Sprawa polska w okresie I wojny światowej. Odzyskanie niepodległości Historia Administracji Ćwiczenia VI.

Orientacje polityczne (aktywiści) działali na terenie Galicji; swoje plany wiązali z państwami centralnymi; nazwa orientacji nawiązywała do silnej tradycji polskiej myśli powstańczo-niepodległościowej, uznającej czyn zbrojny za główną drogę do wolności; w 1908 r. został założony Związek Walki Czynnej; w 1912 r. jako zaplecze polityczne organizacji militarnych, utworzono Tymczasową Komisję Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych; w sierpniu 1914 r. powstał w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy (miał być najwyższą władzą wojskową, skarbową i polityczną Polaków z Galicji); w październiku 1914 r. Józef Piłsudski powołał w Warszawie Polską Organizację Wojskową, która miała przygotować zbrojny opór przeciwko Rosji;

Orientacje polityczne (pasywiści) szukali oparcia w państwach trójporozumienia, a szczególnie w Rosji; twórcą tej orientacji był Roman Dmowski, przywódca Narodowej Demokracji; głównym wrogiem wg nich były Niemcy, a Polacy powinni pojednać się ze słowiańską Rosją; prezentowali postawę wyczekującą, lojalną wobec trzech mocarstw w granicach prawnych obowiązków, nieangażującą narodu, i jak największą powściągliwość, by nie narażać się Rosji; w listopadzie 1914 r. utworzono Komitet Narodowy w Warszawie, przekształcony w sierpniu 1917 r. w Komitet Narodowy Polski;

Generalne Gubernatorstwo Warszawskie (GGW) W 1915 r. państwa centralne podzieliły linią demarkacyjną zdobyte tereny Królestwa Polskiego na dwie strefy okupacyjne: niemiecką i austriacką; pod okupacją niemiecką znalazło się 3/5 obszaru Królestwa Polskiego (dawne gubernie: kaliska, warszawska, płocka, łomżyńska, siedlecka, suwalska i część piotrkowskiej) i 2/3 jego ludności; 24 sierpnia 1915 r. powstało na tym obszarze GGW, z wyłączeniem guberni suwalskiej i części siedleckiej; na czele stał generalny gubernator – Hans von Beseler; sprawował najwyższą władzę wojskową i rządzącą, podlegał cesarzowi i sprawował władzę w jego imieniu; w pionie administracji wojskowej centralne miejsce zajmowało Generalne Gubernatorstwo; dzieliło się na 3 wydziały, a te z kolei na sekcje; na czele stał szef sztabu; w 11 okręgach wojskowych utworzono gubernatorstwa wojskowe na czele z gubernatorami wojskowymi; lokalnymi organami wykonawczymi gubernatorstw w dziedzinie zarządu były komendy miejscowe z komendantami; administracją cywilną kierował naczelnik zarządu cywilnego przy pomocy Centrali Zarządu Cywilnego; w terenie organami zarządu były urzędy powiatowe i prezydia policji; wprowadzono samorząd w powiatach i gminach;

Granice okupacji niemieckiej i austriackiej oraz Ober- ostu

Generalne Gubernatorstwo Lubelskie utworzone 1 września 1915 r. z okupacji austriackiej; w skład weszły dawne gubernie: lubelska, radomska, kielecka i część piotrkowskiej; na czele stał generalny gubernator mianowany przez cesarza Austrii; swoje uprawnienia wykonywał przy pomocy Urzędu Generalnego Gubernatora Lubelskiego, który dzielił się na sekcję wojskową, na czele której stał szef sztabu oraz na sekcję administracyjną, zwaną od 1916 r. Krajowym Komisariatem Cywilnym, kierowanym przez szefa zarządu cywilnego; Krajowemu Komisariatowi Cywilnemu podporządkowano obwody (powiaty) na czele z komendantami; wprowadzono samorząd w powiatach i gminach; Generał Gubernatorzy Lubelscy: gen. Erik Diller (VIII 1915-V 1916); gen. Karl Kuk (V 1916- IV 1917); gen. Stanisław Szeptycki (IV 1917-II 1918); gen. Anton Lipoščak (III 1918- X 1918);

Akt z 5 listopada 1916 r. ogłoszony przez generał gubernatorów formalnie w imieniu Wilhelma II i Franciszka Józefa I; zapowiedź utworzenia z ziem polskich odebranych Rosji samodzielnego państwa z dziedziczną monarchią i o konstytucyjnym ustroju; nie było mowy o powołaniu rządu polskiego ani o granicach państwa; do jego wydania przyczyniły się głównie: wyczerpywanie się rezerw ludzkich państw centralnych i nadzieja na sformowanie u ich boku armii polskiej; wysunął sprawę polską na forum międzynarodowe oraz stworzył warunki do formowania organów państwowych, które zostały przejęte później przez odrodzoną Rzeczypospolitą;

Tymczasowa Rada Stanu pierwszy polski organ, powołany na podstawie rozporządzenia obu generalnych gubernatorów 6 grudnia 1916 r.; skład:25 członków, w tym 15 – reprezentujących niemiecki obszar okupacyjny oraz 10 – reprezentujących austro-węgierski obszar okupacyjny; kompetencje: organ doradczy, przygotowawczy i współdziałający na rzecz przyszłych instytucji państwowych, współdziałanie w tworzeniu polskiego wojska; Pierwsze posiedzenie odbyło się 14 stycznia 1917 r., działała według regulaminu, uchwalonego 30 stycznia 1917 r. Określonymi w regulaminie organami Rady były zebranie ogólne członków Rady (plenum), wydział wykonawczy, Marszałek Koronny (Wincenty Niemojowski), departamenty, komisje przygotowawcze oraz komisarze miejscowi (nie powołani wskutek sprzeciwu władz okupacyjnych). Obsługę Rady zapewniała jej kancelaria; Wydział wykonawczy składa się z departamentów: Skarbu, Spraw Politycznych, Spraw Wewnętrznych, Gospodarstwa Społecznego, Pracy, Sprawiedliwości, Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Komisja Wojskowa. Tymczasowa Rada Stanu podała się do dymisji 25 sierpnia 1917 r.

Posiedzenie inauguracyjne TRS 15 stycznia 1917 r.

Rada Regencyjna została powołana reskryptami niemieckich i austro-węgierskich władz okupacyjnych, na podstawie nadanego przez te władze patentu w sprawie władzy państwowej w Królestwie Polskim z 12 września 1917 r.; w skład Rady Regencyjnej zostali powołani przez władze okupacyjne książę Zdzisław Lubomirski, arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski oraz Józef Ostrowski; miała sprawować władzę do czasu jej przejęcia przez króla lub regenta; pełniła funkcję kolegialnej głowy państwa, posiadając równocześnie uprawnienia ustawodawcze, wykonawcze i sądownicze; powołała w 26 listopada 1917 r. pierwszy rząd złożony z 8 ministrów, którego premierem został Jan Kucharzewski; 3 stycznia 1918 r. wydała zasadniczy dekret „o tymczasowej organizacji władz naczelnych w Królestwie Polskim”, który stworzył ramy prawne do funkcjonowania ówczesnych władz naczelnych;

Rada Stanu Powołana 4 lutego 1918 r.; Skład: 110 członków, z czego 12 wirylistów, 43 mianowanych przez Radę Regencyjną, 55 z wyborów dokonywanych przez sejmiki powiatowe i rady gminne; Kompetencje: współdziałanie w ustawodawstwie, a szczególnie przygotowanie najpilniejszych projektów ustaw konstytucyjnych, uchwalenie budżetu dla administracji przekazywanej Polakom, kontrolowanie prac rządu; Pierwsze posiedzenie odbyło się 21 czerwca 1918 r., a ostatnie 4 września 1918 r. Marszałkiem Rady został mianowany przez Radę Regencyjną Franciszek Jan Pułaski. Uchwaliła tylko 4 ustawy. Rozwiązana dekretem Rady Regencyjnej 7 października 1918 r.;

Odzyskanie niepodległości 11 listopada 1918 r. Rada Regencyjna wydaje odezwę do Narodu Polskiego stwierdzając, iż „wobec grożącego niebezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego” pełna jeszcze złudzeń co do możliwości dalszego sprawowania przez siebie rządów, przekazała Józefowi Piłsudskiemu władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich; 14 listopada 1918 r. Rada Regencyjna wydała orędzie mocą którego uległa rozwiązaniu, a wszystkie jej obowiązki i odpowiedzialność przekazane zostały Józefowi Piłsudskiemu; 22 listopada 1918 r. ukazuje się podpisany przez Piłsudskiego, dekret „o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej”. W myśl niego najwyższą władzę w państwie otrzymał Tymczasowy Naczelnik Państwa do czasu wyborów Sejmu Ustawodawczego (wydawanie aktów prawnych przygotowanych przez rząd, powoływanie premiera i ministrów, mianowanie wyższych urzędników państwowych, zatwierdzanie uchwalonego przez rząd budżetu państwa); Akty prawne Tymczasowego Naczelnika miały być zatwierdzone przez Sejm Ustawodawczy.

Mała Konstytucja z 1919 r. 26 stycznia 1919 r. przeprowadzono wybory do Sejmu Ustawodawczego; 10 lutego 1919 r. Józef Piłsudski otwiera pierwsze posiedzenie Sejmu; 20 lutego 1919 r. Sejm Ustawodawczy podjął uchwałę o ponownym przekazaniu urzędu Naczelnika Państwa Józefowi Piłsudskiemu, zwaną małą konstytucją; miała obowiązywać do czasu wydania właściwej ustawy zasadniczej; władzą suwerenną i ustawodawczą był Sejm Ustawodawczy; władzę wykonawczą i realizację uchwał Sejmu w sprawach cywilnych i wojskowych powierzono Naczelnikowi Państwa; Naczelnik Państwa powoływał rząd, w porozumieniu z Sejmem; Naczelnik Państwa i rząd odpowiedzialni byli przed Sejmem, przy czym każdy akt państwowy wymagał dla swej ważności kontrasygnaty ze strony właściwego ministra;