanie stref buforowych we wrażliwych obszarach (wewnątrz obszaru upraw) techniki stosowane w celu redukcji unoszenie w sąsiedztwie wrażliwych obszarów techniki stosowane w celu redukcji unoszenie w sąsiedztwie wrażliwych obszarów

17 EKOTOKSYKOLOGIA KRĘGOWCÓW Z powodu dbałości o dobrostan zwierząt, należy unikać niepotrzebnych badań, zwłaszcza na gatunkach kręgowców. Z powodu dbałości o dobrostan zwierząt, należy unikać niepotrzebnych badań, zwłaszcza na gatunkach kręgowców. Ptaki i ssaki jako składowy element ekosystemu są przedmiotem zainteresowań ekotoksykologów w Uni Europejskiej. Ptaki i ssaki jako składowy element ekosystemu są przedmiotem zainteresowań ekotoksykologów w Uni Europejskiej. Zatrute ptaki są największą troską społeczną, podczas gdy wpływ na rozrodczość jest może mniej widoczny ale stanowi o wiele większe ryzyko ekologiczne. Zatrute ptaki są największą troską społeczną, podczas gdy wpływ na rozrodczość jest może mniej widoczny ale stanowi o wiele większe ryzyko ekologiczne. Zwrócono uwagę na zmniejszającą się liczbę ptaków (zwłaszcza dużych wartościowych pod względem estetycznym i rekreacyjnym), których liczba drastycznie spadła po wprowadzeniu do użycia niektórych substancji chemicznych a w szczególności DDT. Zwrócono uwagę na zmniejszającą się liczbę ptaków (zwłaszcza dużych wartościowych pod względem estetycznym i rekreacyjnym), których liczba drastycznie spadła po wprowadzeniu do użycia niektórych substancji chemicznych a w szczególności DDT.

18 EKOTOKSYKOLOGIA KRĘGOWCÓW Obserwowano zatrucia ptaków metalami śladowymi (skażenia ołowiem ptactwa wodnego oraz zatrucia związane ze spożyciem metalortęci przez ptaki żywiące się rybami). Obserwowano zatrucia ptaków metalami śladowymi (skażenia ołowiem ptactwa wodnego oraz zatrucia związane ze spożyciem metalortęci przez ptaki żywiące się rybami). Ptaki narażone są na ekspozycję na pestycydy chloroorganiczne i fosforoorganiczne (głownie zawierające węglowodory) oraz PCB. Ptaki narażone są na ekspozycję na pestycydy chloroorganiczne i fosforoorganiczne (głownie zawierające węglowodory) oraz PCB. Ssaki narażone na ekspozycję chemikaliów takich jak związki halogenoorganiczne, oraz PCB co ma wpływ na rozrodczość. Ssaki narażone na ekspozycję chemikaliów takich jak związki halogenoorganiczne, oraz PCB co ma wpływ na rozrodczość.

19 SZACOWANIE RYZYKA DLA KRĘGOWCÓW LĄDOWYCH Reprezentatywny gatunek to: Reprezentatywny gatunek to:  Ssaki Szczury i myszy  Ptaki Przepiórki Bobwhite Kaczka krzyżówka Przepiórka japońska

20 TEST OSTREJ TOKSYCZNOŚCI DOUSTNEJ Badanie wykonane w oparciu o metodyką SETAC, OECD 223 na jednym z zlecanych gatunków ptaków tj. Anas platyrhynchos, Coturinx coturinx japonia. Badanie wykonane w oparciu o metodyką SETAC, OECD 223 na jednym z zlecanych gatunków ptaków tj. Anas platyrhynchos, Coturinx coturinx japonia. Test jest zawsze wymagany. Test jest zawsze wymagany. Czas trwania testu – 14 dni. Czas trwania testu – 14 dni. Badanie dostarcza danych o wartościach LD 50 (mg/kg masy ciała), NOEC, NOEL, przebiegu czasowym wystąpienia oraz leczeniu. Badanie dostarcza danych o wartościach LD 50 (mg/kg masy ciała), NOEC, NOEL, przebiegu czasowym wystąpienia oraz leczeniu. NOEL – najwyższy stopień narażenia. NOEL – najwyższy stopień narażenia. Najwyższa dawka zastosowana do testu nie może przekraczać 2000 mg/kg wagi ciała. Najwyższa dawka zastosowana do testu nie może przekraczać 2000 mg/kg wagi ciała.

21 TEST TOKSYCZNOŚCI POKARMOWEJ KTÓTKOTERMINOWEJ Badanie wykonane w oparciu o metodyką OECD 205 na jednym z zlecanych gatunków ptaków tj. Anas platyrhynchos, Colinus virginianus. Badanie wykonane w oparciu o metodyką OECD 205 na jednym z zlecanych gatunków ptaków tj. Anas platyrhynchos, Colinus virginianus. Test ten musi zawsze zostać wykonany na tylko jednym z ww. gatunków, chyba że NOEL z badania toksyczności ostrej <500 mg/kg masy ciała, lub NOEC z powyższego badania <500 mg/kg pożywienia. Test ten musi zawsze zostać wykonany na tylko jednym z ww. gatunków, chyba że NOEL z badania toksyczności ostrej <500 mg/kg masy ciała, lub NOEC z powyższego badania <500 mg/kg pożywienia. Czas trwania badania 5 dni, 3 dni rekonwalescencji. Czas trwania badania 5 dni, 3 dni rekonwalescencji. Badanie dostarcza danych o wartościach LD 50 (mg/kg masy ciała), NOEC (stężenie bez śmiertelnych skutków), przebiegu czasowym wystąpienia oraz leczeniu. Badanie dostarcza danych o wartościach LD 50 (mg/kg masy ciała), NOEC (stężenie bez śmiertelnych skutków), przebiegu czasowym wystąpienia oraz leczeniu.

22 TEST TOKSYCZNOŚCI REPRODUKCYJNEJ PTAKÓW Badanie wykonane w oparciu o metodyką OECD 206 na jednym z zlecanych gatunków ptaków tj. Anas platyrhynchos, Colinus virginianus, Coturinx coturinx japonia. Badanie wykonane w oparciu o metodyką OECD 206 na jednym z zlecanych gatunków ptaków tj. Anas platyrhynchos, Colinus virginianus, Coturinx coturinx japonia. Test wymagany zawsze, chyba że można wykazać że narażenie ptaków (dorosłych i młodych) nie występuję podczas sezonu rozrodczego. Test wymagany zawsze, chyba że można wykazać że narażenie ptaków (dorosłych i młodych) nie występuję podczas sezonu rozrodczego. Wymagane dla substancji trwałych lub mających możliwość do bioakumulacji. Wymagane dla substancji trwałych lub mających możliwość do bioakumulacji. Czas trwania badania – około 20 dni (zależnie od gatunku). Czas trwania badania – około 20 dni (zależnie od gatunku). Wynik badania to NOEC (mg/kg masy ciała), przy uwzględnieniu wielu parametrów (produkcja jaj, przeżywanie zarodków, liczba wylęgów, przeżywalność młodych). Wynik badania to NOEC (mg/kg masy ciała), przy uwzględnieniu wielu parametrów (produkcja jaj, przeżywanie zarodków, liczba wylęgów, przeżywalność młodych).

23 OCENA NARAŻENIA I OCENA RYZYKA DLA KRĘGOWCÓW OGÓLNA ZASADA OCENY RYZYKA: OGÓLNA ZASADA OCENY RYZYKA: „ Jeżeli istnieje prawdopodobieństwo ekspozycji ptaków lub innych nie- docelowych kręgowców lądowych, ryzyko nie będzie akceptowalne jeżeli stosunek ostrej i krótkoterminowej toksyczności/ekspozycji dla ptaków i innych nie-docelowych kręgowców lądowych jest < niż 10 na podstawie wyznaczonej wartości LD 50, bądź jeżeli stosunek toksyczności długoterminowej/ekspozycji jest < niż 5 do chwili gdy za pomocą odpowiedniej oceny ryzyka ustalone zostanie że w warunkach polowych nie zachodzi żadne nieakceptowany wpływ po zastosowaniu środków ochrony roślin w proponowanych warunkach stosowania”. * „ Jeżeli istnieje prawdopodobieństwo ekspozycji ptaków lub innych nie- docelowych kręgowców lądowych, ryzyko nie będzie akceptowalne jeżeli stosunek ostrej i krótkoterminowej toksyczności/ekspozycji dla ptaków i innych nie-docelowych kręgowców lądowych jest < niż 10 na podstawie wyznaczonej wartości LD 50, bądź jeżeli stosunek toksyczności długoterminowej/ekspozycji jest < niż 5 do chwili gdy za pomocą odpowiedniej oceny ryzyka ustalone zostanie że w warunkach polowych nie zachodzi żadne nieakceptowany wpływ po zastosowaniu środków ochrony roślin w proponowanych warunkach stosowania”. * * Załącznik VI Dyrektywa 91/414/EWG

24 CHARAKTERYSTYKA RYZYKA ANALIZA RYZYKA OBEJMUJE 2 POZIOMY : ANALIZA RYZYKA OBEJMUJE 2 POZIOMY : POZIOM I - STANDARDOWY POZIOM I - STANDARDOWY Poziom ten zawiera proste procedury wyliczenia TER. Poziom ten zawiera proste procedury wyliczenia TER. Ryzyko jest identyfikowane na podstawie obserwowanej odpowiedzi pojedynczego osobnika w kontrolowanych doświadczeniach laboratoryjnych Ryzyko jest identyfikowane na podstawie obserwowanej odpowiedzi pojedynczego osobnika w kontrolowanych doświadczeniach laboratoryjnych Ocenie podlegają najgorsze przypadki. Ocenie podlegają najgorsze przypadki. Celem tego podejścia jest wyłączenie (ze znaczną wydajnością) fałszywych wyników negatywnych (=nie wykryto ryzyka). Celem tego podejścia jest wyłączenie (ze znaczną wydajnością) fałszywych wyników negatywnych (=nie wykryto ryzyka).

25 CHARAKTERYSTYKA RYZYKA ANALIZA RYZYKA OBEJMUJE 2 POZIOMY : ANALIZA RYZYKA OBEJMUJE 2 POZIOMY : POZIOM II - NIESTANDARDOWY POZIOM II - NIESTANDARDOWY Poziom dopasowania który prowadzi do poprawy wartość TER obliczonych na pierwszym etapie (głównie ekspozycji), Poziom dopasowania który prowadzi do poprawy wartość TER obliczonych na pierwszym etapie (głównie ekspozycji), Analiza opiera się na dodatkowych danych Analiza opiera się na dodatkowych danych badaniach smakowitości (unikania) badaniach smakowitości (unikania) badaniach w terenie. badaniach w terenie.

26 CHARAKTERYSTYKA RYZYKA Stosunek toksyczności do ekspozycji - TER TER = TOKSYCZNOŚĆ/EKSPOZYCJA * toksyczność i ekspozycja wyrażone w tych samych jednostkach (dawka lub stężenie (mg/kg pożywienie)), toksyczność i ekspozycja wyrażone w tych samych jednostkach (dawka lub stężenie (mg/kg pożywienie)), z powodów naukowych stosunki ekspozycji do toksyczności są lepiej osadzone w dawce dziennej z powodów naukowych stosunki ekspozycji do toksyczności są lepiej osadzone w dawce dziennej *DAWKA DZIENNA - DDD *DAWKA DZIENNA - DDD

27 OCENA TOKSYCZNOŚCI DLA KRĘGOWCÓW Do wyliczeń TER stosowane są odpowiednie wartości toksyczności, jest to toksyczność zmierzona dla najbardziej wrażliwego gatunku: Do wyliczeń TER stosowane są odpowiednie wartości toksyczności, jest to toksyczność zmierzona dla najbardziej wrażliwego gatunku: OSTRY OSTRY ptaki: LD 50 z ostrego testu doustnego ptaki: LD 50 z ostrego testu doustnego ssaki: LD 50 z ostrego testu doustnego ssaki: LD 50 z ostrego testu doustnego KRÓTKOTERMINOWY KRÓTKOTERMINOWY Ptaki: LC 50 z 5-dniowego testu diety Ptaki: LC 50 z 5-dniowego testu diety Ssaki: oparty na wartościach NOEL Ssaki: oparty na wartościach NOEL DŁUGOTERMINOWY DŁUGOTERMINOWY Ptaki i ssaki: oparty na wartościach NOEL Ptaki i ssaki: oparty na wartościach NOEL

28 OCENA TOKSYCZNOŚCI DLA KRĘGOWCÓW Przekształcenie wartości toksyczności do dawki dziennej DDD (dla ptaków), dla ssaków DDD stosowana rutynowo; Przekształcenie wartości toksyczności do dawki dziennej DDD (dla ptaków), dla ssaków DDD stosowana rutynowo; Zasada konwersji: Zasada konwersji: DDD = stężenie substancji w pokarmie (mg/kg) * dzienne spożycie pokarmu (g/ptak/dzień) / masę ciała (g)

29 OCENA EKSPOZYCJI (NARAŻENIA) DLA KRĘGOWCÓW Drogi narażenia (ekspozycji): Drogi narażenia (ekspozycji): uprawy lub inna skażona roślinność uprawy lub inna skażona roślinność skażone owady skażone owady skażone dżdżownice skażone dżdżownice skażone ryby skażone ryby skażone kręgowce skażone kręgowce zaprawiane nasiona zaprawiane nasiona

30 OCENA NARAŻENIA DLA KRĘGOWCÓW Obliczanie narażenia dla kręgowców (krótkoterminowa i ostra toksyczność): ETE = (FIR/mc)* C * AV * PT * PD ETE = (FIR/mc)* C * AV * PT * PDGdzie: ETE – ekspozycja ( narażenie) FIR – stopień (rząd) pobierania pokarmu (g świeżej wagi na dzień) mc – masa ciała (g) C – stężenie związku w świeżym pokarmie (mg/kg) AV – czynnik unikania (1= brak unikania) PT – porcja diety otrzymana w obszarze poddawanym działaniu ( pomiędzy 0 – 1) PD – porcja typu pokarmu w diecie ( pomiędzy 0 – 1, jeden typ lub więcej typów) AV, PT, PD = 1 ( mogą zostać pominięte) AV, PT, PD = 1 ( mogą zostać pominięte)

31 OCENA NARAŻENIA DLA KRĘGOWCÓW Obliczanie narażenia dla kręgowców (długoterminowa toksyczność, wielokrotne stosowanie): C = C 0 * MAF * f twa Gdzie: C 0 – początkowe stężenie po pojedynczym podaniu MAF – czynnik podawania wielokrotnego f twa – czynnik średniej czasowo-ważonej (średnie stężenie podczas określonego okresu czasu po ostatnim podaniu),

32 CHARAKTERYSTYKA RYZYKA  Porównanie TER do ustalonej wartości progowej, wartości krytycznej (Aneks VI z 91/414/EWG)  Ustalone wartości progowe: TER ostre lub krótkoterminowe dla kręgowców lądowych = 10 TER długoterminowe dla kręgowców lądowych = 5  Wartość progowa spełniona – NISKIE RYZYKO  Wartość progowa niespełniona – ISTNIEJE RYZYKO (dalsze etapy oceny poziom II)

33 METODY ALTERNATYWNE Organizacje aktywnie działające na rzecz metod alternatywnych: Fundacja do Zastępowania Zwierząt w Doświadczeniach Medycznych – FRAME Fundacja do Zastępowania Zwierząt w Doświadczeniach Medycznych – FRAME Europejskie Centrum Oceny Metod Alternatywnych – ECVAM Europejskie Centrum Oceny Metod Alternatywnych – ECVAMCele: Poprawa poziomu nauki Poprawa poziomu nauki Ograniczenie cierpienia zadawanego zwierzętom Ograniczenie cierpienia zadawanego zwierzętom Trzy podstawowe założenia: Trzy podstawowe założenia: Zastępowanie (ang. replacement) Zastępowanie (ang. replacement) Ograniczenie liczby zwierząt (ang. reduction) Ograniczenie liczby zwierząt (ang. reduction) Zminimalizowanie cierpienia (ang. refinement) Zminimalizowanie cierpienia (ang. refinement)

34 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ