I/ Uwagi wstępne II/ Formy krótkie II/ Prowincjałki i Myśli, Blaise Pascal III/ Maksymy, de La Rochefoucauld

Saint François de Sales (Franciszek Salezy), Introduction à la vie dévote [Wprowadzenie do życia pobożnego] (1608) Pierre de Bérulle Discours de l'état et des grandeurs de Jésus (1622) Saint Vincent de Paul (Wincenty a Paulo) założyciel szarytek, lazarystów, pionier misji, patron ubogich, więźniów, działań miłosiernych i Stowarzyszeń Miłosierdzia. Walka z ubóstwem, skromność. Jego „petite méthode”, głosić Ewangelię, przemawiać do serca, wpływ na Bossuet’a.

Bossuet (Jacques Bénigne) 1627 – 1704, biskup Meaux Mówca, teolog, filozof, mistrz języka francuskiego, mowy pogrzebowe, kazania Discours sur l’histoire universelle [Uwagi nad historią powszechną]1681 Méditation sur la brièveté de la vie [Medytacje o krótkotrwałości życia] (1648) Oraison funèbre d’Anne d’Autriche [Oracje pogrzebowe] (1667) Oraison funèbre d'Henriette de France (1669) Oraison funèbre d’Henriette d’Angleterre (1670) Exposition de la foi catholique [Wykład o wierze katolickiej] (1671) Traité de la connaissance de Dieu et de soi-même [Traktat o poznaniu Boga i siebie samego] (1677) Traité de la concupiscence [Traktat o pożądliwości] ( ) Maximes et réflexions sur la comédie [Maksymy i refleksje o komedii] ( ) Méditation sur l'Evangile [Medytacje o Ewangelii]( )

Jansenizm : nazwa pochodzi od nazwiska biskupa Ypres (Ieper), Corneliusa Jansena (Janseniusza), teologa, wyznawcy surowego augustynizmu, autora Augustinusa, wydanego po jego śmierci w Refleksja o łasce według Augustyna Opat Saint-Cyran, Port-Royal, les Solitaires [Samotnicy]: teolog i moralista Pierre Nicole, teolog Antoine Arnaud, adwokat Antoine Le Maître. Racine wychowanek Port-Royal, Pascal wyznawca od1648.

„Największe sprawy wymagają prostego języka: przesada je niszczy. Trzeba mówić szlachetnie o najmniejszych sprawach: Tylko ekspresja, ton i sposób je podtrzymują" (La Bruyère, Les Caractères,"De la société")

Prowincjałki i Myśli, Blaise Pascal ( ) Lettres écrites à un provincial par un de ses amis sur des disputes présentes à la Sorbonne [Listy pisane do mieszkańca prowincji przez jednego z przyjaciół w przedmiocie obecnych sporów Sorbony],18 listów, publikacja: Les Pensées [Myśli ]- fragmenty Apologii religii chrześcijańskiej, nad którą Pascal pracuje od Publikacja pośmiertna Wydanie Brunschvicg (1897) – uporządkowanie tematyczne, ale arbitralne, wyd. Lafuma (1951) wydanie według jednej z kopii rękopisu, wyd. Ph. Sellier (Bordas 1991). „liasses”

I sekcja: 28 liasses w 2 częściach. 1/-obraz kondycji ludzkiej; sytuacja tragiczna człowieka we wszechświecie, niedola człowieka oszukanego przez wyobraźnię, rozum niezdolny, aby go prowadzić, bo uległy uczuciom. Człowiek nie może uciec przed lękiem, który budzi w nim własna kondycja stąd potrzeba rozrywek (divertissement). Trzeba założyć, że Bóg istnieje, bo nic się na tym nie traci, a można wszystko zyskać. Ta część ma przekonać niewierzącego do wiary. 2/ apologia religii chrześcijańskiej. II sekcja:31 liasses, rozwinięcie argumentacji z I sekcji III sekcja : „Cuda” uwagi o użyteczności cudów w celu apologetycznym. IV sekcja fragmenty z różnych źródeł.

François, książę de La Rochefoucauld ( ) Mme de Sablé i opat Jacques Esprit Mémoires [Pamiętniki], Réflexions ou Sentences et maximes morales[Refleksje albo sentencje i maksymy moralne],wydane anonimowo, 5 wydań (1665, 1666, 1671, 1675, 1678) „Czytaliśmy maksymy Pana de La Rochefoucauld. Ach,Pani! Jak trzeba być zdemoralizowanym, jak trzeba mieć zepsuty umysł i serce, aby to wszystko wymyślić! Jestem przerażona!” (Mme de Lafayette à Mme de Sablé décembre 1663)

"Nos vertus ne sont, le plus souvent, que des vices déguisés„[Nasze cnoty są najczęściej przebranymi przywarami]. "L'intérêt [...] joue toutes sortes de personnages, même celui de désintéressé„ [Interes przemawia wszystkimi językami i odgrywa wszystkie role, nawet rolę bezinteresowności]. „ Szczęście i nieszczęście dotyka nas nie wedle swych rozmiarów, ale wedle naszej wrażliwości” „Zazdrość rodzi się zawsze z miłości, ale nie zawsze z nią umiera”. „Zło, które czynimy, nie ściąga na nas tylu prześladowań i takiej nienawiści, co nasze przymioty” „Jeśli oceniać miłość według większości jej skutków, to trzeba uznać, że bliższa ona jest nienawiści niż przyjaźni”

I/ Charaktery, La Bruyère II/ Listy (Guez de Balzac, Vincent Voiture, Mme de Sévigné) III/ Pamiętniki (Tallemant des Réaux Mlle de Montpensier, Cardinal de Retz) III/ Spór starożytników z nowożytnikami

La Bruyère ( ) Charaktery Teofrasta przetłumaczone z greki oraz Charaktery czyli obyczaje naszych czasów (1688), 9 wydań za życia autora, 16 rozdziałów „Nie idę żadną z tych dróg w moim utworze[...]; jest zupełnie inny od tych dwóch, które wymieniam: mniej wysublimowany niż pierwszy i mniej delikatny niż ten drugi, próbuję tylko sprawić, aby człowiek był rozsądny, ale sposobami prostszymi i zwyczajnymi, i inaczej analizując ludzką naturę, bez żadnej metody i tak jak prowadzą kolejne rozdziały, według wieku, płci i statusu społecznego, a także poprzez wady, słabości i śmieszności, które się z nimi wiążą”. (Rozprawa o Teofraście)

Charakter – opis zachowania, obyczajów człowieka lub grupy osób. Forma pokrewna bajki lub portretu: opis charakteru i wyglądu istoty żywej; czasem zawiera ocenę autora. Opowiadanie urozmaicone dialogiem. Refleksje, uwagi, maksymy, portrety i myśli

„Na dworze przypodobać się jest tak samo niebezpieczne jak się nie przypodobać” "Il est aussi dangereux à la Cour de faire les avances, qu'il est embarrassant de ne les point faire„ (O dworze,37 I). „ N… jest bogata, je dobrze, śpi dobrze; ale fryzury zmieniają się i kiedy najmniej się tego spodziewa i kiedy jest szczęśliwa, jej fryzura wyszła z mody ” „N... est riche, elle mange bien, elle dort bien; mais les coiffures changent, et lorsqu'elle pense le moins, et qu'elle se croit heureuse, la sienne est hors de monde" (O modzie, 13, VI ) „ Dîne bien, Cléarque, soupe le soir, mets du bois au feu, achète un manteau, tapisse ta chambre: tu n'aimes point ton héritier, tu ne le connais point, tu n'en a point" (Des biens de fortune, O dostatkach, 63, V) „Jeśli ktoś nie lubi tych Charakterów, to się dziwię, a jeśli lubi, to też się dziwię” „ Si on ne goûte point ces Caractères, je m'en étonne; et si on les goûte, je m'en étonne de même" (Des esprits forts, O wybitnych umysłach, 50,I). „Jesteś wielkim panem, jesteś wpływowy : to nie wystarczy, spraw, abym cię poważał i abym był smutny po utracie twoich łask, albo gdybym ich nie zdobył” "Tu es Grand, tu es puissant: ce n'est pas assez; fais que je t'estime, afin que je sois triste d'être déchu de tes bonnes grâces, ou de n'avoir pu les acquérir" (Des Grands, O wielkich panach 36, IV)

„Nie było moim celem napisanie maksym: one są jak prawa moralne i przyznaję, że nie mam ani wystarczająco autorytetu, ani wystarczająco geniuszu, aby być prawodawcą; […] maksymy, tak jak wyrocznie, powinny być krótkie i zwięzłe. Niektóre z tych uwag takie są, inne są bardziej rozbudowane: każdy myśli w inny sposób i każdy wyraża inaczej swoje przemyślenia..." (Charaktery, wstęp)

Guez de Balzac, Vincent Voiture i Pani de Sévigné Guez de Balzac, Listy, 1624, list krasomówczy, styl wyszukany: "de grandes idées avec de grands mots" (Bouhours) Vincent Voiture, Œuvres/ Dzieła, publikacja pośmiertna 1650, przykład stylu swobodnego "naturel".

"Bonjour, mon compère le Brochet! [...] Je m'étais toujours bien doutée que les eaux du Rhin ne vous arrêteraient pas; et connaissant votre force et combien vous aimez à nager en grande eau, j'avais bien cru que celles-là ne vous feraient point de peur [...] Quoique vous ayez été excellent jusqu'ici à toutes les sauces où l'on vous a mis, il faut avouer que la sauce d'Allemagne vous donne un grand goût et que les lauriers qui y entrent vous relèvent merveilleusement. [...] Il n'y a point d'étang, de fontaines, de ruisseaux, de rivières, ni de mers, où vos victoires ne soient célébrées; point d'eau dormante où l'on ne songe à vous; point d'eau bruyante où il ne soit bruit de vous... [...] Il nous dit ( Voiture dîne avec "quelques autres poissons d'eau douce" et on leur sert un saumon qui vante le brochet) [...] que les baleines de la mer Atlantique suaient à grosses gouttes et étaient toutes en eau dès qu'elles vous entendaient nommer. [...] votre très humble et très obéissante servante et commère, La Carpe." (1643)

Adresaci listów pani de Sévigné: kuzyn Bussy-Rabutin, rodzina Coulanges i córka pani de Grignan, korespondencja z nią (wydanie pośmiertne 1726) 1/Niewielka byłaby moja żałość, gdybym Ci potrafiła ją odmalować, toteż nie spróbuję nawet tego uczynić. Nadaremno szukam mojej córuchny, nie ma jej i z każdym krokiem oddala się ode mnie. Pojechałam do Sainte-Marie we łzach cała i półżywa, czułam się, jakby wydarto mi serce i duszę: w rzeczy samej jakże okrutne rozstanie! (6.II.1671, I, 149). « Żegnaj moja duszko. Jestem bezgranicznie smutna i samotna, bo Cię tu nie ma." ( 11.VI. 1677, II, 462).

2/ Proszę Cię, moje serce, nie licz na osobne łoża; diabeł nie śpi; niech jeszcze ktoś nocuje w waszym pokoju. Doprawdy, miej litość nad sobą, nad Twoim zdrowiem i nade mną. A Ty, panie hrabio, dasz mi dowód, czy chcesz ujrzeć mnie w Prowansji: nie rób żadnych niemądrych sztuczek. Zapewniam Cię, że moja córka jeszcze nie przyszła do siebie; ręczę Ci za to. Zajmij się sprawami prowincji albo pomyślę, że nie jestem „Twoją przezacną” i że chcesz zgubić matkę i córkę. (23.XII.1671, I, 398). 3/ Arcybiskup Reims wracał wczoraj spiesznie z Saint-Germain i pędził jak burza. O ile on sam ma się za wielkiego pana, to jego ludzie są tym bardziej o tym przekonani. Gdy Nanterre mijali „tratata, tratata”, spotkali człowieka konno „patataj, patataj”. Biedak chciał się usunąć, lecz koń jego nie chciał. Dość, że karoca i szóstka koni wywraca biedaka z koniem do góry nogami, przejeżdża po nim, i to tak, że karoca przewala się kilkakroć. Tymczasem człowiek i koń podnoszą się cudownym sposobem, nie czekają co będzie,

Wsiadają jeden na drugiego, biorą nogi za pas i zmykają, zaś lokaje, koniuszy i sam arcybiskup krzyczą za nim: „Łapaj, trzymaj hultaja, niech dostanie sto kijów!”. Opowiadając tę przygodę, arcybiskup dodał: „Gdybym schwytał tego włóczykija, kazałbym mu kości pogruchotać i poobcinać uszy”.(4.II.1674, I, 692). 4/ Przepych, świetność, cała Francja, szaty wyszywane i haftowane złotem, szlachetnymi kamieniami, klejnotami, żar ognia i kwiatów, nadmiar karoc, krzyki na ulicy, zapalone pochodnie, cofanie i ludzie pod kołami; istny wir, roztargnienie, pytania bez odpowiedzi, komplementy bez świadomości tego. co się mówi, grzeczności nie wiedząc do kogo się mówi, stopy zaplątane w treny (29. XI. 1679, II, 749).

Historiettes /Historyjki Tallemant des Réaux, lata (wyd.1834), zbiór anegdot, obserwator, ironiczny komentator. Mémoires / Pamiętniki Anne Marie Louise d'Orléans, księżna de Montpensier, córka Gastona Orleańskiego, brata Ludwika XIII, więc nosi tytuł„Grande Mademoiselle”, okres: (wyd. 1728), autobiografia kobieca, wyznania, a nie historia życia. Mémoires / Pamiętniki kardynał de Retz ( ), publikacja 1717: intrygi miłosne, Fronda, aresztowanie, ucieczka i wygnanie w Rzymie. Zredagowane w latach , historia życia do 1677r. Autobiografia. Obraz Francji epoki kardynała Mazariniego, maksymy, utwór o walorach literackich.

Starożytnicy: Boileau, La Fontaine, Racine, Bossuet, Fénelon, La Bruyère Nowożytnicy: Perrault, Fontenelle, Th. Corneille, Saint-Evremond, Benserade, Quinault Spór: początek od 1662 np. 1667, Le Laboureur, Les avantages de la langue française sur la langue latine/ Przewaga języka francuskiego nad j. łacińskim Desmarets de Saint-Sorlin, Le Triomphe de Louis et de son siècle/ Tryumf Ludwika i jego wieku i Défense du poèmes héroïque/ Obrona poematu heroicznego. Zasadniczy spór: 27 stycznia 1687 Charles Perrault, Le Siècle de Louis le Grand/ Wiek Ludwika Wielkiego Pierwszy spór ( ): reakcja starożytników: Boileau kilka epigramatów, La Fontaine Epître à Huet i La Bruyère ironiczny portret Fontenelle’a. Nowożytnicy: Fontenelle, Digression sur les Anciens et sur les Modernes/Dygresje o starożytnych i nowożytnych (1688), Perrault, Les Parallèles des Anciens et des Modernes/Paralele ( , 4 tomy). Boileau odpowiada w Réflexions sur Longin /Refleksje o Longinusie. Boileau i Perrault godzą się w Akademii Fr. w 1694 Drugi spór ( ): Houdart de La Motte przeciwko pani Dacier, tłumaczce Homera. Arbitraż Fénelon.

Charles Perrault: wiek Ludwika XIV przewyższa wiek Augusta Argumenty starożytników: Modele antyczne są niedoścignione, postęp w sztuce jest niemożliwy, wszystko już zostało powiedziane (La Bruyère) Imitacja starożytnych nie jest niewolnictwem, pozwala na oryginalność, ale chroni przed błędami i ekstrawagancją (np. la préciosité) Ideał piękna absolutnego Argumenty nowożytników : Twórcy mają prawo oceniać wartość utworów antycznych, potrzeba innowacji, postęp w sztukach ma miejsce, tak jak istnieje w naukach (Perrault, Parallèles) Skoro ideał piękna istnieje, to twórców nowożytnych nie można z niego wykluczyć Utwory antyczne mogą być nudne dla odbiorców salonowych i kobiet, trzeba pisać dla współczesnej publiczności.

„Gust naszego wieku jest zupełnie inny niż ten oparty na baśniach i nieprawdziwych cudach. Lubimy prawdy potwierdzone; zdrowy rozsądek jest ważniejszy niż iluzje fantazji; tylko umysł i rzetelność dziś nas zadowala. Dorzućcie do tej zmiany gustu postęp w poznawaniu. [...] Ziemia, kiedyś nieruchoma, kręci się dziś i nic nie jest w stanie zwolnić jej ruchu. Wszystko się zmieniło: Bogowie, natura, polityka, obyczaje, gust, maniery. Tyle zmian nie miałoby znaczenia dla naszych utworów? Gdyby Homer żył dziś, pisałby świetne poematy dostosowane do czasów, w których by je pisał. Nasi poeci piszą złe poematy, bo odwzorowują starożytnych i stosują reguły, które zniknęły, bo wraz z upływem czasu nie ma rzeczy, do których się odnosiły" (Saint-Evremond, Sur les poèmes des Anciens/ O poematach starożytnych, 1685)