POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 „Skarga o wznowienie postępowania. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia”. Wydział Prawa,

Prezentacja na temat: "POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 „Skarga o wznowienie postępowania. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia”. Wydział Prawa,"— Zapis prezentacji:

1 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 „Skarga o wznowienie postępowania. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia”. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii POSTĘPOWANIE CYWILNE r.pr. Marek Niewiadomski Marek.Niewiadomski@prawo.uni.wroc.pl 159639@uwr.edu.pl

2 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii ŚRODKI ZASKARŻENIA W nauce prawa postępowania cywilnego podział środków zaskarżenia jest dokonywany na podstawie różnych kryteriów. Biorąc za podstawę kryterium charakteru orzeczenia, można dokonać podziału środków zaskarżenia wskazanych w art. 363 na: 1)środki zaskarżenia w toku instancji, w tym środki zaskarżenia sensu stricto, służące od orzeczeń nieprawomocnych, które - w zależności od sądu właściwego do rozpoznania ich zasadności - podzielić należy na środki odwoławcze, przenoszące sprawę wskutek zaskarżenia do sądu wyższej instancji (środki o charakterze dewolutywnym) oraz „inne środki zaskarżenia”, nie mające takiego charakteru; 2) środki zaskarżenia poza tokiem instancji, tj. „nadzwyczajne środki zaskarżenia” przysługujące od orzeczeń prawomocnych, od których nie służą środki zaskarżenia w rozumieniu art. 363 § 1 W literaturze spotkać można podział środków zaskarżenia na: 1) zwyczajne (odwoławcze), charakteryzujące się wspomnianą dewolutywnością oraz suspensywnością (wstrzymanie uprawomocnienia się orzeczenia); 2) szczególne, które odznaczają się jedynie suspensywnością oraz 3) nadzwyczajne, które przysługują od orzeczeń prawomocnych.

3 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii ŚRODKI ZASKARŻENIA Zgodnie z najbardziej rozpowszechnionym poglądem przesłankami dopuszczalności środków zaskarżenia są: 1) istnienie zaskarżonego orzeczenia (zarządzenia), 2) właściwy dla określonego orzeczenia środek zaskarżenia, czyli zaskarżalność danego orzeczenia danym środkiem, 3) legitymacja do wniesienia środka, z którą pozostaje w ścisłym związku zagadnienie interesu prawnego w zaskarżeniu, tj. pokrzywdzenia określanego jako gravamen, 4) zachowanie terminu do wniesienia środka, 5) wymagania formalne. Uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego - zasada prawna z dnia 15 maja 2014 r., III CZP 88/13 TEZA Pokrzywdzenie orzeczeniem (gravamen) jest przesłanką dopuszczalności środka zaskarżenia, chyba że interes publiczny wymaga merytorycznego rozpoznania tego środka.

4 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii ŚRODKI ZASKARŻENIA Środki zaskarżenia dzielą się na: 1)środki zaskarżenia zwyczajne, zwane odwoławczymi (apelacja, zażalenie); charakteryzują się dewolutywnością (wyjątek może dotyczyć zażalenia - art. 395 § 2 oraz art. 394 2 § 1), oraz suspensywnością polegającą na wstrzymaniu uprawomocnienia się orzeczenia do czasu rozpoznania środka zaskarżenia; 2)środki zaskarżenia szczególne (m.in. sprzeciw od wyroku zaocznego, sprzeciw od nakazu zapłaty, zarzuty od nakazu zapłaty, odwołanie się do sądu od zarządzeń przewodniczącego, skarga na orzeczenie referendarza sądowego, skarga na czynności komornika, zarzuty w postępowaniu egzekucyjnym); środki te odznaczają się jedynie suspensywnością, nie są dewolutywne; 3)środki zaskarżenia nadzwyczajne (skarga kasacyjna, skarga o wznowienie postępowania, skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego). Tylko skarga kasacyjna jest typowym nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. Skarga o wznowienie postępowania oraz skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego łączą w sobie cechy nadzwyczajnego środka zaskarżenia i samodzielnego powództwa. Szczególnymi środkami prawnymi są: skarga na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki oraz skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, która co do zasady nie służy uchyleniu bądź zmianie zaskarżonego orzeczenia (wyjątkowo - art. 424 11 § 3), jej celem jest stwierdzenie, że prawomocne orzeczenie jest niezgodne z prawem.

5 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA Uwagi ogólne Skarga o wznowienie postępowania jest instytucją wyjątkową, jej celem jest powtórne przeprowadzenie postępowania zakończonego wydaniem prawomocnego wyroku (wyjątkowo postanowieniem), które w następstwie wznowienia może zostać wzruszone. Skarga o wznowienie postępowania nie ma charakterystycznych dla środków odwoławczych cech suspensywności (art. 414) i dewolutywności (art. 405), nie może więc być zaliczana do środków odwoławczych. Nie jest też powództwem o ukształtowanie prawa. Skarga o wznowienie postępowania jest środkiem nadzwyczajnym i wyjątkowym, mającym cechy wspólne ze środkami odwoławczymi oraz cechy odrębne, zbliżające ją do samodzielnych powództw. Skargę o wznowienie postępowania może wnieść tylko strona, która została wymieniona w prawomocnym wyroku (wyrok SN z 9 stycznia 1998 r., III CKN 315/97).

6 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA Dopuszczalność skargi Skarga o wznowienie postępowania przysługuje od prawomocnego orzeczenia merytorycznego (rozstrzygającego istotę sprawy). Warunek ten spełniają: wyroki kończące w całości lub w części postępowanie w sprawie (art. 399), nakazy zapłaty w postępowaniu upominawczym i nakazowym (art. 494 § 2 i art. 504 § 2 w zw. z art. 353 2 ), postanowienia rozstrzygające istotę sprawy w postępowaniu nieprocesowym (art. 524). Wznowienie postępowania jest możliwe także w wypadku zakończenia postępowania postanowieniem niemerytorycznym (nierozstrzygającym co do istoty sprawy). Taką możliwość dopuszcza art. 399 § 2, ale jedynie wtedy, gdy postanowienie takie (np. postanowienie o odrzuceniu pozwu) było wydane na podstawie aktu normatywnego, który został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją RP. Podstawa przewidziana w art. 401 1 jest zatem jedyną, na której można oprzeć skargę od postanowienia niemerytorycznego. Skarga nie jest dopuszczalna: 1. od wyroku unieważniającego małżeństwo lub orzekającego rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po jego uprawomocnieniu się nowy związek małżeński (art. 400), 2. od prawomocnego orzeczenia wydanego na skutek skargi o wznowienie (art. 416), 3. w postępowaniu upadłościowym i naprawczym (art. 35 i 493 pr. upr. napr.). W uchwale z 28 czerwca 2005 r. (III SPZP 1/2005,) Sąd Najwyższy uznał, że niedopuszczalna jest skarga o wznowienie od postanowienia kończącego postępowanie w sprawie ze skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki.

7 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA Właściwość sądu Właściwość sądu w sprawie ze skargi o wznowienie postępowania reguluje art. 405. Sposób określenia sądu właściwego do wznowienia postępowania związany jest z przyczynami wznowienia. Do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności (art. 401) oraz na podstawie przewidzianej w art. 401 1 właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, właściwy jest sąd instancji wyższej. Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy. Orzeczeniem co do istoty sprawy nie jest natomiast wyrok Sądu Najwyższego oddalający skargę kasacyjną (uchwała składu siedmiu sędziów SN z 3 kwietnia 2007 r., III CZP 137/2006)

8 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA Właściwość sądu i termin wniesienia skargi Właściwość sądu w sprawie ze skargi o wznowienie postępowania reguluje art. 405. Sposób określenia sądu właściwego do wznowienia postępowania związany jest z przyczynami wznowienia. Do wznowienia postępowania z przyczyn nieważności (art. 401) oraz na podstawie przewidzianej w art. 401 1 właściwy jest sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie, a jeżeli zaskarżono orzeczenia sądów różnych instancji, właściwy jest sąd instancji wyższej. Do wznowienia postępowania na innej podstawie właściwy jest sąd, który ostatnio orzekał co do istoty sprawy. Orzeczeniem co do istoty sprawy nie jest natomiast wyrok Sądu Najwyższego oddalający skargę kasacyjną (uchwała składu siedmiu sędziów SN z 3 kwietnia 2007 r., III CZP 137/2006). Termin do wniesienia skargi wynosi trzy miesiące. Początek biegu terminu (art. 407) odnosi się do momentu powzięcia przez stronę wiadomości - w zależności od podstawy wznowienia - o podstawie wznowienia albo o skutkach wadliwie toczącego się postępowania (ewentualnie wejścia w życie wyroku TK). Po upływie 5 lat – wznowienie tylko jeśli strona była pozbawiona możliwości działania (art. 408).art. 407

9 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA Wymagania formalne skargi Wymagania skargi o wznowienie postępowania należy podzielić na dwie grupy: 1)wymagania formalne zwykłe, przez które należy rozumieć wymagania, jakie powinno spełniać pismo procesowe oraz pozew; 2) wymagania konstrukcyjne (specyficzne), w ramach których należy wyróżnić: a)wskazanie zaskarżonego orzeczenia; w tej części skargi należy podać, które z orzeczeń zapadłych w sprawie zostało objęte skargą, b)podanie podstawy wznowienia i jej uzasadnienie; należy wskazać, odwołując się do art. 401-403, która podstawa uzasadnia wznowienie postępowania; uzasadniając wskazane podstawy wznowienia, należy podać okoliczności wskazujące na istnienie tych podstaw oraz wykazać, że miały one wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, c)wskazanie okoliczności stwierdzających zachowanie terminu wniesienia skargi; należy podać chwilę, od której powinien być liczony bieg terminu, d)sformułowanie wniosku o uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia; żądanie uchylenia zaskarżonego orzeczenia jest zasadne, gdy podstawą skargi jest nieważność postępowania, natomiast w przypadku innych przyczyn wznowienia usprawiedliwiony jest zarówno wniosek o uchylenie, jak i zmianę zaskarżonego orzeczenia.

10 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA Podstawy wznowienia Przepisy przewidują trzy podstawy wznowienia: 1) z powodu nieważności (art. 401) 2) tzw. właściwe przyczyny restytucyjne (403-404) 3) orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego w sytuacjach przewidzianych w art. 401 1 oraz art. 403 § 4 w zw. z art. 416 1 Przyczyny nieważności wymienione w art. 401 są węższe niż przyczyny nieważności wskazane w przepisach dotyczących apelacji i skargi kasacyjnej (art. 379, 386 § 2 i art. 398 13 ). Właściwe przyczyny restytucyjne: 1.Wyrok oparty na podrobionym/przerobionym dokumencie; 2.Wyrok oparty na wyroku karnym, później uchylonym; 3.Wyrok uzyskany w wyniku przestępstwa (404 !!); 4.Późniejsze wykrycie innego wyroku; 5.Późniejsze wykrycie okoliczności/środków dowodowych.

11 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA Rozpoznanie skargi Na wstępnym etapie badania skargi, przewidzianym w art. 410, sąd nie ocenia zasadności skargi ani trafności powołanej w niej podstawy, a jedynie to, czy zostały zachowane warunki umożliwiające jej rozpoznanie, w tym to, czy skarżący trafnie powołał podstawę wznowienia postępowania. Sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie przepisanego terminu, niedopuszczalną lub nieopartą na ustawowej podstawie. Postanowienie może być wydane na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli skarga opiera się na ustawowej podstawie i została złożona w terminie, sąd wyznaczy rozprawę w celu merytorycznego rozpoznania sprawy na nowo w granicach, jakie zakreśla podstawa wznowienia. Po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd stosownie do okoliczności: 1.oddala skargę o wznowienie, 2.uwzględniając ją zmienia zaskarżone orzeczenie albo 3.uwzględniając ją uchyla zaskarżone orzeczenie i w razie potrzeby pozew odrzuca lub postępowanie umarza.

12 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA Inne odrębności Wpływ na wstrzymanie wykonania wyroku – 414 Zwrot spełnionego świadczenia - 415 Dalsze wznowienie – 416 Wyłączenie sędziego - 413

13 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O STWIERDZENIE NIEZGODNOŚCI Z PRAWEM PRAWOMOCNEGO ORZECZENIA W systemie prawa polskiego odpowiedzialność państwa za szkody wyrządzone jednostce jest odpowiedzialnością z tytułu czynów niedozwolonych. W okresie powojennym odpowiedzialność odszkodowawcza państwa została uregulowana dopiero w ustawie z 15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych (Dz. U. Nr 54, poz. 243 ze zm.). Ustawa ta prawie w całości została włączona do Kodeksu cywilnego uchwalonego ustawą z 23 kwietnia 1964 r. Według art. 417 k.c. w brzmieniu wówczas obowiązującym oraz jego wykładni przez wiele lat powszechnie przyjmowanej, przesłanką odpowiedzialności Skarbu Państwa (państwowej osoby prawnej) było wyrządzenie szkody przy wykonywaniu powierzonej czynności przez funkcjonariusza państwowego, przy czym zachowanie takie musiało być zawinione. Wymaganie to wprawdzie łagodziła koncepcja tzw. winy anonimowej (bezimiennej), jednak była to odpowiedzialność, której wykazanie przez obywatela nie należało do zadania łatwego. W przypadku szkody wynikłej z wadliwych rozstrzygnięć indywidualnych (orzeczenia sądowe, decyzje administracyjne) przepisy Kodeksu cywilnego wymagały wykazania, że naruszenie prawa przez funkcjonariusza miało charakter kwalifikowany, podlegający ściganiu w trybie postępowania karnego lub dyscyplinarnego, a stwierdzenie winy musiało nastąpić w sposób szczególny, a mianowicie w wyroku karnym, w orzeczeniu dyscyplinarnym lub w drodze uznania przez organ przełożony.

14 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O STWIERDZENIE NIEZGODNOŚCI Z PRAWEM PRAWOMOCNEGO ORZECZENIA Zasadnicza zmiana w podejściu do zasady odpowiedzialności państwa z tytułu szkód wyrządzonych jednostce nastąpiła z chwilą wejścia w życie (17 października 1997 r.) Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. Artykuł 77 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, że każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Wobec tego, że zakres podmiotowy i przedmiotowy tego przepisu odbiegał od istniejącej wówczas regulacji kodeksowej (art. 417-420 k.c.), zaistniała konieczność przewartościowania podstaw, zasad i przesłanek odpowiedzialności państwa za szkodę wyrządzoną przez władzę publiczną. Nastąpiło to z 1 września 2004 r. po uchwaleniu noweli do Kodeksu cywilnego, która w obrębie art. 417-421 k.c. zawiera nową regulację dotyczącą wspomnianej odpowiedzialności państwa. Odpowiedzialność władzy publicznej za wyrządzone szkody została powiązana - zgodnie z art. 77 ust. 1 Konstytucji RP - nie z winą funkcjonariusza czy też organu władzy w rozumieniu przepisów prawa cywilnego, lecz z niezgodnym z prawem działaniem takiego organu, a więc tej instytucji, z działalnością której wiąże się wyrządzenie szkody.

15 POSTĘPOWANIE CYWILNE 2015/2016 Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii SKARGA O STWIERDZENIE NIEZGODNOŚCI Z PRAWEM PRAWOMOCNEGO ORZECZENIA Według art. 417 1 § 2 k.c., jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją RP, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. Ustawą z 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych, która weszła w życie z dniem 6 lutego 2005 r., został powołany do życia nowy środek prawny w postaci skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 424 1 i nast.). Skarga nie jest środkiem prawnym służącym wzruszeniu, zmianie lub usunięciu z obrotu prawnego orzeczenia zaskarżonego skargą. Pomimo stwierdzenia, że zostało wydane niezgodnie z prawem, korzysta ono nadal z przymiotu prawomocności. Skarga nie jest więc środkiem zaskarżenia, lecz szczególnym środkiem prawnym o nadzwyczajnym charakterze. Przeprowadzenie tego postępowania ze skutkiem w postaci stwierdzenia niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem stwarza podstawę dochodzenia w odrębnym procesie naprawienia szkody wyrządzonej tym orzeczeniem.