Geneza NSZZ „Solidarność”. Społeczeństwo polskie w większości nie zaakceptowało roli swojego kraju jako wasalnego państwa powstałego w roku 1944 na gruzach.

Prezentacja na temat: "Geneza NSZZ „Solidarność”. Społeczeństwo polskie w większości nie zaakceptowało roli swojego kraju jako wasalnego państwa powstałego w roku 1944 na gruzach."— Zapis prezentacji:

1 Geneza NSZZ „Solidarność”

2 Społeczeństwo polskie w większości nie zaakceptowało roli swojego kraju jako wasalnego państwa powstałego w roku 1944 na gruzach II Rzeczypospolitej po wkroczeniu Armii Czerwonej na tereny Lubelszczyzny. Świadomość zbrodni stalinizmu, ogrom represji, jakie spadły na żołnierzy podziemia niepodległościowego. wszechobecność aparatu ucisku politycznego (UB) nie skłaniały Polaków do uznania nowych, narzuconych siłą władz. Terroru nie mogły złagodzić nieliczne gesty (np. zachowanie "Mazurka Dąbrowskiego" jako hymnu państwowego, reforma rolna, dopuszczenie do współrządzenia zmutowanych partii PSL i SD, celowo opóźniana w stosunku do innych krajów podporządkowanych ZSRR kolektywizacja, pozostawienie pewnej swobody działania Kościołowi) rządu i partii komunistycznej, nazwanej eufemistycznie Polską Partią Robotniczą (PPR), a po roku 1948 przekształconej w PZPR.

3 Po śmierci Stalina w marcu 1953 roku następować zaczęła – najpierw w ZSRR, potem także w krajach satelickich – powolna "odwilż". Od roku 1955 zaczęto zwalniać z więzień pierwszych niesłusznie skazanych, z dawnych polskich terenów na wschodzie przyjeżdżali ostatni repatrianci i zwolnieni z obozów w ZSRR żołnierze AK. Jednak społeczeństwo nie miało powodów do zadowolenia. Obowiązkowe dostawy i kolektywizacja (a również represje, które dotykały Kościół) wywoływały niezadowolenie na wsi, niskie płace i złe warunki socjalne nastawiały wrogo do PZPR robotników, nazywanych przez partię dla celów propagandowych "przewodnią siłą narodu", obywatelska przedsiębiorczość (nazywana "prywatną inicjatywą") była niszczona przez aparat administracyjny, a tzw. "inteligencja pracująca" była poddawana inwigilacji i zastraszaniu.

4 Do pierwszego poważnego robotniczego protestu doszło w czerwcu 1956 w Poznaniu, gdzie wysuwano postulaty socjalne, ale również polityczne. Pośrednim skutkiem krwawo stłumionych zamieszek był "Polski Październik" '56, kiedy to nastąpiła zmiana ekipy rządzącej, a I sekretarzem PZPR został, przyjmowany z nadzieją Władysław Gomułka. Zwolniono z więzień i rehabilitowano większość więźniów politycznych, zlikwidowano Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, potępiono kult jednostki w ZSRR, na kilka miesięcy zezwolono na nieskrępowany rozwój prasy.

5 Z biegiem lat rządy gomułkowskie ulegały jednak coraz głębszemu uwstecznieniu. Kulejącą gospodarkę osłabiały dodatkowo wymuszone dostawy surowców (głównie węgla) i produktów (np. statków) do ZSRR, a także wielkie nakłady państwa na zbrojenia i utrzymanie rosnącego w siłę aparatu przemocy (MO, SB, ORMO). Od połowy lat sześćdziesiątych Polska była zobligowana do wykonywania "sojuszniczych zobowiązań" wobec Kuby i Wietnamu Północnego, a w roku 1968 Wojsko Polskie zostało zmuszone do wzięcia udziału w interwencji w Czechosłowacji.

6 W marcu tego samego roku (1968) doszło do sprowokowanych strajków studenckich, co władze wykorzystały do zakrojonej na szeroką skalę akcji antysemickiej w wyniku której zmuszono do opuszczenia Polski wiele tysięcy obywateli narodowości żydowskiej. W dwa lata później, w grudniu 1970, po ogłoszeniu drastycznych podwyżek cen artykułów pierwszej potrzeby, przez Wybrzeże przetoczyła się fala strajków i manifestacji, krwawo stłumionych przez wojsko i milicję. Skutkiem brutalnej akcji było obalenie Gomułki. Jego miejsce zajął działacz partyjny z Zagłębia Dąbrowskiego Edward Gierek, który postawił na rozwój gospodarczy zaciągając ogromne pożyczki w Europie zachodniej. W pierwszych latach jego rządów kraj rozwijał wprawdzie dość się dynamicznie, ale kredyty należało zacząć spłacać.

7 Polityka gospodarcza Gierka zaczęła załamywać się po 1975 wskutek niesprawności komunistycznej gospodarki powodującej wzrost zadłużenia zagranicznego. W czerwcu 1976 w Radomiu i Ursusie doszło do pierwszych strajków, na które władza zareagowała represjami. Do obrony robotników powołany został Komitet Obrony Robotników (KOR).

8 16 października 1978 krakowski arcybiskup, kardynał Karol Wojtyła został wybrany papieżem przyjmując imię Jana Pawła II. Rok później podczas I pielgrzymki do Polski na mszach papieskich zorganizowanych w największych miastach zbierały się miliony Polaków. Jan Paweł II nawoływał do poszanowania narodowej godności i tradycji. Podkreślał znaczenie wolności w życiu społecznym i wzywał do poszanowania podstawowych praw przynależnych każdemu człowiekowi. Homilie papieskie wywołały szeroki oddźwięk w społeczeństwie.

9 W 1980 sytuacja gospodarcza pogorszyła się jeszcze bardziej. W czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej ceny większości towarów były ustalane centralnie przez rząd. O tym, ile miały kosztować towary w każdym państwowym sklepie na terenie całego kraju, decydowali urzędnicy w Warszawie. Sprzedaż mięsa i wędlin przez osoby prywatne była zabroniona. Decyzje dotyczące cen podstawowych artykułów – przede wszystkim spożywczych – wymagały decyzji Biura Politycznego KC PZPR. 1 lipca 1980 władze partii podjęły decyzję o podwyższeniu cen mięsa i wędlin.

10 Rozpoczęła się fala wielu protestów z których najważniejszym był protest rozpoczęty 14 sierpnia strajkiem w Stoczni Gdańskiej zorganizowany przez Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża. Po raz pierwszy wśród postulatów pojawiły się żądania polityczne. Około godziny 11.00 tego dnia do stoczni przedostał się Lech Wałęsa, jeden ze zwolnionych z pracy robotników stoczniowych. Komitet strajkowy zażądał przywrócenia do pracy Anny Walentynowicz i Lecha Wałęsy, wzniesienia pomnika ofiar 1970, uszanowania praw pracowniczych oraz przedstawił żądania socjalne.

11 Dwa dni później w stoczni pojawiła się delegacja innych strajkujących zakładów z Bogdanem Lisem i Andrzejem Gwiazdą. Powołano Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) z Lechem Wałęsą na czele. 17 sierpnia przed bramą stoczni ksiądz Henryk Jankowski odprawił mszę. Na tej samej bramie zawieszono tablicę zawierającą 21 postulatów Komitetu Strajkowego. Następnego dnia w sali BHP pojawili się eksperci wywodzący się ze środowisk katolickich i KORu, którzy mieli doradzać robotnikom podczas rokowań z władzami. Przewodniczącym Komisji Ekspertów MKS został Tadeusz Mazowiecki, a w jej pracach udział wziął Bronisław Geremek.

12 Postulaty robotników były dla władz trudne do zaakceptowania, bo nie dotyczyły wyłącznie kwestii ekonomicznych. Jako pierwsze żądanie strajkujący postawili zapewnienie im prawa do utworzenia własnej reprezentacji. Robotnicy chcieli samodzielnie organizować się w wolne związki zawodowe, które mogłyby przemawiać do "rządu robotniczo- chłopskiego" w imieniu "ludu pracującego miast i wsi". W ten sposób podawali w wątpliwość wiarygodność PZPR jako partii, która rzekomo miała sprawować rządy w imieniu klasy robotniczej. Kolejne postulaty również miały charakter polityczny. Robotnicy domagali się przestrzegania zawartego w konstytucji PRL prawa do wolności słowa oraz dostępu do kontrolowanych przez partię mediów. Strajkujący żądali też zaprzestania represji wobec osób prześladowanych za przekonania. Strajkujący przedstawili również szereg żądań ekonomicznych i socjalnych. Domagali się przeprowadzenia zmian w gospodarce, aby kraj mógł wyjść z kryzysu. Postulowali zwiększenie wsparcia dla osób wychowujących dzieci. Za ważne uznali też skrócenie wieku emerytalnego i reformę służby zdrowia. W ostatnim postulacie domagali się wolnych sobót. Postulaty robotników wydawały się partii radykalne, ale nie dążące do obalenia panującego ustroju. Ówczesna sytuacja geopolityczna nie pozwalała na żadne radykalne zmiany. Zgodnie z "doktryną Breżniewa", żaden kraj należący do Układu Warszawskiego nie mógł zawrócić z drogi do komunizmu. Rządy osadzone przez ZSRR w krajach obozu socjalistycznego mogły w razie czego liczyć na "bratnią pomoc" państw sąsiednich. Obawa przed obcą inwazją nie powstrzymała jednak strajkujących, którzy wzywali do stworzenia "socjalizmu z ludzką twarzą". Twierdzili iż wierzą, że państwo można zreformować, aby polepszyć los zwykłego człowieka.

13

14 W połowie sierpnia w kontrolowanej przez partię prasie pojawiły się wzmianki o "przerwach w pracy w Gdańsku". Cenzura zabraniała używania słowa "strajk" w oficjalnych przekazach, ale społeczeństwo orientowało się w sytuacji. Nawet po przerwaniu połączeń telefonicznych z Wybrzeżem Polacy byli na bieżąco informowani przez nadające z Monachium Radio Wolna Europa, które przekazywało im wiarygodne wiadomości z kraju. Rolę łączników spełniali ponadto kolejarze, pocztowcy i transportowcy. W rezultacie już 18 sierpnia w Stoczni Szczecińskiej wybuchł strajk, na którego czele stanął Marian Jurczyk. Do 21 sierpnia strajki rozlały się na cały kraj. Stanęła większość zakładów pracy w Gdańsku, Szczecinie i innych miastach Wybrzeża. Wydobycie wstrzymało szereg kopalni na Górnym Śląsku. Gdański MKS reprezentował pod koniec sierpnia ponad 600 przedsiębiorstw z całego kraju.

15 Protesty robotników w czerwcu 1956 i w grudniu 1970 władze stłumiły siłą. Tym razem było inaczej. Zasięg protestów z sierpnia 1980 roku był tak wielki, że partia została zmuszona do negocjacji. 21 sierpnia do Gdańska przybyła Komisja Rządowa z Mieczysławem Jagielskim, a do Szczecina z Kazimierzem Barcikowskim. 30 i 31 sierpnia oraz 3 i 11 września przedstawiciele komitetów strajkowych oraz rządzącej partii podpisali Porozumienia sierpniowe. Na ich mocy 17 września w Gdańsku przedstawiciele robotników z całej Polski powołali do życia ogólnopolski Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność". Rezultatem podpisanych w Gdańsku, Szczecinie i Jastrzębiu porozumień było utworzenie – i w konsekwencji zarejestrowanie przez sąd – związku.

16